Pierwszy polski zakonnikPierwszy polski zakonnik

Św. Jacek Odrowąż WojtkowiczŚw. Jacek Odrowąż Wojtkowicz    herbu Odrowąż  (ur. 1183 w Kamieniu herbu Odrowąż  (ur. 1183 w Kamieniu Śląskim, zm. 15 sierpnia 1257 w Śląskim, zm. 15 sierpnia 1257 w Krakowie) – święty Kościoła Krakowie) – święty Kościoła katolickiego, dominikanin. katolickiego, dominikanin.

Urodził się w szlacheckiej rodzinie Urodził się w szlacheckiej rodzinie Odrowążów, był krewnym biskupa Iwona Odrowążów, był krewnym biskupa Iwona Odrowąża. Studiował na uniwersytetach w Odrowąża. Studiował na uniwersytetach w Paryżu i Bolonii. Jak każdy z Odrowążów Paryżu i Bolonii. Jak każdy z Odrowążów podróżował do Krakowa i rodowych podróżował do Krakowa i rodowych posiadłości w Szydłowcu oraz posiadłości w Szydłowcu oraz okolicznych Chlewisk i Dębnia. okolicznych Chlewisk i Dębnia.

Został kanonikiem kapituły Został kanonikiem kapituły krakowskiej, której krakowskiej, której przewodniczącym był Iwo przewodniczącym był Iwo Odrowąż. Biskup ten zaprosił Odrowąż. Biskup ten zaprosił dominikanów do Polski. św. dominikanów do Polski. św. Dominik wyraził życzenie by do Dominik wyraził życzenie by do zakonu wstąpiło kilku polaków.zakonu wstąpiło kilku polaków.

    OO św. Jacku, na podstawie  św. Jacku, na podstawie jego związków z jego związków z Sandomierzem, można Sandomierzem, można powiedzieć i to, że musiał mieć powiedzieć i to, że musiał mieć zacięcie ogrodnicze. zacięcie ogrodnicze. Przypisuje mu się Przypisuje mu się sprowadzenie do Polski sprowadzenie do Polski orzechów włoskich, które tu, w orzechów włoskich, które tu, w Sandomierzu, wydają owoce Sandomierzu, wydają owoce niezwykłych rozmiarów i do niezwykłych rozmiarów i do dziś nazywane są dziś nazywane są nieodmiennie "jackami„. nieodmiennie "jackami„.

Zakon dominikanówZakon dominikanów

Zakon Kaznodziejski (Ordo Praedicatorum – OP) Zakon Kaznodziejski (Ordo Praedicatorum – OP) powstał na początku XIII wieku w południowej powstał na początku XIII wieku w południowej Francji. Jego założycielem był Hiszpan, św. Dominik Francji. Jego założycielem był Hiszpan, św. Dominik de Guzman (ok. 1172-1221), kanonik katedry w de Guzman (ok. 1172-1221), kanonik katedry w Osmie. Od jego imienia zakon wziął swoją dzisiejszą Osmie. Od jego imienia zakon wziął swoją dzisiejszą nazwę. Pierwszy klasztor dominikański został nazwę. Pierwszy klasztor dominikański został założony w 1215 roku w Tuluzie. Rok później (1216) założony w 1215 roku w Tuluzie. Rok później (1216) papież Honoriusz III zatwierdził nowy zakon w papież Honoriusz III zatwierdził nowy zakon w oparciu o regułę św. Augustyna. oparciu o regułę św. Augustyna.

Konieczność kształcenia Konieczność kształcenia braci nadała zakonowi braci nadała zakonowi charakter intelektualny i charakter intelektualny i związała dominikanów z związała dominikanów z dużymi ośrodkami dużymi ośrodkami uniwersyteckimi. Nie uniwersyteckimi. Nie zapomniano jednak o zapomniano jednak o działalności działalności duszpasterskiej i duszpasterskiej i apostolskiej. apostolskiej. Dominikańscy kaznodzieje Dominikańscy kaznodzieje pojawiali się na pojawiali się na wschodnich krańcach wschodnich krańcach Europy, w Azji, w Europy, w Azji, w Ameryce Północnej (gdzie Ameryce Północnej (gdzie wsławili się obroną wsławili się obroną prześladowanych Indian), prześladowanych Indian), na Dalekim Wschodzie. na Dalekim Wschodzie.

