8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
1/22
Bir koleksiyoncu gzyle fermanlar
Byk devletler kuran ecdadmz, byk ve mull medeniyetlere de sahip
olmutur. Bunu aramak, tetkik etmek, Trkle ve cihana bildirmek bizler iin birbortur.
GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK
Trk koleksiyonlarnda bulunan en gzel ve en nadir rneklerden oluan
Osmanl Padiah Fermanlar Sergisini sunmak benim iin hem byk bir mutluluk, hem
de bir gurur kaynadr.
lk kez kronolojik bir sra gzetilerek dzenlenen bu ferman sergisinin bir
zellii de, burada grlen eserlerin byk ounluunun daha nce sergilenmemi ve
yaynlanmam olmalardr. Sergi, fermanlarn estetik deerini ve tarihsel neminigstermesi yansra, Osmanl tura ve tura tezhibi sanatnn bilinen ilk rneinden son
dnemine kadar nasl bir gelime izgisi geirdiini de ortaya koymaktadr.
Bilinli olarak bir ferman grp incelemek frsat, dokuz yl nce Londra'daki
Ahuan slm Sanatlar Galerisi'nde elime geti. I. Abdlhamid'e ait dev boyutlardaki bu
grkemli ve ayn zamanda da zarafet dolu ferman beni adeta byledi. O anda beni
saran bu tutku, bu olaanst sanat eserlerine kar duyduum gerek ilgi ve hayranln
balangc oldu. Bir koleksiyoncu olarak, daha ok sayda ferman toplamak iin nne
geilmez bir istek duymaya baladm. O gnden bu yana birok nemli ferman
rneklerini ieren bir koleksiyon oluturabildiim iin kendimi ok ansl sayyorum.Bu esiz sanat eserleriyle birlikte yaamak ve onlardaki ssleyici zelliklerin tadna
varabilmek bana gerekten byk mutluluk veriyor. Son derece zarif bir gzellie sahip
olan bu deerli belgeler, ayn zamanda azamet dolu grnleriyle evrelerinde soylu
bir atmosfer yaratyor. ou zaman anavatanmdan uzakta yaadm iin, bu sanat
eserleri araclyla yurdumla aramdaki ban varln srekli olarak hissediyorum.
Yine onlar yoluyla lkemin tarihine ve bu fermanlarn nemli bir blmn oluturduu
kltr mirasna ne kadar kuvvetle balanm olduumu anlyorum.
Bu zgn belgeler, Osmanllarn son derece gelimi ynetim sisteminiyanstt gibi, Osmanl tarihinin diplomatik, ekonomik, din, askerye daha birok
sosyal ynlerini kapsayan nemli bir bilgi kayna oluturmaktadr. Osmanl
toplumunda fermanlara verilen nem, bu belgelerin sanat deeriyle de kendini
gstermektedir. Osmanl ynetiminin kltr geleneini temsil eden fermanlar, ayn
zamanda tezhip sanatkrlarna ve hattatlara hner ve ustalklarm gsterebilmek frsatm
da vermitir.
Padiah isimlerinin yazlmasnn bal bana bir sanat haline dnt turann
esiz gzellii ile slm sanatlarnn en soylusu olan hatun zarafetinin birleimi, bu
tarih belgelere ok gelimi birer sanat eseri kimlii kazandrmtr. Osmanl turasnn
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
2/22
izgilerinde hareket saflndan ve ahenginden kaynaklanan olaanst bir canllk ve
ekicilik vardr. Bu nitelikleri, gereklii konusunda kuku olmayan, mevcut en eski
Osmanl tural belgesinde bile grmek mmkndr (kat. no. 1). Orhan Gazi'ye ait bu
vakfiye 1324 tarihini tamaktadr ve Osmanl Devleti'nin uluslararas adan byk
nem tamad bir dnemde yaratlmtr. Bu belgeyi sergileyebilmekle kendimizi
zellikle talihli sayyoruz, nk 1324 ile 1430 arasndaki dnem, sergide ancak
gereklikleri uluslararas uzmanlarca tartlmakta olan iki belgeyle temsil
edilebilmektedir (kat. no. 2 ve 3).
XV. yzyl rneklerinde dnemin arbal zevkini yanstan bir sadelik grlr.
Bu sadelik turaya bambaka bir g katmaktadr (kat. no. 6).
XVI. yzylda ise fermanlar sanat deeri asndan doruk noktasna erimitir.
Tura kompozisyonundaki aaa, kuvvet ve tezhip zenginliinin birleimi, padiahn
ihtiamnn bir ifadesi olarak akseder. Turann uyumlu izgileri ve esiz zarafeti
kompozisyondaki arpc atlganlkla tam bir kontrast yaratarak o dnemdeki Osmanl
uygarlnn parlakln ortaya koyar (kat. no. 11).
XVII. yzylda, bir nceki yzyln stn geleneklerinden ou srdrlrse de
tezhip sanatnda kalite asndan belli bir dn balad grlr. Bu, nispeten zayf
turalara karlk, hat sanatnda renk kullanmnn balamasyla zellikle cel divan
tarz yazda ok yksek nitelikli rneklere rastlarz (kat. no. 35).
XVIII. yzylda bat etkisinin kendini duyurmaya balamas ve ok ssl botanik
desenlerin turalara eklenmesi fermanlara yeni bir canllk kazandrr (kat. no. 44).
XIX. yzylda bu etkilerin zmlenmesi sonucu tezhipte yeni bir slp doar.
Bol miktarda altn varak kullanlan bu slpta cokulu ssleme zellikleri gze arpar
(kat. no. 64). Turalarda ise, daha evvelki devirlere nazaran daha yuvarlak bir form
alarak ekililerinde yeni bir dzenleme tarz grlmee balar (kat. no. 61).
Fermanlarda yzyllar boyunca Osmanl mparatorluu'nun geirdii farkl dnemleri
yanstan slp ve nitelik deimeleri olmusa da bu belgeler, devaml olarak bize
Osmanl padiahlarnn ve saraylarnn grkemini baaryla aktarmay srdrmlerdir.
Fermanlar, genellikle divan hat ile yazlmtr. Divan hat, Divan- Hmyuntarafndan hazrlanan belgelerde kullanlan Osmanl mparatorluu'nun resm yaz
tarzdr. Bu hatun daha sade bir eklinin Seluklu dnemi kadar erken bir dnemde
kullanld grlmektedir. XII. yzyl airi Hakan, Divan adl eserinde bu tr yaz
tarzna atf yaparak yle demektedir:
'Hrs gzm kapadm ve tamah diimi krdm, Ktiplerin yazsnda mm gibi,
divan yazda sn gibi.'
Mm harfi, hattatlar tarafndan yazlnda ortasnda aklk braklmad iin
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
3/22
'kr' olarak bilinir. Sn harfi yazlrken de harfin iindeki di dzletilerek tek bir izgi
halinde yazlr (Baknz, A. Schimmel, Calligraphy and Islamic Culture, New York,
1984, s. 15).
