1
Dr Aneta Ostaszewska
Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW
Ul. Podchorążych 20
Warszawa 00-721
E-mail: [email protected]
Tel. 502 534 680
Thriller – współczesny danse macabre?
Night creatures call
And the dead start to walk in their masquerade
There's no escapin' the jaws of the alien this time
(They're open wide)
This is the end of your life
(Thriller, Michael Jackson)
Ubi sunt, rozkład ciała oraz danse macabre to trzy główne motywy mierci w sztuce
późnego redniowiecza1. Do głównych wizerunków mierci należały wówczas rozkładający
się trup oraz szkielet z kosą lub łukiem i strzałą; popularne były też: apokaliptyczny jeździec
oraz megiera zlatująca w dół na skrzydłach nietoperza2. Wyobrażenia te - utożsamiane z
obrazami fizycznej degradacji człowieka - pojawiają się powszechnie, stanowiąc ważny
element tańca mierci. Tańca, w którym głównymi aktorami są trupy. Trupy podskakują,
pląsają, podrygują. Tańczą w kręgu lub tworzą korowód. Philippe Ariès pisze: „Taniec
mierci jest ogromnym kręgiem, gdzie na przemian występują zmarli i żywi. Zabawie
przewodzą zmarli i tylko oni tańczą3.” Jan Białostocki natomiast zwraca uwagę, że rolę
wodzireja tej swoistej tanecznej zabawy zawsze odgrywa mężczyzna - to on zaprasza do
(wspólnego) tańca4.
1 J. Huizinga, Jesień redniowiecza, przeł. Tadeusz Brzostowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992, s. 175. 2 Tamże. Co ciekawe, postać kobiety mierć przyjmuje po raz pierwszy dopiero w twórczo ci Francesco Petrarki (utwór Trionfi). PatrzŚ Jan Białostocki, Płeć mierci, przeł. Jolanta Białostocka, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999, s. 12. 3 P. Ariès, Człowiek i mierć, przeł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989, s. 122. 4 J. Białostocki, Płeć mierci, dz. cyt., s. 22. Również Huizinga pisze, że pierwotny taniec mierci ukazywał wyłącznie mężczyzn. PatrzŚ J. Huizinga, Jesień redniowiecza, dz. cyt., s. 177-178.
2
Szkielety, trupy, pląsy
Do najpopularniejszych przedstawień malarskich danse macabre należy cykl (41)
drzeworytów pt. Taniec mierci Hansa Holbeina (młodszego). Autor w pojedynczych scenach
przedstawia motyw korowodu, w których mierć zaskakuje przedstawicieli różnych stanów5.
mierć przybiera tu postać ko ciotrupa, i choć jest on bez wyraźnie zarysowanej płci, bez
skóry, a nawet twarzy, to daje się zauważyć osobliwą ekspresję, cechy kojarzone m.in. ze
zło liwo cią, sarkazmem czy szyderskim u miechem. Co ciekawe, szkielety są ukazane w
pozach dynamicznych. To niezmęczeni tancerze, ciągle w ruchu. Widoczne są również
atrybuty, takie jak: instrumenty, kosy, klepsydry6.
Jak w ogóle powstał taniec mierci? Wiadomo, że jego ojczyzną jest redniowieczna
Francja. Jednak czy danse macabre zaistniał najpierw jako widowisko, czy był przedstawiany
w formie obrazu (drzeworytu), nadal pozostaje kwestią dyskusji. Huizinga ostatecznie
przyjmuje tezę, że danse macabre (wyprzedzają go chronologicznie przypowie ci o Drei
Toten und drei Lebenden z XIII wieku) pierwotnie zaistniał jako przedstawienie, a dopiero
później jako obraz. Najważniejsze – pisze Huizinga – że idea tańca mierci łączy ze sobą
formy tańca i obrazu:
W roku 1449 książę Burgundzki kazał wystawić go w swym pałacu w Brugge. Spróbujmy wyobrazić sobie
wystawienie takiego widowiska, uzmysłowić sobie barwy, ruchy, lizganie się wiateł i cieni po tańczących, a
ów silny deszcz, który Taniec mierci wywoływał w sercach widzów, uczujemy jeszcze lepiej niż przy
oglądaniu drzeworytów Guyota Marchanta i Holbeina7.
