Download pdf - Tài liệu giáo dục môi trường cho học sinh lớp 9

TAØI LIEÄUGIAÙO DUÏC MOÂI TRÖÔØNG

LÔÙP 9

Döï aùn PARC - Vöôøn Quoác gia Yok Ñoân

Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng

Buoân Ñoân 2003

(Taøi lieäu löu haønh noäi boä)

Soâng Sreâpoâk

VÖÔØN QUOÁC GIA YOK ÑOÂNChöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng – LÔÙP 9

Lôøi caûm ôn !

Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Côc KiÓm l©m thuéc Bé N«ng

nghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng th«n, ñy ban Nh©n d©n tØnh Dak Lak, V−ên Quèc

gia Yok §«n, ñy ban Nh©n d©n HuyÖn Bu«n §«n, Phßng Gi¸o dôc §µo t¹ohuyÖn Bu«n §«n ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liÖu nµy.

Cho phÐp chóng t«i göi lêi c¶m ¬n ®Õn Ban l·nh ®¹o vµ çn bé c«ngnh©n viªn thuéc çc tæ chøc ®· trùc tiÕp céng t¸c gióp ®ì chóng t«i trong suètqu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ biªn so¹n tµi liÖu nµy: Dù ¸n PARC Yok §«n; PhßngKü thuËt, H¹t kiÓm l©m vµ Ban Du lÞch V−ên Quèc gia Yok §«n, Dù ¸n PARCBa BÓ/Na Hang, Tr−êng TiÓu häc Y Jót, Tr−êng TiÓu häc NguyÔn ThÞ MinhKhai, Tr−êng TiÓu häc NguyÔn Du, Tr−êng Trung häc C¬ së Vâ ThÞ S¸u,Tr−êng Trung häc C¬ cë Lª Hång Phong

Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n çc çn bé, chuyªn gia, t− vÊn cñaDù ¸n PARC Yok §«n ®· cho phÐp chóng t«i sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu khoahäc cña quÝ vÞ ®Ó phôc vô cho viÖc biªn so¹n tµi liÖu nµy.

Chóng t«i còng mong muèn ®−îc c¶m ¬n tÊt c¶ çc ç nh©n vµ tæ chøc®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn còng nh− cung cÊp tµi liÖu tham kh¶o trong qu¸tr×nh viÕt tµi liÖu nµy, bao gåm: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn HiÖp Quèc(UNDP), Quü B¶o tån Thiªn nhiªn Hoang d· (WWF). V−ên Quèc gia Çt Tiªn.

Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dôc M«i tr−êng

Dù ¸n PARC - V−ên Quèc gia Yok §«n



MUÏC LUÏC

BAØI 1 : HEÄ SINH THAÙI (I) Trang 5- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU 5II. HOAÏT ÑOÄNG 5III. KEÁT LUAÄN 7IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 7

BAØI 2 : HEÄ SINH THAÙI (II) Trang 8- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU 8II. HOAÏT ÑOÄNG 9III. KEÁT LUAÄN 11IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 11V. THAM KHAÛO 11

BAØI 3 : GIAÙ TRÒ CUÛA RÖØNG Trang 13- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 13II. HOAÏT ÑOÄNG 14III. TOÙM TAÉT 15IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 15V. HOAÏT ÑOÄNG HOÃ TRÔÏ 16

BAØI 4 : MOÂ HÌNH BIOGAS Trang 19- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 19II. HOAÏT ÑOÄNG 20III. TOÙM TAÉT 21IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 21V. HOAÏT ÑOÄNG NGOAÏI KHOÙA 21

BAØI 5 : DAÂN SOÁ VAØ MOÂI TRÖÔØNG Trang 23- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 23II. HOAÏT ÑOÄNG 23III. KEÁT LUAÄN 24IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 25V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 25


BAØI 6 : BAÛO TOÀN VAØ PHAÙT TRIEÅN ÔÛ ÑÒA PHÖÔNG Trang 27- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 27II. HOAÏT ÑOÄNG 28III. TOÙM TAÉT 29IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 30V. HOAÏT ÑOÄNG NGOAÏI KHOÙA 30

BAØI 7 : DU LÒCH VAØ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Trang 31- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 31II. HOAÏT ÑOÄNG 32III. TOÙM TAÉT 34IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 34V. HOAÏT ÑOÄNG NGOAÏI KHOÙA 34

BAØI 8 : MOÄT SOÁ LEÃ HOÄI CHÍNH CUÛA ÑOÀNG BAØO ÑÒA PHÖÔNG Trang 35- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 35II. HOAÏT ÑOÄNG 36III. TOÙM TAÉT 37IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 37V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 38

BAØI 9 : EM LAØM GÌ ÑEÅ BAÛO VEÄ MOÂI TRÖÔØNG Trang 40- Muïc ñíchI. GIÔÙI THIEÄU CHUNG 40II. HOAÏT ÑOÄNG 41III. TOÙM TAÉT 42IV. BAØI TAÄP VEÀ NHAØ 42V. BAØI ÑOÏC THAM KHAÛO 42


Bµi sè 1:

HÖ SINH TH¸I (I)

Môc ®ÝchGióp häc sinh hiÓu ®−îc:

- Kh¸i niÖm quÇn thÓ sinh vËt, quÇn x· sinh vËt, vµ hÖ sinh th¸i.- Mèi quan hÖ gi÷a çc quÇn thÓ sinh vËt kh¸c nhau trong mét

quÇn x· vµ trong mét hÖ sinh th¸i.

I - Giíi thiÖu

Trong cuéc sèng tù nhiªn sinh vËt th−êng sèng tËp hîp thµnh khãm, bôi,côm, nhãm, bÇy, ®µn (nh−: khãm lóa, bôi c©y, ®µn chim, bÇy voi), chiÕm tõngvïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ dùa vµo nhau ®Ó sinh sèng t¹o nªn quÇn thÓsinh vËt. Çc ç thÓ cïng loµi sèng trong quÇn thÓ ®Òu cã nh÷ng quan hÖ t¸c®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lªn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nhau.

Trªn cïng mét ph¹m vi m«i tr−êng sinh sèng cã ®ång thêi nhiÒu quÇnthÓ sinh vËt cïng nhau sinh sèng, g¾n bã víi nhau bëi nhiÒu mèi quan hÖ trùctiÕp vµ gi¸n tiÕp, h×nh thµnh nªn mét quÇn x· sinh vËt.

Mçi quÇn x· sinh vËt (bao gåm nhiÒu quÇn thÓ sinh vËt) cïng víi khuvùc sèng cña quÇn x· th−êng t¹o thµnh mét hÖ thèng t−¬ng ®èi æn ®Þnh vµhoµn chØnh ®−îc gäi lµ mét hÖ sinh th¸i.

Çc quÇn thÓ sinh vËt cã mèi quan hÖ t¸c ®éng vµ g¾n bã víi m«i tr−êngchung quanh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. VÝ dô, çc quÇn thÓ trong mét quÇn x· cãthÓ lµm biÕn ®æi m«i tr−êng, m«i tr−êng bÞ biÕn ®æi nµy l¹i t¸c ®éng ®Õn cÊutróc cña quÇn x·. Do vËy tr¸nh g©y tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng sinh häc lµ viÖclµm v« cïng quan träng cña con ng−êi.

II - HO¹T ®éng1. QuÇn x· sinh vËt.

(Gi¸o viªn yªu cÇu H/S liÖt kª çc quÇn thÓ sinh vËt cã thÓ cã trong métquÇn x· hoÆc ë mét m«i tr−êng sinh sèng nµo ®ã, vÝ dô quÇn x· “tru«ng c©ybôi cá ” hoÆc çc quÇn thÓ sinh vËt trong mét ao th¶ ç).

Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng 5


Çc quÇn thÓ sinh vËt trong quÇn x· “tru«ng c©y bôi cá” cã thÓ lµ: QuÇnthÓ c©y, cá, ong, b−ím, s©u bä ¨n thùc vËt, s©u bä ¨n thÞt (Bä ngùa, bä rïa,chuån chuån...), bß s¸t, chim ¨n s©u bä, chim ¨n thÞt, vi khuÈn, giun ®Êt...

Trong mét ao th¶ ç (mét quÇn x·) cã thÓ cã çc quÇn thÓ sinh vËt sau:QuÇn thÓ ç r«, ç chÐp, ç diÕc... quÇn thÓ t«m, cua, trai, èc, hÕn, quÇn thÓbÌo çi, bÌo tÊm, quÇn thÓ rong...

* KÕt luËn : Kh«ng bao giê ta chØ gÆp cã mét quÇn thÓ sinh vËt (thùcvËt hoÆc ®éng vËt) t¹i mét m«i tr−êng sinh sèng nµo ®ã. Lu«n cã nhiÒu loµisinh vËt cïng sèng víi nhau t¹i mét m«i tr−êng. Chóng cã t¸c ®éng qua l¹ivíi nhau t¹o nªn sù c©n b»ng sinh th¸i.

2. Mèi quan hÖ t¸c ®éng gi÷a çc quÇn thÓ sinh vËt trong mét quÇnx· sinh vËt trong hÖ sinh th¸i.

(§Ò nghÞ H/S lµm viÖc theo nhãm nhá nªu lªn çc mèi quan hÖ cã thÓ x¶yra ®èi víi çc quÇn thÓ sinh vËt trong quÇn x· “tru«ng c©y bôi cá”, çc nhãmsau ®ã tr×nh bµy ý kiÕn cña nhãm m×nh, G/V tæng kÕt l¹i vµ bæ sung nÕu cÇnthiÕt vµ nªu kÕt luËn).

Çc mèi quan hÖ gi÷a çc quÇn thÓ trong quÇn x· “tru«ng c©y bôi cá”nh− sau:

- Ong, b−ím lÊy phÊn hoa vµ hót mËt hoa, ®ång thêi gióp thô phÊn chonh÷ng c©y thÝch hîp.

- Cã mét sè s©u ¨n thùc vËt; nh÷ng lo¹i s©u nµy l¹i bÞ ¨n bëi nh÷ng loµis©u bä ¨n thÞt. Çc loµi s©u ¨n thÞt l¹i lµ måi cña Õch, nh¸i, th»n l»n vµ nh÷ngloµi chim ¨n s©u bä kh¸c (chñ yÕu lµ chim sÎ). Chim ¨n s©u bä l¹i bÞ chim ¨nthÞt nh− diÒu h©u, c¾t s¨n b¾t.

- X¸c çc loµi ®éng vËt vµ thùc vËt ®−îc vi khuÈn, giun ®Êt ph©n hñythµnh mïn lµm thøc ¨n cho c©y.

* KÕt luËn : QuÇn x· kh«ng ph¶i lµ tËp hîp « hîp nh÷ng loµi sinh vËtcïng sinh sèng ë mét n¬i nhÊt ®Þnh mµ lµ tËp hîp nh÷ng loµi sinh vËt rµngbuéc nhau bëi nh÷ng quan hÖ sinh th¸i vÒ thøc ¨n, n¬i ë vµ nh÷ng nhu cÇusinh häc kh¸c nh− thô phÊn, n¬i ®Î trøng... t¹o nªn tr¹ng th¸i c©n b»ngsinh häc.

Chöông trình Giaùo duïc Moâi tröôøng6


- B×nh th−êng çc quÇn x· sinh vËt cã cÊu tróc æn ®Þnh trong mét thêigian t−¬ng ®èi víi nh÷ng mèi quan hÖ g¾n bã t−¬ng ®èi æn ®Þnh nh− trªn, t¹onªn sù æn ®Þnh sè l−îng çc loµi sinh vËt vµ sè l−îng ç thÓ cña tõng loµi: ®ãlµ sù c©n b»ng sinh th¸i.

- NÕu v× mét nguyªn nh©n nµo ®ã mµ quÇn x· cã mét sè loµi bÞ tiªu diÖthoÆc cã thªm mét vµi loµi míi th× sÏ g©y mÊt c©n b»ng sinh th¸i, dÉn ®Õn çcloµi ®éng thùc vËt trong hÖ sinh th¸i ®ã sÏ bÞ ¶nh h−ëng (vÝ dô nÕu trong hÖthèng ®ª kÌ mµ cã thªm çc tæ mèi th× cã thÓ sÏ g©y vì ®ª trong mïa lò. DovËy, con ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm gi÷ c©n b»ng sinh th¸i, nghÜa lµ tiªu mèitrong çc ®ª kÌ.

III - KÕt luËn

Trong tù nhiªn, çc ç thÓ cïng mét loµi th−êng sèng quÇn tôbªn nhau t¹o thµnh mét quÇn thÓ.

NhiÒu quÇn thÓ çc loµi ®éng, thùc vËt kh¸c nhau cïng tËphîp ë mét vïng sinh sèng vµ cã quan hÖ g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhaut¹o thµnh mét quÇn x· sinh vËt.

Mçi tËp hîp hoµn chØnh cña quÇn x· sinh vËt vµ vïng sinhsèng cña quÇn x· sinh vËt t¹o thµnh mét hÖ sinh th¸i.

Çc quÇn thÓ sinh vËt trong mét quÇn x· cã quan hÖ t¸c ®éngg¾n bã víi m«i tr−êng sinh sèng t¹o nªn sù c©n b»ng sinh häc: §iÒukiÖn quan träng ®Ó çc quÇn x· tån t¹i vµ ph¸t triÓn.

IV - Bµi tËp vÒ nhµ

1. Ph©n biÖt çc kh¸i niÖm: QuÇn thÓ sinh vËt, quÇn x· sinh vËt, hÖ sinhth¸i.

2. Nªu çc mèi quan hÖ gi÷a çc quÇn thÓ sinh vËt trong hÖ sinh th¸i aoth¶ ç hoÆc v−ên thó...



Bµi sè 2 :

HÖ SINH TH¸I (II)Môc ®Ých

Gióp häc sinh hiÓu ®−îc:- Çc thµnh phÇn trong hÖ sinh th¸i. Qu¸ tr×nh trao ®æi vËt chÊt vµ

n¨ng l−îng trong hÖ sinh th¸i

I - Giíi thiÖu

Mét hÖ sinh th¸i (HST) bao gåm hai thµnh phÇn: Sèng vµ kh«ng sèng.

