1

İZMİR TİCARET ODASI

T.C. İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ YAŞ MEYVE VE SEBZE HALİ'NİN

MEKAN TEMELLİ SORUNLARI

Hazırlayan:

Hitay BARAN

İZMİR, Ekim 2007

2

T.C. İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

YAŞ SEBZE VE MEYVE HALİ ‘NİN MEKAN TEMELLİ SORUNLARI 1. GENEL BİLGİLER Toptancı halleri, yaş sebze ve meyve ticaretinin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olarak serbest rekabet sistemi içerisinde yapılmasını sağlamak, üretici ve tüketiciler ile yaş sebze ve meyve ticaretini meslek edinenlerin çıkarlarını dengeli ve eşit şekilde korumak amacıyla kurulmaktadır. 552 Sayılı Yaş Sebze Ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi Ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye göre kurulan toptancı hallerinin modern ve çağdaş bir alt yapı sistemi ile kurulması esastır. Belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde malların toptan alım ve satımı sadece toptancı hallerde yapılır. Malların toptancı hal dışında toptan alım ve satımı kesinlikle yapılamaz. Bu nedenle İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından kurulan ve işletilen, Buca Kaynaklar’daki Yaş Sebze ve Meyve Toptancı Hali, İzmir açısından büyük önem taşımaktadır. Hal 150.900 m2’lik (151 dönüm) üzerinde 1996 yılında kurulmuştur. Kapalı alan büyüklüğü 22.583 m2’dir. Halde Hal Müdürlüğünce belirlenen işyeri sayısı toplam 156 adettir. Bunların dışında halde Hal Müdürlüğü, İzmir Sebze ve Meyve Komisyoncuları Dernek binası, 2 adet büfe, 2 adet tuvalet, 2 adet lokanta, 1 adet kahvehane, 1 adet kese kağıdı satış yeri, 1 adet berber dükkanı ve 1 adet banka bulunmaktadır. Toplamda çalışan sayısı 500’e yaklaşmaktadır. Bunun dışında hale mal alıp satmaya gelen üretici-tüketiciler ve araç şoförleriyle birlikte halin ekonomik aktivitesi büyümektedir. 552 sayılı KHK gereği toptancı hallerde satılan malların toptan satış bedelinin % 2'sini geçmemek şartıyla belediye meclislerince düzenlenecek tarifeye göre belediye payı tahsil edilir. Buna göre İzmir Büyükşehir Belediyesi halden yıllık ortalama 4-6 Milyon YTL gelir elde etmektedir. Büyükşehir Belediyesi rüsum hakkı dışında komisyonculara verdiği işyerleri için tahsis bedeli almaktadır. Bu bedellerle birlikte İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yıllık halden kazanımı 10 Milyon YTL’yi bulmaktadır. Aşağıda yıllar itibariyle halin toplam ciro ve rüsum hakları yer almaktadır:

3

Yıllar İtibariyle Halin Ciro ve Rüsum Hakları

Yıl Toplam Ciro Rüsum Belediyeye Net Katkı Toplam Satış Miktarı

2000 - - 1.245.169 YTL 288.537 Ton 2001 - - 2.067.725 YTL 289.551 Ton 2002 - - 2.795.731 YTL 374.029 Ton 2003 - - 3.842.368 YTL 400.137 Ton 2004 255.249.788 YTL 5.250.211 YTL 4.177.803 YTL 443.817 Ton 2005 292.422.193 YTL 5.658.995 YTL 4.751.288 YTL 491.210 Ton Halin Son Altı Yılda Büyükşehir Belediyesine Olan Katkısı 18.880.084 YTL

Buca Kaynaklar’daki Sebze ve Meyve Hali kente, devlete ve Büyükşehir Belediyesi’ne önemli katkılar sağlamaktadır: Ø Yaratmış olduğu istihdam ve meydana getirdiği ekonomik büyüklük ile kent

ekonomisine ciddi bir katkıda bulunmaktadır. Ø Tarladaki üreticinin üretmiş olduğu ürünlerin kayıt atında yapılan ticaretle

tüketiciye sunulmasını sağlamakta ve devlete de gelir kaynağı olmaktadır. Ø Serbest ticaret anlayışı ile yaş sebze ve

meyvenin uygun fiyatla nihai tüketiciye sunulmasını sağlamaktadır.