Motywy tańca, o których wspomina Huizinga, choć przyjmują formę ekstatycznej,
widowiskowej zabawy, pełne są macabre: zatem odnoszą się do grozy, strachu, przestrogi.
Tym, co budzi strach jest wyrażana przez niezmordowanego tancerza my lŚ „To przecież
jeste cie wy, wy sami8.” Uważa więc Huizinga, że taniec mierci to zarówno pobożne
napomnienie, jak i satyra społeczna. Z kolei według Białostockiego we wczesnych tańcach
mierci „[…] każdy tańczy jakby z obrazem własnej mierci, z sobą samym, takim, jakim się
5 Drzeworyty pochodzą z początku XVI wieku. Więcej o cyklu Holbeina patrzŚ The Dance of Death, URL: http://www.godecookery.com/macabre/holdod/holdod.htm (13.05.2011.). 6 W ród polskich przedstawień tańca mierci najczę ciej wymienia się obraz w ko ciele OO. Bernardynów w Krakowie, patrz: Taniec mierci – historia obrazu, URL: http://www.bernardyni.com.pl/Aktualnosci,179_taniec_smierci_historia_obrazu.html (13.05.2011.). 7 J. Huizinga, Jesień redniowiecza, dz. cyt., s. 176. 8 Tamże, s. 177.
3
rychło stanie9.” Taniec ten stanowi realizację idei vanitas - kieruje my li ku pełnemu
wykorzystaniu życia, póki to możliwe10.
Popkulturowy taniec śmierci
Jako przykład osobliwego obrazu współczesnego tańca mierci proponuję potraktować
teledysk Thriller Michaela Jacksona11. Co przemawia za makabryczno cią Thrillera? Jak
można „odczytać” tę popkulturową wizję mierci? Na czym polega osobliwo ć tego
teledysku? To są pytania, za którymi podążam. Interesują mnie w tym przypadku zarówno
skojarzenia ze redniowiecznym pierwowzorem, jak również rozbieżno ci. Zanim jednak
przejdę do omówienia Thrillera przywołam kilka faktów związanych z postacią samego
Jacksona.
Michael Jackson to jeden z najpopularniejszych idoli XX wieku: wokalista,
kompozytor, autor tekstów, producent nagrań, wydawca, a także tancerz i choreograf12. Jego
działalno ć jest przykładem nie tyle artystycznego, co przede wszystkim komercyjnego
sukcesu13. Jackson to artysta, który sprzedał największą liczbę płyt w historii fonografii, ma
na swoim koncie najlepiej sprzedający się album wszechczasów (Thriller, 1982), największą
liczbę nagród przyznanych jednemu arty cie oraz największe trasy koncertowe14. Jackson
wprowadził nowe elementy do sztuki popularnej, m.in. rozbudowane wideoklipy z
wykorzystaniem efektów specjalnych, animacji komputerowej i wartkiej akcji. Teledyski te
okre lał mianem short films, bowiem oprócz nowoczesnych efektów ważną rolę odgrywały w
nich fabuła oraz elementy charakterystyczne dla sztuki filmowej15.