Divan yaz, Fatih Sultan Mehmed zamannda gelierek zarif ve ayn zamandaenerjik bir hat tarz haline gelmitir. Bylece ortaya kan gzel formlar ve yazda sanki
kayp giden akc izgiler sol tarafta ykselerek bir 'sefine' (kayk) ekline dnmtr.
Divan yaznn el tarz, XVI. yzylda kullanlmaya balanmtr (kat. no. 23).
Yaz girift, skk ve son derece ssl bir ekil almtr. Kelimelerin birbirinin iine
girercesine kaynaarak yazlmas bir yandan okumay gletirirken, bir yandan da
metin ierisine sonradan kelime ilvesini ve bu resm belgelerin sahtelerinin
dzenlenmesini engellemitir. Cel divan tarz yaznn ihtiam, Osmanl Devleti'nin
gcn, yceliini ve iradesini temsil ediyordu. Bu hat tarz XVII. yzylda daha da
gelitirilerek XIX. yzyln sonuna kadar kullanlmaa devam etmitir.
Divan krmas ise divan hattn daha basitlemi bir eklidir. XVII. yzyl
balarnda ortaya kan bu yaz tarz (kat. no. 31), XVIII. yzylda daha da
yaygnlamtr.
Bu sergi uzun zamandr takdir edilmemi ve gerekli bakm yaplmam olan
fermanlarn gerek deerlerinin anlalmasn desteklemek amacyla almtr.
Yzyllardr arivlerde kilitli kalan bu nemli belgeler, uzmanlar tarafndan restore
edilerek sergilenebilecek hale getirilmitir. Onlar sanatseverlerin ilgisine ve
hayranlna sunmak, bu sanat eserlerine yepyeni bir canllk kazandracaktr.
Bir lkenin fertleri, insanln kltr mirasna kendi toplumlarnn yapt
katknn bilincinde deilse, dier toplumlarn onlar tanmasna hemen hi imkn
yoktur.
1983'teki Anadolu Medeniyetleri Sergisi, dnyann baka hibir yerinde
bulunmayan pek ok nemli sanat eserini bir araya getiren esiz koleksiyonlar sunarak
bilhassa Osmanl sanatnn olaanst inceliinin anlalmasn salad. Yaynlanmay,
grlmeyi ve deerlendirilmeyi bekleyen daha nice hazinelerimiz ortaya karlabilir.
1923'de Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu ve sona eren Osmanlmparatorluundan yeni ynetime geii bar ve uygar bir biimde gerekletirmeyi
baaran Gazi Mustafa Kemal Atatrk sayesinde esiz zenginlikteki kltr hazinelerinin
hemen hemen olduu gibi korunmas da salanmtr. Kltr tarihimizdeki deer ve
gzellikleri daha ok sayda insana duyurmann ve varl bizim iin byk bir vn
kayna olabilecek bu esiz miras koruyup gzetmenin grevimiz olduuna
inanyorum. Mzelerimiz ve ktphanelerimiz, bizden her trl ilgiyi ve toplum adna
ele alnmay beklemektedir. Bu kurululardaki grevliler, btn iyi niyetlerine ramen,
mal kaynak sknts yznden, zellikle el yazmalarnn onarm konusunda,
yapabileceklerinin pek azn yapabilmektedir.
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
4/22
Bu serginin bakalar iin de bir ilham kayna olmas, ve Trkiye'deki mill
koleksiyonlar tekil eden zengin sanat eserlerinin nemli sergiler hazrlanarak dnyaya
gsterilmesine, yaynlanmasna ve bunlarn uzmanlarca restore edilmesine destek olma
abalanma katlmalar en iten dileimdir. Bu vesileyle bu projeyi dzenlemenin ve
gerekletirebilmenin bana byk sevin ve memnuniyet verdiini de burada belirtmek
isterim.
Kltr ve Turizm Bakan Sayn Mkerrem Taolu ile Kltr ve Turizm
Bakanl Mstear Sayn Prof. Dr. Olu Ark'a ilgi ve destekleri iin teekkr bir
bor bilirim. Mzeler ve Eski Eserler Genel Mdr Sayn Dr. Nurettin Yardmc'ya
sergiyi destekledii ve birok konuda bize yardm ettii iin, stanbul Kltr ve Turizm
Blge Mdr Cengiz Taner'e de almamza gsterdii ilgiden dolay teekkr
ederim.
Trk ve slm Eserleri Mzesi Mdr sevgili dostum Dr. Nazan ler'e en
iten teekkrlerimi sunuyorum. Bu sergi, aramzdaki uyumlu ibirlii sonunda
gerekleti. Yaratcl ve tkenmez enerjisiyle mze yneticiliindeki stn baarsna
zel bir hayranlk duyduumu da burada belirtmek isliyorum.
Belediye Ktphanesindeki Orhan Gazi vakfiyesinin sergilenmesini salayan
stanbul Byk ehir Belediye Bakan Sayn Bedrettin Dalan'a ve vakfiyenin
bulunmasna yardm eden Sayn Niyazi Adgzel'e de ayrca kranlarm sunuyorum.
ok sayda nemli fermann bu sergide yer almasn saladklar iin Topkap
Saray Mzesi Mdr Sayn Sabahattin Trkolu'ya ve ayn mzenin Ariv UzmanSayn lk Altnda'a, Millet Ktphanesi Mdr Sayn Mehmet Serhan Tayi'ye ve
Divan Edebiyat Mzesi Mdr Yardmcs Sayn Kvan Arman'a, teekkr borluyum.
Ellerindeki fermanlar sergilenmek zere cmerte dn veren Sayn
Mnevver Ayal'ya, Nadide Tregn'e, idem Simavi'ye, Bay ve Bayan Tevfk
Kuya'a, Nuri Arlasez'e, Cneyt ler'e ve Muvaffak Akit'e kranlarm sunuyorum.
Kymetli vaktim bu kataloga ayrarak ek kaynaklan hazrlayan ve giri yazsnda,
derin bilgisi ve tecrbesiyle bize sonsuz yardmlar dokunan Prof. V.L.Menage'a
teekkrlerimi sunuyorum.Bu serginin ve katalogun hazrlk almalarna katkda bulunan herkese,
zellikle de bu almalarn her aamasnda bilgisini, grgsn ve zamann
esirgemeyen, ok deerli nerileriyle ve tantrd geni sanat evresiyle beni
destekleyen Ahuan slm Sanatlar Galerisi'nin sahibi Mr. Oliver R. Hoare'a;
almalarn balang aamasnda deerli nerileri ve fikirleriyle yardmc olan ayn
kurumun orta Mr. David A. Sulzberger'e; Trk sanat ve kltr alanndaki engin
bilgi, grg ve abalarn her zaman olduu gibi bu serginin hazrlanmasnda da
cmerte vakit ayrarak bizden esirgemeyen Sayn Kemal Elker'e; sergi katalogunun
giriini yazan, metinleri hazrlayan ve serginin dzenlenmesinde yardmc olan Trk ve
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
5/22
slm Eserleri Mzesi Elyazmalar Blm efi Sayn ule Aksoy Kutlukan'a; btn
hazrlk aamalarnda byk bir aba gsteren ayn Mzenin Mdr Yardmcs Sayn
Serap Ayko'a; metinler zerinde alp evirileri hazrlayan, deerli nerileriyle bu
katalogun hazrlanmasnda bana byk yardmlar olan Mr. Tim Stanley'e; evirilerde
ok byk kalklan olan Sayn Dr. Bengisu Rona'ya ve Prof. Cevat apan'a; almalara
srekli ilgi gsteren Sayn Erol Akyava'a; fermanlar byk bir uzmanlkla restore
ederek onlara yeniden hayat kazandran Miss Jane McAusland a; ok g koullar
altnda fermanlarn baarl fotoraflarn eken Mr. P.J. Gates'e; katalogun
hazrlanmasnda ve baslmasnda byk katklar olan Mr. Rowley Atterbury'e; grafik
dzeni hazrlayan Mr. Don Martin'e; dizgilerin okunmasnda ve dzeltilmesinde bana
yardmc olan Miss Julia MacKenzie'ye ve aabeyim Mehmet Tanju Tecimer'e
teekkrlerimi iletmek isterim.
Ve nihayet, sonsuz destek ve cmertliiyle bu sergi ve elinizdeki bu katalogugerekletirmekle bana en byk hediyeyi veren eim Asil'e gnlden teekkr
ediyorum.
Ayegl Nadir
Londra,
Nisan 1986
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
6/22
Topkap Saray'nda, Divan' Kubbe al'nda toplant halinde gsteren bir minyatr.
Kasr- adl'da oturan Padiahn yannda iki saray grevlisi bulunuyor. Daha aada oturan
Vezir-i azm'n sanda drt vezir, solunda iki kazasker yer alyor. Nianc ise beinci
vezirin nnde grlyor.
Hnernme, Topkap Saray Ktphanesi (MS. Hazine 1532, f. 19r). On altnc
asr sonu.
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
7/22
Giri
ule Aksoy Kutlukan
Anadolu Seluklu Devleti'nin yklmas sonucu ortaya kan beyliklerden biri olanOsmanl Beylii, 1300 yl civarnda Bat Anadolu'da St kasabas ve evresinde
kurulmutur. Bu kk beylik, ksa bir srede siyasal ve kltrel ynden byk atlmlar
yapm, Anadolu snrlarn aarak, yzyllar ierisinde Avrupa, Asya ve Afrika'nn eitli
blgelerine kadar egemenliini yaymtr.
Osmanllarn merkeziyeti, otoriter ve dil bir devlet ynetimine sahip olmas, kk
bir beylikten byk bir imparatorlua dnmesinde en nemli etken olmutur.
Osmanl ynetim sisteminin ileyiini gsteren ve serginin konusunu tekil eden
tural belgeler, btn devlet ilerinde birinci derecede sorumlu olan Divan- Hmyun
toplantlarnda verilen kararlarn kt zerine geirilmesi sonucu yazlmtr.
Divan- Hmyun
Seluklu mparatorluunun bir u beyliinden kurulmu olan Osmanllarn, devlet
tekiltlarn Anadolu Seluklular ve lhanllarn etkisinde kalarak kurduklar ak bir
gerektir. Anadolu Seluklularnda 'Byk Divan' ya da 'Divan- Saltanat' diye
adlandrlan kurula gerektiinde Vezir-i zam yerine hkmdar da bakanlk yapard.1
lhanllarda Divan- Kebir-i lhan ya da Divan- lhan adn tayan Byk Divan,
tm devlet ilerinde yetkili kuruldu.2
Osmanllarda ise Divan, Orhan Bey (lm 1362) zamanndan itibaren vard. On
drdnc yzyln sonunda Msr'l tarihi bn Hacer el-Askaln tarafndan yazlm bir
kitapta, Osmanl bakenti olan Bursa'da yer alan Divan toplantlarndan bahsedilmitir.3 Bu
toplantlarda takip edilen ilemler, sonradan 'Kanunnme-i l-i Osman' ad altnda bir
kitap haline getirilmitir. Bu kitap, genellikle Sultan II. Mehmed'in devrine (1451-1481)
atfedilirse de elimizdeki ekliyle en az bir yzyl veya daha sonra yazlm olmas ihtimal
dahilindedir. Bu esere gre Divan, Fatih'in ilk yllar da dahil olmak zere her gn sultann
bakanlnda toplanmaktayd.4 Ancak daha sonralar Fatih Sultan Mehmed, sultanlarn
Divan'a bakanlk etmesi geleneini kaldrarak bu grevi brakm ve Divan-i Hmyun
mzakerelerini bir perde arkasndan dinleyerek oturumlara katlmamtr.5 Bu yllarda her
gn toplanmakta olan Divan, daha sonralar gerek bu toplantlarn ve gerekse arz
gnlerinin saysn azaltm, ancak hibir zaman tamamiyle terk etmemitir.
Divan- Hmyun, Topkap Saraynda 'Kubbe alt' adl binada toplanrd. Kubbe
alo, Kanun Sultan Sleyman (15201566) zamannda Vezir-i zam Makbul brahim Paa
tarafndan ina ettirilmitir.6 kubbe zerine yaplm olan Divanhane'deki kubbelerden
birinin alt Divan Heyetinin topland mzakere salonuydu ve padiahlarn mzakereleri
dinledikleri 'Kasr- adi' veya 'Kasr- Sultan' denilen kafes pencereli yer de burada
bulunuyordu. Sadaki kubbe altnda Divan- Hmyun hocalaryla halife ve rencileri
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
8/22
otururdu. Bu kubbeye bitiik nc kubbe altna 'Defterhane' denilirdi. Burada asker,
mal, idar ve dier eitli devlet ilerine ait esas defterleri ve kaytlar sandklar ierisinde
muhafaza edilirdi.
Divan, din, ulus ve toplumsal snf fark gzetilmeksizin kadn erkek herkese akt.lkenin herhangi bir yerinde hakszla urayan, zulm ve bask gren veya mahall
kadlarn haksz ve yanl yarglarna uradn ileri sren, valiler ve asker yetkililerden
ikyeti olan, vakf mtevellilerinin haksz ilem ve davranlarna urayan kii ya da kiiler
divana bavurabilirdi.7
Vezir-i zam bakanlnda toplanan Divan srasyla u yelerden olumaktayd:
Kubbe vezirleri, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri, defterdar ile tevki veya nianc. Bu
yeler divanda kendilerine ait yerlere oturur ve alrlard. Divan'da bir de ayakta hizmet
grenler vard. Sergideki birok belgeler, verildikleri gnde divan yelerinin hepsi veya
ou tarafndan imzalanmtr (kat. no. 15,19,25, v.s.)
