Fi la t e l i s t ili a r h e o l o g ? B o t a n i a r ili zoo log? P o i n j e m o v i m a l te r n a t i v a m a k o j e se, k a d j e r i j e O s t v a r a l a t v u B o r i s a va l j eka , s a v r e n o i z m i r u j u . I a r h e o l o g i zoolog . J o bo l j i b o t a n i a r al i i f i la te l is t . S a k u p l j a s i t n i ca i s t r a s t v e n k o l e k c i o n a r . N u m i z m a -t i a r i a n t i k v a r . V a l j a n i su raz loz i d a se o o v o m r e l a t i v n o m l a d o m u m j e t n i k u (ro e n 1951.) govor i k a o o i z raz i to j s l i k a r s k o j l i nos t i u n u t a r suvre m e n e h r v a t s k e u m j e t n o s t i i p o s e b n o u n u t a r m l a e s l i k a r s k e g e n e r a c i j e k o j a j e p o l a r i z i r a n a i n e p o m i r l j i v o zavaena n a dvi je t e m e l j n e s t r u j e ; s j e d n e j e s t r a n e (uv j e tno k a z a n o ) in te lekt u a l i s t i k a n a s t r o j e n o s t a s d ru ge e m o c i o n a l n o p o k r i e . I n i j e t o l i ko v a n o to j e B o r i s va l j ek i m a o ve 15 s a m o s t a l n i h izloab a i s u d j e l o v a o n a b r o j n i m kol e k t i v n i m i z l o b a m a k o d n a s i u i n o z e m s t v u , a n e p o t i e n a s n a r o i t o n i m n o i n a l i i ep ih r i je i n a r a u n n j e g o v a s t v a r a l a t v a k o j i m a ga je k r i t i k a zasu la . Izazov za p i s a n j e n a l a z i m o u nje-govoj c r t a k o j o s o b i t o s t i , k o j a j e bez p r a v o g k o n t e k s t a i b e z

p r a v i h a n a l o g i j a u n u t a r h r v a t ske l i k o v n e u m j e t n o s t i . N jegov i su poec i , n a r a v n o , u z n a k u u e n j a , r i j e t k o g s t r p l j e n j a i s t r p l j i vog p o t e z a r u k e u e n i k a . va l jek , m e u t i m , r e i n t e r p r e t i r a l ekc i ju svo j ih u i t e l j a , p o d r e u j e j e v l a s t i t o j kr i t ic i spozna je svij e t a (i s t v a r a l a t v a ) k r i t i c i koj a j e i s k a z a n a m l a d e n a k o m vjer o m u p r o m j e n u sv i j e t a u m j e t n o u , i t o p r i j e svega i r o n i j o m i k r i t i k o m svih p o s t o j e ih of ic i je ln ih v r i j e d n o s t i . T a j e k r i t i k a d o s l j e d n o p r o v e d e n a l i k o v n i m s r e d s t v i m a ; m i n u c i o z -n o u c r t e a i f i n o o m b o j a , t e o b l i c i m a u k o j i m a o d j e k u j e He-g ed u i ev a g r o t e s k n o s t i f a r s a . N jegovo se d je lo b r z o izd i fe ren-c i r a lo o d p r o s j e k a , o d l i k u j u i se s o l i d n o m l i k o v n o m i z o b r a z b o m , k o j a se og l eda u d o m i l j e n o j slik a r s k o j t e k s t u r i i i z n i j a n s i r a n o j i s u p t i l n o j s loenos t i n j e g o v a c r t ea . J a s n o , u p o e t k u m u b i j a e uzor o m H e g e d u i i u i t e l j eva k o m -p o z i c i j s k a i m i s a o n a k o m p a k t n o s t , o d n j e g a j e p r e u z e o n a e l o j a s n o e v o l u m e n a i l in i je , i k r i t i k e m o t i v e l jud i m a n i p u l i r a n i h z e m a l j s k i m i n a d z e m a l j s k i m sil a m a . Od n a j r a n i j i h d je la (Mo-torist, Biciklist, Aerodrom, Mil-de Sorte iz 1973., i l i Rekreacija, Trening, Rekreativac iz 1977.) B o r i s va l j ek j e i z r i c ao s v o j u o s u d u svi je ta a n s i za sve , u k o j e m j e b a c a k u g l e . . . ovjen a n a u r e o l o m b e s m r t n o s t i p o r a di dva- t r i c e n t i m e t r a v ie . N j e g o v a e d je la k a r a k t e r i z i r a t i s n a a n p l a s t i c i t e t l i n i j o m definir a n o g v o l u m e n a , d e l i k a t a n in-k a r n a t i j a s n a a r t i k u l a c i j a po k r e t a l j u d s k o g t i j e la (pr i e m u sv i j e t l o - t amno n e n a r u a v a p l a s t i n o s t l ika ) . B i t e t o svo jev r s n a i ron i j a , nikada k a r i k a t u r a p o p u t H e g e d u i e v o g Optimista ili ampiona (1964.). N e p r i m j e r e n o b i b i lo t r a i t i k a r i k a t u r a l n a svo j s tva u d je lu B o r i s a v a l j e k a . M e u t i m , i m a m n o g o i r o n i j e i s a r k a z m a . T a j e i r o n i j a n a g l a e -