9 J. Białostocki, Płeć mierci, dz. cyt., s. 49-50. Szkielet w miejsce trupa pojawia się w późnym redniowieczu. 10 Tamże, s. 43-44. 11 Thriller, URL: http://www.youtube.com/watch?v=sOnqjkJTMaA (13.05.2011.). 12 Michael Jackson jako tancerz zasłynął przede wszystkim za sprawą kroku księżycowego, tzw. moonwalk. Patrz: AllMichaelJackson.com, URL: http://www.allmichaeljackson.com/dance-moves.html (13.05.2011). Por.: M. Jackson, Moonwalk, przeł. K. Mierzwiak, Wydawnictwo IN Rock, Konin 1996, s. 155. 13 O pomijaniu artystycznej warto ci płyt Jacksona a skupianiu się głównie na komercyjnym sukcesie tychże, można przeczytać m.in.Ś „[...] „Niezwykły sukces komercyjny »Thrillera« [druga solowa płyta Jacksona, wydana w 1982 r., przyp. A.O.] i towarzyszących mu wideoklipów przesłonił czę ciowo rzecz najistotniejszą – czysto muzyczne walory tej płyty. »Thriller« to prawdziwe kompendium muzyki popularnej. [...] Niezwykło ć tej uznanej za jedną z najlepszych, je li nie najlepszą płytę w historii pop music, przejawia się w różnych wymiarach. Najbardziej oczywisty jest ten komercyjny – żadnej płyty w historii ani przedtem, ani potem nie sprzedano w tak wielkiej ilo ci egzemplarzy. Jest to rekord wiata, odnotowany w Księdze rekordów Guinnessa. [...]»Thriller« nie tylko wywindował Jacksona na szczyty międzynarodowej popularno ci, ale i uczynił go niesłuchanie zamożnym. To był artystyczny i komercyjny szczyt jego kariery”. PatrzŚ M. Garztecki, Naznaczony kolorem. Tajemnice Michaela Jacksona, „Rzeczpospolita”, 17-18.01.2001. 14 Aktualizowane informacje na temat osiągnięć, ilo ci sprzedanych płyt i singli Jacksona podaje strona AllMichaelJackson.com, URL: http://www.allmichaeljackson.com/achievements.html (13.05.2011.). 15 O swoim podej ciu do nagrywania teledysków Jackson piszeŚ „Moim celem było stworzenie filmu zupełnie ponadczasowego, który nigdy nie straciłby na aktualno ci. Pragnąłem odegrać rolę pioniera w tym stosunkowo
4
Thriller to drugi solowy album Jacksona, ukazał się 30 listopada 1982 roku. Po jej
wydaniu „[…] amerykańska MTV, która dotąd nie nadawała żadnych teledysków czarnych
wykonawców twierdząc, że ma profil »strictly rock’n’roll« (wyłącznie rock’n’roll), musiała
się przełamać i włączyć do swojego repertuaru piosenki Michaela Jacksona, co otworzyło
drzwi innym wykonawcom16”. Zdaniem krytyków to wła nie sukces Thrillera pomógł
przezwyciężyć kryzys w przemy le muzycznym, a utwory z tej płyty okre lane są mianem
kamieni milowych muzyki popularnej. Quincy Jones, producent płyty, wspominaŚ „Od razu
wiedziałem, że to będzie przebój, bo gdy słuchałem tej płyty po raz pierwszy, dostałem gęsiej
skórki. Cały geniusz, który wzbierał w Michaelu przez 24 lata, znalazł wreszcie uj cie. Jego
energia była tak zaraźliwa, że kiedy , gdy podkręcili my gło niki, po prostu wybuchły
płomieniami17”.
Jesienią 1983 roku, prawie rok od wydania albumu, odbyła się premiera teledysku do
piosenki tytułowej. Rozbudowany do czternastu minut Thriller był rodzajem mini-filmu.
Inspiracją był horror „An American Werewolf in London” w reżyserii Johna Landisa.
Teledysk został sfinansowany przez samego Jacksona, a materiał dokumentujący jego
powstawanie - The Making of The Thriller - został wydany na kasecie wideo18.
To wła nie ten mini-film uznawany jest za jeden z najpopularniejszych wideoklipów
wszechczasów (otrzymał m.in. nagrodę Grammy w kategorii „najlepszy film muzyczny”)19.
