ante rašić

214

ante rašić izložba u galeriji »vladimir nazor«, 1979.

predrag vuković

U m o d e r n o j i s u v r e m e n o j u m j e t ­n o s t i n a r o č i t o j e i z r ažen p o k u š a j n a d i l a ž e n j a g r a n i c a s k u l p t u r e i s l i k a r s t v a , n j i h o v o m e đ u s o b n o p r e p l e t a n j e i p r e n o š e n j e l ikov­n i h s v o j s t a v a j e d n o g a n a d r u g o . P r i o b l i k o v a n j u re l jefa , g ran ič ­n e v r s t e s k u l p t u r e , gd je v o l u m e n o s t a j e vezan uz p o d l o g u , a razli­k u j e se p o s t u p n j u o t i m a n j a ma­se iz p l o h e , s k u l p t u r a se če s to p r i b l i ž a v a s l i k a r s t v u — o d r e đ e ­n o m u p r a v o d v o d i m e n z i o n a l n o m p l o h o m , k o j a se p o t v r đ u j e ili ne­g i ra . R a z m j e n a n i j e j e d n o s m j e r ­n a j e r i s l i k a r s t v o p o s e ž e za na­č i n i m a o b l i k o v a n j a š t o p o s t o j e u re l je fu i u n o s i ih u svoj l ikov­n i jez ik . To p r i b l i ž a v a n j e pos -p j e š e n o j e u v o đ e n j e m r a z n o l i k i h m a t e r i j a l a n a s l i k a r s k o p l a t n o i i s t r a ž i v a n j i m a u p r i m j e n i bo je n a re l jefu .

k u p o v e z a n o s t s l j u d i m a i p r i r o ­d o m . C i k l u s o m m o n o t i p i j a izaz­va la j e p r i j e n e k o l i k o g o d i n a o p r a v d a n u p o z o r n o s t , j e r j e vra­t i la d o s t o j a n s t v o j e d n o j r i j e t k o j i z a n e m a r e n o j t e h n i c i a u j e d n o se s u v e r e n o o k u š a l a u t u m a ­č e n j u p s i h o l o š k e i e m o t i v n e po t ­ke o d a b r a n i h p r e d l o ž a k a (na j ­češće , d a k a k o , p o r t r e t a , ali jed­n a k o u v j e r l j i v o i pe j zaža iz Is­t r e i Z a g o r j a ) .

L j u d s k i j e l ik i s a d a p o d j e d n a ­k o z a o k u p l j a ; m e đ u t i m , r a z n o ­l i k o š ć u p r i s t u p a p o k a z u j e neo­č e k i v a n e r a s p o n e . S j e d n e su s t r a n e c r t ež i o l o v k o m , v je š t e i u j e d n a č e n e m o d u l a c i j e s r e b r n o --sivog g ra f i t a p o v e l i k i m bi je­l im p l o h a m a . B i lo d a i m j e m o ­tiv s t a r a č k a g lava n a j a s t u k u ili f i g u r e u ka f i ć u i a u t o b u s u , sli­k a r i c a teži o b j e k t i v i s t i č k o m m o ­d e l i r a n j u , bez a u r e i s e n t i m e n t a , š to j e p o s e b n o p r i m j e r e n o u pr i ­z o r i m a iz s v a k i d a š n j i c e , zaus tav ­l j e n i m a i k a d r i r a n i m a g o t o v o p o n a č e l u h i p e r r e a l i s t i č k e »poeti­ke«. S d r u g e s t r a n e i m a m o tem­p e r e a p a r t n e k r o m a t i k e i u s t r e p ­t a log p o t e z a , n a k o j i m a su l ica če s to i z r a ž a j n o d e f o r m i r a n a i p u n a p r i g u š e n e p a t e t i k e . I p a k , n a j n e d v o j b e n i j i , n a j o d r e đ e n i j i r e z u l t a t i N e v e n k e Vuč ićev ić j o š su u v i j e k u t e h n i c i m o n o t i p i j e , gdje s u z d r ž a n o s t k o l o r i t a i l ine­a r n a s t i l i zac i ja m e k o g , o p u š t e ­nog o b r i s a p o t p u n o o d g o v a r a j u e k s p r e s i o n i s t i č k i m s k l o n o s t i m a a u t o r i c e ; t a k v i su p o t r e t i — ka­ko k a ž e M. Š o l m a n — d o i s t a »od raz p o n i r a n j a u s a m u j e z g r u b i ća« .