Ø Hal kent insanına taze, kaliteli, sağlıklı,

standartlara uygun ve kayıtlı sebze-meyve temin etmektedir.

Ø İzmir Büyükşehir Belediyesi hal sayesinde

ciddi anlamda gelir elde etmektedir. İzmir Yaş Sebze ve Meyve Halinin yapmış olduğu tüm katkılara rağmen, özellikle mekan temelli bir takım sorunları bulunmaktadır. Bu sorunlar nedeniyle halde çalışma koşulları ağırlaşmakta, halde çok önemli olan zamanla yarışta geri kalınmakta, halin eksiklikleri artmakta ve maalesef halin cazibesi azalmaktadır. Halin cazibesi azaldığında, sebze ve meyve hale getirilmemekte, kaçak yollardan, kayıt dışı bir şekilde tüketiciye sunulmaktadır. Bu durumda sadece hal komisyoncusu zarar etmemektedir. Aynı anda devlet vergi, belediye rüsum gelirinden olurken; halkımız da kayıt dışı ve nasıl temin edildiği belli olmayan ürünleri tüketmek zorunda kalmaktadır. Kente kaçak sebze ve meyve girişini engelleme faaliyetlerini layıkıyla gerçekleştiremeyen devlet ve Büyükşehir Belediyesi yetkilileri de imaj ve otorite kaybına uğramaktadır. Bunun sonucunda semt pazarları üretici pazarı olmaktan çok. kente kaçak yoldan giren sebze ve meyvenin satışının yapıldığı mekanlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

4

Halin verimli, hızlı çalışmasını sağlamak ve cazibesini artırmak için aşağıdaki sorunların giderilmesi gerekmektedir: 2. SEBZE VE MEYVE HALİNİN MEKANSAL SORUNLARI VE İHTİYAÇLARI 2.1. Halin Yerleşim Kararı ve Yerleşim Planında Yapılan Yanlışlar Buca Kaynaklar Hali, İzmir Üçkuyular-Bornova Metro projesi nedeniyle 1996 yılında halihazırdaki Halkapınar’daki yerinden hızlı bir şekilde taşınarak meydana getirilmiştir. Halin kente getirdiği bir takım trafik, ulaşım, büyük alan gereksinimi vb. yüklerin giderilmesi açısından taşınması yerinde bir karardır. Ancak ilgili yasalarda da belirtildiği üzere, halin yer seçiminde ulaşım imkanları, coğrafya ve alan büyüklüğü önem arz etmektedir. Buca Kaynaklar’daki hal seçimi yapılırken kente kolay ulaşım imkanı, alan büyüklüğü ve yerleşim planı açısından yeterince etüd çalışmasının yapılmadığı ortadadır. Hal çevre yoluna yakın olmasına karşın çevre yolundan ulaşım kolay değildir ve direk ulaşımı bulunmamaktadır. Toplu ulaşım imkanları sınırlıdır. Hal büyüklüğü sınırlıdır ve genişleme alanı ayrılmamıştır. Bugün yaşanan pek çok sorun zamanında halin yerleşim planının eksik şekilde planlamasından kaynaklanmaktadır. İzmir Büyükşehir Belediyesi halin taşınma kararı almasına karşın yeterli araştırma-çalışma yapmaması ve geleceği görememesi nedeniyle iyi bir yerleşim planı oluşturulamamış ve şimdilerde pek çok sorun meydana gelemeye başlamıştır. Mevcut yerleşimde kasa depoları trafiği sıkıştırmakta, alanı daraltmakta, komisyoncular için alan ve depolar yetersiz kalmakta, sosyal donatı eksikliği var olmakta, soğuk hava depolarına ve ambalaj tesisine yer bulunamamaktadır.