Co więcej, doczekał się wielu amatorskich wersji, m.in. powstał Thriller w wersji
bollywood20. Bezpo rednio do słynnej piosenki i teledysku z 1983 roku odwołuje się również
nowym przemy le i nagrywać najlepsze teledyski. Nie cierpię zresztą okre lenia »videoclip«. Podczas zdjęć wyja niałem wszystkim, że pracujemy nad stworzeniem filmu. Traktowałem każdy projekt jako przedsięwzięcie na wielką skalę. Marzyłem, aby obok mnie stali najbardziej utalentowani ludzie z tej branży. Chciałem mieć najlepszych kamerzystów i najsłynniejszych reżyserów”. Patrz: M. Jackson, Moonwalk, dz. cyt., s. 149-150. Wybrane teledyski z wideoteki Jacksona obejrzeć można na stronie AllMichaelJackson.com, URLŚ http://www.allmichaeljackson.com/musicvideo/shortfilms.html (13.05.2011.). 16 B. Pawlikowska, Historia. Michael Jackson, Machina, 1996. 17 A. Haley, Playboy Interview, „Playboy”, nr 37, 1990. Cyt. za: B. Pawlikowska, Historia. Michael Jackson, dz. cyt. 18 Dokument ten sprzedał się w ponad milionowym nakładzie i przyczynił się do sukcesu komercyjnego całego albumu. „Według statystyk film dokumentalny »Making of Thriller« przyczynił się do tego, że dodatkowo sprzedano czterna cie milionów płyt i kaset. Pamiętam, że w 1984 roku był okres, kiedy w ciągu jednego tygodnia sprzedano milion egzemplarzy. [...] Moje sny stały się rzeczywisto cią!” PatrzŚ M. Jackson, Moonwalk, dz. cyt., s. 164. 19. Por. przypis 12. 20 URL: http://www.dailymotion.pl/video/x3bs62_thriller-version-bollywood_fun (13.05.2011). Zob. również: Thriller w wersji lego, URL: http://www.koreus.com/video/lego_thriller.html (13.05.2011); wersja więźniów z zakładu w Cedu (Filipiny), URLŚ http://www.youtube.com/watch?v=hMnk7lh9M3o oraz wersja „weselna”, URL: http://www.youtube.com/watch?v=YT6InvLJUzA&feature=PlayList&p=C0C1D3A2CB2633B6&playnext=1&playnext_from=PL&index=6 (13.05.2011).
5
broadwayowski musical - Thriller-Live - będący historią życia idola21. Już po mierci
Jacksona Thriller został uznany w Stanach Zjednoczonych za „narodowe dziedzictwo
przemysłu filmowego” i przyjęty - jako pierwszy teledysk w historii - w poczet National Film
Registry of the Library of Congress22. Natomiast fani Jacksona złożyli oryginalny hołd
królowi popu polegający na wspólnym wykonaniu tańca z Thrillera23.
Skąd ten thrill?
Fabuła teledysku przypomina film grozy i tak też Thriller bywa interpretowany24,
jednak w niniejszym tek cie proponuję spojrzeć na ten teledysk jako na współczesną wersję
redniowiecznego danse macabre. wiat, w którym postacie i sceneria odwołują się explicite
do symboliki mierci: pojawiają się zjawy, trupy, groby, trumny, krypty. wiat Thrillera
wydaje się od początku zmy lony. Nie ma w nim bezpo rednich odniesień do rzeczywisto ci,
raczej groteskowe elementy filmu grozyŚ noc, mgła, pusta ulica, nagłe krzyki dochodzące z
oddali i niepokojące wydarzenia. Thriller to barwne, fantastyczne przedstawienie, gdzie na
pierwszym planie pojawia się taniec, przebrania, makabryczna charakteryzacja. Wszystko w
rytmie piosenki pop. A jednak ogólna atmosfera grozy i wykorzystana symbolika nawiązują
do spraw ostatecznych – mierci i umierania. Tancerze, tworząc osobliwy korowód, tańczą
do słówŚ „To jest straszna noc. To koniec twojego życia”.