- Thµnh phÇn sèng gåm thùc vËt (Sinh vËt s¶n xuÊt), ®éng vËt (Sinh vËttiªu thô) vµ sinh vËt ph©n hñy (Vi sinh vËt, vi khuÈn...).

- Thµnh phÇn kh«ng sèng gåm çc chÊt cã trong tù nhiªn mµ thùc vËtdïng lµm thøc ¨n nh−: ®Êt, ®¸, kh«ng khÝ, n−íc, ¸nh s¸ng...

Qu¸ Tr×nh Trao §æi VËt ChÊt vµ N¨ng L−îng Trong HST

§Çu Vµo: §Çu Ra:

N−íc, KhÝ O2

N¨ng l−îng, Çc tæ chøc vËt(¸nh s¸ng) chÊt (vi sinh vËt,Dinh d−ìng, vi khuÈn, nÊm...)ChÊt khãang,KhÝ CO2

Trong thùc tÕ (xem h×nh vÏ), HST sö dông mét sè ®Çu vµo (lÊy vµo) vµt¹o ra mét sè ®Çu ra (mÊt ®i). Cã mét sè thø ®−îc hÖ sinh th¸i sö dông nhiÒuh¬n lµ mÊt di, vµ ng−îc l¹i cã mét sè thø ®−îc lµm mÊt ®i nhiÒu h¬n lµ sö dông.VÝ dô: Gia ®×nh gièng nh− mét hÖ sinh th¸i. Gia ®×nh sö dông mét sè thø nh−nhiªn liÖu, n−íc, thøc ¨n... vµ t¹o ra r¸c, n¨ng l−îng, con çi... Gia ®×nh sÏ lu«ntån t¹i nh−ng lóc nµo còng cã viÖc sö dông ®Çu vµo vµ lµm mÊt ®i ®Çu ra.

HÖ sinh th¸iThµnh phÇn

sèng vµ thµnhphÇn

kh«ng sèng



Trong mét hÖ sinh th¸i, tÊt c¶ ®Çu vµo ®Òu ®−îc sö dông. Mét sè ®Çu vµo®−îc sö dông ®Ó t¹o ®Çu ra, nh−ng phÇn lín ë l¹i trong hÖ sinh th¸i vµ ®−îc tùnhiªn t¸i t¹o kh«ng ngõng.

Çc hÖ sinh th¸i cã mèi quan hÖ hç t−¬ng víi nhau ®Ó t¹o nªn sù c©nb»ng sinh th¸i th«ng qua çc chu tr×nh nh− chu tr×nh dinh d−ìng, chu tr×nh t¸c®éng... Chóng ta cÇn hiÓu râ çc chu tr×nh nµy ®Ó hiÓu râ h¬n çc quy luËt cñathiªn nhiªn vµ kh«ng lµm ¶nh h−ëng cã h¹i ®Õn c©n b»ng sinh th¸i.

II - Ho¹t ®éng

1. Chu tr×nh dinh d−ìng - Qu¸ tr×nh trao ®æi vËt chÊt vµ n¨ng l−îng.

(G/V nªu çc c©u hái gîi ý ®Ó gióp H/S tr¶ lêi x©y dùng bµi).

Çc nguyªn tè nµo lµ thµnh phÇn quan träng trong thøc ¨n cña çc loµi®éng vËt vµ thùc vËt ?

Çc chÊt dinh d−ìng trong HST lu«n c©n b»ng. Em h·y gi¶i thÝch hiÖnt−îng nµy vµ nªu vÝ dô minh häa ?

Çc chÊt dinh d−ìng quan träng trong thøc ¨n cña ®éng vËt vµ thùc vËtbao gåm Nit¬, Phèt pho, Cali, vµ nhiÒu chÊt kh¸c. Trong tù nhiªn çc nguyªntè nµy lu«n cã mÆt trong ®Êt (th«ng qua ph©n bãn ®−îc sö dông), trong c¬ thÓcña ®éng vËt vµ thùc vËt.

Trong thùc tÕ, çc chÊt dinh d−ìng trong HST lu«n c©n b»ng. Thùc vËthót chÊt dinh d−ìng tõ ®Êt, nh−ng çc loµi thùc vËt nµy kh«ng thÓ tån t¹i m·im·i. Chóng sÏ bÞ ®éng vËt ¨n hoÆc chÕt ®i. Khi chÕt chóng sÏ bÞ ph©n hñy. Çcloµi ®éng vËt råi còng sÏ chÕt ®i vµ còng bÞ ph©n hñy. §©y lµ hai qu¸ tr×nh t¸ichÕ chÊt dinh d−ìng cña HST:

Thùc vËt t¹o ra chÊt dinh d−ìng cho c¬ thÓ tõ chÊt dinh d−ìng lÊy tõ ®Êt.

§éng vËt t¹o ra chÊt dinh d−ìng tõ viÖc ¨n thùc vËt.

Çc loµi nÊm mèc, vi khuÈn vµ giun tõ ®Êt sÏ ph©n hñy x¸c ®éng vµ thùcvËt t¹o ra chÊt dinh d−ìng cho ®Êt, vµ çc loµi thùc vËt kh¸c sÏ sö dông çcchÊt dinh d−ìng nµy. §ã lµ chu tr×nh dinh d−ìng trong tù nhiªn.



VÝ dô: Chu tr×nh çcbon: Trong HST tr¸i ®Êt, sè l−îng çcbon cã trongkh«ng khÝ vµ sè l−îng çcbon cã trong thùc vËt vµ ®éng vËt lµ c©n b»ng. Sùc©n b»ng nµy lu«n ®−îc gi÷ ë thÕ c©n ®èi; ®ã lµ do chu tr×nh Çcbon x¶y ranh− sau:

- §éng vËt ho¹t ®éng vµ nghiÒn n¸t thøc ¨n t¹o ra CO2.

- Thùc vËt hÊp thu CO2 ®Ó t¹o thµnh ®−êng lµm thøc ¨n cho ®éng vËt.

2. Chu tr×nh t¸c ®éng.

* C©u hái gîi ý:

Mét sè t¸c ®éng tù nhiªn cã t¸c ®éng cã lîi cho HST, em h·y nªu vÝ dôvµ gi¶i thÝch.

Çc ho¹t ®éng cña con ng−êi cã t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn HST ? Nªu vÝ dô.

- §Ó ®−îc æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng, nhiÒu HST ®«i khi ph¶i phô thuéc vµonh÷ng chu tr×nh t¸c ®éng. §©y lµ nh÷ng chu kú thiªn tai nh− háa ho¹n, b·o, lòlôt... mµ HST ph¶i thÝch nghi. Çc chu kú nµy cã thÓ g©y tæn h¹i cho mét hÖsinh th¸i, nh−ng ®«i khi l¹i cÇn thiÕt cho mét HST kh¸c.

VÝ dô: Lò lôt lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ sù h÷u Ých cña chu tr×nh t¸c ®éngcña thiªn nhiªn cho HST. Khi cã lò lôt, nhiÒu s«ng, hå bÞ ngËp lôt. Khi n−íclò rót ®i, phï sa sÏ båi lÊp ë mét sè khu vùc, khiÕn cho ®Êt ®ai ë khu vùc ®ãtrë nªn mµu mì, gióp ®Êt kh«ng bÞ tho¸i hãa vµ thùc vËt ë khu vùc ®ã ph¸ttriÓn tèt.

- Tuy nhiªn t¸c ®éng cña con ng−êi th−êng g©y h¹i nhiÒu h¬n ®Õn HSTso víi nh÷ng t¸c ®éng cña thiªn nhiªn.

VÝ dô: ViÖc ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy cña con ng−êi khiÕn cho nh÷ng khurõng bÞ ph¸ trôi sÏ mÊt ®i cÊu tróc ®Êt, mÊt h¹t gièng vµ ®é ph× nhiªu cña ®Êt.



III - KÕt luËn

- Mét hÖ sinh th¸i (HST) bao gåm hai thµnh phÇn: Sèng vµkh«ng sèng. Thµnh phÇn sèng gåm thùc vËt (sinh vËt s¶n xuÊt), ®éngvËt (sinh vËt tiªu thô) vµ sinh vËt ph©n hñy (vi sinh vËt, vi khuÈn...).Thµnh phÇn kh«ng sèng gåm: Kh«ng khÝ, ®Êt...

- HST cã çc dßng n¨ng l−îng vµ dßng vËt chÊt chu chuyÓn ravµo gäi lµ ®Çu ra vµ ®Çu vµo.

- HST gåm mét sè chu tr×nh n¨ng l−îng nh− chu tr×nh dinhd−ìng, chu tr×nh çcbon, vµ chu tr×nh t¸c ®éng...

- Mét sè chu tr×nh t¸c ®éng tù nhiªn cã t¸c ®éng cã lîi cho HST.Tuy nhiªn çc ho¹t ®éng cña con ng−êi th−êng g©y t¸c ®éng cã h¹i®Õn HST.


1. H·y gi¶i thÝch qu¸ tr×nh trao ®æi vËt chÊt trong hÖ sinh th¸i ?

2. Ranh giíi cña hÖ sinh th¸i cã bÒn v÷ng kh«ng ? T¹i sao ?

3. H·y cho biÕt c©n b»ng vµ mÊt c©n b»ng hÖ sinh th¸i m«i tr−êng cã t¸c®éng ®Õn con ng−êi nh− thÕ nµo ? gi¶i thÝch t¹i sao ?

4. KÓ tªn mét sè t¸c ®éng tù nhiªn cã ¶nh h−ëng tíi çc hÖ sinh th¸i tùnhiªn nh−ng tù nhiªn d−êng nh− cã thÓ phôc håi ®−îc. Bµi häc nµy cã liªn hÖnh− thÕ nµo tíi bµi “Th¶m häa tù nhiªn” ?

5. Häc sinh viÕt mét c©u chuyÖn hoÆc vÏ mét bøc tranh gi¶i thÝch hÖ sinhth¸i ho¹t ®éng nh− thÕ nµo vµ t¹i sao nh÷ng t¸c ®éng cña con ng−êi cã thÓ g©yra nhiÒu thiÖt h¹i. (VÏ ®¬n gi¶n vµ sö dông çc hiÖn t−îng ë ®Þa ph−¬ng).

V - Tham kh¶o

TÇng sinh quyÓn cña tr¸i ®Êt chøa ®«ng ®¶o çc hÖ sinh th¸i phøc t¹p mµtËp trung toµn bé çc c¬ thÓ sèng trªn hµnh tinh. Çc HST nµy cã çc mèiquan hÖ víi nhau.



Quan hÖ b»ng sù hîp t¸c vµ c¹nh tranh thó vÞ:

RÊt nhiÒu loµi thùc vËt tån t¹i t¸ch biÖt thµnh nh÷ng thùc vËt ®ùc vµ thùcvËt çi. PhÊn cña hoa ®ùc ph¶i tíi ®−îc hoa çi ®Ó hoa çi cã thÓ ®−îc thôphÊn vµ råi cho h¹t, nh÷ng ®øa con cña thùc vËt. T¸c nh©n cho sù thô phÊnthØnh tho¶ng lµ giã (mét yÕu tè cña m«i tr−êng vËt chÊt), nh−ng trong nhiÒutr−êng hîp th× ®ã lµ c«n trïng, d¬i, hoÆc chim (nh÷ng thµnh viªn cña m«itr−êng sinh häc). Thùc vËt còng dùa vµo nh÷ng t¸c nh©n nµy ®Ó ph¸t t¸n h¹tcña nã. VËy sau khi ®−îc thô phÊn, mét c©y anh ®µo sÏ ph¸t triÓn qu¶ anh ®µo®Ó hÊp dÉn mét sè loµi chim nhÊt ®Þnh. Chim sÏ ¨n qu¶ anh ®µo vµ th¶i hétanh ®µo ë nh÷ng n¬i kh¸c chim vÉn bay qua.

Thùc vËt tham gia vµo nhiÒu mèi quan hÖ lîi Ých t−¬ng hç kh¸c víi thùcvËt vµ ®éng vËt, nh− qu¸ tr×nh vi khuÈn lµm ®Æc khÝ Nit¬ trong mÊu rÔ cña c©y®Ëu. NhiÒu ®ång cá vµ çc loµi thùc vËt kh¸c mäc ë nh÷ng khu ®Êt l¹i dùa vµoçc loµi ®éng vËt ¨n cá kh¸c nhau ®Ó gi÷ rõng ph¸t triÓn tíi gÇn vµ che khuÊt cá.

Çc loµi thùc vËt th−êng ®Êu tranh nh»m lÊy ¸nh s¸ng cho sù sèng,nhiÒu loµi ph¸t triÓn nh÷ng c¬ chÕ nh− t¹o cho l¸ vµ t¸n cña chóng nh÷ngh×nh d¹ng ®Æc biÖt, hoÆc t¨ng chiÒu cao ®Ó nhËn ®−îc nhiÒu tia s¸ng mÆt trêi.NhiÒu loµi thùc vËt s¶n xuÊt ra nh÷ng hãa chÊt ®Ó h¹n chÕ sù n¶y mÇm cñah¹t cña çc loµi kh¸c ë xung quanh, th«ng qua ®ã lo¹i trõ nh÷ng loµi c¹nhtranh tíi nguån kho¸ng chÊt vµ ¸nh s¸ng. Mét thÝ dô lµ loµi c©y ãc chã. Loµinµy ph¸t ra mét xung lùc ®Ó ®uæi çc loµi kh¸c ra xa.

Quan hÖ th«ng qua m¹ng l−íi thøc ¨n:

Thùc vËt lµ nh÷ng loµi tù d−ìng, hay cã nghÜa chóng cã thÓ tù s¶n xuÊtthøc ¨n cho m×nh, nªn thùc vËt cã mÆt ë mäi tÇng cña chuçi thøc ¨n. Thùc vËtlµ thøc ¨n cña nh÷ng loµi ®éng vËt ¨n thùc vËt (loµi tiªu thô bËc 1). Nh÷ng loµi®éng vËt ¨n thùc vËt l¹i lµ thøc ¨n cña çc loµi ®éng vËt ¨n thÞt (loµi tiªu thôbËc 2). VËt ph©n hñy cã mÆt t¹i mäi cÊp ®é tiªu thô (trong chuçi thøc ¨n) bëichóng lµ t¸c nh©n xö lý thøc ¨n cho çc loµi. Mét tØ lÖ lín n¨ng l−îng bÞ mÊt®i ë mçi b−íc tiªu thô thøc ¨n trong chuçi thøc ¨n: chØ cßn kho¶ng 10% n¨ngl−îng sau mçi b−íc tiªu thô thøc ¨n. V× vËy, phÇn lín m¹ng l−íi thøc ¨n chØgåm mét sè b−íc tiªu thô nhÊt ®Þnh.



Bµi sè 3 :

gi¸ trÞ cña rõng Môc ®Ých

- Gióp çc em häc sinh hiÓu ®−îc gi¸ trÞ vµ tÇm quan träng cña rõng.- Rõng cung cÊp cho con ng−êi lîi Ých mµ con ng−êi kh«ng thÓ tù

t¹o ra ®−îc, h·y b¶o vÖ lÊy rõng.

I - GIíI THIÖU CHUNG

rõng cung cÊp m«i tr−êng sèng cho rÊt nhiÒu lo¹i ®éng vËt vµ thùc vËt,rõng cßn thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng quan träng cho con ng−êi.

1. Rõng lµ hÖ thèng hç trî cho sù sèng cña tr¸i ®Êt.

Tr−íc hÕt, rõng c©n b»ng l−îng «xy vµ çcbonnÝc (CO2) trong khÝ quyÓn.Quang hîp lµ qu¸ tr×nh l¸ c©y sö dông ¸nh s¸ng mÆt trêi vµ çcbonÝc ®Ó t¹o ramét lo¹i nhùa nh»m ®Ó cung cÊp n¨ng l−îng cho sù sèng (nhùa sèng) cña c©y.còng trong qu¸ tr×nh quang hîp, c©y sÏ nh¶ «xy, cã nh− vËy con ng−êi vµ®éng vËt míi cã «xy ®Ó thë.

2. Rõng cã vai trß chèng xãi mßn ®Êt, h¹n chÕ thiªn tai, t¨ng c−êngkh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt.

L¸ vµ cµnh cña c©y rõng cã kh¶ n¨ng ng¨n c¶n lµm h¹n chÕ l−îng n−ícm−a r¬i xuèng ®Êt trùc tiÕp vµ ch¶y trªn mÆt ®Êt, tõ ®ã h¹n chÕ nhiÒu nguyªnnh©n g©y lò lôt vµ qu¸ tr×nh röa tr«i líp ®Êt mÆt (xãi mßn). Cµnh vµ l¸ c©y cßncã kh¶ n¨ng l−u gi÷ s−¬ng mï t¹o thµnh dßng n−íc ch¶y xuèng s«ng suèi,t¨ng c−êng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt. Ngoµi ra rõng cßn cã thÓ lµm gi¶m søcm¹nh cña giã, h¹n chÕ thiÖt h¹i do b·o, lèc g©y ra.

3. Rõng lµ ng«i nhµ cña nhiÒu loµi ®éng vËt.

Rõng lµ m¸i nhµ vµ lµ n¬i sinh sèng cña rÊt nhiÒu loµi ®éng vËt trong ®ãcã c¶ con ng−êi. Ngoµi viÖc cung cÊp n¬i c− ngô, tró Èn, rõng cßn cung cÊpthøc ¨n cho rÊt nhiÒu lo¹i ®éng vËt. NÕu kh«ng cã rõng th× çc loµi ®éng vËt®ã kh«ng thÓ sèng næi.



4. Rõng cung cÊp cho con ng−êi nhiÒu lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªnquý gi¸.

Rõng cung cÊp cho con ng−êi gç ®Ó lµm nhµ vµ çc vËt dông kh¸c. Ngoµira, rõng cã çc tµi nguyªn nh− kho¸ng chÊt, thøc ¨n, c©y thuèc ch÷a bÖnh...

5. Çc mèi ®e däa ®Õn rõng.

Nh÷ng x¸o trén nh− ch¸y rõng hoÆc chÆt ph¸ rõng lÊy gç cã thÓ dÉn ®ÕnviÖc biÕn ®æi mét kiÓu rõng nµy thµnh mét kiÓu rõng kh¸c cã thÓ lµm gi¶mhoÆc mÊt ®i mét sè chøc n¨ng quan träng cña rõng.

Cuèi thÕ kû 20, mét trong nh÷ng hiÓm häa m«i tr−êng toµn cÇu lµ n¹n

ph¸ rõng, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng hÖ thèng rõng m−a nhiÖt ®íi ë Ch©u ¸, Phi,Trung vµ Nam Mü. Çc ch−¬ng tr×nh khai hoang, ®Þnh canh ®Þnh c− ®· khiÕnnhiÒu çnh rõng bÞ “dän” vµ ph¸t quang s¹ch sÏ ®Ó nh−êng ®Êt cho ®ångruéng, nhµ cöa, c«ng së, nhµ m¸y...

Trong khu vùc chóng ta ®ang sinh sèng, rõng ®ang bÞ khai th¸c ®Ó lÊy gç,hoÆc ®Êt canh t¸c. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra lò lôt,h¹n h¸n nghiªm träng.

Khi rõng bÞ chÆt ph¸, çc loµi ®éng vËt hoang d· sèng trong nh÷ng rõngsÏ ph¶i dêi ®i n¬i kh¸c hoÆc bÞ b¾t giÕt. §iÒu nµy cã thÓ ®· dÉn ®Õn sù tuyÖtchñ cña mét sè loµi ®éng vËt quý hiÕm vµ lµm gi¶m ®i sù ®a d¹ng sinh häccña khu vùc.

II - Ho¹t ®éng

(Bµi häc nµy cã thÓ ®−îc tæ chøc trong hoÆc ngoµi líp häc. Çc ý chÝnhsau ®©y cÇn ®−îc truyÒn ®¹t cho häc sinh).

1. Çc chøc n¨ng cña rõng.

Rõng lµ hÖ thèng hç trî cho sù sèng cña tr¸i ®Êt.

Rõng cã vai trß chèng xãi mßn ®Êt, h¹n chÕ thiªn tai, t¨ng c−êng kh¶n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt.

Rõng lµ ng«i nhµ cña nhiÒu lo¹i ®éng vËt.

Rõng cung cÊp cho con ng−êi nhiÒu lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn quý gi¸:(Víi th«ng tin mét, gi¸o viªn cã thÓ gi¶i thÝch cho çc em qua h×nh vÏ).



Víi ba th«ng tin cßn l¹i, gi¸o viªn cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸phoÆc cho çc em th¶o luËn theo nhãm. Sau khi ®¹i diÖn çc nhãm ®· tr¶ lêi th×gi¸o viªn cã thÓ s¬ kÕt l¹i dùa trªn th«ng tin chung ë phÇn giíi thiÖu.

2. Çc mèi ®e däa ®Õn rõng.- Ch¸y rõng.- Khai th¸c gç.- Ph¸t rõng lÊy ®Êt canh t¸c.

Gi¸o viªn cã thÓ ¸p dông l¹i h×nh thøc chia nhãm th¶o luËn nh− ë phÇntrªn. Sau khi çc em ®· nªu ra çc mèi ®e däa, gi¸o viªn cã thÓ cho çc emph¸t biÓu vÒ hËu qu¶ sau khi rõng bÞ tµn ph¸ råi s¬ kÕt l¹i dùa theo ý trongphÇn giíi thiÖu chung.

Iii - Tãm t¾t

Rõng lµ mét tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸. Rõng lµmét hÖ thèng hç trî cho sù sèng trªn tr¸i ®Êt. Ngoµi viÖc cung cÊpthøc ¨n, d−îc th¶o vµ çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cho conng−êi vµ mu«ng thó, rõng cßn hç trî cho viÖc duy tr× nguån nuíc,gi¶m thiÓu çc thiªn tai nh− lò lôt, h¹n h¸n, h¹n chÕ hiÖn t−îng xãimßn ®Êt. B¶o vÖ rõng lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ lµ tr¸ch nhiÖm cña mäing−êi b¶o vÖ rõng chÝnh lµ çch tèt nhÊt chóng ta tù b¶o vÖ lÊym×nh. TiÕp tôc ph¸ rõng sÏ ®Õn mét lóc nµo ®ã ®éng vËt còng nh−con ng−êi kh«ng thÓ sinh sèng ®−îc n÷a.

iv. Bµi tËp vÒ nhµ

1. NÕu trªn mÆt trêi cã rõng th× em cã thÓ sèng ë trªn ®ã kh«ng ? NÕumÆt tr¨ng cã rõng th× sao?

2. LiÖt kª nh÷ng lîi Ých mµ rõng trong khu vùc Bu«n §«n cung cÊp chogia ®×nh em vµ em vµo çc buæi s¸ng, chiÒu, tèi. So s¸nh 7 ngµy trong tuÇn,çc tuÇn trong th¸ng, çc th¸ng trong n¨m vµ so s¸nh víi danh s¸ch cña çcb¹n kh¸c.



Ngµy Cho gia ®×nh em Cho em

S¸ng

ChiÒu

Tèi

3. Em h·y t−ëng t−îng cã mét l·o phï thñy ®éc ¸c lµm biÕn mÊt nh÷ngçnh rõng ë khu vùc nµy.

H·y nghÜ vÒ tÊt c¶ nh÷ng thø quan träng nhÊt mµ rõng mang l¹i chochóng ta vµ vÏ mét bøc tranh m« t¶ nh÷ng ®iÒu sÏ x¶y ra ®èi víi khu vùc m×nhsinh sèng nÕu kh«ng cßn rõng.

V - Ho¹t ®éng hç trî

Çch 1:

1. Gi¸o viªn cã thÓ sö dông 20 phót ®Çu tiªn ®Ó tãm t¾t cho çc em biÕtgi¸ trÞ cña rõng nh− thÕ nµo ? (nh− ®· nªu trong phÇn néi dung phÝa trªn).

2. Sau khi thùc hiÖn bµi gi¶ng, gi¸o viªn cã thÓ ®−a häc sinh ra ngoµi trêi®Ó thùc hiÖn mét trß ch¬i vÒ tÇm quan träng cña rõng nh− sau: Häc sinh ®i vßngquanh c« gi¸o võa vç tay vµ h¸t mét bµi h¸t nµo ®ã. Khi nµo gi¸o viªn h« “çccon thó vÒ nhµ” lËp tøc çc em ph¶i quay vÒ vµ ®øng ë trong çc vßng trßn (chóý, mçi vßng trßn ph¶i vÏ nhá chØ ®Ó ®ñ 3 ng−êi ®øng vµo trong ®ã). V× vËy sèng−êi ch¬i ph¶i nhiÒu h¬n sè ng−êi cã thÓ ®øng trong çc vßng trßn ®ã (vÝ dônÕu cã 4 vßng trßn th× sè ng−êi ch¬i ph¶i lµ 13 hoÆc 14 chø kh«ng thÓ lµ 12, 11hoÆc 10 v× nh− vËy çc em sÏ ®øng hÕt vµo trong vßng trßn). Nh÷ng em nµokh«ng ®−îc ®øng trong vßng trßn sÏ bÞ lo¹i ra khái cuéc ch¬i, cø nh− thÕ, mçimét lÇn ch¬i, gi¸o viªn nªn ®i mét vßng trßn vµ lo¹i mét sè em ra.

3. Cuèi cña trß ch¬i nµy, gi¸o viªn cÇn nhÊn m¹nh víi çc em häc sinhr»ng, çc vßng trßn ®ã nh− çc khu rõng vµ çc em häc sinh nh− lµ con ng−êivµ ®éng vËt sinh sèng trong rõng, nÕu sè vßng trßn gi¶m ®i tøc lµ rõng gi¶m®i, khi rõng gi¶m ®i sè l−îng ®éng vËt sÏ gi¶m ®i v× vËy nÕu chóng ta cø tiÕptôc ph¸ rõng sÏ ®Õn mét lóc nµo ®ã ®éng vËt còng nh− con ng−êi kh«ng thÓsinh sèng ®−îc n÷a.



Çch 2 :

1. Em cã muèn cã mét çnh rõng ë ngay trong v−ên nhµ m×nh kh«ng?T−ëng t−îng cã mét çnh rõng ë ®»ng sau nhµ. Em muèn çnh rõng cña emcã nh÷ng loµi c©y vµ ®éng vËt nµo sinh sèng? M« t¶ vµ kÓ cho çc b¹n nghevÒ çnh rõng cña m×nh. Gi¸o viªn viÕt lªn b¶ng çc th«ng tin hoÆc mêi nhiÒuem lªn b¶ng cïng viÕt råi so s¸nh.

2. Mçi nhãm chän mét gi¸ trÞ cña rõng vµ liÖt kª nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c cãmèi liªn hÖ. Sau ®ã liÖt kª nh÷ng gi¸ trÞ cã mèi liªn hÖ víi tõng gi¸ trÞ nµy.Ho¹t ®éng nµy gióp häc sinh hiÓu râ nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c nhau cña rõng vµ mèiliªn hÖ hai chiÒu gi÷a chóng.

3. Gi¸ trÞ vÒ ©m thanh cña tù nhiªn. Ngåi thµnh h×nh trßn vµ nh¾m m¾t.Tay ph¶i n¾m vµo vµ gi¬ lªn. Häc sinh nµo nghe thÊy ©m thanh cña tù nhiªnth× gi¬ mét ngãn tay ra. Nghe trong kho¶ng 2 phót, sau ®ã tõng em kÓ vÒ ©mthanh ®· nghe. Hái:

- Em ®· nghe thÊy bao nhiªu ©m thanh ?

- ThÝch ©m thanh nµo nhÊt ? T¹i sao ?

- ThÝch ©m thanh nµo em kh«ng thÝch nhÊt ? T¹i sao ?

- ©m thanh nµo em lÇn ®Çu nghe thÊy? Çi g× t¹o nªn ©m thanh ®ã?...

V× SAO NãI RõNG Lµ VÖ SÜ CñA LOµI NG−êi ?

Ng−êi x−a nãi “méc v« thiªn, v« hung niªn”. C©u ®ã cã nghÜa lµ trångthªm mét sè c©y xanh sÏ kh«ng lo bÞ ®ãi. §óng vËy, c©y cèi cã kh¶ n¨ng phith−êng vÒ çc mÆt chèng giã, chèng h¹n vµ b¶o vÖ ®Êt ®ai.

Theo tÝnh to¸n cña çc nhµ khoa häc, çc hµng c©y víi kho¶ng çch phïhîp sÏ c©n ®−îc 30% tèc ®é giã vµ cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ mét ph¹m vi ®Êt ®ai

gÊp h¬n hai lÇn chiÒu dµi cña c©y. ë nh÷ng n¬i cã giã çt vµ h¹n h¸n nghiªmträng, viÖc trång nh÷ng hµng c©y phi lao ng¨n giã çt rÊt cã t¸c dông c¶i thiÖnm«i tr−êng sinh th¸i ®Êt ®ai.



Rõng lµ chiÕc « b¶o vÖ mÆt ®Êt. Khi trêi m−a, do t¸n l¸ c©y høng ®ì nªnn−íc m−a kh«ng trùc tiÕp xèi xuèng mÆt ®Êt, ®iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víiviÖc phßng chèng xãi mßn. Thùc nghiÖm cho thÊy r»ng, nÕu ®Ó n−íc m−a trùctiÕp xèi vµo mÆt ®Êt th× mçi n¨m mét hacta ®Êt kh«ng cã g× che ch¾n bÞ xãi mßn200 tÊn, ®Êt cã trång hoa mµu bÞ xãi mßn 20 tÊn, ®Êt trång cá bÞ xãi mßn 1 tÊn vµ®Êt trång rõng chØ bÞ xãi mßn 0,1 tÊn. MÆt ®Êt trong rõng cã nhiÒu cµnh vµ l¸ c©ykh«, n−íc m−a r¬i xuèng mÆt ®Êt kh«ng thÓ xèi th¼ng vµo ®Êt, còng kh«ng thÓch¶y nhanh mµ ngÊm ch¶y tõ tõ. §ã lµ vËt c¶n quan träng khiÕn m−a to kh«ngg©y ra lò lôt vµ rÊt cã Ých ®èi víi viÖc b¶o vÖ ®ång ruéng, nhµ cöa.

C©y cèi còng lµ nh÷ng “anh hïng” hót bôi, chèng « nhiÔm. L¸ cña métsè lo¹i c©y cã nh÷ng nÕp nh¨n, cã l«ng nh¸m, thËm chÝ cã lo¹i l¸ cßn tiÕt rachÊt nhùa diÖt vi khuÈn. V× vËy c©y cèi võa cã kh¶ n¨ng hót bôi võa cã kh¶n¨ng tiªu diÖt vi khuÈn. Ngay nh− c©y th«ng, tuy cã diÖn tÝch bÒ mÆt l¸ rÊtnhá, nh−ng kh¶ n¨ng hót bôi vµ diÖt vi khuÈn l¹i rÊt lín. Mét c©y th«ng tr¨mtuæi, diÖn tÝch mÆt l¸ h×nh kim cña nã céng l¹i chØ cã 75 ha, nh−ng kh¶ n¨nghót bôi, diÖt vi khuÈn cña nã lín h¬n nhiÒu lo¹i c©y kh¸c. Ta cã thÓ nhËn biÕtkh¶ n¨ng hót bôi, diÖt vi khuÈn cña c©y cèi qua viÖc gi¸m ®Þnh kh«ng khÝtrong c«ng viªn vµ trong cöa hµng b¸ch hãa hoÆc bÕn tµu xe: Mçi mÐt khèikh«ng khÝ trong c«ng viªn chØ cã 2000 ®Õn 3000 vi khuÈn, nh−ng mét mÐt khèikh«ng khÝ trong cöa hµng, bÕn tµu xe cã tíi 20.000 ®Õn 30.000 con. HiÖn nayçc n−íc trªn thÕ giíi ®ang ®au ®Çu vÒ viÖc l−îng khÝ cacbonic trong khÝ quyÓnmçi ngµy mét t¨ng. BiÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ trång nhiÒuc©y xanh v× c©y xanh cã kh¶ n¨ng hÊp thô khÝ cacbonic. Th«ng th−êng méthacta c©y t¸n l¸ réng trong mét ngµy cã thÓ hÊp thô ®−îc mét tÊn khÝ cacbonicvµ nh¶ ra 730 kg khÝ ¤xy. L−îng khÝ cacbonic do mét ng−êi th¶i ra trong métngµy sÏ ®−îc 10 m2 c©y xanh hót hÕt. Ngoµi ra c©y xanh cßn cã kh¶ n¨ng hÊpthô tiÕng ån, hÊp thô mét sè chÊt « nhiÔm trong kh«ng khÝ vµ mét sè nguyªntè kim lo¹i nÆng trong ®Êt. ViÖc g× cã lîi cho con ng−êi lµ c©y xanh ®Òu cèsøc phông sù rÊt tËn tôy, xøng ®¸ng lµ vÖ sÜ trung thµnh cña con ng−êi.

C©y xanh cã kh¶ n¨ng rÊt lín trong viÖc chèng giã, gi÷ n−íc, chèng «nhiÔm... nh−ng kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ cña chóng l¹i cã h¹n. Chóng cÇn sù chechë b¶o vÖ cña con ng−êi. C©y xanh ®· cèng hiÕn cho con ng−êi qu¸ nhiÒu,chóng ta cÇn yªu mÕn vµ tr©n träng b¶o vÖ chóng.



Bµi sè 4 :

m« h×nh biogasMôc ®Ých

- Gióp häc sinh nhËn thøc ®−îc gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ý nghÜa to lín trongviÖc b¶o vÖ m«i tr−êng cña nguån n¨ng l−îng sinh häc – Biogas.

- Gióp häc sinh lµm quen víi m« h×nh Biogas.

I - Giíi thiÖu chungBiogas (KhÝ sinh häc) ®−îc t¹o ra nhê qu¸ tr×nh lªn men cña vi sinh vËt

yÕm khÝ. Nguyªn liÖu ®Ó t¹o ra biogas lµ çc phÕ th¶i n«ng nghiÖp (phÕ liÖuch¨n nu«i, trång trät...), phÕ th¶i l©m nghiÖp, chÊt th¶i ®« thÞ (r¸c h÷u c¬ vµbïn th¶i..). Biogas cã thÓ dïng nÊu ¨n, s−ëi Êm, s¶n xuÊt ®iÖn...

ViÖc s¶n xuÊt biogas rÊt cã Ých: Nã kh«ng nh÷ng gióp ta xö lý chÊt th¶ian toµn tr¸nh « nhiÔm, mµ cßn sinh ra nguån n¨ng l−îng rÊt cã gi¸ trÞ. B¶o vÖnh÷ng çnh rõng kh«ng bÞ ph¸ hñy, sa m¹c sÏ kh«ng h×nh thµnh thªm. PhÇncßn l¹i cña qu¸ tr×nh lªn men sÏ cung cÊp nguån ph©n bãn h÷u c¬ cã phÈmchÊt cao cho trång trät.

S¬ ®å:1. C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh s¶n sinh Biogas.(50-80% lµ Metan- CH4 vµ 15-50% lµ CO2)

X¸c ®éng vËt, thùc vËt, ph©n h÷u c¬

§−êng Acid amin Acid h÷u c¬ R−îu

Acid h÷u c¬ H2SO4 NH4 CH3OH H2SHCOOH

CH3COOH

H2+CO2

CH4



Theo “T×m hiÓu vÒ c«ng nghÖ Sinh häc” cña Gi¸o s− NguyÔn L©n Dòng

2. Dung tÝch hÇm ñ vµ quy m« sö dông.

Dung tÝchhÇm ñ

Sè ph©n n¹p 1ngµy

Sè heo cÇnnu«i

Biogas ®ñ ®Ó södông cho gia ®×nh Ghi chó

3m3 10-15 kg 5-6 con 5-6 ng−êi

5m3 18-20 kg 9-10 con 7-10 ng−êi

Theo kü s− NguyÔn Ph−¬ng ThÕ - Trung t©m n¨ng l−îng Thµnh phè HåChÝ Minh.

Ii - Ho¹t §éng

1. Cho häc sinh th¶o luËn theo nhãm víi c©u hái:

- V× sao Biogas cÇn ®−îc ph¸t triÓn ë nh÷ng n−íc nghÌo, s¶n xuÊt n«ngnghiÖp lµ chÝnh ?

- ChÊt th¶i ch¨n nu«i ë çc gia ®×nh ë ®Þa ph−¬ng n¬i em sinh sèngth−êng ®−îc xö lý nh− thÕ nµo? Nh÷ng t¸c h¹i ®Õn cho m«i tr−êng ®èi víi çcçch xö lý nµy ?

- Biogas lµ nhiªn liÖu hÕt søc gi¸ trÞ, ®iÒu ®ã ®óng hay sai ? T¹i sao ?

2. Ph¸t cho mçi nhãm mét tê r¬i vÒ c¬ chÕ vµ kü thuËt s¶n xuÊtbiogas mçi nhãm ®−a ra nhËn xÐt vÒ:

- Thµnh phÇn chñ yÕu cña biogas lµ g× ? (Metan CH4).

- Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ x¸c ®éng, thùc vËt vµ ph©n h÷u c¬ diÔn ra nh−thÕ nµo?

- Víi dung tÝch hÇm lµ 3 m3 hay 5 m3 th× sè l−îng gia sóc cÇn nu«i lµ baonhiªu? Biogas sÏ ®ñ cho bao nhiªu ng−êi sö dông?

- Nh÷ng thuËn lîi khi ¸p dông quy tr×nh Biogas nµy ë gia ®×nh sÏ lµ g× ?(Võa gi¶i quyÕt ®−îc sè ph©n do gia sóc th¶i ra hµng ngµy võa mang l¹i hiÖuqu¶ kinh tÕ cho gia ®×nh ®ång thêi gãp phÇn b¶o vÖ ®−îc m«i tr−êng).



Iii - Tãm t¾t

Biogas (KhÝ sinh häc) ®−îc t¹o ra nhê vµo çc phÕ th¶i n«ngnghiÖp, phÕ th¶i l©m nghiÖp hoÆc lµ phÕ th¶i ®« thÞ. ViÖc s¶n xuÊtBiogas rÊt cã Ých v× nã kh«ng nh÷ng gióp ta gi¶i quyÕt ®−îc l−îngchÊt th¶i mét çch an toµn kh«ng g©y « nhiÔm cho m«i tr−êng mµcßn sinh ra nguån n¨ng l−îng rÊt cã gi¸ trÞ.

Iv - Bµi tËp vÒ nhµ

1. Thèng kª sè hé gia ®×nh sö dông Biogas ë ®Þa ph−¬ng n¬i em sinh sèng.

2. T×m hiÓu xem v× sao cßn nhiÒu hé gia ®×nh ch−a sö dông biogas tõ ®ãrót ra ®−îc kÕt luËn vÒ nh÷ng khã kh¨n khi ¸p dông quy tr×nh s¶n xuÊt Biogas.

V - Ho¹t ®éng ngo¹i khãa

Xanh hãa nhµ tr−êng Phæ Th«ngChÕ BiÕn R¸c Th¶i Trong Tr−êng Häc Thµnh Ph©n Bãn

Theo Ph−¬ng Ph¸p Thñ C«ng

1. Ph−¬ng Ph¸p ñ næi:

¸p dông cho nh÷ng tr−êng ë n¬i cã ®Þa h×nh thÊp, m¹ch n−íc ngÇm caohoÆc tiÕn hµnh ñ vµo mïa m−a. Ph−¬ng ph¸p ñ næi ®−îc thùc hiÖn theo çcb−íc sau:

a) Lµm hè ñ:

Chän vÞ trÝ thÝch hîp ®Ó ®Æt hè ñ. Tèt nhÊt lµ lµm hè ñ ngay t¹i v−êntr−êng ®Ó ®ì c«ng vËn chuyÓn vµ sö dông thuËn tiÖn. Kh«ng nªn ®Æt hè ñ ëgÇn líp häc vµ s©n ch¬i.

Dïng çc cµnh c©y to dµi hoÆc çc thanh gç dµi xÕp qu©y thµnh nhiÒutÇng ®Ó t¹o hè ñ. NÕu kh«ng cã nhiÒu cµnh gç th× chØ cÇn ®ãng 4 cäc cao ë 4gãc råi qu©y l−íi chuång gµ xung quanh t¹o thµnh hè ñ.

§¸y cña hè ñ lµ mÆt ®Êt ®Ó çc sinh vËt vµ vi sinh vËt trong ®Êt tham giavµo viÖc ph©n hñy chÊt h÷u c¬. KÝch th−íc hè ñ tïy thuéc vµo l−îng r¸c ®em ñvµ nguyªn liÖu lµm hè ñ.



b) ChuÈn bÞ nguyªn liÖu lµm men ñ:

Qu¸ tr×nh ho¹i môc cña men ñ lÖ thuéc vµo vi sinh vËt. Vi sinh vËt cÇnCacbon lµm nguån n¨ng l−îng vµ dïng ®¹m ®Ó tæng hîp pr«tein cho c¬ thÓchóng. Cßn çc yÕu tè kh¸c Ýt quan träng ®èi víi vi sinh vËt.

Trong thµn phÇn cña r¸c chñ yÕu lµ Xenlul« Hemixenllulo, Li nhin, tØ lÖ®¹m. V× vËy khi ñ r¸c ph¶i cã ph©n men ®Ó cung cÊp ®¹m vµ n¨ng l−îng choçc vi sinh vËt ho¹t ®éng.

Thµnh phÇn men bao gåm: Ph©n chuång 20-25% ApatÝt, hoÆc phèt phorÝc 4-5% (hoÆc Supel©n 2-3%). V«i 1-2%, ph©n ®¹m 1% hoÆc 5-10% ph©n b¾cn−íc gi¶i (tØ lÖ theo l−îng r¸c ®em ñ).

c) Xö lý nguyªn liÖu ®em ñ:

NÕu nguyªn liÖu lµ çc cµnh c©y th©n, cµnh, l¸ c©y, r¬m, r¹ th× ph¶i b¨mthµnh çc ®o¹n ng¾n tõ 10-50mm ®Ó t¹o bÒ mÆt tiÕp xóc víi vi sinh vËt vµ ph©nmen, gióp cho qu¸ tr×nh ph©n huû r¸c thuËn lîi nh−ng kh«ng b¨m nhá qu¸ dÔ bÞnÐn chÆt, kh«ng khÝ khã l−u th«ng lµm cho qu¸ tr×nh ph©n hñy chËm.