Dominikanie – zgodnie z zamierzeniem Dominikanie – zgodnie z zamierzeniem Założyciela – mieli urzeczywistniać ideał Założyciela – mieli urzeczywistniać ideał autentycznego życia Ewangelią, zaradzać autentycznego życia Ewangelią, zaradzać potrzebie wiary uświadomionej i apostolstwa potrzebie wiary uświadomionej i apostolstwa opartego na głęboko przemyślanej doktrynie. opartego na głęboko przemyślanej doktrynie. Już na pierwszych kapitułach generalnych Już na pierwszych kapitułach generalnych sprecyzowano ramy prawno-organizacyjne, sprecyzowano ramy prawno-organizacyjne, szczególnie akcentując wymiar kaznodziejski szczególnie akcentując wymiar kaznodziejski wśród wszystkich warstw społecznych. wśród wszystkich warstw społecznych. Poparcie papieży dla zakonu, wzięcie go pod Poparcie papieży dla zakonu, wzięcie go pod specjalną opiekę, zapotrzebowanie społeczne specjalną opiekę, zapotrzebowanie społeczne na jego działalność i otwarta postawa wobec na jego działalność i otwarta postawa wobec potrzeb społeczeństwa zapewniły dominikanom potrzeb społeczeństwa zapewniły dominikanom popularność i rozwój. Około 1320 roku było już popularność i rozwój. Około 1320 roku było już 600 klasztorów.  600 klasztorów. 

O bł. Sadoku nie dochowały się do dziś prawie O bł. Sadoku nie dochowały się do dziś prawie żadne informacje. Próba, choćby ogólnego, żadne informacje. Próba, choćby ogólnego, rzetelnego opisania jego życia komplikuje się rzetelnego opisania jego życia komplikuje się tym bardziej, że prawdopodobnie w dochowanej tym bardziej, że prawdopodobnie w dochowanej tradycji mówiącej o naszym męczenniku splotły tradycji mówiącej o naszym męczenniku splotły się wątki biografii dwóch oddzielnych postaci. się wątki biografii dwóch oddzielnych postaci. Ostatnie chwile męczenników utrwalone we Ostatnie chwile męczenników utrwalone we wciąż żywej tradycji zakonu, do którego należeli, wciąż żywej tradycji zakonu, do którego należeli, najlepiej przybliży stosowny fragment z Legend najlepiej przybliży stosowny fragment z Legend Dominikańskich: Dominikańskich:

W noc poprzedzającą rzeź klasztoru błogosławiony przeor W noc poprzedzającą rzeź klasztoru błogosławiony przeor Sadok, otoczony pobożną gromadką braci, przebywał w Sadok, otoczony pobożną gromadką braci, przebywał w kościele św. Jakuba w Sandomierzu, aby odśpiewać kościele św. Jakuba w Sandomierzu, aby odśpiewać jutrznię. Zgodnie z pradawnym zwyczajem zakonnym brat jutrznię. Zgodnie z pradawnym zwyczajem zakonnym brat nowicjusz przystąpił do odczytania listy męczenników, nowicjusz przystąpił do odczytania listy męczenników, jaka przypadała na następny dzień. Nagle widzi wypisane jaka przypadała na następny dzień. Nagle widzi wypisane złotymi okrągłymi zgłoskami takie oto słowa: "W złotymi okrągłymi zgłoskami takie oto słowa: "W Sandomierzu, męczeństwo czterdziestu dziewięciu Sandomierzu, męczeństwo czterdziestu dziewięciu męczenników". Ogarnęła go wątpliwość: przeczytać czy męczenników". Ogarnęła go wątpliwość: przeczytać czy pominąć milczeniem? Odrzucił wszakże lęk i dźwięcznym, pominąć milczeniem? Odrzucił wszakże lęk i dźwięcznym, choć drżącym głosem odśpiewał złotą zapowiedź. choć drżącym głosem odśpiewał złotą zapowiedź. Zdumiał się Sadok niesłychanym czytaniem, a pozostali Zdumiał się Sadok niesłychanym czytaniem, a pozostali bracia zesztywnieli, słysząc wyjąkaną, niemogącą wyjść z bracia zesztywnieli, słysząc wyjąkaną, niemogącą wyjść z gardła, ale przecież zrozumiałą zapowiedź nowicjusza. gardła, ale przecież zrozumiałą zapowiedź nowicjusza. Przeor pragnie zobaczyć czytanie, tak samo pozostali, Przeor pragnie zobaczyć czytanie, tak samo pozostali, niezmiernie przestraszeni zakonnicy. Nowicjusz podaje niezmiernie przestraszeni zakonnicy. Nowicjusz podaje księgę, wszakże złote litery, które mówiły o Sandomierzu, księgę, wszakże złote litery, które mówiły o Sandomierzu, zniknęły. zniknęły.

Powiada Sadok:Powiada Sadok: „Bracia, to jest przestroga od Boga! Z nieba został zesłany ten „Bracia, to jest przestroga od Boga! Z nieba został zesłany ten napis i nie na próżno zauważyły go oczy niewinnego chłopca. Nie napis i nie na próżno zauważyły go oczy niewinnego chłopca. Nie w powietrze wypowiedziało te słowa jąkające się dziecko, lecz w powietrze wypowiedziało te słowa jąkające się dziecko, lecz abyśmy je usłyszeli. To Pan życia i śmierci zaprasza nas do abyśmy je usłyszeli. To Pan życia i śmierci zaprasza nas do nieśmiertelności! Chodźmy więc bez wahania za Tym, który nas nieśmiertelności! Chodźmy więc bez wahania za Tym, który nas wzywa, choćby przez obosieczne miecze! Cóż z tego, że Tatar wzywa, choćby przez obosieczne miecze! Cóż z tego, że Tatar zabierze nam życie? Jakie życie? Przemijające, narażone na zabierze nam życie? Jakie życie? Przemijające, narażone na upadki, pełne różnorakich niebezpieczeństw. Że zada nam upadki, pełne różnorakich niebezpieczeństw. Że zada nam okrutną śmierć? Ale przecież wśród fal tego świata ona jest dla okrutną śmierć? Ale przecież wśród fal tego świata ona jest dla nas portem, do którego trzeba zmierzać wszystkimi żaglami. Ona nas portem, do którego trzeba zmierzać wszystkimi żaglami. Ona otwiera nam drogę do chwały życia wiecznego. Niech każdy otwiera nam drogę do chwały życia wiecznego. Niech każdy zajmie się teraz swoją duszą, bracia, a jeśli jakieś wady do was zajmie się teraz swoją duszą, bracia, a jeśli jakieś wady do was przylgnęły, wyrzućcie je i przebłagajcie świętą pokutą. przylgnęły, wyrzućcie je i przebłagajcie świętą pokutą. Wzmocnijcie ducha Najsłodszym Wiatykiem, bo już wkrótce Wzmocnijcie ducha Najsłodszym Wiatykiem, bo już wkrótce wejdziemy do niebieskiego Królestwa, w którym nas czeka wejdziemy do niebieskiego Królestwa, w którym nas czeka szczęście bez granic. Zostaliście przyozdobieni obietnicą szczęście bez granic. Zostaliście przyozdobieni obietnicą wiecznej chwały, niech więc wasze piersi będą gotowe na wiecznej chwały, niech więc wasze piersi będą gotowe na wszelkie razy, a wasze szyje na strzały. Trzeba nam umrzeć. wszelkie razy, a wasze szyje na strzały. Trzeba nam umrzeć. Uczyńmy to ochoczo. Za te święte ołtarze, za te obrazy Uczyńmy to ochoczo. Za te święte ołtarze, za te obrazy Chrystusa i Najświętszej Bogurodzicy, za tę bezkrwawą żywą Chrystusa i Najświętszej Bogurodzicy, za tę bezkrwawą żywą Ofiarę - przez cierpliwość okażmy nasze męstwo!"Ofiarę - przez cierpliwość okażmy nasze męstwo!"