Główny motyw teledysku dotyczy metamorfozy bohatera - przemiany w wilkołaka, a
następnie w zombie25. Nastoletni chłopiec, po seansie w kinie, odprowadza wieczorem swoją
dziewczynę do domu. Podczas nocnego spaceru, mijają spowity we mgle cmentarz. Z grobów
wydostają się zmarli, otwierają się trumny. Ulica – przed momentem jeszcze zupełnie
opustoszała – teraz zapełnia się trupami. Ich widok przeraża młodych ludzi, którzy nagle
znajdują się w rodku kręgu stworzonego przez cmentarne straszydła. Nastaje chwila
21 R. Sankowski, Thriller po mierci, URL: http://wyborcza.pl/1,75475,7348726,Thriller_po_smierci.html (13.05.2011). Zob. też oficjalna strona Thriller-Live, URL: http://www.thrillerlive.com/ (13.05.2011). 22 J. Piazza, 'Thriller,' 'Muppet Movie' now in Library of Congress film registry, URL: http://www.cnn.com/2009/SHOWBIZ/Movies/12/30/national.film.registry/ (13.05.2011). 23 URL: http://www.youtube.com/watch?v=f7z8ZiRcQ9Q&feature=related (13.05.2011). Fani Jacksona obchodzą corocznie The Thrill Day, podczas którego dokładnego o tej samej porze tańczą do piosenki Thriller. Więcej na temat Thrill World 2011, patrzŚ URLŚ http://thrilltheworld.com/ (13.05.2011.). 24
Patrz omówienie filmu na stronie Klubu Miło ników Filmu, URLŚ http://www.film.org.pl/prace/thriller.html (13.05.2011).Tam również są dostępne zdjęcia i informacje związane z realizacją teledysku. 25
Sama transformacja bohatera jest motywem wielu teledysków Jacksona, m.in. do piosenki Ghosts (1997), gdzie Jackson zrywa z siebie skórę, „stając” się ostatecznie (tańczącym) ko ciotrupem. Ten dominujący w twórczo ci idola motyw przemiany odnosi się w sposób bezpo redni do figury trikstera. Więcej o przemianie i triksterze piszę w książceŚ Michael Jackson jako bohater mityczny. Perspektywa antropologiczna, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 173-196.
6
wymownej ciszy, po której w miejsce melodii piosenki pojawia sekwencja dźwiękowa rodem
z horroru. Kamera pokazuje poszczególne postacie trupów i ich przerażające twarze. Nagle i
twarz głównego bohatera doznaje przemienieniaŚ chłopak przeistacza się w zombie. Jego
twarz staje się maską z ogromnymi, przekrwionymi oczami, zapadniętymi policzkami oraz
pomarszczoną skórą. Nie ma jednak w tej twarzy objawów lęku czy trwogi bohatera.
Przeciwnie, mężczyzna wydaje się pewny siebie. Zostawia towarzyszącą mu dziewczynę i
dołącza do powstałych z grobów zmarłych, by od razu wspólnie z nimi tańczyć. Zdaje się, że
to nie przypadek, że doszło do tego spotkania - tłum trupów przyszedł wła nie po niego.
Osamotniona dziewczyna podejmuje próbę ucieczki przed zombie.
Co tu jest macabre?
Pierwsze skojarzenie z danse macabre dotyczy samej postaci głównego tancerza. W
danse macabre mężczyzna, „jeszcze nie całkiem trup”, odgrywa rolę niezmordowanego
tancerza, wodzireja ( mierci). Podobnie jest we Thrillerze. Bohater – człowiek-zombie – pełni
rolę wodzireja-choreografaŚ to on prowadzi cały korowód, jego postać wyróżnia się
kolorystyką kostiumu, to on zajmuje centralną pozycję i to jego ruchy na ladują pozostali.