NhÆt bá hÕt g¹ch ®¸, thuû tinh, sµnh sø vì, m¶nh kim lo¹i ra khái nguyªnliÖu ñ ®Ó tr¸nh s¸t th−¬ng khi ñ vµ ®¶o ph©n.

d) TiÕn hµnh ñ ph©n:

R¶i nguyªn liÖu ñ thµnh líp dµy 20-25cm råi r¾c mét l−ît ph©n men- lµmtõng líp nh− vËy cho ®Õn khi hÕt nguyªn liÖu ñ th× tr¸t mét líp ®Êt bïn trªnmÆt ®èng ph©n. Ngoµi cïng phñ r¬m r¹ hoÆc cµnh l¸ c©y. Tèt nhÊt nªn lµmm¸i che ®Ó phßng m−a vµ lµm gi¶m sù bay h¬i ®¹m d−íi d¹ng NH3.

Trong qu¸ tr×nh ñ ph¶i ®¶m b¶o ®é Èm cho ®èng ph©n. NÕu ®é Èm d−íi30% hoÆc cao qu¸ lµm cho qu¸ tr×nh ph©n gi¶i chËm l¹i, ph©n l©u ho¹i môc.§é Èm thÝch hîp nhÊt cho çc vi sinh vËt ho¹t ®éng lµ 50-60%. V× vËy tr−íckhi ®em nguyªn liÖu ®i ñ, nÕu thÊy ®èng ph©n kh« th× ph¶i t−íi n−íc cho ®¹t®é Èm thÝch hîp.

Sau 40-50 ngµy ñ, ®¶o ®èng ph©n ®Ó t¹o ®é th«ng tho¸ng trong ®èngph©n vµ nghiÒn n¸t çc vËt liÖu th«, t¨ng ®iÒu kiÖn cho çc vi sinh vËt ph©ngi¶i. §ång thêi cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®iÒu tiÕt ®é Èm ®èng ph©n. Trong suèt thêigian ñ, tiÕn hµnh ®¶o tõ 2-3 lÇn. Sau 3 th¸ng, ph©n ñ ho¹i môc cã thÓ ®em bãn.



Bµi sè 5 :

D©N Sè Vµ M«I TR−êNG

Môc ®Ých Gióp çc em häc sinh t×m hiÓu:

- VÊn ®Ò d©n sè hiÖn nay vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cña nã.- Nguyªn nh©n cña viÖc t¨ng d©n sè.- Çc gi¶i ph¸p ®èi víi viÖc t¨ng d©n sè.

I - Giíi thiÖu CHUNG

Gia t¨ng d©n sè lµ vÊn ®Ò ®ang ®−îc toµn thÕ giíi quan t©m. HiÖn nayd©n sè thÕ giíi ®· h¬n 6 tØ ng−êi vµ b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 120 triÖu ng−êivµ vÉn ®ang tiÕp tôc gia t¨ng. Tû lÖ t¨ng d©n sè b×nh qu©n hµng n¨m lµ 1,9 %(sè liÖu th¸ng 3/2002).

N−íc ta lµ mét n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ hiÖn nay d©n sè cña ViÖt Namvµo kho¶ng 80 triÖu ng−êi; tû lÖ t¨ng d©n sè hµng n¨m lµ 1,74 %. D©n sè cµngt¨ng nhanh th× cµng t¹o ra nhiÒu søc Ðp h¬n ®èi víi m«i tr−êng: Lµm c¹n kiÖtnguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dÉn ®Õn mÊt c©n b»ng sinh th¸i; g©y « nhiÔmm«i tr−êng; ®ång thêi chÊt l−îng cuéc sèng ngµy cµng suy gi¶m.

II - Ho¹t ®éng

1. Nguyªn nh©n cña viÖc gia t¨ng d©n sè.

(§Ò nghÞ häc sinh th¶o luËn theo nhãm råi tr×nh bµy tr−íc líp).

Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn gia t¨ng d©n sè:

* Do quan niÖm “Trêi sinh voi trêi sinh cá”.

* Do ®ãi nghÌo vµ kÐm hiÓu biÕt vÒ x· héi nªn kh«ng hoÆc kh«ng biÕt ¸pdông çc biÖn ph¸p sinh ®Î cã kÕ ho¹ch.

* Do quan niÖm träng nam khinh n÷ nªn nhiÒu gia ®×nh cø sinh m·i cho®Õn khi cã ®−îc con trai.

* Mét sè gia ®×nh muèn cã nhiÒu con ®Ó cã søc lao ®éng.



2. Nh÷ng ¶nh h−ëng cña sù gia t¨ng d©n sè ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.

(Ho¹t ®éng nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trong líp nÕu líp réng, hoÆc ëngoµi trêi).

- Gi¸o viªn vÏ mét vßng trßn kho¶ng 1mÐt vu«ng, yªu cÇu 4 em häc sinh®ãng vai n«ng d©n. Khi gi¸o viªn h« “§i lµm n−¬ng” th× 4 “B¸c n«ng d©n Êy”ch¹y nhanh vµo trong vßng trßn; sau ®ã t¨ng sè l−îng häc sinh lªn 6 em, råi10 em. Gi¸o viªn hái çc em lóc nµo th× ®øng trong vßng trßn tho¶i m¸i nhÊt,4 ng−êi, 6 ng−êi, hay 10 ng−êi ?

- Gi¸o viªn gi¶i thÝch cho häc sinh ý nghÜa cña trß ch¬i: Vßng trßn t−îngtr−ng cho diÖn tÝch ®Êt ®ai, sè l−îng häc sinh nhiÒu h¬n sau mçi lÇn ch¬it−îng tr−ng cho sù gia t¨ng d©n sè. NÕu sè häc sinh cµng nhiÒu th× chç ®øngcµng chËt, vµ nÕu sè häc sinh nhiÒu h¬n n÷a th× sÏ kh«ng ®ñ chç. Tõ ®ã gîi ýcho H/S nãi vÒ nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc t¨ng d©n sè.

* D©n sè cµng ®«ng th× con ng−êi kh«ng ®ñ l−¬ng thùc ®Ó ¨n, nhµ ®Ó ënªn buéc ph¶i ph¸ rõng lÊy c©y gç lµm nhµ, lÊy ®Êt lµm n−¬ng rÉy, s¨n b¾nthó rõng... nªn rõng bÞ tµn ph¸, m«i tr−êng bÞ ¶nh h−ëng, ®éng vËt gi¶m vÒ sèl−îng, ®Êt bÞ xãi mßn, lò lôt, h¹n h¸n, mÊt mïa x¶y ra th−êng xuyªn h¬n, ®êisèng con ng−êi ngµy cµng nghÌo khã h¬n.

* D©n sè cµng ®«ng th× l−îng r¸c th¶i, n−íc th¶i, khãi bôi cµng nhiÒukhiÕn cho m«i tr−êng cµng « nhiÔm (VÝ dô: NhiÖt ®é ngµy cµng nãng h¬n,mùc n−íc biÓn cao h¬n).

III - KÕt luËn

ViÖc gia t¨ng d©n sè ®ång nghÜa víi viÖc ph¶i khai th¸c thªmçc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh»m ®¸p øc çc nhu cÇu vÒ l−¬ngthùc, chç ë vµ n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ; Lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra ççp lùc vµ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn tµi nguyªn ®Êt, tµi nguyªn rõng vµm«i tr−êng sinh th¸i. Chóng ta h·y cæ vò cho çc ho¹t ®éng h¹n chÕsù t¨ng tr−ëng d©n sè nh»m tr¸nh viÖc khai th¸c vµ ph¸ hñy m«itr−êng tù nhiªn vµ m«i tr−êng sèng cña con ng−êi.




1. T¹i sao viÖc t¨ng d©n sè nhanh l¹i g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng ?

2. Mçi gia ®×nh nªn cã bao nhiªu con ?

3. Nh÷ng ®iÓm lîi nÕu mçi gia ®×nh chØ cã 1 ®Õn 2 con ?

4. Çc khã kh¨n cña mét gia ®×nh khi cã qu¸ nhiÒu con ? ¶nh h−ëng®Õn x· héi vµ m«i tr−êng.

V - Bµi ®äc tham kh¶o

D©n sè thÕ giíiCã thÓ t¨ng tr−ëng v« h¹n kh«ng ?

Çch ®©y 2.000 n¨m d©n sè thÕ giíi −íc kho¶ng 200 ®Õn 300 triÖu ng−êi.§Õn n¨m 1850 d©n sè −íc kho¶ng 1 tØ ng−êi . N¨m 1975 d©n sè toµn cÇu cãh¬n 4 tØ ng−êi. Sau thËp kû 80 tèc ®é t¨ng tr−ëng d©n sè ngµy cµng nhanh.Ngµy nay mçi phót trªn thÕ giíi cã 4 trÎ em ra ®êi, mçi ngµy t¨ng thªmkho¶ng h¬n 30 v¹n trÎ s¬ sinh.

D©n sè t¨ng nhanh khiÕn cho tµi nguyªn ®Êt ®ai b×nh qu©n ®Çu ng−êi trªnthÕ giíi ngµy cµng gi¶m, tµi nguyªn n−íc cµng thiÕu h¬n, vÊn ®Ò tµi nguyªnngµy cµng trë nªn quan träng. Nã g©y ra m©u thuÈn gay g¾t ®èi víi hÖ thèngsinh th¸i cña qu¶ ®Êt, khiÕn cho kh«ng gian sinh tån cña loµi ng−êi trªn qu¶®Êt ngµy cµng bÞ thu hÑp.

VËy d©n sè thÕ giíi cã thÓ t¨ng v« h¹n ®−îc kh«ng ?

Nh− ta ®· biÕt, nguån n¨ng l−îng ®Ó tÊt c¶ mäi sinh vËt dùa vµo ®ã mµtån t¹i ®Òu lÊy tõ mÆt trêi, mµ diÖn tÝch mÆt ®Êt tiÕp thu ¸nh n¾ng mÆt trêi lµcã h¹n, do ®ã thùc vËt th«ng qua quang hîp ®Ó tiÕp nhËn n¨ng l−îng mÆt trêicòng cã h¹n. Çc nhµ sinh th¸i häc ®· c¨n cø vµo l−îng thùc phÈm mµ çcsinh vËt cã thÓ cung cÊp ®Ó tÝnh to¸n ra qu¶ ®Êt cã thÓ nu«i sèng ®−îc baonhiªu ng−êi. Thùc vËt trªn qu¶ ®Êt mçi n¨m cã thÓ sinh s¶n ra 1,65 x 1017 gam



vËt chÊt h÷u c¬, tøc lµ s¶n sinh ra mét n¨ng l−îng kho¶ng 2,76 x 1018 Jun.NÕu nh− mçi ng−êi mçi ngµy cÇn 919,6 Jun th× qu¶ ®Êt cã thÓ nu«i sèng 800tû ng−êi. Nh−ng trªn thùc tÕ loµi ng−êi chØ cãi thÓ lîi dông 1/100 tæng n¨ngl−îng thùc vËt s¶n sinh ra, v× çc loµi ®éng vËt kh¸c còng ph¶i trùc tiÕp hoÆcgi¸n tiÕp lÊy thùc vËt lµm thøc ¨n, cho nªn toµn bé n¨ng l−îng cña thùc vËts¶n sinh ra kh«ng ph¶i ®−îc dïng hÕt ®Ó nu«i sèng con ng−êi. Ngoµi ra cã rÊtnhiÒu loµi ®éng, thùc vËt kh«ng thÓ dïng lµm thøc ¨n cho con ng−êi ®−îc. Do®ã cã thÓ nãi: Qu¶ ®Êt chØ cã thÓ nu«i sèng nhiÒu nhÊt lµ 8 tØ ng−êi. NÕu d©nsè thÕ giíi mçi n¨m t¨ng tr−ëng víi tèc ®é 2% th× cø mçi chu kú 35 n¨m d©nsè thÕ giíi sÏ t¨ng gÊp ®«i, tøc lµ ®Õn n¨m 3.500 khèi l−îng c¬ thÓ toµn nh©nlo¹i ®· ngang víi khèi l−îng qu¶ ®Êt, qu¶ nhiªn ®ã lµ mét ®iÒu v« cïng ®¸ngsî.

Sù thùc lµ tèc ®é d©n sè t¨ng nhanh ®· dÉn ®Õn sù khai th¸c tµi nguyªnsinh vËt qu¸ møc lµm cho nhiÒu loµi sinh vËt bÞ tiªu diÖt, m«i tr−êng sinh th¸ibÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ. Ngµy nay nh©n lo¹i ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ sinh tån bÞuy hiÕp. Cho nªn d©n sè trªn qu¶ ®Êt kh«ng thÓ t¨ng v« h¹n, nÕu kh«ng nh©nlo¹i sÏ tù chuèc lÊy diÖt vong.



Bµi sè 6 :

B¶O TåN Vµ PH¸T TRIÓN ë §ÞA PH¦¥NG

Môc ®ÝchGióp çc em t×m hiÓu :

- Kh¸i niÖm vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn.

- Tr¸ch nhiÖm cña mäi ng−êi trong viÖc b¶o tån vµ ph¸t huyçc gi¸ trÞ, tiÒm n¨ng di s¶n v¨n hãa thiªn nhiªn – x· héicña ®Þa ph−¬ng.


B¶o tån vµ ph¸t huy çc di s¶n thiªn nhiªn, di s¶n v¨n ho¸ lµ mét trongnh÷ng ho¹t ®éng g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc - t¹odùng sù ph¸t triÓn cña t−¬ng lai, cña mçi d©n téc tõ nh÷ng mèi liªn kÕt ®Æcthï cña qu¸ khø vµ hiÖn t¹i.

B¶o tån çc di s¶n thiªn nhiªn vµ v¨n hãa x· héi.