5

Halin yerleşim planı genişleme alanı ile birlikte yeniden şekillendirmeli Avrupa’daki örnekleri çok iyi etüd edilerek yeniden planlanmalıdır. Bunu yapabilmek için Yaş Sebze ve Meyve Toptancı Halleri Tip Proje esası yeniden ele alınmalıdır. 2.2. Hal İçi Ulaşım ve Kasa Depoları Hal içerisindeki trafik düzensizdir ve ulaşım imkanı yeterli değildir. Özellikle komisyoncu depoları (işyerleri) ile kasa depoları arasında kalan 20 m.lik alan trafiğin işlemesi, araçların kasa ve komisyon depolarına yanaşması, yükleme yapılması, kasa depolarının kullanımı ve araçların her türlü manevrası açısından yetersiz kalmaktadır.

6

Halde iş sabah 06:00’da başlamakta ve saat 10:30 – 11:00 gibi bitmektedir. Tüm çalışmalar yaklaşık 4-5 saat içinde gerçekleşmektedir. Halde çalışan herkes zamanla yarışmaktadır. Çünkü geceden ve sabah erken saatte gelen taze yaş sebze ve meyve kısa zamanda alıcı bularak, nihai tüketiciye sunulmak üzere yola koyulmalıdır. Tüm bu çalışmalar (malın depolanması, ticareti, yüklenmesi, yola hazır hale getirilmesi) 4-5 saatte bitmektedir. Durum böyle olunca kasa depoları ile komisyon depoları arasındaki 20 m.lik alan yetersiz kalmaktadır. Bu alanda tır, tek ve çift dingilli kamyon, kamyonet, traktör, minibüs, panelvan, otomobil vb. araç şoförleri ve çalışanlar yük indirme bindirme, manevra yapma, boş kasaları istifleme, trafikte ilerleme telaşına düşmekte ve tabii bunu başaramamaktadırlar. Sık sık trafik kilitlenmekte, tartışmalar çıkmakta, uzun süreli korno sesleri ortalığı çınlatmaktadır. Aşağıda sıkışan trafikten görüntüler yer almaktadır.

Kasa Depoları ile İşyerleri arasında sıkışan 20 m. lik alan

7

Halde yük almak için işyerine yanaşmaya çalışan bir kamyonun manevraları ve tıkanan trafik

8

Haldeki kasaların kapladığı alan ve daralan yol

9

Haldeki trafik sıkışıklığı

10

Haldeki trafik sıkışıklığı

Yukarıdaki sorunların temelinde kasa depolarının komisyon depolarına çok yakın olması yatmaktadır. Bu depolar yıkılmalı ve komisyon depolarına uygun ulaşım imkanı olacak başka alanlara kaydırılmalıdır. Üstelik halde hijyen sağlama ve kasalardan kaynaklanan ağırlık farklılıklarını giderme açısından tekrar kullanılan kasalar yerinde tek kullanımlık mukavva, plastik vb. muhafazalar kullanılması yakın zamanda gündeme gelecektir. Bu durumda kasa depolarının işlevi de değişeceği için yerlerinin değişmesi kaçınılmaz olacaktır. Bu tür gelişmeler de göz önünde tutularak kasa depolarının yeri değişmeli ve hal içinde trafik düzeni yeniden düzenlenerek haldeki trafik problemi sona erdirilmelidir. 2.3. Hale İzmir-Aydın Otoyolu’ndan Direk Ulaşım Buca Kaynaklar Sebze ve Meyve Hali’nin İzmir Çevre Yolu - Aydın Otoyolu ile direk bağlantısı olmaması neticesinde (hale ulaşmak için 6,5 km. fazla yol kat edilmektedir) sebze ve meyve taşıyan araçlar hale uğramadan kent içine girmektedirler. Mali ve sağlık denetimini engelleyen bu tür davranışlar kayıt dışı ekonomiyi de körüklemektedir. İzmir Çevre Yolu - Aydın Otoyolundan Buca Kaynaklar Sebze ve Meyve Hali’ne direk bağlantı olması ve ulaşımın kolaylaşması halinde bu tür kaçaklar ortadan kalkacak, halin etkinliği artacaktır. Konu ile ilgili olarak Karayolları 2. Bölge Müdürlüğü ve Karayolları Genel Müdürlüğü ile gerekli yazışmalar yapılmış ve izinler alınmıştır. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün

11

09.05.2006 tarih ve B091TCK01301/379.2.O.Y./1.110.4/0527 sayılı yazısında “Işıkkent para toplama alanından sonra İzmir Çevre Yolunun, Otoyol kavşağının Buca-Konak istikametine giden kolundan Sebze Meyve Hali’ne bir ayrılma kolu projelendirilmesinin Karayolları Genel Müdürlüğü’ne herhangi bir mali yükümlülük getirmemesi koşuluyla (gerekli ek kamulaştırma ve yapım maliyetlerinin Sebze Meyve Hal’i ve ilgili Belediyeler tarafından karşılanması şartıyla)” uygun bulunduğu belirtilmektedir.

