АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ҮНДЭС

Аялал Жуулчлалын Хөгжлийн Түүхээс

Лекц багш Г. Ариунаа

  Зүйлийн товч агуулгаАялал жуулчлалын үүслийн үе буюу

эртний үеАялал жулчлалын тээврийн хөгжлийн үеДэлхийн хоёр дайны хоорондох аялал

жуулчлалын хөгжлийн үеАялал жуулчлалын хөгжилтийн үе

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæëèéí ò¿¿õ

Дэлхийн аялал жуулчлалын түүх

Дэлхий дахинд аялал жуулчлалтай холбогдон гарсан хєгжлийн шинэ үе шат, хувьсгал єєрчлєлтүүдийг авч үзнэ.

Үндэсний болон дотоодын аялал жуулчлалын түүх

Тухайн улсын хэмжээнд аялал жуулчлалын үйлдвэрлэл үйлчилгээг хэдий үеэс хэрхэн дэмжих болон тус улсын хєгжлийн хандлагатай уялдуулан авч үзнэ.

1. Аялал жуулчлалын хөгжлийн түүхэн /эртний /үе

Эртний Грек, Ромын эзэнт гүрний үеэс XIX зууны эхэн үеийг хүртэл бүхэлд нь аялал жуулчлалын хөгжлийн эртний үед хамруулж авч үзэх боломжтой юм. Грек, Ромын эзэнт гүрэн тухайн үедээ олон зуун суут сэтгэгчдийг төрүүлэн гаргасан, энэ утгаараа нилээд баялаг түүх соёлын төв газар болж, улмаар Европын иргэншлийн өлгий нутаг нь байсан юм. Тиймээс ч эдгээр орнууд, тухайлбал Ром харьцангуй сайжруулсан зам харилцааны сүлжээгээрээ Европыг хангаж чадаж байлаа

Тэр ч учраас аялал жуулчлалын эртний үеийн үндсэн төвлөрөл нь чухамдаа эдгээр орнууд байсан.

Энэ үед явагдаж байсан аялал жуулчлалын үндсэн хэлбэр нь худалдааны болон газарзүйн зорилгод зонхилон чиглэж байжээ. Аялалын тээвэрт ихэвчлэн морь, сүүлд усан тээврийн хэрэгсэл давамгайлж ирсэн. Тээврийн харилцааны сул дорой байдал нь томоохон аялал хийхэд хүндрэл учруулдаг байна. Түүнчлэн танин мэдэхүйн зорилго энэ үеэс нилээд түлхүү гарч ирсэн нь аялах хэлбэр хэв шинжийг нилээн өргөн агуулгатай болгож эхэлсэн юм.

Дундад зуун (Middleage) бол аялал жуулчлалын хөгжилд басхүү шинэвтэр хөгжил, хөгийг нэмэж өгсөн үе билээ. Юуны өмнө дундад зууны үед дараах гурван хүчин зүйлс аялал жуулчлалын хөгжилд чухал түлхэц өгсөн гэж хэлэх боломжтой. Үүнд :

Шашин шүтлэг нь дундад зууны үеийн үндсэн нүүр царайг тодорхойлж хүмүүсийн амьдралын нэг гол хэсэг болж өгсөн нь”шашны аялал” (religious travel) зонхилон хөгжих үндэс болжээ.

2.Тэврийн хөгжлийн үе буюу-аялал жуулчлал үйлдвэрлэл болон хөгжсөн үе

Аялал жуулчлалын хөгжилд тээврийн хэрэгсэл нэн чухал ач холбогдолтой байдаг. Эртний аялалууд нь бүхэлдээ мориор болон морин тэргээр, мөн усан онгоцоор (ship) тээвэрлэлт хийдэг байсан нь XIX зуун гарч ирэхэд тухайн цаг үеийнхээ хөгжилт, аялалын бодит шаардлагыг тэр бүр хангаж чадахгүйд хүрчээ.

Чухамдаа томоохон хэмжээний овор ихтэй ачаа бараа, нүүрс чулууг бөөнөөр нь ачиж төмөр дугуйтай тэргээр чирдэг тээвэрлэлт улам бүр боловсронгуй болсноор уурын зүтгүүртэй төмөр замын тээвэр бий болсон нь аялал жуулчлалын хөгжилд нэгэн шинэ эринийг авч ирсэн юмаа. Анхны галт тэрэг нь нарс модоор хийгдсэн замаар явж байсан ба төмөр замын тээвэр нь анх Англид үүссэн гэгддэг. Судлаач Леонард Ликориш бичихдээ “төмөр замын анхны зорьчигчид 1830 онд Английн Ливерпулиэс Манчестер хүртэл аялаж байлаа” гэсэн бол профессорДэннис Л.Фостер “анхны ган төмөр замыг 1800 онд АНУ-д тавьж байлаа” хэмээжээ.