§Ó cã ®−îc V−ên Quèc gia Yok §«n nh− ngµy nay, thiªn nhiªn ®· ph¶idµy c«ng kiÕn t¹o qua hµng triÖu n¨m. Khu vùc VQG Yok §«n - Bu«n §«nkh«ng chØ lµ mét c¶nh quan thiªn nhiªn víi hÖ sinh th¸i ®Æc tr−ng cña rõngkhép, lµ trang sö ghi l¹i çc dÊu Ên cña lÞch sö ®Þa chÊt mµ cßn lµ mét trongnh÷ng vïng v¨n hãa ®Æc s¾c vµ phong phó nhÊt cña khu vùc T©y nguyªn nãichung vµ N−íc ViÖt Nam nãi riªng. HiÖn nay çc di s¶n thiªn nhiªn còng nh−v¨n hãa x· héi trong khu vùc ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mèi ®e däa nghiªmträng do viÖc gia t¨ng d©n sè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tr−íc nh÷ng mèi ®edäa ®ã, lµ chñ nh©n t−¬ng lai, h¬n ai hÕt, chóng ta cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖmb¶o vÖ. Mçi ng−êi trong chóng ta ph¶i lu«n trao dåi ®¹o ®øc, kh«ng ngõnghäc tËp n©ng cao tr×nh ®é tri thøc ®Ó gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng di s¶n cña khuvùc VQG Yok §«n - Bu«n §«n.



Ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

§Ó gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn gi÷a b¶o tån vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi,chóng ta cÇn ph¶i ¸p dông ph−¬ng thøc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nghÜa lµ, mét mÆt®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ khu vùc nh−ng ®ång thêi ph¶i b¶o ®¶m sù ph¸ttriÓn ®ã kh«ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c¶nh quan m«i tr−êng còng nh− çc gi¸trÞ v¨n hãa x· héi truyÒn thèng cña ®Þa ph−¬ng. Nãi çch kh¸c, chóng ta ph¶ibiÕt khai th¸c vµ sö dông çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, tµi nguyªn x· héimét çch hîp lý vµ bÒn v÷ng ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®−îc çc nhu cÇu cña çc thÕhÖ hiÖn t¹i ®ång thêi kh«ng lµm ph−¬ng h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇucho çc thÕ hÖ mai sau.

II - Ho¹t ®éng- B¶o tån çc di s¶n thiªn nhiªn vµ v¨n hãa x· héi lµ tr¸ch nhiÖm cña mäi

ng−êi.- Gîi ý häc sinh cã thÓ lµm g× ®Ó gãp phÇn cho viÖc b¶o tån.- Thùc hiÖn çc qui ®Þnh vÒ b¶o vÖ rõng, çc qui ®Þnh vÒ b¶o vÖ b¶n s¾c

v¨n hãa d©n téc.- Häc tËp n©ng cao tri thøc...- Ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho Khu vùc VQG

Yok §«n - Bu«n §«n- Gióp çc em hiÓu ®−îc kh¸i niÖm vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng:

Kh¸i niÖm: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ viÖc ph¸t triÓn ®¸p øng ®−îc çc nhucÇu cña çc thÕ hÖ hiÖn t¹i ®ång thêi kh«ng lµm ph−¬ng h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¸pøng nhu cÇu cho çc thÕ hÖ mai sau.

Khu vùc VQG Yok §«n - Bu«n §«n cÇn ®−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng theoçc ®Þnh h−íng sau:

BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng tù nhiªn: Çc hÖ sinh th¸i, çc c¶nh quan cÇn®−îc b¶o tån nguyªn tr¹ng.

BÒn v÷ng vÒ mÆt ph¸t triÓn kinh tÕ: §¹t ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕnh−ng kh«ng lµm ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn chÊt l−îng m«i tr−êng.

BÒn v÷ng vÒ mÆt v¨n hãa x· héi: Ph¸t triÓn nh−ng kh«ng lµm biÕn d¹ng,lµm mÊt ®i b¶n s¾c, gi¸ trÞ cña çc truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc.



ViÖc b¶o tån çc di s¶n thiªn nhiªn vµ x· héi lµ nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖmcña mäi ng−êi. (Nhµ n−íc, c− d©n ®Þa ph−¬ng, du kh¸ch...). Lµ häc sinh çcem cã thÓ lµm g× ®Ó gãp phÇn vµo nhiÖm vô b¶o tån:

Tham gia vµo viÖc ng¨n chÆn çc nguyªn nh©n g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õnçc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ v¨n hãa x· héi.

X¶ r¸c bõa b·i.

ChÆt ph¸ rõng.

Çc ho¹t ®éng mª tÝn dÞ ®oan...

Tham gia vµo viÖc t¸i t¹o l¹i çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ çcngµnh nghÒ truyÒn thèng, çc lÔ héi v¨n hãa.

Trång rõng.

B¶o vÖ tu söa çc di tÝch c¶nh quan.

T×m hiÓu vµ tham gia çc ngµnh nghÒ truyÒn thèng, çc lÔ héi v¨n hãad©n téc.

Tu©n thñ çc quy ®Þnh vÒ b¶o tån.

LuËt b¶o vÖ rõng. LuËt b¶o tån.

Tham gia tÝch cùc vµo viÖc n©ng cao nhËn thøc vÒ viÖc b¶o vÖ çc di s¶n.

Çc phong trµo cæ vò cho viÖc b¶o tån...

Kh«ng ngõng trao dåi ®¹o ®øc, häc tËp n©ng cao tri thøc ®Ó gi÷ g×n vµph¸t huy çc di s¶n thiªn nhiªn vµ v¨n hãa x· héi

Iii - Tãm t¾t

B¶o tån vµ ph¸t triÓn çc di s¶n thiªn nhiªn, x· héi lµ quyÒn lîivµ tr¸ch nhiÖm cña mäi ng−êi. §Ó cã thÓ ®¸p øng ®−îc çc nhu cÇucña çc thÕ hÖ hiÖn t¹i, ®ång thêi kh«ng lµm ph−¬ng h¹i ®Õn kh¶n¨ng ®¸p øng nhu cÇu cho çc thÕ hÖ mai sau, viÖc khai th¸c vµ södông çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ph¶i ®−îc thùc hiÖn dùa trªnçc nguyªn t¾c ph¸t triÓn bÒn v÷ng.




1. Em h·y ®−a ra nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó b¶o vÖ c¶nh quan vµ vÖ sinh trongkhu vùc tr−êng häc cña em.

2. Em h·y ®Ò xuÊt mét ho¹t ®éng ®Ó cæ vò cho viÖc b¶o vÖ V−ên Quècgia Yok §«n.

3. Em h·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n ®Ó t¶ vÒ mét nghÒ truyÒn thèng, métdi tÝch lÞch sö hoÆc mét nÐt v¨n hãa ®Æc tr−ng trong khu vùc (Nhµ sµn, lÔhéi...).

V - HO¹T §éng ngo¹i khãa

1. Gi¸o viªn tæ chøc cho çc em ®i tham quan mét n¬i cã lµng nghÒtruyÒn thèng nh− dÖt v¶i. Sau khi tham quan vÒ çc em h·y miªu t¶ l¹i c«ngviÖc dÖt v¶i cña ng−êi d©n téc n¬i em ®Õn th¨m còng nh− lµ çc hoa v¨n ®−îcdÖt trªn v¶i.

2. Tæ chøc cho häc sinh tham quan çc Khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ v¨nhãa.



Bµi sè 7 :

du lÞch vµ b¶o vÖ m«i tr−êng

Môc ®Ých

- Gióp häc sinh t×m hiÓu tiÒm n¨ng du lÞch vµ çc ho¹t ®éng dÞchvô du lÞch cña Khu du lÞch V−ên Quèc gia Yok §«n - Bu«n §«nqua ®ã t×m hiÓu nh÷ng t¸c ®éng tõ ho¹t ®éng du lÞch - dÞch vô tíim«i tr−êng.

I - Giíi thiÖu chung

TiÒm n¨ng du lÞch cña Khu du lÞch V−ên Quèc gia Yok §«n- Bu«n§«n (VQG Y§ - B§).

§iÒu ®Çu tiªn cÇn kh¼ng ®Þnh lµ khu du lÞch VQG YD – B§ së h÷unh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, çc gi¸ trÞ v¨n hãa, lÞch sö vµ çc c¬ sëh¹ tÇng tiªn quyÕt ®Ó cã thÓ trë thµnh mét khu du lÞch ®éc lËp hoÆc lµ métphÇn quan träng trong ch−¬ng tr×nh du lÞch ë T©y Nguyªn nãi riªng vµ ViÖtNam nãi chung.

Ngoµi çc gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc cao, Khu du lÞch VQG Y§- B§ cßnlµ n¬i ®Ó kh¸m ph¸ çc gi¸ trÞ v¨n hãa ®Æc s¾c cña çc d©n téc T©y Nguyªn.NhiÒu nÐt kiÕn tróc cæ truyÒn tõ ngµn x−a, còng nh− çc phong tôc tËp qu¸ncña c− d©n b¶n ®Þa vÉn cßn ®−îc gi÷ nguyªn vÑn. §Õn th¨m VQG YD, dukh¸ch cã thÓ tham quan çc bu«n lµng, t×m hiÓu çc tËp tôc, tham dù çc lÔhéi, nghØ ng¬i trong nh÷ng nÕp nhµ sµn tho¸ng m¸t; ®−îc th−ëng thøc çcmãn ¨n thøc uèng ®Æc s¶n nh−: C¬m lam, r−îu cÇn, gµ n−íng... VÒ ®ªm, dukh¸ch cã thÓ tham gia nh÷ng tiÕt môc v¨n hãa cång chiªng, ca h¸t, nh¶y móatheo çc vò ®iÖu cæ truyÒn trong ©m vang cña nh÷ng nh¹c cô ®−îc chÕ t¹o tõtre nøa ®Çy tÝnh s¸ng t¹o. §−îc nghe kÓ vÒ çc truyÒn thuyÕt sinh ®éng g¾nliÒn víi sù h×nh thµnh cña çc ngän nói, dßng s«ng, con suèi.



§Þa bµn VQG Y§ - B§ ®−îc xem lµ n¬i giao l−u héi tô cña çc céng®ång anh em çc d©n téc, ®−îc xem lµ thñ phñ ®Çu tiªn cña tØnh Dak Lak.Trªn ®Þa bµn VQG cßn l−u dÊu çc di tÝch lÞch sö çch m¹ng ®−îc h×nh thµnhtrong çc cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l−îc nh− ®−êng mßn Hå ChÝMinh, BÕn ®ß giao liªn. Hßm th− chÕt. §©y lµ nh÷ng di tÝch lÞch sö ®Çy søchÊp dÉn du kh¸ch.

Mét cuéc ®iÒu tra vÒ çc ch−¬ng tr×nh du lÞch cña çc c«ng ty du lÞchtrong n−íc vµ n−íc ngoµi cho thÊy VQG Yok §«n mét phÇn quan träng trongch−¬ng tr×nh du lÞch tæng thÓ. Çc ch−¬ng tr×nh du lÞch chÝnh qua ng· T©yNguyªn tËp trung vµo nh÷ng chuyÕn th¨m çc lµng d©n téc thiÓu sè, ®i dungo¹n trªn hå hay s«ng, çc th¸c n−íc vµ c−ìi voi. Thªm vµo ®ã, mét sèch−¬ng tr×nh du lÞch tËp trung vµo nh÷ng chuyÕn th¨m cho nh÷ng cùu chiÕnbinh trong n−íc vµ quèc tÕ ®Õn th¨m çc chiÕn tr−êng x−a.

ViÖc tæ chøc çc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i vµ v¨n hãa trong khu vùc sÏt¹o nguån thu nhËp cho céng ®ång c− d©n, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi,cña ®Þa ph−¬ng. Trªn hÕt, du lÞch sinh th¸i vµ v¨n hãa sÏ gióp n©ng cao nhËnthøc b¶o vÖ çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®¶m b¶o cho çc môc tiªu ph¸ttriÓn bÒn v÷ng vµ qu¶ng b¸ nÐt ®Ñp cña nÒn v¨n hãa truyÒn thèng.

Ii - Ho¹t ®éng

1. TiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùc VQG Yok §«n -Bu«n §«n.

(Gi¸o viªn cho häc sinh th¶o luËn vÒ çc tiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùctheo çc ý chÝnh sau).

- TiÒm n¨ng tù nhiªn: Rõng khép, hÖ ®éng, thùc vËt, c¶nh quan thiªn nhiªn.- TiÒm n¨ng vÒ v¨n hãa, lÞch sö: Çc truyÒn thèng v¨n hãa, ©m nh¹c,

phong tôc tËp qu¸n, çc di tÝch lÞch sö...- §iÒu kiÖn giao th«ng thuËn tiÖn.- Ng−êi d©n th©n thiÖn, cëi më.

(Më réng çc tiÒm n¨ng du lÞch trong tØnh. Çc th¸c n−íc, Hå Lak...).

§Ó giíi thiÖu cho häc sinh biÕt çc ho¹t ®éng tham quan du lÞch cña khudu lÞch VQG Yok §«n - Bu«n §«n, gi¸o viªn cã thÓ chuÈn bÞ s½n çc h×nh ¶nhvÒ çc ho¹t ®éng tham quan du lÞch ®Æc thï cña khu du lÞch VQG (cìi voi, v¨nho¸ cång chiªng, lÔ héi, nhµ sµn...) yªu cÇu häc sinh nh×n h×nh vµ x¸c ®Þnh ®ãlµ nh÷ng ho¹t ®éng nµo.



2. Çc ho¹t ®éng dÞch vô phôc vô du lÞch.

§èi víi mét khu vùc du lÞch hÖ thèng dÞch vô lµ ho¹t ®éng v« cïng quanträng nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch tham quan ®ång thêi mang l¹i lîinhuËn kinh tÕ cho ®Þa ph−¬ng. HiÖn nay çc ho¹t ®éng dÞch vô ë Bu«n §«ngåm cã:

* HÖ thèng nhµ hµng, kh¸ch s¹n: Cung cÊp hÖ thèng kh¸ch s¹n, nhµ nghØ,phßng trä, phôc vô ¨n uèng... vµ çc dÞch vô kh¸c cho kh¸ch du lÞch.

* Çc lo¹i h×nh dÞch vô kh¸c: B−u ®iÖn, ®å l−u niÖm, Èm thùc vµ hÖ thèngc¬ së h¹ tÇng kh¸c nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch, ®ång thêi n©ngcao chÊt l−îng phôc vô du kh¸ch.