Hale otoyoldan direk ulaşım sağlayacak olan bu ayrılma kol projelendirilmesi İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilmeli ve yol yapılmalıdır.

12

2.4. Hale Ulaşım İzmir Hali kent merkezine 23 km. uzaklıktadır. Ayrıca hal kentin güneyinde kaldığı için halden kentin kuzeyine ulaşmak güçleşmektedir. Kentin kuzeyinden, doğusundan ve batısından ürün getiren üreticiler ve komisyoncular uzun mesafe nedeniyle ürünleri hale getirmeden kente sokabilmektedir.

Sebze ve Meyve Hali

Hale direk ulaşım sağlayacak ayrılma kol projesi

HAL

13

Avrupa’da büyük kentlerdeki haller incelendiğinde hallerin kent merkezine en fazla 10-15 km. uzaklıkta olduğu görülecektir. İzmir Sebze ve Meyve Hali’nin kente uzaklığı maalesef fazladır ve bu yüzden kullanım oranı azalmaktadır. Hale ulaşımı kolay hale getirmek için yukarıda ayrıntılı anlatılan otoyoldan ayrılma kol projesi dışında; Ø Otoyolun Buca çıkış kavşağından sonra Kaynaklar’a ve Hale uzanan yolun kalitesi

artırılmalıdır. Yol üzerinde bulunan mezarlık nedeniyle bu alanda trafik sıkışmaktadır. Üstelik bu yol Kaynaklar beldesine ve Gölet rekreasyon alanına hizmet vermektedir. Bu yol genişletilmeli ve kalitesi artırılmalıdır.

Ø Halin kuzey batısındaki gölete giden yol kavşağı, halin orta giriş kapısı ve halin ana

giriş kapısındaki kavşak kontrolsüzdür. Her üç kavşağında standartlara uygun, sinyalize veya işaretlendirilmiş kontrollü kavşaklar haline getirilmesi gerekmektedir.

Genişletilmesi ve Standardı Yükseltilmesi Gereken Yol

14

Ø Hale toplu ulaşım araçları sınırlıdır. Özellikle sabah saatlerinde toplu ulaşım

imkanları artırılmalıdır. 2.5. Halin Altyapı Sorunları Halin bazı zamanlarda elektrik ve su kesintisi, kanalizasyon ve çöp problemleri ortaya çıkmakta ve bu problemler çalışmaları aksatmaktadır. Özellikle hale kesintisiz bir şekilde elektrik ve su temin edilmesi, kesintilere karşı su deposu inşa edilmesi gerekmektedir. 2.6. Yeni Komisyon Depolarının (İşyerlerinin) Yapılması Haldeki komisyonculara tahsis edilen işyerleri büyüklükleri yaklaşık 140 m2’dir. Avrupa’daki örnekleri ise ortalama 300-400 m2’den az değildir. 140 m2’lik işyerleri komisyoncular için yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yeni komisyon depoları inşa edilmeli ve bu inşa edilenlerin büyüklükleri 300 m2’den az olmamalıdır.

Kontrolsüz kavşaklar

15

2.7. Soğuk Hava Depo Eksikliği Halde soğuk hava deposu bulunmamaktadır. Hale gelen ve hemen satılmayan veya sevk edilmeyen yaş sebze ve meyveleri bir süre muhafaza etmek amacıyla soğuk hava deposuna ihtiyaç bulunmaktadır. Soğuk hava deposu bulunmadığı için halde yaş sebze ve meyve bekletilmemektedir. Isı nedeniyle niteliğini kaybeden sebze ve meyveler atılmakta üretici ve komisyoncular gereksiz yere zarar etmektedirler. 5179 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi Ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun’da ve Yaş Sebze Meyve Toptancı Halleri Tip Proje esasında da belirtildiği üzere, insan sağlığının korunması ve gıda güvenliğinin sağlanabilmesi için halde soğuk hava deposunun bulunması kaçınılmazdır. Halihazırda halde soğuk hava deposu için gerekli alan bulunmamaktadır. Bu nedenle halin genişletilmesi gerekmektedir.