215

I s p i t i v a n j e o d n o s a š t a f e l a jne sli­k e i r e l j e fa z a u z i m a v a ž n o mjes ­to u r a d u A n t e Raš i ća . P r e d s t a v ­l j e n i h šes t r a d o v a u j e d i n j e n o j e z a j e d n i č k i m m i s a o n i m i l ikov­n i m p o s t u p k o m či je j e p o l a z i š t e p r e o b l i k o v a n j e i p r o š i r e n j e p lo­h e . R a š i ć u z i m a s l i k a r s k o p la t ­n o , p o v r š i n u p r e v l a c i ž b u k o m i u n j o j i z r a đ u j e re l je fne n izove i p a r o v e cv j e tova k o j e b o j i ili o d b i j a — o s t a v l j a j u ć i s a m o t ra ­gove , a j e d n o p l a t n o d r v e n o m r e š e t k o m i u m j e t n i m r u ž a m a p r e t v a r a u o b j e k t . Cje lovi t i s k l o p iz ložbe , u k o j e m z a j e d n i č k i m o ­t iv r u ž e s luž i k a o p r e t e k s t za l i k o v n a r a z m i š l j a n j a , n i j e i sc rp­l jen m o g u ć o m s i n t e z o m s l ikar­s t va i s k u l p t u r e , n e g o se p r o t e ­že n a b i t s t v a r a n j a i p o s t o j a n j a u m j e t n i č k o g dje la .

N a p l a t n i m a već ih d i m e n z i j a s t u p n j e v i t o se p r e o b r a ž a v a os­n o v n i m o t i v . P r i j e đ e n j e p u t o d s t v a r a n j a f i g u r a t i v n i h re l j e fn ih o b l i k a d o n j e g o v a »un i š t en j a« , o d u p o t r e b e b o j e d o n j ez ina izo-s t a v l j a n j a . Cvje tovi se ponav l j a ­j u u n i z o v i m a ili u v e ć a v a j u u p a r o v i m a i m o g u b i t i s h v a ć e n i p o p u t i z v e d e n o g k a d r a v i šen i zn ih d je la . U r a d o v i m a »Roza ruže« i »Bije le ruže« o s n o v n i re l jefni m o t i v j e d n a k o m j e r n o s l i jedi u če t i r i r e d a . D o k se u p r v o m di­j e l u i z m j e n j u j u m e đ u s o b n o guš­ći i s ab i j en i j i r edov i , p r i m a k n u ­ti ili o d m a k n u t i o d r u b a p l o h e , u d r u g o m p o s t o j i š i r i m e đ u p r o ­s t o r i z m e đ u r e d o v a , a č l anov i su d o v e d e n i d o s a m o g r u b a i t u f r a g m e n t i r a n i . T a k v i m r a s p o r e ­d o m obl ic i se p o d v r g a v a j u ili o-p i r u i z d u ž e n o m f o r m a t u p l a t n a . K a k o n izov i u s v a k o m o d t i h d v a j u d je la n a i z m j e n i č n o s a d r ž e raz l ič i t b r o j č l anova , p a r n i h i n e p a r n i h , n a s t a j e p r e o k r e n u t o s t u k o m p o z i c i j a m a , a b i t a n za sa­g l e d a v a n j e p o s t a j e o d n o s vodo­r a v n i h i o k o m i t i h r i t m o v a , š t o n a g l a š a v a i l i o s l ab l j u j e t e k t o n i -k u , u v o d i s t a b i l n o s t ili ne s t ab i l ­n o s t . N a s u p r o t v i š e n i z n i m dje­l i m a »Dvije s ive ruže« k o m p o z i ­

c i ja su g o t o v o i s t o v j e t n i h , s ime­t r i č n o p o s t a v l j e n i h cv j e to v a u n u ­t a r k v a d r a t i č n o g f o r m a t a ; on i p r a v i l n o d i je le p l o h u p o n o v o iz­r a ž a v a j u ć i o d n o s v o d o r a v n i c e i o k o m i c e u r a s p o r e d u d i je lova . T a k v i m r a s p o r e đ i v a n j e m ob l ika n a p l o h i R a š i ć k a o paž l j iv i gra­di te l j i zb jegava s luča j ili ga svo­di n a n a j m a n j u m o g u ć u m j e r u . I a k o su č l anov i v i š en i zn ih d je la p o d v r g n u t i d j e l o v a n j u c je l ine , i p a k j e u »Roza« i »Bi je l im ru­ž a m a « o b l i k o v a n j e r az l i č i to , či­m e se p o s t i ž e i d r u k č i j i cjelo­k u p a n u č i n a k , a u »Dv jema si­v i m r u ž a m a « s a m ob l ik cvje to­va p o s t a j e p r i m a r a n . S v a k i po­j e d i n i cvi je t »Roza ruža« po jed­n o s t a v n j e n j e i p l o š n o izveden, o š t r i j i i življi o b r i s o m , i z r ađen i j i u de t a l j u ; t o da j e p o k r e n u t o s t i r a z n o l i k o s t p loh i , a i zdva ja i lu­či re l je fne d i je love o d p o d l o g a . U »Bi je l im r u ž a m a « p o j a č a n o j e p o j e d n o s t a v n j e n j e i z r aženo za-o b l j i v a n j e m cv je tova , r e d u c i r a n j e p o k r e t i p o v e ć a n a u k o č e n o s t — s t v a r a se m o n o t o n o s t n i zova , s r a š t a v a n j e p l o š n i h i p l i t k o r e -l jefnih d i je lova . U v e ć a n j e m o t i ­va u »Dvjema s iv im r u ž a m a « r e z u l t i r a s n a ž n o m s t i l i zac i jom, g o t o v o s v o đ e n j e m n a z n a k — s t a p k e i g r a n č i c e p o p r i m a j u kr iž­n i izgled p r u t o v a j e d n a k e debl j i ­n e s p o j e d n o s t a v n j e n i m cvje to­v i m a n a k r a j e v i m a . S n a g a praz­n e p l o h e i s t i če r e l j e fnos t i sup­r o t s t a v l j a ovo dje lo o n i m a k o d k o j i h j e d j e lovan je p o d l o g e pr i ­g u š e n o ve l i k im b r o j e m o b l i k a i n j i h o v i m m e đ u o d n o s i m a .

U p o t r e b a b o j e d o n e k l e p r i k r i v a ž b u k u k o j o m j e o p t e r e ć e n o p la t ­n o , ali o p o r o s t i g r u b o s t t eks tu ­r e n e u j e d n a č e n i m p r e k r i v a n j e m p l o h e i n e u g l a đ e n o š ć u p o v r š i n e o s t a j e živa i i s p o d p r e m a z a . U n a v e d e n i m d j e l i m a R a š i ć se o-g r a n i č u j e n a u p o t r e b u b i je le , sv je t l i jeg i t a m n i j e g t o n a sive i r u ž i č a s t e b o j e . K a k o b i j e l a i s iva p r i p a d a j u k a t e g o r i j i nebo -j a , n j i h o v i z b o r z a h t i i e v a k r a j n j i m i n i m a l i z a m . Od re l j e fn ih dije­

lova »Roza ruža« s a m o s u glavi­ce cv je tova o b o j e n e r u ž i č a s t o , a o s t a l a j e p o v r š i n a p o k r i v e n a sv je t l i j im t o n o m sive; b i j e l o m i t a m n i j e s i v o m p o t p u n o s u p r e ­v u č e n e p o v r š i n e »Bi je l ih ruža« i »Dviju s iv ih r u ž a « . R u ž i č a s t e g lav ice č ine j e d i n i k o l o r i s t i č k i a t r i b u t cv j e tova i o m o g u ć u j u br­že povez ivan j e s r e a l n i m p r e d ­l o š k o m , j a s n i j e o d v a j a j u reljef­n i ob l ik o d p l o h e . U p o t r e b l j a ­va juć i n a o s t a l i m p o v r š i n a m a r a v n o m j e r n i sivi i b i je l i n a m a z , R a š i ć n a m j e r n o s l ab i asoc i ja t iv ­n a svo j s tva . B j e l i n a i s ivi lo spu­t a v a j u sv j e t l o sne m i j e n e i djelo­m i č n o u m a n j u j u p r o s t o r n u raz­l i ku i z m e đ u p l o š n i h i r e l j e fn ih d i je lova .

