สารานกรมเยาวชนไทย ตอนดนตรไทย

เราไดยนเสยงตางๆ ตลอดเวลา เสยงนกรองจบ จบ เสยงฝนตกจก จก เสยงแตรรถยนตดง ปน ปน เสยงคนพด หวเราะ และบางทกตะโกนโหวกเหวก บางเสยง เราชอบฟง บางเสยงเราไมชอบฟง เสยงเหลาน ไมนบวาเปนเสยงดนตร เสยงดนตร เปนเสยงทคนเราท าใหเกดขน ดวยความตงใจจะใหเปนเสยงไพเราะนาฟง เปนเสยงทแตกตางจากเสยงนก เสยงฝน เสยงแตรรถยนต และเสยงคนพดเราไดยนเสยงดนตรบอยๆ เหมอนกน มกมการเลนดนตรในเวลาทมงานวด งานกาชาด งานศพ วทยกระจายเสยง และโทรทศนกมรายการดนตรเสมอถาเรามโอกาสไดดคนเลนดนตร จะเหนไดวา ผเลนใชเครองมอหลายอยาง บางอยางเรารจกด เชน กลอง ขลย แคน เปนตน เครองมอเหลานท าใหเกดเสยงตางๆ ตามความตองการ เรยกวา เครองดนตร เครองดนตรมหลายอยาง และมหลายวธทจะท าใหเกดเสยง ตางๆ กน เชน กลอง ผเลนตองใชมอ หรอไมตกลอง ป หรอ ขลย ใชวธเปา ซอใชวธสดวยเสนหางมา จะเข ใชวธดดทสายจะเข เปนตน

ดนตรตองมผแตง การแตง คอ น าเอาเสยงตางๆ อนเกดจากการบรรเลงเครองดนตร มาเรยบเรยงกนเขาเปนท านองเพลง เสยงดนตรท าใหสบายใจ บางทเรารสกสนก อยากหวเราะ อยากกระโดดโลดเตน หรออยากท าทารายร าไปตามเสยงนน

นอกจากจะมดนตรในงานท าบญตางๆ แลว เรากใชดนตร ส าหรบการละเลนบางอยางเชนเดยวกบชนชาตอน การแสดงละคร ฟอนร า โขน หนกระบอก หนง (แบบโบราณ) ของเรา ลวนแต ตองใชดนตรทงสน มเพลงตางๆ มากมายทมผแตงไวส าหรบใชใน การแสดงดงกลาวมาแลว นาเสยดายทเราไมคอยจะทราบนามผแตง เพลง เพราะคนไทยแตโบราณไมนยมออกนามของตนเอง ดวยม ความคดวา สงทตนแตงขนนน ส าคญกวาตนเอง อยางไรกด ม เพลงบางเพลงทเราทราบไดแนวาใครเปนผแตง เชน เพลงราตรประดบดาว ซงเปนพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หว เพลงเขมรไทรโยค พระนพนธสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟา กรมพระยานรศรานวดตวงศ เปนตน

คนเรารจกแตงเพลง และชอบฟงเพลงมานานแลว แมแตคนปาเถอน กยงรจกท าเสยงตางๆ ทตนคดวาไพเราะ บางทกใชแตเสยงของตนเองท าเพลง รอง บางทกน าเอาสงทมอยรอบตวมาท าใหเกดเสยงสงต าเปนจงหวะหรอเปน ท านอง เชน เอาไมสองอนมาเคาะกน เอาใบไมมาพบรม แลวเปา เปนตน เมอคนเจรญมากขนมความสงเกตและเรยนรเรองเสยงตางๆ มากขน กรจก ประดษฐเครองมอทท าใหเกดเสยงตางๆ และรจกน าเสยงมาเรยบเรยงเปนท า นองโดยพสดารยงขน