2.8. Halin Sosyal Donatı Alanı ve Diğer Fonksiyonların Eksikliği Halde Hal Müdürlüğü, İzmir Sebze ve Meyve Komisyoncuları binası, 2 adet büfe, 2 adet tuvalet, 2 adet lokanta, 1 adet kahvehane, 1 adet kese kağıdı satış yeri, 1 adet berber dükkanı ve 1 adet banka bulunmaktadır. Ancak günlük 500-1.000 kişilik yoğunluk için bu sosyal donatılar hem nitelik hem de nicelik açısından yetersiz kalmaktadır. Yetersiz kalan donatılar nedeniyle bu ihtiyaçların giderilmesi için hal dışından seyyar satıcılar gelmekte ve bu seyyar satıcılar, sağlık ve gıda güvenliği olmayan ortamlarda hal çalışanlarına hizmet vermektedir. Haldeki tuvaletlerin de kalitesi ve temizliği yetersizdir. Hal içindeki donatıların resimleri aşağıda yer almaktadır.

Genişleme Alanı

16

Haldeki Donatılar Halin ihtiyacı olan fonksiyonlar: Ø Kaliteli lokanta, kafeteryalar, Ø Kırtasiye, bakkaliye ve alış-veriş dükkanları, Ø Benzin istasyonu, Ø Servis istasyonu ve garaj, Ø Hal kullanıcılarına yönelik otel, Ø İlave banka şubeleri, Ø Postane, Ø Cami, Ø Tuvalet,

17

Hal sınırları içerisinde bir adet otel bulunmaktadır. Ancak bu otel hal kullanıcılarından ziyade Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birlik üyelerine hitap etmekte ve halde çalışanlara ve hale gelen şoförlere hizmet vermemektedir. Diğer taraftan halde giriş kapısının doğusunda temeli atılan ancak yarım kalan bir cami inşaatı bulunmaktadır. Bu camii projelere işlenmiş bir yatırım değildir. Cami yeni hal projesine göre yeniden ele alınmalı veya temeli atılan alanda inşaatına devam edilmelidir. Yarım Kalan Camii İnşaatı Halin ihtiyacı olan fonksiyonların ve sosyal donatı mekanların temini için hal sınırları genişletilmeli ve yeniden planlanarak yatırımlar şekillenmelidir. 2.9. Hal Sınırlarının İhatası Halin sınırlarının standartlara uygun ihatası yapılmadığı için hale giriş çıkış kontrol edilememektedir. Kontrolsüz giriş nedeniyle hale seyyar satıcılar ve satılmayan artık ürünleri toplamak için vatandaşlar girmektedir. Özellikle Kaynaklar yolu üzerindeki ihatanın yetersiz olması nedeniyle vatandaşlar bu delik alanları kullanmakta, bazen de cadde üzerinde üzücü kazalar meydana gelmektedir. Bunu engellemek için halin tüm sınırları sağlam bir ihata ile çevrilmelidir. Halin yetersiz ihatası

18

2.10. Halin Batısındaki Boş Alan Halin batısında, Belenbaşı Köy yoluna uzanan bölüm otoyol yapımı için Karayolları Genel Müdürlüğünce zamanında kamulaştırılmış olup şu an boş olarak durmaktadır. Bu alan mülkiyet hakkı Karayolları Genel Müdürlüğüne ait olduğu için hukuken kullanılamamakta ancak fiilen kullanılmaktadır. Ancak mülkiyeti hale ait olmadığı için üzerine herhangi bir yatırım yapılamamaktadır. Halin ihtiyacı olan fonksiyonları (otopark vb. ) gerçekleştirebilmek için bu alana ihtiyacı bulunmaktadır. Bu nedenle Karayolları Genel Müdürlüğü’nün ihtiyacı olmayan bu alanın, hale dahil edilebilmesi için İzmir Büyükşehir Belediyesi mülkiyetine kazandırılması gerekmektedir. Halin batısındaki boş alan 2.11. Halin Genişlemesi İzmir Büyükşehir Belediyesi Yaş Sebze ve Meyve Hali mevcut haliyle her türlü olanağa ve kapasiteye sahip bir hal değildir. Yeni ve eksik kalan fonksiyonların kazandırılması, halin daha verimli çalışır hale gelmesi için halin büyütülmesi kaçınılmazdır. Avrupa’da İzmir büyüklüğündeki kentlere ait hallerin büyüklüğü 25 ha.’dan aşağı değildir. Barcelona’daki hal 90 ha.’dır. Buca Kaynaklar’daki halin büyüklüğü ise 15 ha.’dır. Halin büyütülmesi için öncelikle bir evvelki maddede yer alan Karayolları Genel Müdürlüğü’ne ait arazinin Büyükşehir Belediyesi’ne geçmesi gerekmektedir. Daha sonrasında ise halin güney doğusunda Kaynaklar yolu ile Belenbaşı Köyü yolu arasındaki alan hal sınırlarına dahil edilmelidir. Bu konuyla ilgili gerekli mali kaynak ayrılmalı, plan ve proje çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Ancak bu aşamada halin planlanmasına çok dikkat edilmeli, tüm fonksiyonlar ve unsurlar düşünülmeli, halin taşınırken yapılan hatalar tekrar edilmemelidir.

19

Eğer İzmir Büyükşehir Belediyesi bu genişleme alanını uygun görmüyor ise hali 40 ha.’a çıkaracak başka bir genişleme alanı bulmalıdır.

Halin güneydoğusundaki genişleme alanı

2.12. Halin Cazibesini Artıracak Diğer Çalışmalar İzmir Halinin cazibesini artırmaya yönelik, kent içine hale uğramadan giren sebze ve meyvenin önünü kesmek için denetimler yapılmalı ve kaçak girişler engellenmelidir. Semt pazarlarında toptan satış yasaklanmalı, semt pazarlarında üretici belgesi aranmalı ve semt pazarları disipline edilmelidir.

Genişleme Alanı

20

Bu çalışmalar yapılmadığı takdirde İzmir Hali ne kadar kusursuz olursa olsun kaçaklar sürecek; sağlıksız, kayıtları olmayan ürünlerin kent içinde satışı devam edecektir. Bunların dışında halde; Ø Ses sistemi, Ø Her yerden görülebilen dijital fiyat panoları, Ø Aydınlatma sistemi, Ø Yangın söndürme sistemi, Ø İlk yardım merkezi,

standartlara ve teknolojiye uygun şekilde sağlanmalıdır. Son olarak halde ciddi bir çevre düzenlemesi, peyzaj planlaması ve mekansal iyileştirme ihtiyacı bulunmaktadır. Hal bu durumu ile görsel ve estetik açıdan çok kötü görünmektedir. 3. İZMİR HALİNİN AB STANDARTLARINA ULAŞMASI İÇİN YAPILMASI GEREKENLER İzmir Ticaret Odası heyeti 01-04 Mayıs 2006 tarihlerinde Marsilya ve Barselona hallerinde incelemede bulunmuştur. İnceleme sonucunda İzmir Hali’nin AB standartlarına ulaşması için aşağıdaki çalışmaları yapma gereği ortaya çıkmıştır (Bu bölüm Dış Ekonomik İlişkiler Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Neslihan ADANALI’nın hazırlamış olduğu Marsilya ve Barselona Yaş Sebze ve Meyve Halleri Gezisi 01-04 Mayıs 2006 Değerlendirme Raporu’dan alınmıştır).

1. Hal büyütülmeli ve çağdaş-gereksinimlere uygun bir şekilde planlanmalı. Hal en az iki katı şeklinde büyütülmeli, mevcuttaki yanlışlıklar düzeltilerek yeniden planlanmalı ve projelendirilmelidir.

