ปลาดบไมมพยาธ (จรงหรอ ?)

อ. ดร. ภก. จตรงค ประเทองเดชกล

ภก. สเมธ จงรจโรจน ภาควชาจลชววทยา

คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล

ปลาดบเปนอาหารญปนประเภทหนงทคนไทยหนมาบรโภคมากขนตามกระแสนยม คงจะปฏเสธ

ไมไดวาดวยรปลกษณ รสชาต และความแปลกใหมของอาหารญปน ทาใหหลายคนไมละโอกาสทจะไดลม

ลองความสดใหมของปลาดบ ซงหลายคนเชอวาปลาทะเลมคณคาทางอาหารสงและมความปลอดภยสงใน

การบรโภค โดยเฉพาะอยางยงเชอวาไมพบพยาธในปลาซงอาศยอยในนาทะเลเคมๆ อยางแนนอน จะพบ

พยาธกแตเฉพาะปลานาจดเทานน ดงนนจงรบประทานปลาดบไดอยางสบายใจ ไมตองหวาดกลวอะไร

ทงสน (นอกจากราคาทอาจจะแพงอยสกหนอย) แตหลงจากอานบทความนแลวคงตองทาความเขาใจเสย

ใหมวา ปลานาเคม ทนามาทาปลาดบนน กอาจมพยาธได!!!!! ดงขาวทแพรกระจายในสงคมออนไลน

เมองไทยชวงเดอนสงหาคม 2554 ทผานมาวาพบพยาธตวกลมชนดหนงในปลาดบทขายอยตามรานอาหาร

ญปนทวไป โดยเจาพยาธทวานมชอวา อะนซาคส หรอ ชอวทยาศาสตรวา Anisakis simplex เจาพยาธชนดน