คนแตละชาต แตละเผา มความนยมทางดนตรแตกตางกนไป เครอง ดนตรแตกตางกน แมวาลกษณะบางอยางจะคลายคลงกน เชน หลายชาตจะม เครองต เชน กลอง แตกลองกมหลายอยาง กลองไทย กลองแขก กลองฝรง แตกตางกนอยบาง ในเครองดนตรประเภทกลอง กยงมกลองชนดตางๆ อก เชน กลองทด ตะโพน เปนตน นอกจากเครองดนตรของแตละชาตจะแตกตาง กนแลว ท านองเพลง จงหวะ และระดบเสยงสงต า กมลกษณะแตกตางกนไป ประเพณนยมในการเลน และการฟงดนตรกแตกตางกน ไทยเรามดนตรมาแตโบราณ ดนตรเปนสวนหนงในชวตของเรา เวลา ท าบญทมพระสงฆสวดมนตเยน กอนจะเรมงานกมปพาทยโหมโรง และตกลอง ดงตมๆ ตอมๆ บอกใหรวางานเรมขนแลว การบรรเลงดนตรจะมตลอดงานนน เวลามการเทศนมหาชาตทวด กมการบรรเลงเพลงประจ ากณฑเทศนแตละกณฑ ในงานศพ มการบรรเลงเพลงเปนระยะ เรามเพลงซงจดไวส าหรบงานแตละ อยางแตละเวลา เชน กอนพระสงฆสวดมนตเยน ในเวลาท าบญใชเพลงโหมโรง เยน เมอพระสงฆมาครบแลว ปพาทยกบรรเลงเพลงชา ครนพระสงฆสวดมนต จบ ปพาทยกบรรเลงเพลงกราวใน และเพลงเชด เชนนเปนตน

เครองดนตรของไทยเรา มเครองส าหรบ ดด ส ต เปา ครบครน เครองดด ไดแก กระจบป จะเข ซงท าใหเกดเสยงโดยใชไมดด ดดกบสายเสยงของเครอง เครองส ซงมสายและตองใชเสนหางมาหลายๆ เสน สไปบนสาย เครองส ไดแก ซอชนดตางๆ คอ ซอสามสาย ซออ ซอดวง เครองต ไดแก ระนาด กลอง ฆอง โทน ร ามะนา และตะโพน เครองตนน ใชไมตหรอตดวยมอ เครองตบางอยาง เชน กรบ และฉาบ ซงประกอบดวยสองสวนทเหมอนกน กใชสองสวนนต กนเอง นอกจากนกม เครองเปา ซงตองใชลมปากเปาใหเกดเสยง ไดแก ป และ ขลย เครองดนตรสประเภทน อาจแยกออกกวางๆ ตามหนาทของมนได ๒ ประเภท คอ เครองเดนท านอง ท าใหเกดเปนเพลง พวกหนง กบเครองท า จงหวะ ประเภทหนง เครองทงสองประเภทน ตองบรรเลงใหกลมกลนกน จงจะ ไพเราะ เครองดนตรไทย

คอ สงทสรางขนส าหรบท าเสยงใหเปนท านอง หรอจงหวะ วธทท าใหมเสยงดงขนนนม อย ๔ วธ คอ

ใชมอหรอสงใดสงหนงดดทสาย แลวเกดเสยงดงขน สงทมสายส าหรบดด เรยกวา "เครองดด"

ใชเสนหางมาหลายๆ เสนรวมกนสไปมาทสาย แลวเกดเสยงดงขน สงทมสายแลวใชเสนหางมาสใหเกด เสยงเรยกวา "เครองส"

ใชมอหรอไมตทสงนน แลวเกดเสยงดงขน สงทใชไมหรอมอต เรยกวา "เครองต"

ใชปากเปาลมเขาไปในสงนน แลวเกดเสยงดงขน สงทเปาลมเขาไปแลวเกดเสยงเรยกวา "เครองปา"

เครองทกอยางทกลาวแลวรวมเรยกวา เครองดด ส ต เปา

เครองดด

เครองดดทกอยางจะตองมสวนทเปนกระพงเสยง บางทกเรยกวา กะโหลก ส าหรบท าให เสยงทดดนนกองวานดงขนอก เครองดดของไทยทใชในวงดนตรแตโบราณเรยกวา "พณ" ซงมาจากภาษาของชาวอนเดยทวา "วณา" ในสมยหลงๆ ตอมาจงบญญตชอเปนอยางอน ตามรปรางบาง ตามภาษาของชาตใกลเคยงบาง เชน"กระจบป" ซงมกระพงเสยงรปแบน ดานหนาและดานหลง กลมร คลายรปไข มคนตอยาวเรยวขนไป ตอนปลายบานและงอนโคงไปขางหลงเรยกวา ทวน ม สายท าดวยเอนหรอไหม ๔ สาย ขงผานหนากะโหลกตามคนขนไปจนถงลกบด ๔ อน ผกปลาย สายอนละสาย มนมตดตามคนทวนส าหรบกดสายลงไปตดสนนม ใหเกดเสยงสงต าตามประสงค ผดดตองนงพบเพยบทางขวา วางตวกระจบป (กะโหลก) ลงตรงหนาขาขวา กดนวตามสายดวยมอ ซาย ดดดวยมอขวา รปกระจบป (หรอพณ) ของไทยมลกษณะดงในภาพ