Warto zauważyć, że taniec trupów wypełnia znaczną czę ć teledysku i stanowi jego
centralny, rzec by można, podstawowy punkt ciężko ci. Zostaje potraktowany jako esencja
Thrillera. Na tym polega jego wyjątkowo ć. Rzadko cią są bowiem teledyski, w których
taniec pełni główne funkcje, zazwyczaj bywa elementem dekoracyjnym dla piosenki. We
Thrillerze – jest inaczej; to melodia i tekst piosenki stanowią tło dla tańca. Taniec jest
wyeksponowany, to decydujący, najważniejszy komponent teledysku.
Taniec, który wykonują trupy jest dynamiczny, angażujący całe ciało. To taniec, który
sprawia, że zmarli stają się energiczni. Paradoksalnie – ożywiają. Ich twarze zdają się
nieruchome, martwe, to maski straszydeł. Natomiast taniec jest żywiołowy i ekstatyczny.
Doskonale zsynchronizowany i spójny, wykonywany równo, miarowo. Przypomina uliczne
przedstawienie, korowód. Tancerze idą przed siebie nie przestając tańczyć. Wszyscy
wykonują te same sekwencje ruchów. Spoiwem jest rytm. Rytm kieruje tancerzami, rytm
pobudza do tańca. Co stanowi ideę przewodnią tych pląsów?
7
W tańcu trupów można dostrzec przesłanie danse macabre, przesłanie kierowane do
wszystkich patrzącychŚ „To przecież jeste cie wy, wy sami26.” Jak pisze Ariès w tańcu
mierci: „ mierć wyciąga rękę do żywej istoty, którą porwie, ale która jeszcze się opiera.
Celem artystycznym jest uchwycenie kontrastu pomiędzy ruchliwo cią martwych a
bezwładem żywych. Celem moralnym – przypomnienie, że niewiadoma jest godzina mierci i
że wobec niej wszyscy są równi27.”
Johan Huizinga okre la redniowieczną wizję mierci jednym wyrażeniemŚ macabre28.
„Makabryczny”, „makabra” to słowa, które według Ariès’a oznaczają „[...] realistyczne
przedstawienia rozkładającego się ludzkiego ciała29”. Zdaniem Ariès’aŚ „[...] makabryczna
ikonografia pojawiała się tam, gdzie twarz zakrywano30”. Dokonując porównania ikonografii
redniowiecznej ze współczesną, łatwo zauważyć, że obecnie to twarz per se – nierzadko
oszpecona i/lub przedstawiona jako straszna maska – stanowi o tej najważniejszej,
„makabrycznej” cesze obrazów mierci.
Wrażenie makabryczno ci zdobywa się stosując m.in. przesadę w zniekształcaniu
twarzy, eksponując i przerysowując niedoskonało ci (m.in. zmarszczki, owłosienie,
przebarwienia skórne, krosty). W ten sposób ciało ludzkie staje się obiektem wstrętu i może
posłużyć jako obraz makabryczny, czyli co , co straszy.
Twarz śmierci
W teledysku Thriller makabryczni są tancerze, ich wygląd, zwłaszcza twarze. To trupy
o gnijących ciałach (ciemnozielony kolor skóry), wypadających zębach, wyciekającej z ust
krwi i odpadających kończynach. Z kolei dziewczyna – młoda i atrakcyjna – symbolizuje
ogół żyjących ludzi, do których kierowane jest przedstawienie. Przerażenie na jej twarzy
można zatem odczytać jako lęk przed miercią i jej brzydkim widokiem. To lęk przed
skutkami życia. Przed miertelno cią ciała, a ci lej mówiącŚ przed jego widocznymi
konsekwencjami. Przerażenie jest tym większe, że bohater, teraz przypominający gnijącego
trupa, jeszcze kilka minut temu – podobnie jak dziewczyna - był u miechniętym, młodym,
modnie ubranym człowiekiem.