คออะไร?? มาจากไหน?? และจะมอนตรายแคไหน?? บางคนอาจจะคนๆ หลายคนอาจเคยไดยนเปนครง

แรก เราไปทาความรจกกบพยาธ Anisakis simplex กนดกวา

ลกษณะและวงจรชวตของพยาธอะนซาคส

พยาธอะนซาคส (Anisakis simplex) พบในปลาทะเลทวางขายในประเทศ โดยตรวจพบตวออนของ

พยาธชนดนในปลาหลาย ชนด เชน ปลาดาบเงน ปลาตาหวาน ปลาสกน ปลาทแขก ปลากเลากลวย ปลา

ลง เปนตน สวนในตางประเทศจะพบในปลาจาพวก ปลาคอด ปลาแซลมอน ปลาเฮอรง ลกษณะของมนเปน

พยาธตวกลม มองเหนไดดวยตาเปลา ตวโตเตมวยมความยาวถงประมาณ 2-5 ซม. พบอยในกระเพาะของ

ปลาโลมา ปลาวาฬ และสตวเลยงลกดวยนมในทะเลชนดอนๆ ไขของพยาธจะปนออกมากบอจจาระ เจรญ

เปนตวออนอยในทะเล มพาหะเปนพวกกง ปลานาเคมตวเลกๆ และเมอสตวเหลานถกกนดวยปลาตวอน

พยาธกจะฝงตวอยในกลามเนอของปลาเหลานน ซงคนทรบประทานปลาดบทมพยาธนอยกจะตดเชอพยาธ

ได จากนนพยาธจะถกปลดปลอยออกมาจากเนอปลาทรบประทานเขาไป โดยนายอยในกระเพาะอาหาร

หรออาจจะถกขบออกมาจากกระเพาะอาหารเสยกอนโดยการอาเจยน ซงกจะไมทาใหเกดโรค แตในกรณท

พยาธไมถกขบออกไป พยาธอาจจะชอนไชไปตามทางเดนอาหาร แลวอยในลาไส และอยนอกลาไสภายใน

ชองทองกได

ในระหวางป พ.ศ. 2508-2530 มรายงานวาพบผปวยในประเทศญปน ประมาณ 4000 ราย ซงพบ

การเกดกอนทมในกระเพาะอาหารมากทสด พบกอนทมบางททลาไสและในชองทอง ถาตดกอนทม จะพบ

พยาธอยภายในกอนทม การรกษาทาไดโดยการผาตด พ.ศ. 2538 มรายงานพบผปวยในญปนประมาณ

2000 ราย ในสหรฐอเมรกามรายงานการพบผปวยประมาณ 500 รายตอป ในยโรปมประมาณ 500 ราย

สาหรบประเทศไทยกมรายงานการพบผปวยครงแรกจากพยาธชนดนในชาวประมงทางภาคใต และยงม

รายงานวาพบผทเกดอาการแพตอพยาธตวนทาใหเกดผนลมพษ ซงในประเทศสเปนมรายงานวาบางราย

เกดอาการแพชนดเฉยบพลนดวย แตอยางไรกตามกพบผปวยจากพยาธชนดนเปนจานวนนอยมากตอป

อาการและการรกษา

อาการของโรคคอ ภายหลงจากไดรบพยาธ 1 ชวโมง อาจมอาการปวดทอง ปวดกระเพาะอาหาร

ลาไสอดตน คลนไสอาเจยน และอาจมอาการคลายๆ ไสตงอกเสบ อาจจะทาใหวนจฉยผดพลาดเปนโรค

แผลในกระเพาะอาหาร หรอไสตงอกเสบได บางรายอาจถายออกมาเปนมกเลอด ภายใน 1-5 วน ผปวย

อาจจะอาเจยนออกมาเปนตวพยาธ หรออาจจะพบพยาธเมอสองกลองเขาไปในหลอดอาหาร

เนองจากตวออนไมสามารถเจรญและวางไขในคนได ดงนนการ ตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธชนดน

จงไมชวยในการวนจฉย การรกษามทางเดยวคอการเอาตวพยาธออกมาจากผนงกระเพาะหรอบรเวณ

เนอเยอทพยาธเขาไปฝงตวอย โดยการผาตด เพราะยาฆาพยาธใชไมไดผล

การปองกน

เมอจาเปนตองรบประทานเนอปลาทะเล ควรทาใหสกดวยอณหภมไมตากวา 60 องศาเซลเซยส

อยางนอย 5 นาท ถาเปนเนอปลาสดควรเกบทอณหภม ตากวา -20 องศาเซลเซยส เปนเวลา 7 วน หรอตา

กวา -35 องศาเซลเซยสเปนเวลา 15 ชวโมง จะทาใหพยาธ Anisakis simplex ตายได ดงนนการรบประทาน

ปลาดบ อาหารอนเลองชอของแดนอาทตยอทย เราจงตองใหความระมดระวง อยางนอยใหสงเกตดลกษณะ

ของเนอปลากอนรบประทานวาม ตวออนของพยาธปะปนอยหรอไม ทงนเพอความปลอดภยและความอรอย

ทไรอนตรายแอบแฝง

ภาพแสดงลกษณะพยาธอะนซาคส (จาก http://dpd.cdc.gov/dpdx) (ก) พยาธ Anisakis ระยะตวออน L3 (ข) พยาธ Anisakis ใน

ปลาเฮอรง (ค) และ (ง) ภาพสวนหนาของพยาธ Anisakis กาลงขยาย 40 และ 200 เทา

ภาพวงจรชวตของพยาธอะนซาคส (Audicana, 2002)

เอกสารอางอง

1. Audicana M T, Ansotegui I J, et al. Anisakis simplex: dangerous-dead and alive?. Trends in Parasitology 2002; 18:20-25.

2. Ishikura H. Kikuchi k, Nagasawa K. et al. Anisakidae and Anisakidosis. Prog Clin Parasitol 1993; 3:43-102. 3. Kagei N, Orikasa H, Hori E,et al. A case of hepatic anisakiasis with a literal survey for extra-intestinal anisakiasis.

Jpn J Parasitol 1995; 44: 346-51. 4. http://dpd.cdc.gov/dpdx