3. Nh÷ng t¸c ®éng tõ ho¹t ®éng du lÞch- dÞch vô tíi m«i tr−êng VQGYok §«n - Bu«n §«n.

Kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng lîi Ých kinh tÕ do ho¹t ®éng du lÞch-dÞch vômang l¹i nh−ng chÝnh nh÷ng ho¹t ®éng ®ã g©y ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn m«itr−êng ®Þa ph−¬ng ®ã lµ:

- Vøt r¸c th¶i bõa b·i lµ vÊn ®Ò chung cho mäi khu du lÞch.

- TiÕng ån tõ çc ph−¬ng tiÖn giao th«ng vµ du kh¸ch cã thÓ g©y phiÒn hµcho c− d©n ®Þa ph−¬ng kÓ c¶ ®éng vËt hoang d·.

- ViÖc ph¸t triÓn ho¹t ®éng du lÞch thiÕu kiÓm so¸t cã thÓ t¹o ra nh÷ngvÊn ®Ò sinh th¸i nghiªm träng: T¸c ®éng lªn ®Êt, lµm biÕn ®éng m«i tr−êngsèng, ®e däa çc loµi ®éng thùc vËt hoang d¹i.

- ý thøc cña ng−êi d©n ch−a cao, hµnh ®éng thiÕu ý thøc cña hä lµm ¶nhh−ëng ®Õn c¶nh quan m«i tr−êng tham quan: ChÆt, bÎ cµnh, h¸i hoa, kh¾c lªn c©y...

4. Çc lîi Ých tõ ho¹t ®éng du lÞch nhÊt lµ du lÞch sinh th¸i.

(Gi¸o viªn chia häc sinh thµnh hai nhãm: Mçi nhãm t×m ra nh÷ng mÆtcã lîi cña ho¹t ®éng du lÞch theo çc ý sau).

- Lîi Ých vÒ kinh tÕ: T¹o nguån thu nhËp cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, gãpphÇn vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.



- Lîi Ých vÒ v¨n hãa x· héi: Gióp qu¶ng b¸ vµ ph¸t huy çc truyÒn thèngv¨n hãa x· héi cña c− d©n ®Þa ph−¬ng, kh«i phôc çc ngµnh nghÒ truyÒnthèng.

- Lîi Ých vÒ b¶o tån: N©ng cao nhËn thøc vÒ b¶o tån. H¹n chÕ çc ho¹t®éng khai th¸c çc nguån tµi nguyªn rõng bÊt hîp lý.

Iii - Tãm t¾t

Du lÞch lµ mét trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän. Tuy nhiªndu lÞch còng lµ mét ngµnh nh− bÊt kú ngµnh nµo kh¸c, nã còng g©yt¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng (xÊu hay tèt). §Ó cã thÓ ph¸t triÓn du lÞchbÒn v÷ng cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p gi¶m thiÓu çc tæn h¹i vÒ m«itr−êng, x· héi vµ v¨n hãa ®èi víi çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng.

iv- Bµi tËp vÒ nhµ

1. H·y t×m hiÓu xem ë Khu du lÞch VQG Yok §«n – Bu«n §«n cã nh÷ngh×nh thøc du lÞch nµo? (Cìi voi, c¾m tr¹i, d· ngo¹i trong rõng, ®i thuyÒn trªns«ng, tham dù lÔ héi v¨n hãa cång chiªng, uèng r−îu cÇn...).

2. H·y viÕt th− cho mét ng−êi b¹n ë xa, trong th− em h·y giíi thiÖu vÒKhu du lÞch VQG Y§-B§.

v - Ho¹t §éng ngo¹i khãA

Tæ chøc cho çc em tham quan mét ®iÓm du lÞch trong Bu«n §«n, trongqu¸ tr×nh tham quan ®Ò nghÞ çc em quan s¸t vµ cho çc nhËn xÐt vÒ nh÷ngmÆt sau:

+ Nh÷ng dÞch vô cã trong khu du lÞch ®ã.

+ Çc dÞch vô ®ã cã t¸c ®éng tiªu cùc nh− thÕ nµo ®Õn m«i tr−êng.

+ §Ò xuÊt mét vµi biÖn ph¸p xö lý nh»m h¹n chÕ l−îng r¸c th¶i do dukh¸ch vøt ra.



Bµi sè 8 :

Mét sè lÔ héi chÝnhcña ®ång bµo ®Þa ph−¬ng

Môc ®ÝchGióp häc sinh t×m hiÓu mét sè nÐt v¨n hãa ®Æc tr−ng th«ng quaviÖc giíi thiÖu çc lÔ héi cña ®ång bµo c− d©n ®Þa ph−¬ng.


HuyÖn Bu«n §«n cã diÖn tÝch tù nhiªn gÇn 1.417 km tr¶i dµi trªn métvïng ®Êt réng lín phÝa T©y B¾c tØnh §¨k L¨k n¬i cã dßng s«ng Srªp«k th¬méng vµ V−ên Quèc gia lín nhÊt n−íc ViÖt Nam. Bu«n §«n lµ n¬i héi tô cñanhiÒu céng ®ång d©n téc nh−: Lµo, £®ª, Gia Rai, M’N«ng... Nh¾c ®Õn vïng ®Êtnµy, ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn çc lÔ héi nh− mét phÇn cña çc gi¸ trÞv¨n hãa ®· vµ ®ang lµm say mª biÕt bao nhµ nghiªn cøu vµ kh¸ch du lÞch.

Nguån sèng chÝnh cña çc céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng lµ dùa vµon−¬ng rÉy. Tr−íc ®©y, mäi ho¹t ®éng cña céng ®ång g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶nxuÊt n«ng nghiÖp, phô thuéc hoµn toµn vµo thiªn nhiªn. Do kh«ng lý gi¶i ®−îcçc bÝ Èn cña ®Êt trêi nªn dÇn dÇn trong ®êi sèng t©m linh cña céng ®ång h×nhthµnh tÝn ng−ìng “V¹n vËt h÷u linh”(Çc thÇn linh ngù trÞ kh¾p n¬i). Tuynhiªn víi nhËn thøc vµ ý thøc s¬ khai, ®¬n gi¶n nªn ®ång bµo quan niÖm r»ngçc thÇn linh cã cuéc sèng kh«ng kh¸c g× ng−êi trÇn víi ®ñ vui buån, hêngiËn. NÕu ®−îc lÔ l¹t, cóng tÕ ®Çy ®ñ, çc thÇn sÏ cho m−a thuËn giã hßa, mïamµng béi thu, kh«ng bÞ ®au bÖnh.

Çc lÔ héi liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®−îc tæ chøc theo n«ng lÞch.Çc lÔ l¹t kh¸c kh«ng liªn quan ®Õn lÞch s¶n xuÊt nh− ®¸m c−íi, bá m¶ v.v...®−îc tæ chøc vµo mïa “¨n n¨m uèng th¸ng’’ tõ cuèi n¨m cò sang ®Çu n¨mmíi (Kho¶ng tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 3), khi vô n«ng nhµn ®Õn. §ã lµ lóc lóa®Çy bå, lµ lóc cã thÓ ¨n ch¬i, nh¶y móa, h¸t hß, ®¸nh chiªng th©u ®ªm suèt



s¸ng ®Ó tiÔn ng−êi chÕt vÒ víi «ng bµ tæ tiªn. §©y còng lµ lóc “ Mïa con ong®i lÊy mËt, mïa con voi xuèng s«ng hót n−íc”. TiÕng chiªng lµ nÐt ®Æc tr−ngvµ kh«ng thÓ thiÕu trong çc lÔ héi cña ®ång bµo T©y Nguyªn.

§ång bµo T©y Nguyªn cã truyÒn thèng vµ tËp qu¸n sinh ho¹t mang tÝnhcéng ®ång rÊt cao. BÊt cø mét gia ®×nh nµo trong bu«n lµng cã viÖc ph¶i lÔ l¹t,cóng kiÕng th× dï lµ bµ con trong hay ngoµi dßng hä ®Òu kÐo ®Õn tham gia gióp®ì, ®ãng gãp c«ng søc hay vËt chÊt. Dï chØ lµ bã rau, gïi cñi, ®Êu g¹o, chÐ r−îuhay tr¸i bÝ... ®Òu ®−îc chñ nhµ tr©n träng ®ãn nhËn vµ c¶m t¹ ch©n thµnh.

Qua bao n¨m th¸ng, mÆc dï ®· cã nhiÒu nÐt ®æi míi cho phï hîp víi cuécsèng hiÖn nay, nh−ng lÔ héi ë T©y Nguyªn vÉn lµ nÐt ®Ñp cña mét vïng v¨n hãalÞch sö ®Çy nh÷ng bÝ Èn vµ sù quyÕn rò, hÊp dÉn ®èi víi mäi du kh¸ch gÇn xakhi ®Æt ch©n tíi vïng T©y Nguyªn nãi chung vµ khu vùc Bu«n §«n nãi riªng.

II - Ho¹t ®éng

1. Sù h×nh thµnh vµ ®Æc ®iÓm cña lÔ héi cña ®ång bµo ®Þa ph−¬ng.

(Gi¸o viªn gi¶i thÝch cho häc sinh vÒ sù h×nh thµnh vµ ®Æc ®iÓm çc lÔhéi cña ®ång bµo theo çc ý chÝnh sau).

- Do kh«ng lý gi¶i ®−îc çc bÝ Èn cña ®Êt trêi nªn dÇn dÇn trong ®êi sèngt©m linh cña céng ®ång h×nh thµnh tÝn ng−ìng “V¹n vËt h÷u linh”.

- Víi nhËn thøc s¬ khai vµ ®¬n gi¶n nªn ®ång bµo quan niÖm r»ng çcthÇn linh cã cuéc sèng kh«ng kh¸c g× ng−êi trÇn víi ®ñ vui buån, hên giËn.NÕu ®−îc lÔ l¹t, cóng tÕ ®Çy ®ñ, çc thÇn sÏ cho m−a thuËn giã hßa, mïa mµngbéi thu, kh«ng bÞ ®au bÖnh.

- LÔ héi cña ®ång bµo mang ®Ëm tÝnh céng ®ång, t−¬ng th©n t−¬ng trî .

- LÔ héi cña ®ång bµo mang ®Çy ®ñ çc yÕu tè vËt chÊt vµ phi vËt chÊtnh− phong tôc, tËp qu¸n, nghÖ thuËt t¹o h×nh, diÔn x−íng, ©m nh¹c v.v...

- TiÕng chiªng kh«ng thÓ thiÕu trong çc lÔ héi.

- Çc lÔ héi ®−îc tæ chøc lÞch s¶n xuÊt.

- Çc lÔ héi liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®−îc tæ chøc theo n«nglÞch. Çc lÔ l¹t kh¸c ®−îc tæ chøc vµo mïa “¨n n¨m uèng th¸ng”.



2. Çc lÔ héi chÝnh cña ®ång bµo.

(Gi¸o viªn chia líp häc thµnh 4 - 6 nhãm. Mçi nhãm sÏ th¶o luËn, nªutªn çc lÔ héi cña ®ång bµo vµ tr×nh bµy vÒ mét trong çc lÔ héi ®ã. Sau ®ãgi¸o viªn tæng kÕt tãm t¾t b»ng çch nªu tªn vµ gi¶i thÝch mét sè lÔ héi sau).

L−u ý: Gi¸o viªn còng nªn chuÈn bÞ s½n çc tµi liÖu liªn quan ®Õn mét sèçc lÔ héi cña ®ång bµo T©y Nguyªn ®Ó bæ sung hoÆc trong tr−êng hîp ph¶igi¶i thÝch thªm vÒ çc lÔ héi mµ mçi nhãm tr×nh bµy.

- LÔ t¹ ¬n Yµng.

- LÔ héi ®©m tr©u.

- LÔ c−íi cho voi.

- LÔ cóng ®Ó c¾t ngµ voi cña ng−êi M’N«ng.

- LÔ c¬m míi cña ng−êi M’n«ng.

- LÔ bá m¶ cña ng−êi £®ª.

Iii - Tãm t¾t

Çc lÔ héi cña ®ång bµo ®Þa ph−¬ng h×nh thµnh tõ quan niÖms¬ khai vµ ®¬n gi¶n vÒ thÇn linh nh»m cÇu mong cho m−a thuËn giãhßa, mïa mµng béi thu... LÔ héi cña ®ång bµo mang ®Ëm tÝnh céng®ång, t−¬ng th©n, t−¬ng trî. LÔ héi cña ®ång bµo mang ®Çy ®ñ çcyÕu tè vËt chÊt vµ phi vËt chÊt nh− phong tôc, tËp qu¸n, nghÖ thuËtt¹o h×nh, diÔn x−íng, ©m nh¹c. Mét vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong lÔhéi cña d©n téc T©y Nguyªn lµ lµm sao tæ chøc mét çch cã tiÕt kiÖmkh«ng l·ng phÝ.


Gi¶ sö b¹n lµ mét h−íng dÉn viªn du lÞch. H·y viÕt mét bµi miªu t¶ vÒmét trong nh÷ng lÔ héi cña d©n téc T©y Nguyªn mµ em biÕt.




LÔ bá m¶ cña ng−êi ª ®ª

ThuyÕt b¶y lÇn lu©n håi cña ng−êi £®ª ë §¨k L¨k, con ng−êi saukhi chÕt, sÏ ph¶i qua b¶y lÇn ®Çu thai vµo çc kiÕp kh¸c nh−: giäts−¬ng, con b−ím, con chã... Sau ®ã sÏ quay trë l¹i lµm ng−êi. §ångbµo còng quan niÖm r»ng: Sau khi chÕt ®i v× t×nh c¶m th−¬ng nhí gi÷ang−êi sèng vµ ng−êi ®∙ khuÊt, mµ linh hån ng−êi khuÊt vÉn lu«n lu«nquanh quÈn bªn gia ®×nh, kh«ng ®i ®©u xa khái bu«n lµng. Do ®ã cÇnlµm lÔ bá m¶, nghÜa lµ chia l×a chÝnh thøc vµ vÜnh viÔn gi÷a ng−êi sèngvµ ng−êi ®∙ khuÊt. §Ó hån ng−êi chÕt kh«ng cßn vÊn v−¬ng, luyÕn tiÕcg×, nhÑ nhµng ®Çu thai sang kiÕp kh¸c.