Bracia, ożywieni zapowiedzią z nieba, cały czas, jaki im pozostał, Bracia, ożywieni zapowiedzią z nieba, cały czas, jaki im pozostał, poświęcili przygotowaniom na przyjście Wielkiego Boga. Wzdychali poświęcili przygotowaniom na przyjście Wielkiego Boga. Wzdychali z głębi serca: "Ach, kiedy nadejdzie ta upragniona godzina, aby nas z głębi serca: "Ach, kiedy nadejdzie ta upragniona godzina, aby nas zabrać z ziemi i oddać niebu? Szczęśliwi jesteśmy i słodkie te zabrać z ziemi i oddać niebu? Szczęśliwi jesteśmy i słodkie te miecze, które nas zaniosą do wspólnoty duchów błogosławionych. miecze, które nas zaniosą do wspólnoty duchów błogosławionych. Najsłodszy Jezu oraz Słodka Nadziejo Wzdychających, Maryjo, Najsłodszy Jezu oraz Słodka Nadziejo Wzdychających, Maryjo, kiedyż się to stanie? Pozabijają nas czy może pozostawią bez kiedyż się to stanie? Pozabijają nas czy może pozostawią bez szkody? Biada nam, bo nasze przebywanie na tej ziemi się szkody? Biada nam, bo nasze przebywanie na tej ziemi się przedłuża". Zaświeciło im wreszcie upragnione słońce i nadszedł przedłuża". Zaświeciło im wreszcie upragnione słońce i nadszedł dzień, w którym miały się rozwiązać ziemskie więzy, aby mogli dzień, w którym miały się rozwiązać ziemskie więzy, aby mogli opuścić ten padół. Okrutni Scytowie przeprawili się przez Wisłę i opuścić ten padół. Okrutni Scytowie przeprawili się przez Wisłę i zaczęli pustoszyć Sandomierz. Część ich - a byli to wyjątkowi zaczęli pustoszyć Sandomierz. Część ich - a byli to wyjątkowi okrutnicy - wpadła do kościoła św. Jakuba. Krwawe te bestie zastają okrutnicy - wpadła do kościoła św. Jakuba. Krwawe te bestie zastają pasterza Sadoka wraz z pobożną owczarnią braci na środku pasterza Sadoka wraz z pobożną owczarnią braci na środku kościoła, jak Matce Miłosierdzia śpiewali słodko na swój zgon pieśń kościoła, jak Matce Miłosierdzia śpiewali słodko na swój zgon pieśń "Witaj, Królowo". Z barbarzyńskim okrucieństwem pozabijali "Witaj, Królowo". Z barbarzyńskim okrucieństwem pozabijali wszystkich, bez żadnej różnicy. Przerwaną przez śmierć pieśń do wszystkich, bez żadnej różnicy. Przerwaną przez śmierć pieśń do Bogurodzicy Dziewicy śpiewają dalej, idąc do nieba, a ich głosy Bogurodzicy Dziewicy śpiewają dalej, idąc do nieba, a ich głosy zlewają się z sobą tak słodko, że głosy śmiertelników nigdy nie zlewają się z sobą tak słodko, że głosy śmiertelników nigdy nie potrafiłyby tak zaśpiewać. Słysząc to, jeden brat, który się ukrył na potrafiłyby tak zaśpiewać. Słysząc to, jeden brat, który się ukrył na strychu kościoła, natychmiast zeskoczył, oddał się na zabicie strychu kościoła, natychmiast zeskoczył, oddał się na zabicie mieczem okrutnych Scytów i przyłączył do braci idących do nieba, mieczem okrutnych Scytów i przyłączył do braci idących do nieba, którzy śpiewali Twoją pieśń, o Najświętsza Dziewico!."którzy śpiewali Twoją pieśń, o Najświętsza Dziewico!."