boris valjek

boris valjek izloba u galeriji zagreb-intercontinental , 1980.

ive imat banov

boris valjek

220

m e s u . Dovo l j an m u j e n a j m a n j i z n a k ivo ta d a b i n a p u i o svi je t s v i m b i i m a , r a z n i h r a s a i r o d o s lovl ja .

S v a k a k o i g r e ! I g r e ikoja t r a i i zmi l j eno t o z a t i m p o s t a j e t v a r n o i zb i l j sko . On n i j e n i m e -taf iz iar , n i t r a g i a r , n i egzis ten-c i ja l i s t . P o g l e d m u z a p i n j e n a n a j m a n j o j t r a v c i , i n e m a t e sitn ice k o j a m u n e b i zago l i ca la r u k u (i s r ce ) . I n e m a t o g a boj e g s t v o r a k o j i e o s t a t i n e p r i -m i j e e n o d n j e g o v a o k a n i t i e b i t i t o l i k o n e s r e t n o g b i a d a ga va l j ek n e b i o t k r i o . T o r e s p e k t i r a n j e s v a k e p o j e d i n o s t i , t a j s k u p s i tn ica d o n o s i i i skazu j e v i r o v i t o u i h i r o v i t o u c r t e a , s t rp l j vog , p r e d m e t n o j a s n o g , p r e c i z n o g : z a m r e n o g i r a z m r e -n o g i s t o d o b n o . N j e g o v a t a n a h n a n i t n e m o e p o d n i j e t i p i t a n j e s u d b i n e o v j e k a n i l j u d s k u t r a -g i n o s t h a m l e t o v s k e a l t e r n a t i v e . To t k a n j e o b e s h r a b r u j e jake i m e t a f i z i a r e t o t r a e n a j m a n j i i zgovor za p o t r a g u i zgub l j ene ili u g r o e n e l j u d s k o s t i , j e r o n a n a s v o m p u t u n e na i l az i n a ga-l io te n i n a svece , n a h u l i t e l j e n i n a b o g o b o j a z n e , ve s a m o n a k r h o t i n e n e k e k r a v l j e t i n t a r e ras u t e u p u s t i n j s k o m p i j e s k u , t ro m u k o r n j a u , S m i t h o v e o t o k e u Ocean i j i , l e i n a r e i p s e . . . jed

n o m r i j e ju : sve i sva p o d kap o m n e b e s k o m ! u d a n n e k i akv a r i j : k u k c i , a m e b e , l u b a n j e , kam e n a s j ek i r a , g r abe l j i vac , z m i j sk i r e p , k e n t a u r , s l on , Ga lapa -gos , l a n k o n o n i g u s j e n i a r i , sobov i , h o b o t n i c e , o r lov i , m o r s k i k rvo loc i , b ivol i , b a l o n i , h e t e r e , gal i je , r ibe- l i s tovi , r ae , i mi i , v r agov i , k i a , k i a r i je i . K a k a v p r i r o d n i r ed ! K a k a v m o r a l n i r e d ! Ako ov jek j e d e ov jeka , r i j e j e o o v o m m o r a l u . Ja se b o r i m n e b o r e i se k a e va l jek . K a k v a p o m i r b a k r v o e d n i h i p i t o m i h , b l a g i h i nag l i h , j a k i h i s l ab ih !

