Αρχές Κοινωνικών Επιστημών

Β’ Λυκείου – Ανθρωπιστικές Σπουδές

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Η γένεση της οικονομικής σκέψης

(Ξενοφών-Αριστοτέλης)

Αρχαία Ελλάδα Ο όρος «οικονομία» σήμαινε τη διαχείριση του

οίκου (Οίκος: το σπίτι αλλά και η περιουσία του

οικοδεσπότη). Καλή διαχείριση του

Οίκου, δηλ. περιουσίας και εισοδημάτων, σήμαινε

ότι επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τα

λιγότερα έξοδα και την λιγότερη προσπάθεια.

Στην αρχαία

ελληνική

σκέψη, η

οικονομία ήταν

συνδεδεμένη με

την πολιτεία

και την

κοινωνία και

εντασσόταν στο

σύνολο των

πολιτικών και

κοινωνικών

λειτουργιών της

πόλης-κράτους.

Ανατολικές Αυτοκρατορίες (Αίγυπτος, Βαβυλώνα)

Οι άνθρωποι είχαν αναπτύξει ένα σύστημα

μέτρησης των εμπορευμάτων,

υπολογισμού της αξίας τους και κατάρτισης πινάκων

ισολογισμού (κόστος-κέρδος-έσοδα-έξοδα) δηλ. ένα σύστημα λογιστικής που όμως δεν συνιστούν

οικονομική σκέψη διότι δεν αποτελούν προσπάθεια μιας

συνολικής θεώρησης που εξετάζει την λειτουργία της οικονομίας, της κοινωνίας

και της πολιτείας στο σύνολό της.

Ξενοφών (430-335 π.Χ.)Κυριότερα έργα του ήταν

ο Οικονομικός, οι Πόροι και η Απολογία

του Σωκράτους. Ασχολήθηκε με τα

οικονομικά της πόλης της Αθήνας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο

πρακτικός «τεχνοκράτης» της

οικονομικής σκέψης και μάλιστα της διοίκησης

και διαχείρισης.

Η οικονομική του σκέψη συνοψίζεται στα εξής:

Χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο

«οικονομικός» και εννοούσε την

αποτελεσματική διαχείριση του οίκου.

Όρισε την οικονομία ως επιστήμη της αποτελεσματικής διαχείρισης του

οίκου, ανάλογη με τις επιστήμες της ιατρικής,

αρχιτεκτονικής κ.λπ.

Διέκρινε τον κάτοχο της περιουσίας από τον ικανό

διαχειριστή της περιουσίας (εάν ο κάτοχος είναι κακός διαχειριστής

η περιουσία θα χαθεί). Δηλαδή κατανοεί ο Ξενοφών ότι η ιδιοκτησία από μόνη της δεν οδηγεί απαραίτητα

στην οικονομική ευημερία. Απεναντίας θεωρεί την γνώση ή

επιστήμη της οικονομικής διοίκησης και διαχείρισης πολύ σπουδαιότερη

από την απλή κτήση περιουσίας. Υποστήριξε το εμπόριο

προτείνοντας στην Εκκλησία του Δήμου το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο ώστε να αυξηθεί ο πλούτος

της πόλης. Διατύπωσε για πρώτη φορά την

άποψη ότι η μεγάλη προσφορά ενός αγαθού οδηγεί στην μείωση

της τιμής του.

Αριστοτέλης (384-322π.Χ.)Οι κυριότερες οικονομικές του

σκέψεις βρίσκονται στα έργα του

«Πολιτικά», «Ηθικά Νικομάχεια», «Ρητορική»,

«Οικονομικά» και «Ρητορική προς Αλέξανδρον».

Μπορεί να χαρακτηριστεί ως «θεωρητικός της

οικονομίας».

Η οικονομική σκέψη του Αριστοτέλη

Διέκρινε τα οικονομικά συστήματα (συστήματα

διακανονισμού περιουσιακών στοιχείων)

σε: Κοινοκτημοσύνη (όπου

οι πολίτες τα έχουν όλα από κοινού)

Ιδιωτική οικονομία (όπου οι πολίτες δεν έχουν

τίποτα κοινό) Μεικτή οικονομία (οι

πολίτες κάποια έχουν κοινά και κάποια όχι)

Χρηστική και ανταλλακτική αξία

Διατύπωσε τις έννοιες «χρηστική» («οἰκείαν χρῆσιν»:

αίσθημα ικανοποίησης που νοιώθει ένας άνθρωπος όταν χρησιμοποιεί ένα

αγαθό) και ανταλλακτική αξία (“ἀλλαγῇς ἕνεκεν” η αξία ενός αγαθού που ανταλλάσσεται με άλλα αγαθά).

Για παράδειγμα το παπούτσι μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε με δυο

διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος είναι να το χρησιμοποιήσουμε γι’ αυτό που έχει φτιαχτεί δηλαδή να το φοράμε και να μας προστατεύει, αυτή είναι η

αξία της χρήσης. Μπορούμε όμως να το χρησιμοποιήσουμε ως αντάλλαγμα ώστε να πάρουμε χρήματα η τροφή, αυτή είναι η ανταλλακτική αξία που έχει. Βέβαια όταν το ανταλλάσουμε είναι σαν να μην το χρησιμοποιούμε

για τον λόγο που έχει φτιαχτεί.

Χρήμα…Διατύπωσε τον

ρόλο τους χρήματος ως

μέσου ανταλλαγής. Στα Ηθικά Νικομάχεια

αναφέρει ότι « γι’ αυτό επινοήθηκε το

χρήμα.. και αυτό μετρά τα πάντα»…

Παραγωγικές δυνάμεις και παραγωγικές σχέσεις…

Συνέδεσε την μορφή των παραγωγικών σχέσεων με το επίπεδο ανάπτυξης των

μέσων παραγωγής. Συνέδεσε δηλαδή τις αλλαγές

στις παραγωγικές σχέσεις (δουλοκτητική κοινωνία) με την τεχνολογική βελτίωση

των μέσων παραγωγής (θυμηθείτε τον Μαρξ που

αργότερα ανέλυσε τον τρόπο παραγωγής –οικονομική βάση- και ανέφερε τα συστατικά του

στοιχεία: παραγωγικές δυνάμεις και παραγωγικές

σχέσεις).

Επίκαιρος ο Αριστοτέλης… «…Επιδίωξη της τυραννίας

είναι να πτωχεύσουν οι πολίτες, αφ’ ενός για να συντηρείται με τα

χρήματα τους η φρουρά του καθεστώτος, και αφ’ εταίρου για να είναι

απασχολημένοι οι πολίτες και να μην τους μένει χρόνος για επιβουλές. 

Σε αυτό το αποτέλεσμα αποβλέπει τόσο η επιβολή

μεγάλων φόρων, η απορρόφηση των περιουσιών

των πολιτών, όσο και η κατασκευή μεγάλων έργων που εξαντλούν τα δημόσια

οικονομικά….»