เครองดดของไทยทใชกนอยอยางแพรหลายในปจจบนกคอ "จะเข" จะเขเปนเครองดดทวางนอนตามพนราบ ท าดวยไมทอนขดเปนโพรงภายใน ไมแกนขนนเปนดทสด ดานลางมกระดานแปะเปนพนทอง เจาะรระบายอากาศพอสมควร มเทาตอนหว ๔ เทา ตอนทาย ๑ เทา รวม เปน ๕ เทา มสาย ๓ สาย สายเอก (เสยงสง) กบสายกลางท าดวยเอนหรอไหม สายต าสด ท าดวย ลวดทองเหลองเรยกวา สายลวด ขงจากหลกตอนหวผานโตะและนม ไปลอดหยอง แลวพนกบ ลกบดสายละลก มนมตงเรยงล าดบบนหลง ๑๑ นม ส าหรบกดสายใหแตะเปนเสยงสงต าตามตองการ การดดตองใชไมดดท าดวยงาชางหรอกระดกสตว เหลากลม เรยวแหลม ผกพนตดกบนวช มอขวา ดดปดสายไปมา สวนมอซายใชนวกดสายตรงสนนมตางๆ ตามตองการ

เครองส

เครองดนตรทตองใชเสนหางมาหลายๆ เสนรวมกน สไปบนสายซงท าดวยไหมหรอเอนน โดยมากเรยกวา "ซอ" ทงนน ซอของไทยทมมาแตโบราณกคอ "ซอสามสาย" ใชบรรเลงประกอบ ในพระราชพธสมโภชตางๆ ซอสามสายน กะโหลกส าหรบอมเสยง

ท าดวยกะลามะพราวตดขวางใหเหลอพทงสามอยดานหลง ขงหนาดวยหนงแพะหรอหนงลกวว มคน (ทวน) ตงตอจากกะโหลก ขนไปยาวประมาณ ๑.๒๐ เมตร ท าดวยงาชางหรอไมแกน กลงตอนปลายใหสวยงาม มลกบดสอด ขวางคนทวน ๓ อน ส าหรบพนปลายสาย เรงใหตง หรอหยอนตามตองการ มทวนลางตอลงไป จากกะโหลก กลงใหเรยวเลกลงไปจนแหลม เลยมโลหะตอนปลาย เพอใหแขงแรงส าหรบปกลงกบ พน สายทงสามนนท าดวยไหมหรอเอน ขงจากทวนลางผานหนาซอซงมหยองรองรบขนไปตามทวน และรอยเขาในร ไปพนลกบดสายละอน สวนคนชกหรอคนสนน ท าคลายคนกระสน ขงดวยเสน หางมาหลายๆ เสน สไปมาบนสายทงสามตามตองการ สงส าคญของซอสามสายอยางหนง คอ "ถวงหนา" ถวงหนาน ท าดวยโลหะประดษฐใหสวยงาม บางทถงแกฝงเพชรพลอยกม แตจะตองมน าหนกไดสวนสมพนธกบหนาซอ ส าหรบตดตรงหนาซอตอนบนดานซาย ถาไมมถวงหนาแลว เสยงจะดงออไมไพเราะ

ซอดวง เปนเครองสทม ๒ สายเรยกวา สายเอก และสายทม ตวกระพงอมเสยงเรยกวา กระบอก เพราะมรปอยางกระบอกไมไผ ท าดวยไมเนอแขงหรองาชาง ขงหนาดวยหนงงเหลอม ถาไมมกใชหนงแพะหรอหนงลกวว มทวน (คน) เสยบกระบอกยาวขนไป ตอนปลายเปนสเหลยม โอนไปทางหลง มลกบดส าหรบพนปลายสาย ๒ อน เนองจากซอดวงเปนซอเสยงเลกแหลม จง ใชสายทท าดวยไหมหรอเอนเปนเสนเลกๆ สวนคนชกนน รอยเสนหางมาใหเขาอยในระหวางสาย ทงสอง ซออ เปนเครองสทมสาย ๒ สาย ท าดวยไหมหรอเอน เรยกวา สายเอกและสายทมเชน เดยวกบซอดวง แตกะโหลกซงเปนเครองอมเสยงท าดวยกะลามะพราว ตดตามยาวใหพอยขางบน ขงหนาดวยหนงแพะหรอหนงลกวว มทวน (คน) เสยบยาวขนไปกลงกลมตลอดปลาย มลกบด ส าหรบพนสาย ๒ อน คนชกนนรอยเสนหางมาใหอยภายในระหวางสายทงสอง