S i g u r a n c r t a p o p u t v a l j e k a lak o i z m i l j a i u s p o s t a v l j a svoj u v i j e k nov i p r i r o d n i p o r e d a k , ali i n e odo l i j eva i zazovu ob jek t a k o j i m u ide u s u s r e t . O n svak a k o n i j e p r v i b o t a n i a r u h r v a t s k o j l i kovno j u m j e t n o s t i . Vjer o j a t n o n i p o s l j e d n j i . Ali, o n j e n e o s p o r n o n a j d o s l j e d n i j i . Moj a n g a m a n j e p r i a i s p r e d e n a o d h i l j a d e ni t i (va l jek) .

ini m i s e k a e H i l d e b r a n d k a d b i n e k i v r t l a r uzgo j io b i l j k e i s p o d s t a k l e n o g z v o n a razl i i t ih o b l i k a i t i m e p o s t i g a o sam o raz l i i t e o b l i k e b u n j a , d a b i s m o se pos l i i e bav i l i s a m o t i m r a z l i t i i t i m o b l i c i m a a z a b o r a v i l i z b o g sv ih t i h r az l i i to s t i d a j e

n a b r i n i m l i k o v n i m t r e t m a n o m l i n i j a i v o l u m e n a ; p a r a d o k s a l n o govo re i , o i g l e d n a j e u p r a v o z b o g t e ozb i l j nos t i u f i k s i r a n j u o b j e k t a . Glava Rekreativca i m a i s t u t u p o s t i z r aza k a o i g lava He-g e d u i e v a a m p i o n a , ko j i u ruci d r i k u g l u , b l i z a n k u d r u g o j t o f u n g i r a g lavu . T a j e i r o n i j a n a g l a e n a i l i k o v n o m i p s iho lo k o m b e z i z r a a j n o u d v a j u ob-l u t a k a ko j i b i bez p o m u k e m o gli z a m i j e n i t i m j e s t a i f unkc i j u ; p r i n c i p j a s n o e v o l u m e n a (Tren i n g , R e k r e a t i v a c , R e k r e a c i j a ) , i s t e k o n t u r e i tenzi ja p o k r e t a to p o k a z u j e a g r e s i v n u ali sla-b o u m n u m i i a v o s t t i je la . N a p o l j u c r t ea , u to j f i la te l is t i -ci, u t o j s t r a s t i i b u n i l u s i t n i ca v a l j e k m o e sve : u z n o s i t i bjel inu , b i t i r e a l i s t u D a u m i e r o v u s m i s l u , b i t i n a d r e a l i s t , al i as h o e , a s n e e . N jegov j e c r t e k a r a k t e r a n i k a r a k t e r i s t i n o fin i d o m i l j e n . K a r a k t e r a n p o d o s l j e d n o s t i t k a n e n i t i , p o njez i n u s m i s l u i n j ez ino j p r e d m e t n o j funkc i j i . K a r a k t e r i s t i a n p o f ino i svo je t a n a h n e c r t a k e p r e e i d e l i k a t n o s t i n i t i k a k v e j e m a l o k u d j e l j a i s p r e l o u n u t a r hr v a t s k e l i k o v n e u m j e t n o s t i . Blizak , in i se , p r i j e u m j e t n o s t i Dal e k o g i s t o k a n e g o i j e d n o g e v r o p s k o g s u v r e m e n i k a . R e e n o j e n e g d j e d a j e n j egov c r t e p l o d ig re . D a k a k o ig re ! Ali i g r e z n a l c a ig re , k o j i n e z n a n e g o u s t r o j a v a n j e z i n a p r a vi la : o d s l u a j n o g i z b o r a s t v a r a z a k o n , o d n a e n o g p e r a ivu p t i c u , o d m r t v i l a ivot . P j e s n i k i a n a l i t i a r . S i n t e t i a r s n a n e m o i r e k o n s t r u k c i j