LÔ th−êng ®−îc tiÕn hµnh vµo mïa kh«, sau khi mïa mµng ®∙ thuho¹ch xong xu«i. §Ó tr¸nh tèn kÐm ng−êi ta chän n¨m trong dßng häkh«ng cã ®¸m c−íi hoÆc lÔ mõng thä nµo cÇn ph¶i tæ chøc. ChuÈn bÞcho lÔ bá m¶, gia ®×nh chñ lÔ ph¶i cã nhiÒu cuéc bµn b¹c ®Ó ph©nc«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tõng ®Çu viÖc. Nhãm lµm bÕp, nhãm dùng nhµmå, nhãm lÊy n−íc phôc vô, nhãm gi∙ g¹o, ai lµm t−îng må. Khi ngµychÝnh thøc ®∙ chän, sÏ cã ng−êi ®i b¸o tin cho nh÷ng ng−êi trong dßnghä ë çc bu«n gÇn, bu«n xa.

LÔ th−êng ®−îc tæ chøc trong ba ngµy, vµo nh÷ng tuÇn tr¨ngs¸ng. Ngµy ®Çu tiªn chñ yÕu lµ sù bµy tá nçi lßng víi ng−êi ®∙ ra ®i,hoÆc gi÷a nh÷ng ng−êi ®ang cïng chung sèng. Lóc nµy ë nhµ chiªngtrèng còng ®∙ næi lªn b¸o tin cho çc vÞ thÇn linh vµ céng ®ång gia®×nh vµo chuyÖn lín. C«ng viÖc quan träng nhÊt cña ngµy thø hai lµdùng nhµ må vµ giÕt sóc vËt ®Ó cóng tÕ. GÇn cuèi buæi chiÒu, c«ngviÖc chuÈn bÞ xong xu«i, mäi ng−êi tô tËp xung quanh ng«i nhµ må míi®∙ hoµn tÊt, nh÷ng ng−êi th©n trong gia ®×nh th× ngåi däc theo hai bªn



mé, mét bªn nam, mét bªn n÷. ThÇy cóng ngåi xuèng tr−íc chiÕc chÐTuk to nhÊt cét ë gi÷a b¾t ®Çu lµm lÔ. Cµng vÒ ®ªm, tiÕng chiªng th×quanh nhµ må cµng n¸o nhiÖt. Sau khi lÔ ®∙ hoµn tÊt, ng−êi ta tiÕp tôcnh÷ng ho¹t ®éng diÔn x−íng, võa gãp vui víi bu«n lµng, võa lµ chiatay víi ng−êi ®i vÒ lµng trêi, lµng ma, cho ®Õn tËn lóc mÆt trêi lªn.Ngµy thø ba, ng−êi ta tiÕp tôc giÕt sóc vËt, lÊy ®Çu vµ ®u«i, mçi thømét Ýt cóng tiÕp, thay l−ît r−îu kh¸c cho nh÷ng chÐ r−îu nh¹t. §Õn lócnµy ai cã viÖc riªng cã thÓ t¹m biÖt gia chñ ®Ó ra vÒ. Mäi ng−êi vÉn cãthÓ tiÕp tôc vui ch¬i quanh nhµ må, cho tíi khi nµo l−¬ng thùc, thùcphÈm chuÈn bÞ cho cuéc lÔ c¹n. KÓ tõ khi trång xong nh÷ng c©y chuèivµ c©y khoai ë bèn gãc, ®ãng cöa nhµ må, døt h¼n mèi quan hÖ víing−êi ®∙ khuÊt, gia ®×nh kh«ng cßn qua l¹i th¨m nom ng«i mé n÷a.Ng−êi chÕt còng yªn t©m ®Ó ®Çu thai vµo mét ®êi sèng kh¸c.

LÔ bá m¶ cã thÓ kÐo dµi tõ ba ®Õn n¨m b¶y ngµy tïy theo møc ®égiµu nghÌo cña gia ®×nh. Víi quan niÖm tõ bá ®Ó håi sinh, ®©y lµ méttrong nh÷ng nghi lÔ lín mang tÝnh nh©n b¶n rÊt cao cña ng−êi £®ª.



Bµi sè 9 :

EM LµM G× §Ó B¶O VÖ M«I TR−êNG

Môc ®ÝchGióp häc sinh hiÓu ®−îc:

- Kh¸i niÖm vÒ m«i tr−êng.

- Çc nguyªn nh©n chñ yÕu cña çc vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng.

- Çch gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng.


M«i tr−êng bao gåm tÊt c¶ çc thµnh phÇn sèng vµ kh«ng sèng xungquanh chóng ta. Thµnh phÇn sèng gåm thùc vËt, ®éng vËt vµ con ng−êi. ThµnhphÇn kh«ng sèng gåm ®Êt, ®¸, n−íc, kh«ng khÝ...

M«i tr−êng thÕ giíi ®ang bÞ hñy ho¹i nghiªm träng. Gia t¨ng d©n sè, ®éche phñ rõng gi¶m, vµ r¸c th¶i lµ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y nªn çc vÊn®Ò vÒ m«i tr−êng (VÝ dô: çc ®éng vËt hoang d· ®ang bÞ ®e däa; hiÖu øng nhµkÝnh; thñng tÇng «z«n; ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm, m−a axÝt...).

Héi nghÞ quèc tÕ vÒ m«i tr−êng n¨m 1975 t¹i Beograde, v¨n kiÖn Tbilisi77 vµ v¨n kiÖn Rio 92 ®· nhÊn m¹nh viÖc “Gi¸o dôc m«i tr−êng” trong viÖcgi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng. “Gi¸o dôc m«i tr−êng” nh»m:

N©ng cao nhËn thøc vÒ vai trß cña m«i tr−êng vµ nhËn thøc vÒ m«itr−êng.

Gióp cho mçi ng−êi x¸c ®Þnh th¸i ®é vµ lèi sèng ç nh©n tÝch cùc ®èivíi m«i tr−êng.

Cã ®−îc nh÷ng hµnh ®éng cho mét m«i tr−êng tèt h¬n.



II - Ho¹t ®éng

1. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña çc vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng.

(Chia líp thµnh 3 nhãm th¶o luËn 3 nguyªn nh©n chÝnh, gi¸o viªn ®i ®Õntõng nhãm ®Ó gióp ®ì, sau ®ã ®¹i diÖn mçi nhãm lªn tr×nh bµy ý kiÕn cñanhãm m×nh, cuèi cïng gi¸o viªn gióp líp hÖ thèng l¹i ý chÝnh).

a) Gia t¨ng d©n sè vµ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng: D©n sè thÕ giíi n¨m 1992lµ 5,3 tØ ng−êi, hiÖn nay lµ 7 tØ, d©n sè ViÖt Nam tõ 18 triÖu d©n (1942) ®· t¨nglªn h¬n 80 triÖu 2002.

Gia t¨ng d©n sè ®ßi hái t¨ng nhu cÇu sinh ho¹t vµ çc nhu cÇu thiÕt yÕukh¸c trong lóc tµi nguyªn l¹i cã h¹n, nhÊt lµ tµi nguyªn ®Êt cho s¶n xuÊt n«ngnghiÖp nªn con ng−êi ph¶i bãc lét tµi nguyªn ®Êt vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ósinh sèng (chÆt ph¸ rõng, s¨n b¾t thó, ph¸ rõng ngËp mÆn ®Ó nu«i t«m...) lµmtµi nguyªn thiªn nhiªn c¹n kiÖt vµ m«i tr−êng sinh th¸i bÞ hñy ho¹i.

b) §é che phñ rõng vµ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng: Hµng chôc ngh×n n¨mtr−íc rõng bao phñ kho¶ng 1/2 diÖn tÝch bÒ mÆt tr¸i ®Êt. HiÖn nay rõng chiÕmch−a ®Çy 1/3 diÖn tÝch ®Êt liÒn cña tr¸i ®Êt. HiÖn nay hµng tuÇn cã h¬n400.000ha rõng bÞ ph¸t quang hoÆc bi suy tho¸i (WWF).

Do c©y rõng bÞ chÆt ph¸, ®Êt trë nªn tr¬ trôi g©y nªn çc vô xãi lë ®Êt,mïa mµng bÞ mÊt, ®Æc biÖt lµ çc vïng ®åi nói. §Êt tr«i xuèng lµm t¾c nghÏnhå ao, t«n cao ®¸y s«ng, lµm h− h¹i ®ª ®iÒu g©y nªn lò lôt.

2. R¸c th¶i vµ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng.

Çc chÊt th¶i tõ çc nhµ m¸y ngµy cµng nhiÒu cïng víi r¸c th¶i tõ çc gia®×nh g©y « nhiÔm kh«ng khÝ, nguån n−íc, ®Êt canh t¸c. Mét sè khÝ th¶i lµ nguyªnnh©n khiÕn nhiÖt ®é mÆt ®Êt ®· t¨ng 0,30C ®Õn 0,60C trong 100 n¨m qua. Cãnguy c¬ khÝ hËu sÏ nãng lªn thªm tõ 1 tíi 3,50C. Tr¸i ®Êt sÏ nãng lªn, lò lôt vµh¹n h¸n sÏ x¶y ra nhiÒu h¬n. (Sinh Th¸i vµ M«i tr−êng, NXB Gi¸o Dôc).

3. Lµm thÕ nµo ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng

§Ò nghÞ häc sinh ph¸t biÓu ý kiÕn víi t− çch lµ mét häc sinh, çc em cã

thÓ lµm g× ®Ó gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng. (ë nhµ, ë tr−êng, n¬i c«ng céng).



- Kh«ng vøt r¸c bõa b·i, gi¶m thiÓu çc lo¹i chÊt th¶i.

- TiÕt kiÖm n¨ng l−îng (T¨ng c−êng ®i xe ®¹p, ®i bé, xe c«ng céng..)

- Tham gia trång c©y.

- Kh«ng ¨n, s¨n b¾n, bu«n b¸n ®éng vËt hoang d·.

- Nãi víi b¹n bÌ vµ ng−êi th©n vÒ viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng.

- Kh«ng g©y h¹i cho çc loµi thó khi em ®i vµo rõng...

iii - Tãm t¾t

M«i tr−êng chung quanh ta cã vai trß v« cïng quan träng vµ cãt¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lªn sù sinh sèng, ph¸t triÓn vµ sinhs¶n cña con ng−êi vµ çc sinh vËt trªn tr¸i ®Êt nªn chóng ta ph¶i cãý thøc, tr¸ch nhiÖm, vµ biÖn ph¸p ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng.


Em h·y viÕt mét bµi luËn gi¶i thÝch v× sao chóng ta ph¶i b¶o vÖ m«itr−êng.


CïNG NHAU V× MµU XANH

Con ng−êi cÇn cã khÝ «xy ®Ó hÝt thë. ¤xy do c©y xanh ®em l¹i. Nh−ngthËt ®¸ng tiÕc, con ng−êi chØ v× lîi Ých tr−íc m¾t ®· ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy,khai th¸c c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn rõng. Cho ®Õn nay chØ cßn l¹i nh÷ng d·ynói tr¬ träi nh« mµ tr¾ng cña ®¸, nh÷ng qu¶ ®åi kh«ng cßn bãng c©y. Nh−ngçc b¹n ¬i, ®©u chØ cã nh÷ng c©y xanh bÞ chÆt ph¸ mµ çc lo¹i thó còng ®angdÇn biÕn mÊt. Con ng−êi chØ v× muèn tháa m·n lßng tham cña m×nh mµ hä s½nsµng tiªu diÖt nh÷ng loµi thó cã Ých trong m«i tr−êng.



Cuéc sèng trong rõng rÊt phong phó. Cã loµi chØ chuyªn ¨n ®éng vËt, cãloµi chØ ¨n thùc vËt nh−ng cã loµi l¹i ¨n c¶ hai. §éng vËt lu«n tù ®Êu tranh ®Ósinh tån vµ ®iÒu ®ã ®· gãp phÇn vµo gi÷ g×n c©n b»ng sinh th¸i. NÕu con ng−êit¸c ®éng qu¸ nhiÒu vµo tù nhiªn th× sÏ lµm mÊt ®i sù c©n b»ng nµy. Ngµy naychóng ta thÊy chuét hoµnh hµnh kh¾p mäi n¬i. Khi hoa mµu s¾p ®−îc thuho¹ch th× chuét kh«ng ngõng tÊn c«ng. Mïa mµng thÊt b¸t, con ng−êi bÞ r¬ivµo t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi. Nh−ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy th× Ýt ainhËn thÊy. Cã lÏ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ph¶i kÓ ®Õn lµ do çc loµi®éng vËt trong tù nhiªn lµ kÎ thï cña chuét ®ang dÇn hiÕm ®i (nh− r¾n vµ çcloµi thó ¨n thÞt). Cßn nh÷ng ng−êi s¨n b¾n chim, hä cã biÕt r»ng nh÷ng chóchim b¶o vÖ mïa mµng cho chóng ta b»ng çch ¨n s©u h¹i c©y trång, ch¾c çcb¹n cßn nhí bµi th¬ “Chim s©u nho nhá” chø.

Çc b¹n ¬i! §Ó cøu gióp con ng−êi tr¸nh khái nh÷ng hiÓm häa khã l−êng®ã, chóng ta h·y cïng nhau trång c©y, gãp phÇn b¶o vÖ thiªn nhiªn, g×n gi÷mµu xanh cña nói rõng, mµu xanh cña ®ång ruéng çc b¹n nhÐ.


PARC YOK DON

DÖÏ AÙN XAÂY DÖÏNG CAÙC KHU BAÛO VEÄ NHAÈM BAÛO TOÀN TAØI NGUYEÂN

THIEÂN NHIEÂN TREÂN QUAN ÑIEÅM SINH THAÙI CAÛNH QUAN

PARC - VIE/95/G31 & 031

TAØI LIEÄU DO DÖÏ AÙN PARC TAØI TRÔÏ

Röøng khoäp vaøo muøa möaRöøng khoäp vaøo muøa möaRöøng khoäp vaøo muøa möa

GEFU N

D P

KIEÅM LAÂM