Ямартай ч төмөр замын тээвэр хөгжсөнөөр аялал хийх хүмүүсийн тоо сая саяар өсөн нэмэгдсэн юм. XIX зууны дунд үед Европ болон Америк тив дотооддоо тийнхүү төмөр замын тээврийн аялалаар давамгайлж байсан бол тив хооронд тухайлбал Хойд Америк ба Европын хооронд далайн усан аялал (steamship) -ууд зонхилж байв. Энэ бүхнээс авч үзэхэд, аялал жуулчлалын хөгжлийн II үе нь тээврийн хөгжилт, ялангуяа төмөр замын тээврийн хөгжилтөй холбоотойгоор шинэ шатанд гарч улмаар орчин үеийн аялал жуулчлалын үйлдвэрлэлийн сүлжээ, түүний үйлчилгээнүүдийн эхлэн тавигдсан онцлог үйл явдлын түүхэн үе болсон билээ.

 

3.Дэлхийн хоёр дайны хоорондох аялал жуулчлалын хөгжлийн үе

1915-аас1940-өөд оны сүүл хүртэлх цаг хугацаа бол дэлхий дахинаа, хүн төрөлхтний амьдрал үйл ажиллагаанд асар олон өөрчлөлтүүдийг авчирсан он жилүүд байсан юм. Энэ үеийн аялал жуулчлалын үндсэн дүр төрхийг дараах хоёр онцлогтой холбон тодорхойлох боломжтой байдаг.

Нэг талаас, өгүүлэн буй үед хүмүүс дайн дажны хөл үймээнээс болж тайван бус амьдралын хэв маягт шилжиж, зориудаар аялал хийх сонгодог хэлбэрүүд бараг үгүй болж, дайнаас зугатсан, орогносон зэрэг шилжилт хөдөлгөөнүүд ихэссэн явдал нь аялал жуулчлалын хөгжилд нийгмийн сэтгэлзүйн талаасаа сөрөг үр дагавыг авчирснаараа онцлог юм. Нөгөө талаасаа дэлхийн хоёр том дайн нь хүн төрөлхтнөөс техник технологийн асар олон гайхамшигт дэвшлүүдийг төрүүлж чадсан юм.

Тээврийн хэрэгслүүд болох машин, усан болон нисэх онгоц, төмөр замын тээврийг аян дайны зориулалтаар ихэвчлэн ашиглах үед тэдгээрийн техник үзүүлэлт, хурд хүч, багтаамж, чадал зэрэгт цоо шинэ хувьсгалууд гарсан нь аялал жуулчлалын хөгжилд материаллаг зүйн талаасаа нилээд эерэг үр дагавуудыг авчирчээ гэж болно. Мөн холбооны хэрэгсэл, радио, цахилгаан тоног төхөөрөмж, барилгын материал зэрэгт тийнхүү шинэ өөрчлөлтүүд гарсан.

 

4.Аялал жуулчлалын хөгжилтийн үе Дэлхийн II дайны дараагаас буюу 1950-аад оны

үеэс өнөө үе хүртэл хамрагддаг. Хэдийгээр түүхийн урт хугацаа нэг үед багтаж байдаг ч угтаа аялал жуулчлалын үйлдвэрлэл хэмээх ойлголт бүрэн утгаараа төлөвшиж эхэлсэнтэй уялдаж нэгэн үе болгон авч үзсэн байдаг. Дайны дараа хүмүүс бараг бүхэлдээ ядарч сульдсан, хөл үймээнээс залхсан байсан нь чухамхүү ийм хэрэгцээг хангах идэвхгүй, амралтын ба зугаа цэнгэлийн нэг хэвийн нийтлэг аялалыг сонирхох зах зээлийн эрэлтийг нэлэнхүйд нь бий болгожээ.

Ийм аялал нь ерөнхий нэг л зорих газартай (destination) ижил хэмжээний үйлчилгээтэй, бөөнөөрөө явагддаг онцлогтой бөгөөд үүнийг Масс Аялал Жуулчлал (Mass tourism) гэж нэрлэдэг билээ. Дэлхийн II дайны дараах аялал жуулчлалын хөгжлийг бараг бүхэлд нь Масс аялал тодорхойлж байлаа. Масс аялал жуулчлалын хувьд аялагчдын ажил амралтын цагийн хуваарилалт, тэднийг зөөвөрлөн тээх тээврийн хэрэгсэл их чухал нөлөөтөй байдаг.