Divan- Hmyun'da Vezir-i zam, Kasr- adi denilen meknda pencerenin altnda
bir sedir zerinde oturur, sa tarafnda kdem srasyla kubbe vezirleri, sol tarafnda nce
Rumeli, sonra Anadolu kazaskeri yer alrd. Nianc veya tevki yalnz bana Vezir-i
zam'n sa ilerisinde, defterdar ise sol ilerisinde otururdu.8 Herhangi bir i dolaysyla
stanbula gelen beylerbeyi Divan'a katlr ve en kdemsiz vezirin alt yannda otururdu.
Defterdarn arkasnda, ikinci kubbe altnda da eitli grevleri olan kalem reisleri
bulunurdu.
Sabah namazndan sonra toplanan Divan, mzakerelerine en nemli ilerdenbalard. ncelikle, varsa elilerin nerileri ve verilecek cevaplar ile balayan grmeler,
eyaletlerin ihtiyalar, dier devletler ile olan ilikiler, halkn ikyet ve dilekleri ve arazi
davalaryla devam ederdi. Dva grlrken dvl ve davac konularn kendileri savunur,
eer Trke biliniyorlarsa Divan tercman gerekli evirileri yapard. Dva grlrken
tezkireciler yksek sesle Vezir-i zam nndeki dilekeleri okuyup, verilen kararlan
kaydederlerdi. Kazaskerler, kendilerine havale edilen dvalar dinlerler ve gerektiinde
kendi mahkemelerine gnderirlerdi. Nianc, tura ekilmesi gerekli olan ferman, berat,
menur gibi belgeler zerine tura eker, defterdarlar da Divan'da Vezir-i zam'n
kendilerine havale ettii ilere ait belgelere 'kuyruklu imza' denilen iaretlerini koyar,gereken durumlarda da mal iler hakknda bilgi verirlerdi.9 Divan toplantlarna katlan, ba
defterdar adn alan ancak bazen 'kk- evvel' unvann da kullanan merkezdeki defterdar
dnda, 16. yzyldan itibaren 'kk- sni' unvan ile devlet merkezinde bir ikinci
defterdarlk daha kurulmutur.10
Divan- Hmyun yesi olmayp ancak bu kurulda ayakta hizmet eden, niancnn
maiyetinde olan 'Reis-l Kttab'in grevi, Fatih Kanunnmesi'ne gre Divan
toplantlarnda Vezir-i zam'n nnde durarak ilem grecek evrak okumakt.16 Dier
grevlerinden biri Divan'da verilen hkmleri ve beratlar tashih ettikten sonra resid etmek,
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
9/22
yani ilemlerini tamamlayarak tura ekilmek zere niancya gndermekti. Daha ileriki
tarihlerde Resi-l Kttab, Dileri Bakan olarak grevlendirilmitir.
Divan'da grlecek sorun ve konular Topkap Saray'nn nc avlusundaki 'Arz
Odas'nda, arz gnlerinde padiaha sunulurdu.11 Bu toplantda padiah, Divan'da grlenve kendi onaynn da alnmas gereken iler hakknda grn bildirirdi.
Divan- Hmyun Kalemleri
Divan- Hmyun toplantlarnn gndemi, Divan'a iletilecek gerekli belgeler,
Divan- Hmyun kalemleri tarafndan dzenlenirdi. Bunlar srasyla Divan veya Beyliki
Kalemi, Tahvil Kalemi ve Rus Kalemi'dir. Bu kalemlerin banda 'Beyliki' ad verilen bir
ynetici bulunurdu. Divan kalemleri dnda kalan, ancak yapt grev ve sahip olduu
yetkiler ile ok nemli bir yer tutan Defterhane, Divan almalarn tamamlard.
Beyliki'nin gzetiminde olan ve onun bakanlnda alan Divan- Hmyunkalemlerinin grevleri srasyla yleydi.
Divan Kalemi
Ayn zamanda Beyliki Kalemi de denilen bu kalemin grevi, Divan kararlarn
tutmak, mzakere edilen evrak gerekli yerlere havale etmek ve buyruklar yazmakt.12
Yazlan belgeler, beylikinin mmeyyizi tarafndan incelenir, sonra beylikiye gnderilirdi.
Beyliki yazlan tertip ve kompozisyon asndan inceler, uygun grdklerinin zerlerine
'sah' iareti koyard. Sah iareti sergideki baz belgelerde grlmektedir (kat. no. 22,25,
v.s.). Daha sonra belge niancya gnderilir ve turas ekilirdi.13
Divan kaleminde beylikiden baka mir daha bulunmaktayd. Bunlardan
'Kanuncu'nun grevi, devlet kanunlarn iyi bilmek, yazmalarn kanuna uygun olmasn
salamakt. 'lmc'nn grevi ise kendi dairesindeki iler hakknda rapor dzenlemek,
'Mmeyyiz' in grevi de daha nce belirtildii gibi kalemden kan yazlan inceleyip
denetlemekti.
Tahvil Kalemi
Bu kalemin dier bir ad da 'Nian Kalemi' idi. Vilyet kadlarnn, beylerbeylerin,
sancak beylerinin beratlar, tahvilt denilen tmar ve zeametlerin tevcihim gsteren tahviltezkereleri bu kalemde hazrlanrd.14
Rus Kalemi
Vezir, beylerbeyi ve tmar sahipleri dnda devlet ve vakf grevlilerinin maa
kaytlar ve tayinleri bu kalemde yazlrd. Btn dairelerin reisleri ve mmeyyizleri, kale
kumandanlar, mderrisler, vaizler ve mtevelliler, v.s. gibi hazine ve evkafdan maa
alanlarn maa ilerine ve ilemlerine bu kalem bakard.15
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
10/22
Turann Blmeri
1. Sere
2. Beyzeler
a) Dbeyzeb) beyze
3. Tular
4. Kollar
Tura
Divan- Hmyun'da hazrlanan belgelerde en gze arpan unsur olan tura, Osmanl
sultanlarnn yazl almeti ve bir tr imzasdr. Farsa karl 'nian' ve Arapas 'tevk'
olduundan dolay turay belgelere tatbik eden Divan yesi 'Nianc' veya 'Tevki' diye
adlandrlmtr. nceleri ferman, berat, vakfiye gibi yazl belgelerin ba ksmna konulan
turann kullanm alanlar zamanla yaygnlam, mhrler, paralar, pullar ve kitabelerde
kullanlmaya balamtr.