R a š i ć i s p i t u j e k o m p o z i c i j u ob­l i ka p o d v r g n u t i h f o r m a t u obli­k o v a n j e m i r a s p o r e d o m (»Roza ruže« i »Dvije s ive ruže«) , o b l i k a š t o s u g e r i r a j u m o g u ć i k o n t i n u i ­t e t i zvan z a d a n e p l o h e (»Bijele ruže«) , k a o i s j ed in j en i p r o s t o r n a s t a o i s t o d o b n i m d j e l o v a n j e m re l jefa i ve l ike p l o h e i s t o v j e t n e b o j e . O s i m p r o s t o r a v e z a n o g za d je lo , s lužeći s e v e ć i m f o r m a ­t o m , Raš i ć p o s t i ž e d o j a m o b u j ­m l j i v a n j a p r o m a t r a č a , p a se p r o s t o r n i u č i n a k p r o š i r u j e i iz­v a n s a m o g dje la .

P o s t u p n o n e g i r a n j e »rea ln ih« s v o j s t a v a o s n o v n o g m o t i v a za­v r š a v a se r a z b i j e n i m »Tragovi­m a ruža« i » T r a g o v i m a dv i ju ru­ža« gdje j e o b l i k o v a n a ž b u k a o d b i j e n a p a o s t a j u s a m o s luča j ­n o zaos t a l i d i je lovi . N a m j e s t u s v a k e p o j e d i n e r u ž e j av l j a se nje­zin nega t iv , a d j e l o m i č n o pos t a ­j e v id l j iva i p o v r š i n a p l a t n a . N e o b o j e n a ž b u k a s l o b o d n o dje­lu je s v o j o m t v a r n o š ć u i p r i r o d ­n o m b o j o m . Čin » r aza ran j a« do­vod i do p r e s t r u k t u r i r a n j a i mi­j e n j a n j a l i k o v n i h s v o j s t a v a , p a t a k o u » T r a g o v i m a ruža« u m j e s ­t o re l je fn ih n i zova n a s t a j e p u s t i g r e b e n a s t i pe jzaž , d o k se u »Tra­g o v i m a dv i ju ruža« j a s n o uoča­v a j u ob r i s i i o s t ac i n e o b o j e n e ž b u k e n a k o n o d b i j a n j a ko j i i s to-

dalibor jelavić bijela sl ika, 1978./79.

216

dalibor jelavić izložba u galeriji »vladimir nazor«, 1979.

tonko maroević

P r v u s a m o s t a l n u iz ložbu Dali-b o r a J e l av i ća oček iva l i s m o s n e u o b i č a j e n i m z a n i m a n j e m , j e r se već n e k o l i k o g o d i n a , počevš i o d d i p l o m s k i h r a d o v a , j a v l j a o z a p a ž e n i m d j e l i m a n a n i zu ko­l e k t i v n i h iz ložbi . T o z a n i m a n j e n i j e p o t i c a l a s a m o n j egova kva­l i t e t a i v j e š t i n a n e g o i i zuze tna p r i l agod l j i vos t , s p o s o b n o s t b r z e p r e o b r a z b e , t a k o d a se pod jed ­n a k o l e g i t i m i r a o p l a t n i m a n a ko­j i m a j e v i r t u o z n o a s i m i l i r a o ne­k a T a p i e s o v a i s k u s t v a , a s a m b l a -ž i m a gd je se o s l a n j a o n a n e k e R a u s c h e n b e r g o v e p r e t p o s t a v k e i p l o č a m a s n a t p i s i m a i z raz i to k o n c e p t u a l n o g n a b o j a . P r i sve­m u t o m e (e to z a j e d n i č k o g naziv­n ika! ) i s t i cao se v e l i k o m me t j e r -s k o m s o l i d n o š ć u , n a g l a š e n i m ar-t i z a n s k i m e f e k t i m a i o s t en t a t i v -n i m p o k a z i v a n j e m l j e p o t e m a t e ­r i je (a u p r a v o n a p o d r u č j u gd je su s i rovos t , p r v o t n o s t i i m p r o v i ­zac i ja j e d v a bi l i »es te t sk i p r ip i ­t o m l j e n i « ) .

Sve k o j e su p r a t i l i n j egov r a d Je lav ić j e s a d a i z n e n a d i o k o h e -r e n t n o š ć u iz ložaka , n e »anto lo­g i j sk im« o d a b i r o m v l a s t i t i h vr­h o v a n e g o z a t v o r e n i m c i k l u s o m r e c e n t n i h o s t v a r e n j a . R i ječ j e o d e s e t k u m o n o k r o m n i h p l o č a gus­tog , r e l j e fno n a n e s e n o g p i g m e n -

d o b n o o m o g u ć u j u r e k o n s t r u k c i ­j u . P r a v i l n o s t p r o s t o r a zami je ­n j e n a j e n e o č e k i v a n i m p r o d o r i ­m a n e p r a v i l n i h i s t a k a i p l i t k i m u v l a č e n j i m a u p o d l o g u , š t o stva­r a n e r a v n o m j e r n u ig ru svjet­l i j ih i t a m n i j i h m r l j a . »Unište­nje« u k l j u č u j e i s p o n t a n o i slu­č a j n o , p a j e u s u p r o t n o s t i sa s t r o g o š ć u i z a k o n i t o š ć u o s t a l i h k o m p o z i c i j a . D je lo p o č i n j e živ­j e t i svoj d v o s t r u k i ž ivot uv je to ­v a n č i n o m s t v a r a n j a i r a z a r a n j a , č i m e se r e l a t i v i z i r a s a m o s tva ra ­n je , a u k l j u č u j e p r o l a z n o s t k a o s a s t a v n i d io p o s t o j a n j a u m j e t ­n i č k o g d je la .

P o s e b n o j e r e š e t k o m razdi je l je ­n o p l a t n o u p r e t i n c e sa p o jed­n o m i s t o v j e t n o m u m j e t n o m ru­ž o m . K a k o su p l a t n o i r e š e t k a o b o j e n i b l i j e d o ž u t o , a u k o č e n e r u ž e ze l en ih s t a p k i i c rven ih cv je tova , p o s t i ž e se š k r t k o l o r i t . N a s u p r o t bo j i , p o s t r o ž u j e se na­čelo z b r a j a n j a p r a v i l n i m nizovi­m a p r e t i n a c a gd je su r u ž e po­s t av l j ene u o s i m a j e d n a i s p o d d r u g e , a g o t o v o j e d n a k o uda l j e ­n e o d s t r a n i c a p r e t i n c a , p a se t a k o n u d i j e d n a k o č i t a n j e ob jek­t a v o d o r a v n o i o k o m i t o . S v a k i j e p r e t i n a c p l i t a k , a l i t r o d i m e n ­z i o n a l a n , t e u n j u laz i p r o s t o r i o b u h v a ć a t r o d i m e n z i o n a l n i p r e d m e t u n j e m u , č i m e se p la t ­n o k o j e n o s i c j e l o k u p n u s t r u k ­t u r u o p r o s t o r u j e . I a k o p o nači ­n u o b l i k o v a n j a raz l ič i t , ova j ob­j e k t o s t a j e v e z a n uz l i kovn i po­s t u p a k p r i d a v a n j a op ip l j ive re­a l n o s t i p l o h i p l a t n a , k a o i i s t ra ­ž ivan ja g r a n i č n o g , k o n k r e t i z i r a -n o g p r o s t o r a i z m e đ u o k o l i n e i s a m o g d je la . Š i r i n o m p r i s t u p a p r o b l e m a t i c i o b l i k o v a n j a i »an-t i o b l i k o v a n j a « , z a k o n i t o g i slu­č a j n o g u u m j e t n i č k o m s tva ra -n i u , t e p r e i s p i t i v a n j e m o d n o s a l i k o v n i h e l e m e n a t a s v o j s t v e n i h s l i k a r s t v u i s k u l p t u r i , An te Ra­šić p o s t a j e j e d a n o d i s t a k n u t i h p r e d s t a v n i k a n a j m l a đ e gene rac i ­j e l i k o v n i h u m j e t n i k a u n a s .