2. Halde komisyoncular için yeni işyerleri yapılmalı ve kaliteleri artırılmalı. Komisyoncuların işyeri büyüklükleri artırılarak yeni işyerleri kurulmalıdır. İzmir Halindeki satış yerlerinin büyüklüğü 140 m2 civarındadır. İncelenen hallerdeki satış yerlerinin büyüklüğü ise en az 400 m2 büyüklüğündedir. İncelenen hallerde satış yerleri hava geçirmez panjurla kapatılmakta ve aynı anda birer soğuk hava deposu görevi görmektedir. İzmir’in iklimi göz önüne alındığında, kepenkli satış yerlerinin yerine aynı zamanda soğuk hava deposu görevi görebilen panjurlu satış yerlerinin oluşturulması düşünülebilir.

21

İzmir Halinde satış yerlerinin zemini kara betondan oluşmaktadır. İncelenen hallerde ise temizliğe imkan tanıyan ve hijyen koşullarına uygun olan apoksitli zemin mevcuttur.

3. Halde üreticiler için satış yerleri konumlanmalı. Marsilya ve Barselona’daki hallerde de üreticilere tahsis edilen bölümler mevcuttur. Ayrıca, Barselona’da üreticilerin günlük olarak kiralayabilecekleri bölümler bulunmaktadır. Ancak İzmir Halinde üreticilere yönelik satış yerleri bulunmamaktadır. İzmir Halinde de üreticiler için satış yerleri tahsis edilmeli, bunun için yeni bölümler yapılmalıdır. Böylelikle hale uğramadan kente satış yapmak için giren üreticilerin de halde satış yapma imkanları doğacaktır.

4. Hale standart ve kalite denetim laboratuarı kurulmalı. İzmir Hali’nde standart ve kalite denetim laboratuarları bulunmamaktadır. Marsilya Hali’ne ürünler analiz edilerek gelmektedir. Barselona Hali’nde ise ürün analiz laboratuarları mevcuttur. İzmir’de de standart ve kalite denetim laboratuarı kesinlikle kurulmalıdır. Yoksa İzmirli çıkışlı yaş sebze ve meyve ihracatı imkansız hale gelebilir. Ayrıca halde işlem gören sebze ve meyvelerin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olup olmadığını denetlemek amacıyla hal büyüklüğüne ve hacmine uygun nitelikte laboratuar kurulması yasal açıdan ve insan sağlığı açısından zorunludur.

5. Hale soğuk hava deposu kazandırılmalı. Marsilya ve Barselona’daki hallerde satış yerler içindeki soğuk hava depoları yanı sıra büyük soğuk hava depoları da bulunmaktadır. İzmir haline de soğuk hava deposu kazandırılmalıdır.

6. Halde kapsamlı bir geri dönüşüm sistemi oluşturulmalı. İzmir Hali’nde atıkların ayrıştırılarak değerlendirilmesine yönelik modern geri dönüşüm tesisi bulunmamaktadır. İncelenen Marsilya ve Barselona Hallerinin her ikisinde de atıkların cinsine göre (kağıt, meyve ve sebze, plastik, cam, vs) ayrılarak geri dönüşümünün sağlandığı vurgulanmıştır. Bu bağlamda, İzmir Hali için daha kapsamlı bir geri dönüşüm sisteminin oluşturulması gerekmektedir.

22

7. Hale eğitim tesisi kazandırılmalı. İzmir Halinde çalışanların eğitilmesi üzerine bir tesis mevcut değildir. Barselona Halinde 1987 yılından beri faaliyet gösteren, çalışanlara satış, dağıtım ve ürünlerin saklanma koşulları hakkında eğitimlerin verildiği bir merkez mevcuttur. İzmir Halinde de bir eğitim merkezinin kurulmasının hizmet standartlarının yükseltilmesi bakımından önem taşıyacaktır.

8. Halde paletli taşıma sistemine geçilmeli. İzmir Halinde taşımacılık halen 90 adet el arabalı hamallar

aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bu sistem Avrupa hallerinde uygulanan paletli taşıma sistemi ile karşılaştırıldığında hem zaman hem de yarattığı karmaşa açısından sorunludur. İzmir Halinde de paletli dağıtım sistemine geçmek için çalışmalar başlatılmalı; bunun için gerekli fiziki koşullar sağlanmalıdır.