Kult męczenników sandomierskich rozpoczął się zaraz Kult męczenników sandomierskich rozpoczął się zaraz po ich śmierci. Wysłano do Rzymu dwóch kapłanów, po ich śmierci. Wysłano do Rzymu dwóch kapłanów, którzy szczęśliwie uszli rzezi: dziekana sandomierskiego którzy szczęśliwie uszli rzezi: dziekana sandomierskiego Bodzantę i kanonika Wojciecha. Na ich prośbę papież Bodzantę i kanonika Wojciecha. Na ich prośbę papież Bonifacy VIII bullą z 11 listopada 1295r. udzielił 300 dni Bonifacy VIII bullą z 11 listopada 1295r. udzielił 300 dni odpustu wiernym, którzy 2 czerwca nawiedzą kolegiatę odpustu wiernym, którzy 2 czerwca nawiedzą kolegiatę Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu.Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu.W XIV wieku odpust ten obchodzono 13 maja, ponieważ W XIV wieku odpust ten obchodzono 13 maja, ponieważ przypadał on tylko 5 dni po święcie św. Stanisława, przypadał on tylko 5 dni po święcie św. Stanisława, przez co wierni nie zdążali być w obu miejscach. Papież przez co wierni nie zdążali być w obu miejscach. Papież Innocenty VI dzień dorocznej pamiątki męczenników Innocenty VI dzień dorocznej pamiątki męczenników przeniósł na 28 maja. W 1440 r. odpust znów przeniósł na 28 maja. W 1440 r. odpust znów obchodzono 2 czerwca. W XIV wieku w kościele św. obchodzono 2 czerwca. W XIV wieku w kościele św. Jakuba wystawiono osobną kaplicę ku czci Jakuba wystawiono osobną kaplicę ku czci męczenników, w której był ołtarz z ich obrazem męczenników, w której był ołtarz z ich obrazem obwieszonym wotami. W XVII wieku próbowano starać obwieszonym wotami. W XVII wieku próbowano starać się o beatyfikację bł. Sadoka i towarzyszy. się o beatyfikację bł. Sadoka i towarzyszy.

Kościół św. Jakuba oraz klasztorKościół św. Jakuba oraz klasztor– to – to jedyna zachowana budowla z pierwotnej jedyna zachowana budowla z pierwotnej zabudowy miasta, wybudowana dla zabudowy miasta, wybudowana dla dominikanów, sprowadzonych do dominikanów, sprowadzonych do Sandomierza przez biskupa krakowskiego Sandomierza przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża w 1226 r. Iwona Odrowąża w 1226 r.

Pierwotny wygląd budowli zachował się do Pierwotny wygląd budowli zachował się do XVII w., kiedy to podczas przebudowy XVII w., kiedy to podczas przebudowy świątyni dobudowano kaplicę świątyni dobudowano kaplicę Męczenników Sandomierskich. Jest to Męczenników Sandomierskich. Jest to świątynia w stylu późnoromańskim; świątynia w stylu późnoromańskim; bazylika stropowa, z wydłużonym bazylika stropowa, z wydłużonym prezbiterium – typowa dla zakonów prezbiterium – typowa dla zakonów kaznodziejskich. kaznodziejskich.

Warto zwrócić uwagę na zachowane Warto zwrócić uwagę na zachowane romańskie zdobnictwo ścian romańskie zdobnictwo ścian zewnętrznych: geometryczne fryzy, zewnętrznych: geometryczne fryzy, dekoracje na nadprożach okien, a przede dekoracje na nadprożach okien, a przede wszystkim na charakterystyczny ceglany wszystkim na charakterystyczny ceglany portal od strony północnej.  portal od strony północnej. 