26 J. Huizinga, Jesień redniowiecza, dz. cyt., s. 177. 27 P. Ariès, Człowiek i mierć, dz. cyt., s. 122. 28 J. Huizinga, Jesień redniowiecza, dz. cyt., s. 175. 29 P. Ariès, Człowiek i mierć, dz. cyt., s. 116. 30 Tamże, s. 120.
8
Wizja przemiany człowieka w zombie - traktowana dosłownie – przeraża. Ona nie
wydaje się, ale dosłownie jest macabre. Ujawnia, że ostatecznie tym, co pozostanie z
człowieka okazuje się (gnijący) trup. Czy można się zgodzić na taką wizję siebie?
Dziewczyna z teledysku wydaje się przykładem sprzeciwu wobec (pokornego)
przyzwolenia na fizyczną degradację. Ucieka przed tym, co straszne, a przynajmniej
podejmuje próbę ucieczki. W przeciwieństwie do bohatera teledysku oraz innych bohaterów z
przedstawień danse macabre, dziewczyna nie daje się wciągnąć do tańca trupów. Nie staje się
jedną z nich. Między nią, a tancerzami jest wyraźna przepa ć, można by rzec, że rozgrywa się
między nimi jaka próba sił (życie versus mierć). Choć stanowi publiczno ć, przed którą
odgrywana jest cała maskarada, a to, co widzi przeraża ją, z pewno cią nie poddaje się
(spolegliwie) przeznaczeniu nieuniknionej mierci, ale broni się przed tymi, którzy ją
otaczają, a zatem przed tym, co ostateczne. Stanowić może zatem przykład współczesnego
buntu wobec idei danse macabre, swoistą próbę unieważnienia przeznaczenia realno ci
mierci.
Taniec po śmierci
Inny, ciekawy fenomen Thrillera objawia się explicite po mierci Michaela Jacksona.
Popularno ć, a nawet swoista celebracja teledysku Thriller, jaka pojawiła się po mierci idola
domaga się uwagi. Wydaje się, że teledysk, w którym Jackson odgrywa rolę „żywego
zmarłego” utrwala wizerunek idola jako tego, który nie całkiem umarł. Następuje zacieranie
granicŚ żywy – nieżywyś rzeczywisto ć – teledysk. Choć Jackson umarł, to w teledysku
ożywa. Bohater grany przez Jacksona nie umiera „naprawdę”. Zmienia tylko postaćŚ z
człowieka w zombie i na odwrót, z zombie w człowieka.
Popularno ć Thrillera wywołuje ważne tematy. Przede wszystkim – niemożno ć
pogodzenia się z faktem (realnej) mierci, w tym przypadku, zarówno mierci samego
Jacksona, jak i w ogóle, każdego człowieka. Odrzucając my l o faktycznej mierci, chętnie
zastępuje się ją obrazami mierci „wymy lonej”, mierci groteskowej, nierzadko kiczowatej,
jak na przykład w filmach grozy. Swoiste przywoływanie wizerunku Jacksona-zombie
wpisuje się w powyższą logikę interpretacji. Pokazuje bowiem, że akceptacja mierci ma
miejsce wyłącznie w sytuacji nierzeczywistej, w tym przypadku - teledysku, czyli tam, gdzie
funkcjonuje jako nie zagrażająca realiom życia, gdzie jest pozorowana, czyli „na niby”. W
scenerii teledysku mierć, choć straszna, to przecież jest „pod kontrolą”. Ze miercią można
9
tańczyć. Taniec łagodzi jej prawdziwe, makabryczne oblicze. Zgoda na ten osobliwy danse
macabre oznacza zgodę na mierć wyłącznie w sytuacji fikcji. W realiach życia codziennego
– w miejsce tańca - pojawia się ucieczka.
Thriller ujawnia implicite ambiwalencję w popkulturowym dyskursie mierci.