9. Halde daha sağlıklı ve işlevli paketleme sistemine geçilmeli.

İzmir halinde ürünlerin paketlenmesi için tekrar kullanılabilen tahta kasalar kullanılmaktadır. Hijyen koşulları açısından tek kullanımlık kasaların kullanılması gerekmektedir. Veya standart plastik kasaların kullanılması farklı ağırlıkların ortaya çıkması problemini giderecektir. Tek kullanımlık kasalar, bu kasaların muhafaza edilmeleri için sağlanan yerlerin kazanılmasını da sağlayabilecektir. Bu uygulama Avrupa’daki standartlarla karşılaştırıldığında gözden geçirilmesi gereken bir uygulamadır. Bunun için hal içerisinde yeni bir paketleme ve ambalajlama tesisine ihtiyaç bulunmaktadır.

23

İncelenen Marsilya ve Barselona Hallerinden Görüntüler

24

25

26

4. SONUÇ AB’ne üye olma sürecinde, ülkeye örnek olması gereken kentlerin başında olan İzmir’in Yaş Sebze ve Meyve Halinin bu durumu hiç de iç açıcı değildir. Görüldüğü üzere Buca Kaynaklar’da konumlanan İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne ait Yaş Sebze ve Meyve Hali’nin Avrupa Birliği standartlarına uyması ve çağdaş, modern bir hal olması için yapılması gereken pek çok çalışma mevcuttur. İzmir Hali halihazırda içerdiği sorunlar nedeniyle Ø Hale yeteri kadar rağbet edilmemekte, kayıt dışılık artmakta ve üretici, tüccar,

Büyükşehir Belediyesi ve devlet gelir kaybına uğramakta, Ø Ürünler hale uğramadan kente girdiği için tüketiciye kayıt dışı pek çok ürün

sunulmakta, Ø İzmir halkının sağlıklı ve kaliteli ürün tüketme olanağını azaltmaktadır.

İzmir halkının sağlıklı beslenme hakkı, kayıt dışının engellenmesi, hal esnafının ve çalışanının problemlerini gidermek ve kente modern bir hal kazandırmak için İzmir Hali’nin yeniden yapılandırılması kaçınılmazdır. İzmir Halinin elde ettiği gelir, İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne rüsum ve tahsis ücretleri ile sağlanan maddi kaynak ile bu sorunlar giderilebilir. Ancak, son altı yılda sadece rüsum yoluyla İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne sağlanan net 18.880.084 YTL’nin İzmir Haline yatırım olarak geri dönmediği ortadadır. 552 Sayılı KHK’nin 17. maddesinde, “toptancı hallerde satılan mallardan elde edilen % 2 rüsum gelirinin en az % 10’nu izleyen yıl belediye bütçesine toptancı hal ihtiyaçları için harcanmak üzere ödenek konur ve yalnız bu amaçla harcanır” ifadesi yer almaktadır. Bu yasal hükme rağmen İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin İzmir Haline eksikliklerinin giderilmesi için kaynak aktardığı söylenemez. Sonuç olarak İzmir Büyükşehir Belediyesi, halkın sağlıklı beslenmesi ve kayıt dışı ekonominin engellenmesi açısından büyük önem arz eden halin, standartlarının yükseltilmesi ve eksikliklerinin giderilmesi için ciddi yatırımlar yapmak zorundadır. İzmir Büyükşehir Belediyesi taslak stratejik planı içerisinde halin AB standartlarına çıkartılmasına yönelik bir öneri bulunmaktadır. Bu öneri geç olmadan eyleme dönüştürülmelidir. İzmir Hali, Büyükşehir Belediyesi’ne sadece kar getiren bir işletme değil; insan sağlığı, kent ekonomisi ve kayıt dışı ekonomi gibi detaylar içeren önemli bir kentsel hizmet tesisidir. Raporda yer alan sorunların ve eksikliklerin giderilmesi için Belediye ve hal yönetimi kapsamlı çalışmalar başlatmalı, etüd-plan-projeler hazırlamalı, başarılı örnekleri incelemeli ve kalıcı çözümler üreterek geleceğin halini şekillendirmelidir. Bu konuda halin sahibi ve yöneticisi olan İzmir Büyükşehir Belediyesi gerekeni yapmak durumundadır.