Onbirinci asrda Dvn- Lgat t-Trk'n yazan Kgarl Mahmud 'tura'
kelimesini yle tarif etmektedir: 'hakann mhr, buyrultusu, Ouzca, bunu Trkler bilmez,
ben de asln bilmiyorum'. Mahmud iin 'Trkler', kendi halk olan Dou Trkleriydi;
'Ouzca' ise Bat Trklerinin diliydi. Bat Trkesinde kelimenin sonundaki '-' harfi kural
olarak dtnden dolay Osmanlca'daki ekli 'tura' dr.Turann ekli hakknda eitli teorilere rastlanmaktadr. Bunlarn bazlarna gre
tura, 'tur' adl efsanev byk bir doan kuunun eklini temsil etmektedir ve Ouzlarn
totem iaretidir. Ayrca slm Ansiklopedisi'nde 'tura'n tudan tredii ve bunun
Trke'nin yapsna en uygun izah ekli olduu' yazldr.18
Turalar zerinde ilk cidd aratrmalar yapan Paul Wittek, 'turann ekli ve
okunmasndaki btn gelime ve farklar, 'Orhan bin Osman'n turasna yaplm olan bir
takm deiikliklerden ibarettir', diye yazmtr.19
Osmanl tarihi yazarlarndan smail Hakk Uzunarl ise bu konuda yazdmakalesinde Byk Seluklular ve Anadolu Seluklularnda turann resim ve eklinin tarifi
hakknda kk kaytlar olduunu sylemekte ve turann kavisli olup sultann almetinin bu
tura kavsinin altnda bulunduunu yazmaktadr.20 Ayrca bu kavisli tura eklinin Anadolu
Seluklu Devleti'nin yklmasndan sonra ortaya kan kk beyliklerin hepsinde
kullanldn da belirtmektedir. Yine Uzunarl'ya gre Byk Seluklulardan Eyyubler
yoluyla Memlklu'lara geen turalarn Anadolu Seluklu ve Osmanl turalaryla hemen
hemen hi bir benzerlii yoktur. Memlklu'larda sultann isminin yazl olduu tura tek bir
satr zerine dzenlenmi olup kelimeler iindeki keidelerin okluuyla dikkati ekmektedir.
Sha Umur, btn Osmanl padiahlar ve baz ehzadelerin turalarnn
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
11/22
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
12/22
Mustafa'nn saltanatnn ilk be ylnda grlen 'han' unvan karlarak yerine 'ah' unvan
konmutur. 'Mustafa Han bin Ahmed el-muzaffer daima' ve 'ah Mustafa bin Ahmed el-
muzaffer daima' (kat. no. 51,52).
8. Sultan I. Abdlhamid'den itibaren daha nce tura metninden karlan 'ah'unvan yerine 'han' unvan alnm ve son Osmanl padiah VI. Mehmed'e kadar mahlaslar
dnda hi bir deiiklik yaplmadan sregelmitir, 'Abdlhamid Han bin Ahmed el-muzaffer
daima' (kat. no. 54).22
Tura metni hakknda verdiimiz bu ksa bilgilerden sonra turann blmleri
hakkndaki genel bilgileri u ekilde sralayabiliriz.23
Turann seresi: Turann metin ksm olup krs olarak da adlandrlr. Tam anlamyla
Fatih Sultan Mehmed turasnda belirmeye balayan bu blmde srasyla sultann ve
babasnn ad, han, ah unvanlar, bin kelimesi ve el-muzaffer daima deyimi bulunur.Sultanlarn isimlerinde geen harfler dolaysyla bazen geometrik bir dzenleme grnm
veren sere ksm nceleri dz bir izgi zerindeyken yava yava bir kavis ierisinde yazlmaya
balam ve Sultan II. Mahmud'un turalaryla son eklini bulmutur.
Turann beyzeleri: Turann sol tarafnda yer alan ve tura metninde geen han ve bin
kelimelerinin son harfi olan 'nn' harfi uzantlaryla, bazen de baka bir kelimedeki 'dal' harfi
uzantlaryla oluan i ie iki kavise verilen isimdir. Arapa 'yumurta' anlamn tayan 'beyza'
dan gelen bu kelime, beyzelerin yumurtaya benzemesiyle de dorulanmaktadr. Beyzeler, baz
turalarda metinde geen harflerin uzantlar olmayp tura eklini tamamlamak amacyla
yaplmlardr (kat. no. 44,49,54,56,57). Turann i ve d beyzeleri genellikle muzafferkelimesinin 're' harfinin uzantsyla kesilmektedir. 'Daima' kelimesi ise i beyzede
grlmektedir.
Turann tular: Turann st ksmnda yer alan ve metinde geen 'elif harflerinin
uzatlmasyla oluan tular, Emir Sleyman'n turas haricinde tanedir. Ancak
beyzelerde olduu gibi bazen bunlar da ekli tamamlamak amacyla yapldktan gibi elif harfi
dndaki 'lam' veya 'z' harflerinin uzantlar da olabilir. Baz erken tarihli turalarda grlen
ve tularn zerinde yer alan kk oval ekillere vasla ad verilir (kat. no. 2,3). Kavisli birerdnle tular kesen ksmlar ise zlfe adn alp turay tamamlayc bir unsur olarak
yerlemitir.
Turann kollar: Dier bir ad 'haner' olan kollar, beyzelerin devam olup muzaffer
kelimesinin stnden birbirine paralel olarak turann sana doru uzanmaktadr.
Padiah turalarnn sa st kesinde yer alan ve Sultan II. Mahmud'dan sonra
grlmeye balayan 'mahlaslar' (baz isimlerden veya unvanlardan ibaret ilveler),
belgelerdeki turalardan ok kitabe, para ve hattatlarn ss olarak yaptklar levha eklindeki
turalarda kullanlmtr. Ancak ender olarak baz belgelerde de grlmektedir (kat. no. 68).
II. Abdlhamid'e ait bu beratta yazl El Gazi mahlas, V. Mehmed'in son senelerindeki
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
13/22
turalarnda da mevcuttur (kat. no. 69). V. Mehmed'in ilk senelerindeki turalarnda asl ismi
olan Read ilvesi vardr. II. Mahmud'un saltanatnn son devirlerinde ise Adl mahlasna
rastlanr.
Turalar, Osmanl padiahlarnn tahta getii gn kendisine gsterilen rneklerdenbirinin seilmesi sonucu kullanlmaya balanrd. Ancak, eidi sancaklarda veya vilyetlerde
valilik ile grevlendirilen ehzadeler, bu dnemlerinde tura ektirir ve bulunduklar blgede
hkm srerlerdi. (Babasnn lm zerine kendisini Sultan iln eden ehzade Cem'in
tural bir belgesi iin baknz, kat. no. 7).
Nianc
Buyruklardaki turalar, Divan- Hmyun yesi olan nianc tarafndan veya onun
talimat zerine ekilirdi. Devlet kanunlarn iyi bilen, er', hukuk kanunlar te'lif eden, Divan
toplantlarnda bu konular hakknda fikirlerinden istifade edilebilen kiilerden seilen nianc,
hkmdarlara yazlacak mektuplar ile vezirlerin berat ve menurlarm yazmak veya
msveddelerini hazrlamakla da grevliydi.25 Nianclar, 16. yzyl balarna kadar ilmiye
snfna mensup olup yaz dili, slbu kuvvetli olanlar arasndan seilirdi ki, bunlarn 'Dahil
mderrisleri' ile 'Sahn- semn mderrisleri'nden olmas Fatih Kanunnmesi'ne gregerekliydi.26 Ancak, 16. yzyldan itibaren Divan kaleminden yetimi kiiler ve reis l-
kttablar arasndan bu grevi yapabilecek olanlar varsa, onlar da nianc olabilirlerdi. Nianc
tayininde bu grev kendilerine bir berat ile birlikte tevcih edilmez, padiahn szl iradesiyle
olurdu. nk bunlar tura ekmekle grevli olduklarndan dolay, zellikle itimada lyk
kiilerdi. Nianclar yalnz kendi dairelerinde deil gerektii hallerde Divan- Hmyun'da da
tura ekerlerdi. Hatt ileri fazla olursa kubbe vezirlerinden en kdemsiz olan kendisine
yardm ederdi.27 Ayrca niancnn birok yardmclar olduu muhakkakt ve divanda bu
derece nemli yeri olan bir devlet adamnn, saysz belgelerin turalarn kendi eliyle ekmi
olmas imknszd.