Oswajanie tematyki mierci (o ile w ogóle można użyć tego okre lenia) dzieje się poprzez
taniec, maskaradę, karykaturę, poprzez grę skojarzeń i symboli, dosłowno ć, która oddala
realia mierci. Wszystko sprowadzone zostaje do grozy, horroru, nieprzyjemnego widoku
trupa, który jednak występuje tylko w filmie lub teledysku. mierć nie może wydostać się
poza kadr filmowy; poza ekran. My l o własnej mierci – choć przedstawiana jawnie –
wydaje się obca; zostaje odrzucona jako niedorzeczna. Taniec ze miercią? Tak, ale
wyłącznie w teledysku. „Na parkiecie” prywatnego życia nie chcemy żadnego Thrillera.
Bibliografia
Ariès Philipe, Człowiek i mierć, przeł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1989. Białostocki Jan, Płeć mierci, przeł. Jolanta Białostocka, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999. Garztecki Marcin, Naznaczony kolorem. Tajemnice Michaela Jacksona, „Rzeczpospolita”, 17-18.01.2001. Haley Alex, Playboy Interview, „Playboy”, nr 37, 1990. Huizinga Johan, Jesień redniowiecza, przeł. Tadeusz Brzostowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992. Jackson Michael, Moonwalk, przeł. Krystyna Mierzwiak, Wydawnictwo IN Rock, Konin 1996. Ostaszewska Aneta, Michael Jackson jako bohater mityczny. Perspektywa antropologiczna, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009. Pawlikowska Beata, Historia. Michael Jackson, Machina, 1996. Strony internetowe: AllMichaelJackson.com, URL: http://www.allmichaeljackson.com/achievements.html (13.05.2011.). KlubMiło ników Filmu, URLŚ http://www.film.org.pl/prace/thriller.html
10
Oficjalna strona Thriller-Live, URL: http://www.thrillerlive.com/ (13.05.2011). Piazza Jon, 'Thriller,' 'Muppet Movie' now in Library of Congress film registry, URL: http://www.cnn.com/2009/SHOWBIZ/Movies/12/30/national.film.registry/ (13.05.2011).
Sankowski Robert, Thriller po mierci, URL: http://wyborcza.pl/1,75475,7348726,Thriller_po_smierci.html (13.05.2011). Taniec mierci – historia obrazu, URL: http://www.bernardyni.com.pl/Aktualnosci,179_taniec_smierci_historia_obrazu.html (13.05.2011.). The Dance of Death, URL: http://www.godecookery.com/macabre/holdod/holdod.htm (13.05.2011.). Thriller, URL: http://www.youtube.com/watch?v=sOnqjkJTMaA (13.05.2011.). Thriller w wersji bollywood, URL: http://www.dailymotion.pl/video/x3bs62_thriller-version-bollywood_fun (13.05.2011). Thriller w wersji lego, URL: http://www.koreus.com/video/lego_thriller.html (13.05.2011). Thriller w wersji więźniów z zakładu w Cedu (Filipiny), URLŚ http://www.youtube.com/watch?v=hMnk7lh9M3o (13.05.2011). Thriller w wersji „weselnej”, URLŚ http://www.youtube.com/watch?v=YT6InvLJUzA&feature=PlayList&p=C0C1D3A2CB2633B6&playnext=1&playnext_from=PL&index=6 (13.05.2011). The Thrill World, URL: http://thrilltheworld.com/ (13.05.2011.). Streszczenie tekstu: Do ciekawych fenomenów w katalogu tańców należy danse macabre, redniowieczna
alegoria mierci. W niniejszym tek cie proponuję spojrzeć na teledysk Thriller Michaela
Jacksona jako osobliwy przykład współczesnego tańca mierci. Co przemawia za
makabryczno cią Thrillera? Jak można „odczytać” tę popkulturową wizję mierci? Na czym
polega fenomen tego teledysku? To są pytania, na które poszukuję odpowiedzi. Interesują
11
mnie zarówno skojarzenia ze redniowiecznym pierwowzorem, jak również rozbieżno ci, w
tym ambiwalencja popkulturowego dyskursu mierci.
Recommended