W zlokalizowanej po stronie zachodniej W zlokalizowanej po stronie zachodniej XIV-wiecznej dzwonnicy zachowały się XIV-wiecznej dzwonnicy zachowały się jedne z najstarszych dzwonów w Polsce: jedne z najstarszych dzwonów w Polsce: mniejszy z 1314 r. i większy z 1389 r. mniejszy z 1314 r. i większy z 1389 r.

Na początku XVII w. kościół Na początku XVII w. kościół uzyskał elementy barokowe. uzyskał elementy barokowe. Wykonano m.in. sklepienia Wykonano m.in. sklepienia kolebkowo-krzyżowe z kolebkowo-krzyżowe z dekoracją sztukatorską. W dekoracją sztukatorską. W tym samym okresie tym samym okresie powstała, zbudowana  od powstała, zbudowana  od strony północnej kaplica strony północnej kaplica Męczenników Męczenników Sandomierskich. Sandomierskich.

    W historii kościoła w sposób ważny W historii kościoła w sposób ważny zaznaczył się wiek XIX. Za sprzyjanie zaznaczył się wiek XIX. Za sprzyjanie powstańcom styczniowym, nastąpiła powstańcom styczniowym, nastąpiła kasata zakonu. Klasztor adaptowano na kasata zakonu. Klasztor adaptowano na koszary kozackie. W latach 1905-1909, koszary kozackie. W latach 1905-1909, kościół przeszedł gruntowną restaurację. kościół przeszedł gruntowną restaurację.

Kościół jest orientowany. Od południa do Kościół jest orientowany. Od południa do prezbiterium kościoła przylega część prezbiterium kościoła przylega część wschodnia dawnego klasztoru. wschodnia dawnego klasztoru. W otoczeniu kościoła występują słynne W otoczeniu kościoła występują słynne lipy. Niektóre uznawane za pomniki lipy. Niektóre uznawane za pomniki przyrody. przyrody.

Wejście do Wejście do kościoła prowadzi kościoła prowadzi przezprzezsłynny portal, słynny portal, umieszczony w umieszczony w ścianie północnej ścianie północnej kościoła. Portal ten kościoła. Portal ten stanowi jeden z stanowi jeden z symboli symboli Sandomierza.Sandomierza.

W lewym ościeżu główka kobiety w W lewym ościeżu główka kobiety w koronie - to wg tradycjikoronie - to wg tradycjiprzedstawienie księżnej Adelajdy lub przedstawienie księżnej Adelajdy lub księcia Leszka Białego,księcia Leszka Białego,druga główka po stronie przeciwnej z druga główka po stronie przeciwnej z charakterystycznącharakterystycznągrzywką to przedstawienie Iwo grzywką to przedstawienie Iwo Odrowąża lub św. Jakuba.   Odrowąża lub św. Jakuba.   

Dach zwieńczy Dach zwieńczy sygnaturka z XVII sygnaturka z XVII przeniesiona w to przeniesiona w to miejsce z 1882r. z miejsce z 1882r. z budynku katedra. budynku katedra. Kadra uzyskała w tym Kadra uzyskała w tym okresie sygnaturkę okresie sygnaturkę neogotycką.neogotycką.Kościół św. Jakuba Kościół św. Jakuba jest bazyliką stropową. jest bazyliką stropową.

Wygląd kościoła jest wynikiem pracWygląd kościoła jest wynikiem prackonserwatorskich na początku XXw. konserwatorskich na początku XXw. starano się przywrócić charakter świątyni starano się przywrócić charakter świątyni romańskiej,romańskiej,przez co  niestety w dużej mierze przez co  niestety w dużej mierze zniszczono nagromadzone przez stulecia zniszczono nagromadzone przez stulecia warstwywarstwyhistoryczne.  historyczne.