Аялал жуулчлалын түүх судалгааны өөр нэгэн үе шатад хэдийнээ шилжсэн бололтой. Бидний үзэж байгаагаар ихэнх ном зохиолуудад түүний түүхийг тийнхүү дөрвөн үе шатад авч үзэх нь түгээмэл хэдий ч эдүгээгийн үеэс авч үзэхүйеэ аялал жуулчлал нь хөгжлийн болон онцлог талаасаа Аялал жуучлалын хөгжилтийн нэн шинэ үе буюу тав дахь үеийн онцлогтой.

Äýëõèéí àÿëàë æóóëчëàëûí õºãæëèéí òîéì

Àÿëàë æóóëчëàëûí ò¿¿õèéã ýðäýìòýí ñóäëààчèä ìàø îëîí ÿíçààð õóâààí àâч òàéëáàðëàñàí áàéäàã. Àÿëàë æóóëчëàëûí ò¿¿õýí õºãæëèéí àíãèëëóóäààñ ¿çýõýä òýð ñóäëààч ÿìàð îðíû èðãýí áý ãýäãýýñ øàëòãààëàí ººðèéí îðíû áîëîí òèâèéí àÿëàë æóóëчëàëûí õºãæëèéã ¿íäýñ áîëãîí õóâàаñàí áàéäàã óчðààñ õîîðîíäîî èõýýõýí ÿëãààòàé áàéäàã. Õàìãèéí çºâ àíãèëàë íü õ¿íèé õºãæëèéí ò¿¿õýí ¿åòýé õàðüöóóëàí õèéñýí àíãèëàë ãýæ ¿çäýã. Ýíý àíãèëàëä æóóëчëàëûí ò¿¿õèéã äºðâºí òîì ¿å áîëãîí õóâààñàí áàéäàã.

Í¿¿äýë÷äèéí ¿åÕ¿íèé õºãæëèéí ò¿үõèéí ýõýí ¿å áîëîõ í¿¿äëèéí

ñî¸ë èðãýíøëèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ãîë õýëáýð íü õîîë, õ¿íñ, áàéãàëü, öàã óóðûí òààëàìæòàé á¿ñ íóòãèéã ýðýëõèéëýí í¿¿äýëëýí àìüäðàõ áàéñàí. Òýä îëîí ìÿíãàí æèëèéí òóðø í¿¿äýëëýí àìüäðàõäàà òóñ òóñûí ºâºðìºö ñî¸ë èðãýíøëèéã õàäãàëàí ¿ëäñýí áºãººä òýäãýýð íü ºíººãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîëëîõ çàìóóäûã ¿¿ñãýñýí. ªíººãèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí õàìãèéí òîì òºâ¿¿ä íü ¿¿íòýé õîëáîîòîé. Ìîíãîë îðíû õóâüä àâ÷ ¿çâýë ìàíàé îðîí ºíººã õ¿ðòýë í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëýý õàäãàëàí ¿ëäñýí öººõºí îðíû íýã áºãººä ýíý íü ìàíàé îðîíä èðæ áóé æóóë÷äûí ñîíèðõëûí ãîë öºì íü áîëäîã.

 

Øèíý ãàçàð íóòàã ýçýìøèõÅâðîï, äóíäàä áîëîí òºâ Àçèéã õàìàðñàí XI-XV

çóóíä ¿ðãýëæèëñýí øèíý ãàçàð íóòàã ýçýìøèõ ¿å. Ýíý ¿åä ººðèéí ãàçàð íóòãàà òýëýõ, áàéëäàí äàãóóëàõ, õ¿í ñóóðüøààã¿é øèíý ãàçàð íóòãèéã íýýõ çîðèëãîîð îëîí ìÿíãààðàà àÿëæ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä òóõàéí îðíû ñî¸ë, øàøèí ò¿ãýí äýëãýð÷, óëñ õîîðîíäûí õàðèëöààíû óðëàãèéã õºãæ¿¿ëæýý. Ýíý ¿åä áóþó 700-ààä æèëèéí òýðòýý àíõíû áàãö àÿëàë, áóóäàë, õîîë áîëîí ãàèäûí ¿éë÷èëãýý ¿¿ññýí ãýæ ¿çäýã. Ìîíãîë óëñ ýíý ¿åä òîìîîõîí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Öàãàà÷ëàëûí ¿åXVII çóóíû ¿åýñ ýõýëñýí õ¿í òºðºëõòíèé