28
Kaynaklarda, 18. yzyln sonlarna doru nianc ve onun yardmcsolarak 'Turake' grlmektedir. Byle bir grev ihdas edilmesine sebep, padiah cluslarnda
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
14/22
kanun gerei tm beratlarn yenilenmesi gerektiinden niancnn yardmcya ihtiya duymas
olmaldr.29
1599 ylna kadar padiahlarn yannda bulunup rikb- hmyundan ayrlmayan
nianclarn, bu tarihten itibaren Nianc Okuzde Mehmed ah Efendi'nin sadrazam ile beraber sefere memur edilmi olmas dolaysiyle, vezir-i zam ve serdar- ekrem
(bakumandan) ile beraber sefere gitmeleri kanun olmutur.30 Padiah, sefer veya baka bir
sebepten dolay stanbulda bulunmad zaman stanbul muhafz olarak kalan kiiye tural
bo ktlar brakr ve bunlar gerektii hallerde kullanlrd. Serhatlarda bulunan vezirlere
gerektiinde kullanmak zere tura ekme yetkisi verilmiken, bu yetki 1643 senesinde
Kemanke Mustafa Paa'nn vezareti srasnda kaldrlmtr.31
Yetien pek ok deerli nianclar arasnda 16. yzyl banda yaayan Tcizade Cafer
elebi'nin yazd ferman, berat ve menurlarn tertip ve terkiplerinde, iml ve inalarnda
koyduu usl ve kaide uzun sre devam etmitir. Yine 16. yzylda yaayan 'Koca Nianc'
lakabyla tannan Cellzde Mustafa Paa ile bunlardan sonra gelen 'Kk Nianc'
Ramazanzde (turas iin baknz kat. no. 15) ve Okuzde de nemli nianclard. Sergilenen
belgelerde ahit olarak imza atan tevkiflerin isimleri ise Tura Mehmed bin Ramazan (kat.
no. 15), Tevki Mehmed bin Pir Ahmed (kat. no. 18), Tura Mehmed (kat. no. 24,25), Tevki
Cafer (kat. no. 35) 'dir.
Tura Sslemesi
Turalar sadece Osmanl sultanlarnn nian olarak deil, Osmanl tezhip sanatn
gnmze getiren sanat eserleri de olmular, verildikleri kiinin mevkii veya konulan
dolaysiyle devrin ssleme sanatyla zenginletirilmilerdir.
nceleri yalnz siyah mrekkep ile ekilen ilk Osmanl turalar zamanla altn yaldz ile
de ekilmeye balanmtr. Daha sonra kobalt mavisi, krmz ve din konularda kullanlan yeil
turalar da yaplmtr. Harf boluklarnn genellikle kobalt mavisiyle doldurulduu Sultan II.
Bayezid turalarndan itibaren beyzelerin iine de devrin ssleme motiflerinin yerletirildii
grlmektedir. Bu ssleme ekli II. Bayezid'den itibaren gelenek halini alm ve gelierek
devam etmitir. Kanun Sultan Sleyman (1520-1566), II. Selim (1566-1574), ve III.
Murad'n (1575-1595) turalarnda 16. yzyln tm sanatlara yansyan muhteemliinigrmekteyiz. Saray Nakkahanesinin ustalar turalar da tezhiplemi, ini, seramik, kuma,
kitap ve benzeri alanlarda kullanlan ssleme elemanlar turalarda da kullanlmtr. iek
am bahar dallan, natralist karanfil ve smbller, in bulutlar, rumler, akayk ve hatayler
ile zenginletirilmi kvrm dallar, tura sslemelerindeki yerlerini almlardr. 16. yzyln
sonlarna doru beyzeler, sere ve tular arasndan deil, turann iki yanndan balayarak
yukarya doru bir gen oluturacak ekilde ykselen sslemeyle turalar daha da grkemli
bir grnm kazanmlardr (kat. no. 13,14,15,v.s.).
17. yzylda bu sslemenin biraz yozlaarak devam ettii grlmektedir. Buna
ramen, tularn zerinde sk sk rastlanan servi motifi gibi baz yenilikler, bu devre kendine
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
15/22
has bir ekicilik kazandrmtr.
18.yzylda Bat'nn etkisi her alanda olduu gibi ssleme sanatna da yansm ve
turalar Trk Barok-Rokokosu ad verdiimiz ekoln ssleme elemanlaryla bezenmitir. ok
renkli olarak yaplan lle, akayk, gl, ssen buketleri, girlentler, stunlar,istiridye kabuklan bu devirde ok sk kullanlmtr (kat. no. 44,46, v.s.) Daha sonralar
pembe, mavi ve altn yaldz ile yaplan halkr, turalarn vazgeilmez sslemesi olmutur (kat.
no. 54,56, v.s.).
Bu arada 19. yzylda turay stten bir gen ereve iine almak ve bu generevenin iini deiik formlu paftalar ile sslemek de yaygnd (kat. no. 57,59,63, v.s.). Daha
sonralar ise tura sslemesinde Sultan Abdlmecid'den itibaren altn yaldz k ualarnn
kullanld grlmektedir (kat. no. 64,68).
Tural Belgeler
Tural belgeler konularna ve yazl biimlerine gre deiik adlar almaktadr. Halk
arasnda, gndelik dilde, tm tural belgeler ferman olarak adlandrlmaktadr. Bu husus,
konulan deiik de olsa tural belgelerin d grnmlerinin benzer olmasndan
kaynaklanmaktadr.
Osmanl diplomatiinde belgeler iki ana snfta deerlendirilir:
(a) Lik karakterdeki belgeler: bunlar devlet idaresinin dnya ileriyle ilgili
konularnn eitli alanlarna ait belgelerdir. Bu belgeler, padiah adna karlm olup
ferman, berat, v.b. eklinde emir ve hkmlerdir.
(b) Din karakterdeki belgeler: bunlar Osmanl toplumunun din hayatna ilikin
kadlk sicilleri, vakfiyeler, fetvalar ve benzerleridir.32
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
16/22
Ferman
Ferman kelimesi Farsa kkenli olup, Farsa lgatlarda 'fermuden' mastarndan
alnd, emir, irade, buyruk anlamna geldii yazldr. Ferman kelimesi, slmiyeti kabul
etmelerinden sonra ilhanllar tarafndan kullanlm ve Osmanllara gemitir.33 Ayn szTimurler, Karakoyunlu, Akkoyunlu devletleriyle, Atlnordu ve Krm hanlklarnda da
kullanlmtr. Byk Seluklular ve Anadolu Seluklularnda ise ferman yerine 'tevki'
kelimesinin kullanldn grmekteyiz.
Ferman kelimesinin resm mns, herhangi bir i hakknda padiahn 'almet-i erif
denilen tural emri demekti. Bu emir padiahtan sadr olduu iin 'ferman- hmyun' veya
'emr-i erif de denirdi.
Osmanllarda divan hatla yazlmalar gelenek olan fermanlar u srayla kaleme
alnmlardr.
Kdn en st ksmna konulan da'vet, belgenin konusuna gre bir ya da iki dua
kelimesinden olutuu gibi uzun, hatta satrlarca uzayan bir dua forml eklinde de olurdu.
Da'vet ksmndan maksat, Allah'n adlar ve sfatlarnn zikredilerek onun yardmnn
istenmesiydi.35 Da'vetin altnda yer alan turadan sonra gelen esas metin u sralamayla
yazlrd:
1. Fermann gnderildii kimsenin rtbe, derece ve sfatlarnn, bulunduu mevkii ve
nemine gre dualar ve vc szlerin sralanmasndan sonra isminin yazlmas ki,
isimden nce yer alan bu szler o kiinin elkabyd. Osmanl devletinde, elkab denilenresm hitap formllerinin daha imparatorluun kurulu devrinde tesbit ve tatbik
edildii ve bunlara Kanunnme-i l-i Osman'da yer verildiini grmekteyiz.36
2. Konuya giri cmlesi: 'tevk-i ref -i hmyun vsl olacak ma'lm ola ki'.
3. Fermann karlma sebebi.
4. Padiahn ama ve isteinin yaplmasn emrettiinin ifadesi.
5. 'Byrdm ki' ile balayan, yaplmas gereken iin aklanmas.
6.Sz konusu olan i veya grevin yerine getirilmesi hususundaki srar ve ihtarlar.
7. Metnin son satrna yazlan fermann verili tarihi.
8. Belgenin sol alt kesinde ve metnin dnda bulunan fermann yazld yerin ad.
Baz fermanlarda ayrca turann sa veya soluna, bazen de tular zerine, padiah
kendi el yazsyla metinde yazlan vurgulayan cmleciklerden oluan bir yaz yazmtr. Byle
fermanlara 'hatt- hmyun'lu ferman ad verilir. Hatt- hmyun, yaplmas emrolunan iin
nemine binaen, ii tevik ve gnderilen ahs onurlandrmak zere veyahut padiahn olay ile
ilgisi dolaysiyle ihtar gerekli bir valiye veya seraskere hitaben hazrlanan fermanlara
yazlmtr.37
Hatt- hmyunlar, 'mucibince amel oluna' gibi ksa bir cmle olduklar gibi (kat.no. 43, 44,46, v.s.), 'vech-i meruh zere amel oluna, vzera, kazasker imza vursunlar' eklinde
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
17/22
uzun da olabilir (kat. no. 24). Hatt- hmyunlar sadece fermanlarda deil beratlarda da
grlmektedir.38
Berat
Sergilenen eserlerin ounluunu oluturan beratlar da tural belgelerdir.
Berat kelimesinin asl Arapadr. Burada 'yazl kt ve mektup' anlamnda olup
Osmanl devlet tekiltnda baz vazife ve memuriyetlere tayin edilenlere, vazifelerini icra
selhiyetini tevdi etmek zere padiahn turasyla verilen mezuniyet veya tayin emirleri ve
mlkiyet konulan hakknda kullanlan tabirdir.39 Beratlar ierdikleri konulara gre: muafiyet,
mukataa, imtiyaz, beylerbeylik, imamet, hitabet, feraset, mlkiyet veya serdarlk berat gibi
isimler almlardr. 'Nian- erif, 'berat- erif gibi adlar ile de anlan beratlarn iinde bazen
nian, biti, hkm gibi kelimelerin bir arada e anlaml olarak kullanldklar grlmektedir.
Fermanlar ile ayn tertip srasyla yazlan beratlarda verilen hizmetin ad, yeri, maa
veya varidat, verilen ahsn ad, hizmeti ve ne iin verildii geni ekilde aklanr. Bir
grev tevcihi konusunu ileyen beratlar, 'menur' adn tar. Menurlar, nianc veya reis-
l kttabn kaleminden kar veya onlar tarafndan tashih edilirdi.40
Beratlarn fermanlardan en byk ayrl, turann altna yazlan 'Nian-i erf-i
ln- smi-mekn- sultan ve rura-y garr-y cihn-sitn- hkan hkm oldur ki'
ibaresidir.
Beratlarda konu bir ky veya arazinin bir veya bir ka ahsa verilmesi olursa bunlara
'mlk berat veya mlknme-i hmyun' dendii gibi 'temliknme' ad da verilir.Mlknamelerde, 'Nian- erf-i ln ...' szcklerinden sonra mlk verilen kiinin
elkab, ad, verilen yerin sanca, kazas, ky, gelir miktar, ne surette verildii, yeniden mi,
mirasszhktan m, yoksa kt veya kanunlara aykr kullanmdan dolay birinin zerinden
alnarak m, bunlar srasyla yazlr.
Malikne olarak verilen arazinin snrlarn belirten tural belgelerden olan
snrnmeler ounlukla mlknmeyle ayn vesika iinde bulunur. Daha nce verilen bir
mlkn snrlarnn belirlenmesi iin yazlan snrnmelerde sadece arazi snrlarnn
anlatld da grlmektedir.
Sergilenen eserler, yukarda akladmz ekilde Divan- Hmyun
toplantlarnda grlerek kararlar verilen konularn Divan kalemlerinden geip,
gerekli tashihleri yapldktan sonra nianc, turake veya yardmc hattatlar tarafndan
turas ekilip ilgili olduklar mercilere veya kiilere gnderilen ferman, berat, mlknme,
menur ve benzeri buyruklardan olumaktadr.
Sergi hazrlanrken esas amacmz, bugn arivlerimizde tural belgesi mevcut ilk
Osmanl padiah Orhan Bey'den itibaren belgeleri tarih sreci iinde izleyicileresunmakt. Ancak Osmanl mparatorluunun kurulu yllarna ait belgelerin ok az oluu
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
18/22
veya eldeki belgelerin durumlarnn sergilenmeye msait olmamas dolaysiyle, Sultan I.
Bayezid (dnya ve Trkiye arivlerinde tural belgesi bulunmamaktadr), Emir Sleyman ve
Sultan I. Mehmede ait olanlar sergileme imknn bulamadk. Bunlar dnda son Osmanl
padiah VI. Mehmed Vahideddin'e kadar hkm sren tm sultanlarn tural belgelerine
sergide yer verdik. Sergilenen belgeleri gerek konulan, gerekse turalarn ekili ve
dzenlemesindeki deiiklik ve gelimeleri vurgulayan eserlerden semeye altk.
Sergilenen eserlerin byk bir ounluu, Evkaf- slmiye Mzesi ad altnda kurulan
Trk ve slm Eserleri Mzesi'nin koleksiyonlarndan seilmi olup vakf kkenli belgelerden
mteekkildir. Ayrca Topkap Saray Mzesi'nden, zel koleksiyonlardan ve dier
kaynaklardan alnan eserler ile sergiye kronolojik bir sreklilik kazandrlmtr. Bu sreklilii
salamak amacyla konularnn ok farkl olmasna ramen bir ilm ve vakfiyeye de sergide
yer verilmitir.
Notlar1
smail Hakk Uzunarh,Osmanl devlet tekiltna medhal(bundan sonraMedhaleklinde geecektir) stanbul 1941, s.95.
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
19/22
2 Medhal,s.223.
3 smail Hakk Uzunarh ,Osmanl devletinin merkez ve bahriye
tekilt (bundan sonra Merkez eklinde geecektir), stanbul 1948,
s.l.4 Kanunnme-i l-i Osman (bundan sonra Kanunnme eklinde
geecektir), M. Arif neri, istanbul A.H. 1330, s. 23.
5 Kanunnme, s. 27.
6 Merkez, s. 8.
7 Merkez,s.U.
8 Kanunnme, s. 13, Merkez, s. 17-18.
9 Merkez, s. 23.10 Merkez,s. 328.
11 Merkez,s.3\.
12 Merkez, s Al.
13 Merkez, s. 42.
14 Merkez, s. 42.
15 Merkez,s. 15.
16 Merkez, s.242-48.
17 Kgarl Mahmud,Divn-Lgatt-TrkBesim A talaytercmesi, c. I. s. 462.
18 slm Ansiklopedisi,'Tura' maddesi, cz 126, stanbul 1975, s.6.
19 P. W ittek, 'Notes sur latughraottomane, (Bundan sonraTughraottomane' eklinde
geecektir),Byzantionxviii (Brksel,1948), s. 311-34 vexx (Brksel, 1950), s. 267-93.
20 . H. Uzunarh, 'Tura ve peneler ile ferman ve buyuruldulara dair',Belletenv
(1941), s. 101-57.
21 Suha Um ur, Osmanl padiah turalar (bundan sonra Turalar
eklinde geecektir), stanbul 1980.
22 Fazla bilgi iin baknz,Turalar,s. 28-52.
23 eidi terimler iin baknz, slm Ansiklopedisi,'Tura' maddesi, s. 9; ve Zarif
Orgun, 'Tura, turalarda el-muzafferdaima duas ve ah unvan. . .',Trk Tarih
Arkeologyave EtnografyaDergisi,v. (stanbul, 1949), s. 201-20.
24 Turalar,s. 93-7.
25 Tughraottomane, s. 314.
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
20/22
26 Merkez, s.214.
27 Kanunnme, s.14.
28 Merkez, s. 221.
29 Afenfees, s. 222-3.
30 Afcrte, s. 22.
31 Abdurrahman eref,Tarih-iDevlet-i Osmaniyye,ii (stanbul,A.H. 1312), s. 247.
32 M. Tayyib Gkbilgin, Osmanl paleograjya ve diplomatik ilmi,
stanbul 1979, s. 53.
33 slm Ansiklopedisi,'Ferman' maddesi, c. iv, s. 571.
34 Ayn madde, s. 572.
35 Gkbilgin, a.g.e., s. 54.
36 Gkbilgin, a.g.e., s. 59.
37 . H. Uzunarl,Osmanl devletinin Saray tekilt,Ankara 1945, s. 282.
38 Trk ve slm Eserleri Mzesi'nde 2290 numarada kaytl, Sultan IV. Mehmed
tural bir mlk beratnda yer alan hatt-hmyun yledir: 'Berat- erifem mucibince
amel oluna,berveche temlik ve ihsan eyledim. Mutasarrf ola, kimesne dahi vetaarruz
eylemeye'.
eyh Mehmed Vani Efendi'ye Hdavendigr sancandaki baz topraklarn mlk
olarak verildii konusundaki berat, 1081Cemaziyelhr ortalarnda (Kasm 1670)
Edirne'de yazlmtr.
39 slm Ansiklopedisi,'Berat' maddesi, c. , s. 523.
40 Saray,s. 285.
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
21/22
Osmanl Padiahlarnn saltanat sreleri
Hicr/A.H. Mild/A.D.Osman Bey 680-724 1281-1324
Orhan Gazi 724-761 1324-1360
Sultan I. Murad 761-791 1360-1389
Sultan I.Bayezid 791-804 1389-1402
Emir Sleyman 805-813 1402-1411
Sultan I. Mehmed 805-824 1402-1421
Sultan II. Murad I. 824-848 I. 1421-1444
II. 850-855 II. 1446-1451
Sultan II. Mehmed I. 848-850 I. 1444-1446
II. 855-886 II. 1451-1481
Sultan II.Bayezid 886-918 1481-1512
ehzade Cem 886-886 1481-1481
Sultan I.Selim 918-926 1512-1520
Sultani. Sleyman 926-974 1520-1566
Sultan II.Selim 974-982 1566-1574
Sultan III. Murad 982-1003 1574-1595
Sultan III. Mehmed 1003-1012 1595-1603
Sultan I.Ahmed 1012-1026 1603-1617
Sultan I. Mustafa I. 1026-1027 I. 1617-1618
II. 1031-1032 II.1622-1623
Sultan II. Osman 1027-1031 1618-1622
Sultan IV.Murad 1032-1049 1623-1640
Sultan brahim 1049-1059 1640-1648
Sultan IV.Mehmed 1058-1099 1648-1687
Sultan II. Sleyman 1099-1102 1687-1691
Sultan II. Ahmed 1102-1106 1691-1695
8/3/2019 Bir Kolleksiyoncu Gzyle Fermanlar
22/22
Sultan II. Mustafa 1106-1115 1695-1703
Sultan III. Ahmed 1115-1143 1703-1730
Sultan I. Mahmud 1143-1168 1730-1754
Sultan III.Osman 1168-1171 1754-1757
Sultan III. Mustafa 1171-1187 1757-1774
Sultan I. Abdlhamid 1187-1203 1774-1789
Sultan III.Selim 1203-1222 1789-1807
Sultan IV.Mustafa 1222-1223 1807-1808
Sultan II. Mahmud 1223-1255 1808-1839
Sultan Abdlmecid 1255-1277 1839-1861Sultan Abdlaziz 1277-1293 1861-1876
Sultan V.Murad 1293-1293 1876-1876
Sultan II. Abdlhamid 1293-1327 1876-1909
Sultan V.Mehmed (Read) 1327-1336 1909-1918
Sultan VI.Mehmed (Vahideddin)1336-1341 1918-1922