ò¿¿õýíä ãàðñàí õàìãèéí òîì õîëûí çàéí àÿëëûí ¿å. Ñàÿ ñàÿ õ¿ì¿¿ñ ººðèéí îðîí ãýðýý îðõèæ øèíý ãàçàð íóòàãò øèíý àìüäðàëàà ýõëýõýýð öàãàà÷èëñàí. Ýíý ¿åä àíõíû õîëûí çàéí íèéòèéí òýýâýð, òóð àãåíòóóä, óñàí çàìûí òýýâðèéí àãåíòëàãóóä ¿¿ñýí áèé áîëæýý. Åâðîïûí îðíóóäààñ øèíýýð íýýãäñýí òèâ¿¿ä Àìåðèê, Àâñòðàëè ðóó, Åâðîï, Õÿòàäààñ ç¿¿í ºìíºä Àçè ðóó, Åâðîï Òºâ Àôðèêààñ ªìíºä Àôðèê ðóó õ¿ì¿¿ñ ìàø îëíîîðîî öàãàà÷èëæ èðñýí.

Îð÷èí ¿åèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿åÎð÷èí ¿åèéí àÿëàë æóуë÷ëàë íü 1940 îíîîñ

ýõ ¿íäýñ íü òàâèãäàæ, 1975 îíîîñ áèåëëýý îëñîí ãýæ ¿çäýã. Ýíý ¿åýñ àÿëàë æóóë÷ëàëòàé õîëáîîòîé õóäàëäààíû áîëîí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóä îëíîîð áàéãóóëàãäàæ, àÿëëûí îëîí òºðë¿¿ä õºãæèæ ýõýëæýý.

  

Аялал жуулчлал нь хүн анх үүссэн тэр цаг үеэс хоол унд, идэш тэжээлээ олох, ан гөрөө, газар нутгийн төлөөх тэмцэл, дайн байлдаан хийх зэрэг хэрэн тэнүүчлэх амьдралын хэрэгцээ шаардлагыг даган бий болсон гэж үзэх боловч үйлдвэрлэл үйлчилгээ, бизнесийн утгаар авч үзвэл харьцангуй сүүлд бий болсон салбар буюу шинэхэн түүхтэй юм.

Үе шатууд Хэмжүүрүүд/Өмнөх хэмжүүрүүд дээр шинэ хэмжүүрүүд нэмэгдсэн/Тээврийн хэрэгсэлийн ашиглалт хөгжилт

Аялагчдын төрөл Аялалын төрөл Аялал жуулчлал ба нийгэм

Байр сууцны төрөл

Хугацаа

1 буюу эртний үе Явган алхах, Морь тэмээ заан илжиг, Усан онгоц

ЯзгууртнуудХудалдаачидШинэ газар нутаг нээн аялагчид

ХудалдааХайгуулНүүдэлДайн тулаанШинэ газар нутаг нээн эзлэхШашин

Аялал жуулчлал нь зөвхөн амьдрах үйл ажиллагаатай холбогдсон

Боомтууд болон зам дагуух дэн буудал

1850 он хүртэлх

2 буюу тээврийн хөгжлийн үе

Галт тэрэгХөлөг онгоц

Зарим шинэ дунд давхаргын хүмүүс

АмрахДалайн эрэгт амрахЭмчилгээ

Цөөн жижиг хүрээнд ухамсарлаж байсан

Зочид буудалТөмөр замын буудалДалайн эргийн зочид буудал

1850 – 1914 он хүртэл

3 буюу 1,2р дайны хоорондох үе

АвтомашинАвтобусЖижин онгоцCruise хөлөг онгоц

Дунд давхаргын хүмүүс бүхэлдээ

Амралтын өдрөөр аялахНайз нөхөд хамаатан садныдаа зочлох

Хүрээгээ улам бүр тэлж амралтыг дэмжих болсон

МотелНисэх буудлын зочид буудалОрон сууцХямд зочдын байр

1914 – 1945 он хүртэл

4 буюу орчин үе Тийрэлтэт онгоц Coach автобусБүх төрлийн тээврийн хэрэгсэлүүд

Нийгмийн бүх давхаргын хүмүүс хамрагдах болсон

Идэвхтэй амралт, аялал жуулчлалын шинэ шинэ төрлүүд бий болсон.

Дэлхий нийтээрээ тогтвортой аялал жуулчлалыг дэмжих болсон

Зочид буудлын сүлжээ, Баазууд, Орчин үеийн байр сууцны бүх төрөл хөгжсөн

1945 оноос хойш

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА