218
Áóðèàä ñóäëàë ¹ 3 (003) ~ 5 ~ ÃÀÐ×Èà Билэгсайхан С., Буриад, буриадын соёлын талаархи эргэцүүлэл буюу Алтаргана наадмын түүхээс.......................................... .......................9 Õýë øèíæëýë Áîëîðìàà Ë., Õàëõ, áóðèàä àÿëãóóíû áîäîò ñóáüåêòèâ áàéìæ óòãûí çàðèì õýëáýðèéã õàðüöóóëñàí íü…………………………23 Ñàíäàíîâà Ì.Ð., Àñïåêòóàëüíîñòü êàê ëèíãâèñòè÷åñêàÿ îñíîâà ïðåäèêàòèâíîé ôóíêöèè ïðè÷àñòèé Áóðÿòñêîãî è Ðóññêîãî ÿçûêîâ……………………………………27 Ñàíæèíà Ä.Ä., Ñåìàíòèêî-ñòèëèñòè÷åñêîå ðàçâèòèå ëåêñèêè Áóðÿòñêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà â ñîâðåìåííûõ óñëîâèÿõ……………………………………………………………...36 Öýðýí÷èìýä Ë., Áóðèàä àÿëãóóíû Õ¯Í-òýé õîëáîîòîé çàðèì ºâºðìºö õýëöèéí óòãà õýðýãëýý…………………………………..47 Óðàí çîõèîë ñóäëàë Áóÿíòóåâà Ã.Ö-Ä., Äýëõýé äýýðõè ì¿íõý þóìýíýé øàíàð……………………………53 Îñîðîâà. Ñ.Ã., Ãóíãàà ×èìèòîâýé óðëàëàé ãóðáàí ýðäýíè……………………..58 Ðàäíàåâà Òóÿíà., Ýðäýíè Õàéáçóí Ãàëøèåâàé Áýëèã¿¿í òîëè”……………..64 Àðäûí áèëèãç¿é Áàòóåâà Ë.Ö., Äàìáà òàéøàà Õîðèéí àéìàãàé ò¿¿õýòý íþóðíóóäàé íýãýí ………………………………………………….67 Äàøèáàëîâà Ä.Â., Ñ.Ï. Áàëäàåâ âûäàþùèéñÿ èññëåäîâàòåëü è ñîáèðàòåëü ôîëüêëîðà ìîíãîëüñêèõ íàðîäîâ………………….70 Ñàìïèëäýíäýâ Õ., Áóðèàä õóðèìûí äóó……………………………………………….73 Øаракшинова Å.Ê., Áурятский фольклор в кругу научных интересов Ì.Ê. Àзадовского ………………………………………………….84 Ò¿¿õ, óãñààòàí ñóäëàë Àôàíàñüåâ, Å.Ô Ðîññèèí ýâåíêí¿¿ä…………………………………………………88 Áàäìàåâà Ë.Á., Ðåëèãèîçíûå òåðìèíû â áóðÿòñêèõ ëåòîïèñÿõ………………….91 Ãàðìàåâà Ê.Í., Óãàéíãàà õîëáîî hýðãýýåãýhýí ïðîåêò hóðàãøàäàé á¿õû óãñààòàíòàÿà õîëáîîòîé áàéhàíàà ìýäýðõý àðãà ………………………………………………………..97 Äàìäèíæàâ Ä., Øèíý áàðãà÷óóäûí í¿¿äýëä øèëäýé çàíãè õîëáîãäîõ íü………………………………………………………..99 Ëóâñàíöýðýí Á., Áîðæèãîí îâîãòíû òóõàé………………………………………..101 Íàöàãäîðæ Á., Áóðèàä Ìîíãîëûí àâãà òàéæ íàðûí óã ãàðâàëûã ìºðäñºí íü…………………………………………………………104 Îþóíöýöýã Ë., Õîðè áóðèàä ýõíýð äýýëèéí ýðò áà ýä¿ãýý…………………….123 Øèðíýí Á., Õºøìºë, çàâààëè õî¸ðáóþó ìàëûí õàøààíû

Буриад судлал №3

Embed Size (px)

Citation preview

  • 3 (003)

    ~ 5 ~

    ., ,

    .................................................................9

    ., , 23

    ..,

    27 .., -

    ...36

    ., - ..47

    .-., 53

    . .., ..58 ., ..64

    .., .67

    .., .. .70

    ., .73 ..,

    .. .84

    ,

    , . 88

    .., .91 .., h h h

    h ..97

    ., ..99

    ., ..101 .,

    104 ., .123

    ., ,

  • 3 (003)

    ~ 6 ~

    ..133 .., 147

    ,

    ., ..152 .., h

    167 . .,

    .169

    ., .172

    ., 174 ., ..179 .., , h ...184 ., ..188

    .., ..192

    -. ., 197 .., h

    .200 .., h 206

    .., h..212

    ,

    .., . 217

  • 3 (003)

    ~ 7 ~

    CONTENTS

    Biligsaikhan S., The musing about Buryad people and their culture or history

    of Festival Altargana............................................................................9

    Linguistics

    Bolormaa L., Comparative study of some types of real subjective in Khalkh and Buryad dialects...23

    Sandanova M.P., Aspects as Linguistic root basis of predictive function of Participle in Buryad and Russian Languages.....27

    Sanjina D.D., Semantico stylistic development of Lexico in contemporary written Buryad Language...36

    Tserenchimed L., Meaning and usage of some special talks, related with word Human - Khun in Buryad dialect...47

    Literature Research

    Buyantueva G.Ts-D., The feature of Eternal things on the Earth...53 Osorova S.G., The three great values of art of Gungaa Chimitova....58

    Radnaeva Tuyana., Beliguun toli of Erdeni-Khaibzun Galshieva....64

    Peoples talent and wisdom

    Batueva L.Ts., Damba taishaa is one of historical person in Khori aimag.67 Dashibalova D.V., S.P.Baldaev outstanding researcher and collectioner

    for mongol folklore..70

    Sampildendev Kh., Songs for wedding event of Buryad...73 Sharagshinova E.., Buryad folklore in the range of scientifical in terest of

    M.K.Azadovsky..84

    History and ethnography

    Afanasiev, .F About Evankyetnos in Russia88 Badmaeva L.B., Religional terms in buryad historical documents.91 Garmaeva .N., Implementing the project is a way to know our heredity linkage

    with other etnic people for school pupils......97 Damdinjav D., How Sheldey Zangi was related with Barga people of new

    replacement..99 Luvsantseren B., About tribe of Borjigin.....101 Natsagdorj B., The path way of origin of Avga Taij of Buryad Mongols.104 Oyuntsetseg L., Before and nowadays of fashion of Khori buryad women

    dresses.123

    Shirnen B., Khushimul and Zavaali or a special way of building of herds shelter ..133

  • 3 (003)

    ~ 8 ~

    Erdyneeva A.D., About houses and tents built in past time by Buryad people..147

    Culture and Custom

    Badamdash J., Some notes on ceremonies of Buryad people...152 Gindiinova L.Yu., Custom and habit of Buryads from Sheneheen..167

    Nimtsirenova . B., Forming of individual behavior by school pupils...169

    Biography study

    Damdinjav D., Badamiin Dugarjav former minister of Peoples education...172 Shagdarjav B., Minister Erdenebatukhan or Batukhan Erdene.174 Ulambayar D., Talented and educated as well as loved the culture

    of Mongolia....179

    Tsiretorova D.Ts., Galsan Jigjid a head of Khudai tribe was as a honest and confident assistant of Agvaan Dorjiev.....184

    Tseveen J., About Buryad intellectuals...188

    Notes

    Bazarova Ts.B., Names of Buryad people in Central and Khentii aimags....192

    Purvueva B-Kh. B., Meets, which were on the Land of Ulz river..197 Pataeva V.D., Basical culture and Language state of modern Buryad people

    in Dornod aimag....200 Khalkharova L.Ts., Travel notes made through Khentii aimag..206

    Erdineeva .D., Travel notes with great pleasure...212

    Letters, archive

    Dashibalova D.B., About two letters written by B.Rinchen..217

  • 3 (003)

    ~ 9 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    . -

    ,

    -2010-

    ,

    .

    , ,

    ,

    . , , ,

    .

    . 20-

    .

    XXI 500 000-

    /, , , , , ,

    / , ,

    , - /487184/, -

    , /10 000 /,

    /40620/ ... .

    , -

    84

    , .

    - -

    . 90- -

    . ., , , ..,

    .. .

    90- .

    1993 ,

    .

    1993 ., .,

    ., ., ., .,

    .

    .

    :

  • 3 (003)

    ~ 10 ~

    - , ,

    . , ,

    ,

    . ,

    ., .,

    .

    -2002 40-

    . .

    :

    -

    . .

    ,

    . - . ,

    , - .

    , .

    .

    . , - , -

    .

    .

    . , .

    / / .

    . , -

    . .

    2002

    .

    - 2 ,

    40- , , ,

    , 30- , -

    28 , , - 30- ,

    10 , , 10

    .

    14 , , .

    , , ,

    .

    , ,

    , ,

    400- ,

    , ,

    , ,

    . ,

    , -

    , ,

    , 800 , .

    , 2

    .

    .

    .

    .

  • 3 (003)

    ~ 11 ~

    ,

    , .

    ,

    .

    ,

    , ,

    .

    ,

    , , ,

    . ,

    , .

    ,

    .

    ,

    .

    .

    , /, -,

    , / . , ,

    , . ,

    ,

    .

    ,

    . ,

    .

    , ,

    .

    1993 ,

    ,

    .

    . 1994 6 12-13-

    ., .,

    .

    , .

    8597 . 1994

    .

    1996

    .. /

    /

    . 1998 ,

    .

    - 2000 .

    ,

    ., ,

    .

    .

    - .

  • 3 (003)

    ~ 12 ~

    .-, . .

    ., - .

    . - .,

    .. .

    128 , 200- .

    ,

    , , , , , ,

    , ,

    , ,

    .

    5 -2002 -

    .

    - , -, , , ,

    .

    .. ,

    , . ,

    , ,

    .

    , , 3 ,

    ,

    .

    , , ,

    . , , ,

    ,

    , , . -

    ,

    . , - .,

    . .

    - , -

    , - ., -

    , - . ,

    .

    ?

    .

    .

    .

    , .

    . .

    . ,

    , -, ,

    /

    /.

    .

    2004 6 23-25-

    . - .,

    , - , .,

  • 3 (003)

    ~ 13 ~

    .., ., -

    . . - -

    , , .

    , 8

    , 256 , 130

    . .

    . .

    2006 6 29- 7 2-

    - .

    6000

    . 600- , 550 . , -,

    , , , , , , , - ,

    , , , - . ,

    , , , , , , , ,

    - .

    . - ., ., . .

    ., -

    ., -

    , , , ,

    . -

    .

    . -2006

    , ,

    , , , ,

    . -

    - ,

    - .. .

    , , , ,

    , , , , , -, , , ,

    , , , , , , -

    . 1200 - ,

    , . .

    7 2- 29

    , ,

    . ,

    , ,

    , ,

    .

    .

    , . .

    -2008 ,

    . , , -, ,

    . -

    ,

    . .

    . , . .

  • 3 (003)

    ~ 14 ~

    .

    . ,

    , ,

    ... .

    .

    , . ,

    .

    ,

    .

    ,

    .

    . ...

    ,

    .

    , .

    .

    .

    2 ,

    , .

    -2008

    , ,

    20 000 2

    , , .

    .. ,

    . - ,

    - -2010

    .

    - .

    .., - - ,

    , , , -

    .., - ..,

    -2010

    . 2009 5

    - .,

    .,

    / /.

    , ,

    , , - -

    , - - .,

    ., - - .

    -2010 ,

    , , .

    . 2009 5, 8 2 -

    2010 10 -

    . , , -

  • 3 (003)

    ~ 15 ~

    , , - ,

    , , , ,

    , , 30 130

    , 200 . - . 10

    200-

    , -

    . - 221

    . - , , -

    .

    - ,

    . , 2010 4

    7 21-23-

    . 10

    . , ,

    . -

    . , .

    .

    , .

    , ,

    ..

    , ,

    .

    -

    .

    ,

    .

    .

    / 1/,

    .

    / 3/.

    .

    , , ,

    -2010- .

    -2012

    - , -

    . ?

    .

    ,

    .

  • 3 (003)

    ~ 16 ~

    1

    -2010

    1. - .

    2. - .

    .

    -

    , -

    ..

    -

    ..

    ..

    ..

    ,

    -

    ..

    ..

    - .

    - -

    3.

    ,

    - ,-

    .

    4. - .

    ,

    ..

    ..

    ,

    ..

    - .

  • 3 (003)

    ~ 17 ~

    2.

  • 3 (003)

    ~ 18 ~

  • 3 (003)

    ~ 19 ~

  • 3 (003)

    ~ 20 ~

  • 3 (003)

    ~ 21 ~

  • 3 (003)

    ~ 22 ~

  • 3 (003)

    ~ 23 ~

  • 3 (003)

    ~ 24 ~

    BURIAD STUDIES III 3 (003) 2010

    , ,

    .

    , //

    , , .

    : , , ,

    ,

    . , , . . / - , ./

    - .

    , , . , . / . ./

    , , , -, , , 7 , , //, 3

  • 3 (003)

    ~ 25 ~

    -, 10 .

    , , , 4 , , . :

    : 1. , 2. , 3.

    : 1. - , 2. ,

    , - , , 2 :

    :

    . h h h h h h h h dz,-t` -za , -`a

    . h : ... haa h , ,

    ... ...h, h hoo h

    h h h, , ...

    ... h , , ...

    ... , , h ...

    ... h h , h , h ...

    ...h h, ...

    / /

    a:d / -e:d,- o:d, -4:d/

    --a:d / -e:d,-o:d,- 4:d/ . h . h , , h , h.

  • 3 (003)

    ~ 26 ~

    , h , , h h ,

    h, h

    h,

    , h , h h / / n n .

    h . ... h h , ... ... ... h, h , h , h

    , ?- h, h

    h ,

    / / sa:r /-se:r,-so:r,- s4:r / -ha:r /-he:r,- ho:r,-h4:r/ . h

    . ... h

    h ... ... h

    h... ... , h... / / -da1 /-deg, -dog ,--

    d4g/ -da1/-deg, -dog, -d4g/ . h .

    ... h h h... -. , ... / / :

    II a:t`/-e:t`,- o:t`,- 4:t`/ i/i/ i 2- i:t`, i:` . h .

    ... , - ... / ./ II / /-1tun, gtun -1ti

    . h . , -

    ... ... , ... / /

    .:

  • 3 (003)

    ~ 27 ~

    1. dz,-t` -za , -`a

    2. -sa:r /-se:r,-so:r -s4:r/ -ha:r /-he:r,-ho:r ,-h4:r/ 3. II -a:t`/-e:t`,- o:t`,- 4:t`/ -i:t`, -i:`

    4. II / /

    -1tun gtun -1ti

    .

    1. a:d/ -e:d,- o:d, -4:d/ a:d / -e:d,- o:d, -4:d/

    2. n n

    3. -da1 /-deg,-dog,- d4g/ -da1 /-deg,-dog,- d4g/

    h -za , -`a .

    , . - .

    2 .

    , , 2 .

    : . - . - : : -/ / 1. ,., , .,2008 2. ,,., ,-.,2002 3. , ,, ., ,.,2001 4. ,.,1983 5. -, ., ,., 1998 6. ,., ,., 2004 7. , ,,., ,.,2008 8. , ., , ., 2004 9. , -., 2007

    ,

    , .

  • 3 (003)

    ~ 28 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    ,

    . . ., ,

    . , 25.

    , .

    : , , ,

    /, , , ,

    ,

    , .. , .

    , , . , .. , " , " (2, 28).

    , , , , , , .. .

    , , . - , . , , , . , , .

  • 3 (003)

    ~ 29 ~

    , ( ), ( ) ( ).

    , . , ( ). (. ).

    / , : - . , , , , , .

    , . , (4, 419). . . , , / , . , . , .

    ==, == ( I- ) ==, == ( II- ) =, =, ==, ==.

    , ==, , ==, (4, 507).

    ==, == ( I- ) == ( II- ) =/=, =/=, =/=. == (, , ..). (, , , ..), .

    == /==/= == = ( == ( ""); == =; ==

  • 3 (003)

    ~ 30 ~

    , == == ==.

    , . =. = == (5, 406). , =, , == . , == , .

    , , : == , , == - , == . ==/== "":

    == - == -

    . .

    :

    ==,== ==,= == == ==

    == == == ==

    == ==, == == == ==

    == == == == == == ==

    , , . , , , - , , .. (2, 29; 1, 178). , , .

    - : , ( ), , ( ) (8,583). , , . ,

  • 3 (003)

    ~ 31 ~

    , .. , , .

    , . , .

    , , .

    , , ( ) ( ).

    - (- ), (), ( : , ..), . , , , , . , , - . , , .

    , , , ,

    - , . -." " - " (, -.346). , , , , , .. .

    : -, , , -, , .. , .

    - , . : , . , (, , , .) -. , , . , , , . ( . .: . , -.32-62).

  • 3 (003)

    ~ 32 ~

    . , , , , .. .

    - =..., =h..., - =... =... , , . - , - , , , , : h

    . h h . , - , , , : h . , , , : .

    =... =... , : h " ".

    () . -

    , , : y, y . (, -.8) ,

    . , - = = . , - , : y, h, , . y , . (.., , -.13) .

    ( =..., =... =)

    , : y h. /.., , -.11) " , ". . (, -

    .10) () (). , , (, , -.6) ,

    (), - . ,

    , . . , : , , ,

    , h , , . : y yoohoo h .

    , , .

  • 3 (003)

    ~ 33 ~

    h, , , , h, y,

    , , (

    ), . , y, h, hy, , y, , y, , . : h h hy y yy

    . , , :

    , , . - .

    .. .. . , - , - , , ( , , , ); - , ... , , ( , ) (3,- .111).

    , ,

    =, =, =: ... (..).

    , (.). , ,

    (.).

    , : (..).

    , =, =, , :

    (..). , .

    , : ,

    (). (.).

    , , , . , , , , , , - ( - .-.) .

    , : =h, =, =, - = , - , .

  • 3 (003)

    ~ 34 ~

    . , , , . : h , ( ); yoo h ? (), ?; y

    h ! !; yh , , , ; h h hy

    oo , . , , ,

    , ? .. : ... - : , , (9, .170).

    .., .., , , .. . (.: . , -.117-177, , 1964, -.237-259). .. .. (7, .200-217).

    , .. . , .. , , , .., . (.: , 1958, -.281-283). .. .-.. (.: , 1969, -.72).

    , (.: , -.264-327), , , .

    .. (.: , 1947), - . .., .., ... , , (.: , 1966, -.8; , 1978, -.31-37).

    , , , .., , , ( ), ( ) . (.: , 1980, -.154-180; , 1988; 1988, -.85-94).

    , , , .

  • 3 (003)

    ~ 35 ~

    . - , , : , , .

    , =, - , / , , . , , , .

    , , , , , , () .

    , , . , , . , , =, - =, - =, - , . .

    . , . , , , , .

    :

    1. .. /... - ., 1976. 328. 2. .. - : // -1967. 2.-.18-31. 3. .. . /.. . ., 2002 4. . -., 1970. -767. .. /.. . ., 1964. 452 . 5. .. . 2- . -2- . /.. . ., 2000. -674 . 6. , .II. ., 1982. - 709. 7. .. . /.. . - ., 1963.

  • 3 (003)

    ~ 36 ~

    8. .. "" // . - , 1980. -.154-180. 9. .. / .. ., 1977. 10.. // . . ... -2- . .: , 1998. -685 .

  • 3 (003)

    ~ 37 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    -

    ..,

    ...,

    ,

    .-

    . () , . 30- - . .

    60- - - , , -, - , , .

    , :

    ) -, (1918-1936 .);

    ) , , (1936 . ).

    - , , , ,

    , . : ,

    , , ;

    , (. -), =

    () , , = , =

    , = (. ); =

    , ; , . :

    ) , -, -, - ; , .. ;

    ) . . ,

  • 3 (003)

    ~ 38 ~

    , ..: ,

    , ,

    , , .

    , : , ,

    , , , , , - -,

    .

    - : , ,

    , , , .

    (. Neos

    + logos )., , , . , -, , , .. , -, . , , .

    : 1) , 2) ,

    3) . ,

    . : , , ,

    , .

    : , (), .

    , . :

    () ,

    -, ( ), . , .

    - .. 130 . .. , , . , : , , , , , , , ( 1974, 124).

    , .

    ..,

    =, =,

    : , , h ,

    ( 1974, 183). -.., , ( 1993, 54-55). ,

    : h ; , , ,

  • 3 (003)

    ~ 39 ~

    , ; ; , :

    ; ; , ,

    , / , ; :

    , , , () (). , =

    , : , ; ,

    .

    =//= (=//=), =//= , .-.., ( 1993, 28). , , . , ,

    , : ) : h , ,

    ; ) : ,

    ; , , - , ,

    . , , , , . -, , , -, , -, , . , , .

    , : , ,

    , ; () , . . ,

    : , ; ;

    ; ; , , ;

    , ; , ().

    . , .-.., , ( 1993, 158). .. , , ( 1977, 282). , , .

    , ,

    : ,

    .

  • 3 (003)

    ~ 40 ~

    1) - , . ,

    ,

    : , - : 1) (

    ); ;

    ; ;

    ; - -

    ; ( ); 2)

    ( ); ; 3) ( );

    ; ;

    ; ;

    , ; h ,

    + h ; ; , ;

    ; : ;

    ;

    .., , , . , , , , . , ,

    -. h , : . h , , h , . , - - . , , , , ; - .

    - : ,

    ; ; +

    + .. =: ,

    () ,

    ,

    , ; -

    , =, = - ,

    , ,

    , .

    . , . , , ,

    , - :

    , h , , h

    ; ; ;

    ; h , ;

  • 3 (003)

    ~ 41 ~

    ; .

    -: , , , -. , ,

    : , ,

    , , , ,

    . ,

    . , 30- h ,

    . , ,

    : , . , , .

    , : ,

    , : ,

    . - .

    , ,

    (. : , ,

    - , , ).

    ,

    : , , . ( , , ).

    . , ,

    , .

    : , ,

    , , , -

    - . . , ( ,

    ; , , ). , .

    ,

    . , ; , . .

  • 3 (003)

    ~ 42 ~

    . . , , - .

    .

    ( ,

    , , h , ..). , . , , , - ,

    - . , .: . , , . ,

    . , . , . , . ,

    , . , . , .

    ., . .. ,

    , , ,

    () ( . ccasionalis ).

    , . , . , .

    , , . , . , , , , (.: , 1970).

    - ,

    : , ,

    , - -. - ; , .

    , : , .,

    : , . , . . , () . ,

    .

    : , : ,

    ; , ; ;

    ; . . ;

  • 3 (003)

    ~ 43 ~

    ;

    ; ;

    . .

    , , : , h. , , , . , , - . , - , .

    - : , . , .

    , ,

    : , ; , (. .) - , .

    (),

    (). , .

    -, .

    , . , , . .., - ( 1974, .320).

    , . , , , , , , .., . , , , . , , , , -. : , , , , , , , , . , , , ,

  • 3 (003)

    ~ 44 ~

    , - . . - , , .

    . , , , - , .

    , , . , . .

    , . , .

    , : 2003 - 88 hh .

    ( 2005, 27.10) 2003 88 .

    ;

    h

    ( 1998, 22. 10)

    .

    , h

    , - , . ,

    : h ( 1998, 15.10)

    ; ; ;

    ; - - . , , , - , . , ,

    , , : ( ) ,

    ,

    , ;

    , ; ,

    ..

  • 3 (003)

    ~ 45 ~

    , . .. , , . 1928 . - , 2000 - - . - . , ., .

    , , , - () (1931 .), . . . , 1936 1940 . : -, ,

    . ( , , ,

    , , , ,

    , , , , , ,

    , , ,

    , , ,

    , ,

    , .) - .

    , . - , , . , . , .

    ,

    , , , , . , , , . ., (1976) 2000 , 1250 , 750 . , . , - . .

  • 3 (003)

    ~ 46 ~

    ( ) ( ) , , , , , , ,

    ( ): , , , , , ,

    . . , , , , (.: 1966, 44).

    .. . .: , 1974. 338-355. .. . ., 1984. -.. . -: , 1993. .54-59. . . , 1976. .. . .: - , 1963. .., .. , . ., 1970. . . , 1966.

  • 3 (003)

    ~ 47 ~

    .. - // - (). ., 1995. . 58-71. .. . -, 2000. .173-180. .., // . -: ... 1965. .104-109 .. // . -, 1972. . 87-98 .. - . -, 1974. 183-187. .. . . ., , 1977. . 282-287.

  • 3 (003)

    ~ 48 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    - ,

    .

    (Ph.D)

    ,

    , , . , . , . .

    , , , ,

    , , ,

    . , , . , , , . , , . : ., ., ., .-, ., . . , .

    1. , . , idiom . : , , .

    2. . : , , . .

    , . , , , , , h , , .

  • 3 (003)

    ~ 49 ~

    .

    , , , , , , . , , , , .

    - ,

    , ,

    , . . , , , , . , , , .

    .: , . 1 : , , , , , , , , , 10 . , ()- , . , . , , , , . :

    1 ,., 8- , ., 1999, 31-

    , ,

  • 3 (003)

    ~ 50 ~

    . , , .

    1. , ,

    . , , . . , . :

    h h . , h h () .

    , .

    h h, , , . : , h h, .

    h , , , : h , . , , , , , .

    () .

    , , . , .

    .

    , , . h, .

    ~ ~ , , .

    , . .

    ~ , , , .

    h , .

    , ,

    . - , ,

    . . .

  • 3 (003)

    ~ 51 ~

    2. ,

    , .

    , 1. ( ) 2. h

    . ,

    , . , . , .

    h h h . : .

    . h

    h h . .

    .

    , .

    h . .

    h , . : h h

    . . . 1950- , , . , , h h! , . : , ( ) .

    , : h h . ( . .)

    h . , .

    , , .

    h , , . , . . .

  • 3 (003)

    ~ 52 ~

    h , .

    3. , h - , .

    . .

    hh h . , .

    h , .

    , .

    . , .

    , , , , , .

    h , .

    ~ ~ ( ) , , .

    4.

    ~ , , .

    , .

    . , .

    , , , , .

    1. , , , , , , , , . .

  • 3 (003)

    ~ 53 ~

    2. , , , . .

    3. , , . , , , .

    Abstract Idioms in a language are special reflection of that language speakers thinking, customs

    and living. Because they are explained by viewing something from several perspectives it is an important feature of idioms in a particular language and a dialect.

    Idioms about people and their living in the Buryat dialect are results of their life style and everything they have used in their living. Therefore, a long period of time of human life is a source of originating idioms.

    1. . ,., 1999 2. . ,., 1997 3. .. ,-, 1999 4. - . ,., 2007 5. - ,., 2000 6. : , - ,-, 2008 7. . ,., 2000 8. ,.., , -., 2002 9. - ,-, 2001 10. . ,., 2001 11. . ,., 1966 12. . , , ., 2005 13. http//:www.nomoihan.org

  • 3 (003)

    ~ 54 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    (. h

    )

    .-.

    (. -, ) h

    h h . hh h h, h h .

    h, , h , ; h, ; h h .

    , h , h , h . h , , .

    : h... h , h h h , y . .. , , h , h .. h? h hh ? ?! ... , : .. ... [3, 277]

    , h h. h, , h . h , . h , hh . h , , . . : h h () h, h h... (, ) h ? h hh o h !... h h h

  • 3 (003)

    ~ 55 ~

    . , . h h . h, h h h h h. h, h , hh h , h h . . h h , h h. [1, 51]

    h h, h h h h h h , , . h , , . h , h h . [3, 282]

    h , h h h, ?! , h, , h , h , , , , ... [3, 282]

    h , , , h hh ? hh , h h, h , . h, , . h, , ...

    (, ) . h . , h . , , h h . h h , h. h h.

    h h : . , . , h, . h h , , , , h , h, .

    h , h , , , h , , , h h . , h, .

  • 3 (003)

    ~ 56 ~

    . h, . , . . h , h . Y, h . h h h, h h . h, h .

    h h h h h , h . h , h h . Y , , h h . h , h h. h , , h h . . h h , h, h h . , . [1, 52]

    h h h h, ?

    h , h ? h? h h ,

    , h h hh h h hh ? . , , . , , ? ? h, h , ? h ? h h , ?

    h h? h h ? ? [3, 361]

    , h . , h . , h , , . , , . , h , h , h . , h . ... ... h ?, h h !, ? ? h ? h . , h, . , ! , , h h h . ,

  • 3 (003)

    ~ 57 ~

    : h h . . [4]

    h, , h h h , , h .

    h h , h , , h .

    , h . (), (, ), ( ).

    h . h h, h . , hh, h h, h . , , , . h, h , h , hh . , , h h h , , h . h h, h .

    h h, h , , h . h , , , , , h h . , h h, , . h h, , h, h h, h . h , .

    , h h, , h, . [2]

    h. h, h h, . , , h . h, , . , , , , . , h, h, , . h, h, h, h , h h , h . [2]

  • 3 (003)

    ~ 58 ~

    h , h , h h h, , h h , h ; h , , , , hh , , h h, h h , h , , .

    h h . h , , h. h . h h, , , , -

    , y h h ! [3,355]

    1. , .. . // ..

    . - -Y, 1997 2. , . ? // 1984, .9 3. , .. - -Y, 1982 4. , . . // 2001, 1

  • 3 (003)

    ~ 59 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    (85 )

    .. , ...,

    ,

    y yoo yyy h. y h --- y y yyyyy, y h h : y h , yh y, y y yh , y h, h oooo h , y oooo , yyy h h h [1, 88 .]

    y h y y , y h , y yyy . y y , , h .

    1924 y -Yyy y yh . y h yy, y yoo yoo: , yoo, yoo, h oo h . 1945 -Y y y yy, h. , , y, y h . h y , y , h . h y, h .

    y h , y . y yhoo y, h h . yyy y, h yh y. h yy, h yoo h : , yh , y, , . - : y, yyy , , , h y , y y oo h h.

    y y oo , y , yy , y h :

  • 3 (003)

    ~ 60 ~

    y , y . hy yy, y . y . y. . [2, 3 .] y , y , y y h y

    , y y yy h , y yy , yyy y h h :

    , y, y . , yy . [3, 150 .] y , yy . [4, 5 .] y , y y , y h , ! [4,7 .] y y , yoooo ,

    y yyy , y , y , h , y yyy .

    yy y y yyy yy, yyyyy h . , h Y y y y y h y yy, .

    y , h . yy ( ) h , yh . yy h h yy ( ), h , y , y yy h , h . yy

  • 3 (003)

    ~ 61 ~

    y yy h yy , hh h . h h , .

    yy, y y y yyh . y h 2007 , , y y , yyyyy, y oooo h, y h yyy yy, oooo , h h yyy y yhoo , . yy y y , yy h y :

    yy yoo, , yy h y . y, hy, y yy. [5, 124 .] y Oo h h

    h : yyyyy y y . Yyy h Y y , , h , . Y yy Y, , , h h Y , Y yyy . [5, 103 .] y yy y, y

    , y , y , y h y y h . yoo y h Y y (), (), y (), -y (y), y () y y y , h

  • 3 (003)

    ~ 62 ~

    , oo yoo . yoo y y : yyyyy, y y, hy, yy, y y , y y , y yhoo , , yyy h, h oooo : , , , , h , h , , h, oohoo , y , y , , , h y !, yy yy, h h ; : y?, y?, y?, yy , y?. oooo h : , , h, , h, , h y, , , , h, , h yy, , h, oo ..

    y h yoo h . Y y yyy yyy y yoooo, yyy yyyyy y h y h. h :

    y, ! y y h, , , , h, oooo ! [5, 79 .] , h: h , , , h, , , , h yh y [5, 104 .]. y y h

    h [5, 17 .]: h y , y h, , y , , . [5, 17 .].

  • 3 (003)

    ~ 63 ~

    h y yh. y , y h yy , yy . h h [5, 87 .]:

    Oo Oooo y , h, yyy h , yyy , , y y y, , , oooo , h, y . y , . [5, 87 .]. yoo y yoo h

    h h yy yy! h y y :

    h yy Y, Y . y , , , yy yy, h yy yy! [5, 154 .]. y h yy , yoo

    , h h y:

    h , h , , , y yhoo y , h, hy, h, y, , , , h! [5, 172 .] yoo y yoo, yyy, y

    y h oo . yyy y h , y oo

  • 3 (003)

    ~ 64 ~

    y , , y h h yyy, y h y y h :

    yoo y h, ! [5, 141, 142 .]. yoo

    y. y h h, , yoo y y y , y , y , , , y [5, 183 .] yyh . y y y h y, yyyyy y, y!

    :

    1. . // . 2008. 3. 88 . 2. . . , // y. 1998. 30. 3 . 3. . . yoo yh yyy. yyy, , . -Y: , 1984. 224 . 4. . . . h 108 yyy. -Y: , 1994. 5. . . y : . -Y: , 2007. 204 .

  • 3 (003)

    ~ 65 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    -

    h

    -, 2009 : ,

    , .

    : 1

    2 .. ..

    3

    . - - , - - - --. h , h . h - h.

    - h. , h ( h h), h h. 1960 . , h h .

    , h h , . h h . h, . , ,

    . , - ,

    . h, ,

    h . , - h. h , .

    - h, , h .

  • 3 (003)

    ~ 66 ~

    h , . h

    . h , h.

    h .-.- , h .

    .-.- h .. . , , . , .

    ..: -

    . - h h , h

    . 1- (1- 137) (,

    ) 2- (138-270) (,

    ) 3- (271-408) (,

    ) 4- (409-537) (,

    ) 5- (538-674) (,

    ) 6- (675-788) (,

    ) 7- (789-860) (,

    ) 8- (861-1000) (

    ) h h h .

    , . h .. . , h .

    , , .

    , , h , : h, , h, , . . .. h , h h . .. h , , , .

    , h.

  • 3 (003)

    ~ 67 ~

    . h , h . h , , , . , , . .

    h . , h h. h , . , , , , . . h . h , . h, h .

    h , h , , h , h . , , h . h h , h h h, , .

    , h, - h . , .

    h :

    1.

    2.

    3. ..

    4. , .2, -

    5. , 1926

    6. .. . -,1972

    7. , 1992

  • 3 (003)

    ~ 68 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    ,

    h,

    .

    . h

    . h , h .

    h - h .

    h h.

    , , h , . h , . , hh , h , . h . , , , h h, , . , . , h . , hh h . h , h , , ,- . h h , . , , . , h . . h , , , hh .

  • 3 (003)

    ~ 69 ~

    1727

    . h h , , 1729 4- , . hh .

    - h. , , h h, , , , h , h h. h h .

    - h . , h , h . h , , , h.

    , h h , h .

    h h , , , 1795 h, h h.

    - h , 1800 . 1801 h . h h .

    , h

    h . h . h , , . h , , h h h . h , h h . h h. , . h : h , h .

    h h . h , h h. h , , , h . , h h h , hh , h . , , , h .

  • 3 (003)

    ~ 70 ~

    , h

    . h , , , h. : , h, , . , h.

    h . h. h . h h . .

    h - ,

    h , h h .

    - h , , h . h. , h. - h , h , h, h . , h . h h , hh .

    h . : , h . , h .

    , , h , , .

  • 3 (003)

    ~ 71 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    ..

    ..

    ( , . -) 2009 . 120

    , (1889-1978). , , .. .. .. . , , . , .

    .. .. , .. , .. , - (). , .. , .. , .. , .. . , , .

    .. 1889 . . . , . 1908 ., 1970- .

    .. , , , , , , , . .. , . , , , , - , , , . , , , , . , . , , , , , , , ,

  • 3 (003)

    ~ 72 ~

    . .. , , . .

    1911 . .. . , . - .. . .. . , . , . , . , . . .. (), ( ), , () . , , , . , , 400 . , .

    1923 - .. -, , . , . - . .. , .

    1 1931 . .. ( , , ). - . , , , . .

    - .. . , . , , , , , . 2007 . - , , . 100 , 100 , 6000 , 15000 , , , , , , , , . : 1. , 2. , 3. , 4. , 5. , 6., 7. , 8. , 9. , , , , , , , 10. . , , , , .. .. .

  • 3 (003)

    ~ 73 ~

    : - .729 (171 .), - .731 (184 .), - .732 (1 ), - .734 (153 .), , - . 741 (16 .), - .742 (125 .).

    .. 1950- ., , (1959); - (1960); 3- (1961, 1965, 1970); (1970). , . . , , .

    .. , , - , . , .

    .. .

  • 3 (003)

    ~ 74 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    .

    -

    ,

    . , , , . () . . : , , , , , , , .

    - - - . . 1969 . , , , , 18 .

    . , , . , . . : :

    . ..

  • 3 (003)

    ~ 75 ~

    , ()

    .

    . . :

    . . ..

    . . . .

    ()

    ()

    .

    , , , . . :

    . .

  • 3 (003)

    ~ 76 ~

    . , . .

    , , .

    , . . . . . , .

    , , , . . . . . . . . :

    .

    .

    57- , , 12-13- .

    .. 1961 - ,

  • 3 (003)

    ~ 77 ~

    . .

    , , . :

    ...

    -

    -

    -

    - . . .

    ?

    ?

    . , . :

  • 3 (003)

    ~ 78 ~

    . , , . . :

    .

    :

    ?

    ? . .

    .

    . :

    , .

    , () 1 . , , . . . . ,

    1 .. , . 1967 . 93- .

  • 3 (003)

    ~ 79 ~

    . . :

    ()

    ( )

    .

    .

    (h ) . , . .

    . . . (), () . . , . , , , . :

    ,

  • 3 (003)

    ~ 80 ~

    .

    , , ,

    , , . . . . : :

    . .

    . . . . . . .

    , , , , , , , , . , .

    , . .

  • 3 (003)

    ~ 81 ~

    , .

    .

    ()

    . , . . . .

    :

    , , .

    . . , , , , . .

    , . . , .

    .

  • 3 (003)

    ~ 82 ~

    , , , .

    .

    . . :

    . .

    . . , 18 13 . , . :

    , .

  • 3 (003)

    ~ 83 ~

    . :

    . .

    . . , .

    , . , , , , , , , , .

    ? .

    . . .

  • 3 (003)

    ~ 84 ~

    .

    . .

    , .

    : . 1980 ,

    - .

    , .

    .

  • 3 (003)

    ~ 85 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    . .

    . ., .. .,

    . .

    . , - , , .

    . . .

    . . . - , . , 1913-1914 . . : , , , ( , . 6). , (1913), (1914), (1916). 1915 . , . , ( , 1925), ( , 1925). . ( , . 6). , . , : , . , . 20- . , .. , , .

    - , . , 1923 . .. , .

  • 3 (003)

    ~ 86 ~

    , , , , , , , . 1924 . . , - . (. )

    - , . . , 1958, 1963 . .. (. . . . ., 1958, . 1, . 14-18), ( , . 17).

    . . .

    1943 . . 3,5 , , . , , , . XIX . . . , . , - , . , . , . . , , . , .

    . . , , , , , . , . , . , . , . , XIX .

    . . , - ( ): , , ( , . 992, . 6). -

  • 3 (003)

    ~ 87 ~

    . .. , . , .. .

    . . .. , , , : , , ( , . 992, . 7).

    .. .. - .. 1889, 1890, 1903 , .. .

    , . . , , - . ( , . 992, . 9).

    . . , , , . , , .

    . . , .

    . . . 1940 . , . . , , . .., , , . . . , . , , . . . ,

  • 3 (003)

    ~ 88 ~

    . . . . , , , . , . . , .

    . . , , , .

    , . , . , - . . .

    . . . 16 1946 ( . - . , 1979. . 207).

    . . . . , - , . ? (. 207)

    , .. , : 1) .. ? 2) . ? 3) ( ) , .

    , , . . . . . . , , . . , .. , , , 1947 .

    , . . , ,

  • 3 (003)

    ~ 89 ~

    : .. , .. . , , , , , , . , , , ( . . .: . . : ( . ., 80- - ) / . , 1969, . 9).

    . . . , .. , , , . . , . , .

    , . . , .

    1. . . . ., .

    1., 1958; . 2., 1963. 2. . . : (

    . ., 80- - ) / . , 1969. 19 .

    3. . - . , 1979. 209 .

  • 3 (003)

    ~ 90 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    ,

    .

    -

    , , , h

    h . 2002 h, 35357 h. h, h h hh . , h . 11 (, , ) h, h h .

    h: ( ), , . 1982 h, 19398 h, 2000 (1, .641).

    .. h, , h (4, .4). h h, ? , . , , h, .

    . h ( ), h , h.

    h h . , , -- ( h h), , h - , , , - , - , , h - , - , - , - , (, , , ) - , .

    2002 h, 2334 h. h h: (),

  • 3 (003)

    ~ 91 ~

    (), (). , , .

    . h . : , , h , . , ( , h ) h , h , , h h. : , , , , , . .. h, 1700 6,7 h (2). h h h h , , . h , h 461.

    h h h. . : , , . h h . h, h 29,8% (3, .75) h (3, .75).

    h h, , h h . h (1992 ), (1992 ) , .

    90- () . 2005 h h . 2002 () h h . 419 . hh h h h ( ).

    90- h , h - h . h h, , , . h , h h, h h . h . 2009 h , .

    h , . h . , , - h . h , .

    .

  • 3 (003)

    ~ 92 ~

    , . h, , h h .

    20- 90- h h . , , .

    h h, h h , .

    h : 1. .. : . ., 1981. 2. .. XVII . ., 1960. 3. .. ( ).

    -: , 1997. 4. .. ( ) . .:

    , 1985.

  • 3 (003)

    ~ 93 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    ..

    ( )

    - XVII-XIX ., , , , .

    , , , . , , (), , , , [3, . 48]. , .

    , , . , 1207 . - . , , , . 1247 . , . , - - ,

    irege-edi a-tur: qoyitu jg-ee qaraai sibaun sausan met malaqai-tai: aqai-yin qangsiyar met utul-tai glige-yin ejin- jalaran iriki-dr: tegn-lge saad-gei tende iribes: sain amitan-u tusa anu yeke btk bolai [1, . 64] , , , , , . , 1247 ., , . , . , (1235-1280) . 1264 . .

    : tegn- qoyin-a toli (tului) qaan-u 2-duar kbegn krdn oriului qubilai een qaan ber: angqan-u sakiy-a

  • 3 (003)

    ~ 94 ~

    bandidayin ai: paba blam-a blova krus kyalmcan-i jalaju aqui yeke glige ergl kij sanvar tanggari-iyan sakin idaqu 24 kmn-i daqaulan kiy oirun abii-i abu: basa k urban ayima tbed ulus-nar-i liim kemek balad-tai ba: bgde orun ajar-tai-yi: teg- medel-d erglceged: kitad-un keleber ing ing da-a gsiri: mongul-un keleber urban orun-u nom-un qaan paba blam-a kemen sola ergj 1270 on-du terigi-yin degere: mongul-un drbeljin sg-yi jokiyaju tegber nomlaqu sonosqu bisilaqu btgek terigten jirum-i bayiulju sasin amitan-u tusa-yi yekede jokiyoju: enedkeg-n ajar-aa burqan-u arbidqu aril terigten olan adis-tai sitgen-i jalaju keyid sm-e-ner-i bayiulasan bui: [1, .65]. - . , . , , : - , - , . 1270 . , , , , , . ,

    (. .. ).

    , , krdn oriului qubilai een qaan , - urban orun-u nom-un qaan paba blam-a . ,

    , , glige , , (. . .) id., ergl , , (. .) id., sanvar , (. .) id., tanggari ; ; , (. .) id., abisi , , , , kiy oirun abisi , (. .) id., aril , , , burqan-u arbidqu aril , (. .) id., adis , , olan adis-tai sitgen , (. .) 1. ; 2.

    [4, . 155], keyid , , (. .) id., sm-e , , h id. .

    . ,

    : Tegne qoyina inggis-un y-e-yin yeke ba ba-a qaalid anu: y-e y-e-degen yekes blam-a-nar-i jalaju: asin-i delgereglegseger bayiad: tmed-n altan gegen qaan ber: ddger dalai blam-a bsovad nams rgiamcova-yi jalaju: olan mal alaju ongod-i takiqu urim-i boliulan: burqan-u asin-u olan yeke jirum-i 1578 on-du jokiyobai: [1, . 65-66]. , - ,

    1578 (.

    .. ).

    : jalaqu 1) , ; 2) ;

  • 3 (003)

    ~ 95 ~

    () ; ( )

    ; ; yekes blam-a-nar (.)

    , . (. .) .

    yekes blam-a-nar : yeke blam-a -s, -nar. : yeke ba ba-a qaalid , olan yeke jirum . , ,

    , .

    ddger - ddger dalai blam-a bsovad nams rgiamcova - , -

    : XIV- - - XIV-. asin

    asin / sasin . (. .) id.

    , -.

    . : engde anu: angqan-du ariun aabad-tai bged: nom-un suruli-dur mergen bolusan qudun-u daang-un ingjiba lubsang lhngdb dangdar-un ber jalaran terigsi-yin sireget blam-a bolju sauad: tere orun-du burqan-u asin-i aqui yekede delgej: olan nom-un oqa suruli-nar-i bayiulan geyiglk-yin adna: aru ajar-a urida-ni delgerege-gei mcan vanivun oyiru-yin suruli-yi negej: degereki bayial-un emneki tala-yin bgde daang-ud-aa olan erdem-ten blam-a-nar irej: olan jil-d tedeger suruli-nari tegs suruju: olan ulus-nar gebsi karabma kabju-nar boluad: teden-ee ndslej klng naur-un ba ana-a-giin daang-ud-tu: tere suruli-nar sine negegdej asin-u bayidal yeke delgeregsen bui: terigsi-yin cuugel-un keyid-n uira: erte a-tu boda banin bova las rnam rgiil-un gegen-ten- nomi corji gelng sltim-dr isi jeglgsen anu: irege-edi qoyitu a-tu: buriyad ulus-nar nigen y-e-degen cuugel kemek ajara keyid bosqamui: keyid-n nere-yi dasi oyingbulling sakiulsun ber sakiqu tulada teyin nerelemi: ene keyid burqan-u asin-u oul bolju amitan-u tusa anu yekede btmi kemegsen bou jarli bui amui: [1, . 79-80]. - . . , -. . , , . .

    . , - , , . , .

    , (. .. ). , 1801 .

    . , , .

    , ..

    -.

  • 3 (003)

    ~ 96 ~

    -

    . , . . 1845 . . , , , [1, . 42].

    , , , , singjiba / singzodba, (. .) < (.) , ; ,

    1- . , , , , , -, - [2, c. 166-167]. oqa , , (. .) id.

    , Buriyad mongul-un tobi teke

    (1983), 1736 .

    boda ejen qaan-u tmen tmen nasulaqu-yin tlge, sm-e keyid bayiulju, lama quvara-i olan talbiju, qural nom-i ungsiulqu [5, . 27]. ,

    (. .. ). , , : , .

    , , , lama quvara kmn-d kili gej bayida-gei , nige k ben lama bolabal altan subur-a bosqasan-tai adali yeke buyan quriyamui , , [5, . 27-28] , .

    , . , glige-yin ejin , erdeni-yin ergl-nd , takil-un edlel , klgen nom-ud , bey-e jarli sedkil-n itgen , , olan adistid-tai sakiusan , ubasi-yin sanvar abqu , urban erdeni-yi takiqu , bou jarli , bgde-dr kiy vcir-un abii ggk , sanvar tangari-iyan sakiqu , burqan-u arbidqu aril terigten olan adis-tai itugen-i jalaqu .

    , : (corji /

    sorji) - ( ), (gebgi)-

    , ,

    (ingjiba / singzodba) - , ,

  • 3 (003)

    ~ 97 ~

    (umzad) - ; ,

    , (nirba)- , (takili) -

    , (duuni) - , (jim-a)-

    , (ireget blam-a)- ,

    (gebi)- , ,

    , (gelng) , (kabju)- , ,

    , - , , (karamba)- , - , . , , :

    (oyiru-yin suruli) - (: -).

    , , , , , ,

    , : krdn rsiglgi qubilai een qaan , urban orun-u nom-un qaan paba blam-a -, qami-i ayiladui ddger dalai blam-a , : tede yeke deged ejin imperatorica yelizabiita pitorobna , ros-un yeke deged ejin imperatur qoyaduar piotur , bayial-un emneki tala-yin buddha-a-yin asin-tan-u bgdeyin galavnui bandida mkambuva blam-a , tere ndr erkim-i debeglegi-noyan nirciu-giin oblusti-yin aula-u tasu-un galavnui qomangdir gineral porui ikavaliir yepstape qarpovisi bikilmeng-u , - .

    , , , , .

    . , , , , : , , .., , , , , , , -, , , , , (

    ), , , , : XIII - - XIII-,

    , , : . (Y, 19 , 2001 . .5) .

    , , , , , . . ,

  • 3 (003)

    ~ 98 ~

    , . - , .

    , , ,

    1. . .1. // . . .. . IX. . - .: - , 1935. 172 . 2. .. . : -, 1993. 495 . 3. .. ( ): . . . . ., 1984. 4. .., .. h . -Y: , 2004. ( ).

    5. Bodongyud Abida. Buriyad mongul-un tobi teke. Obr Mongul-un soyol-un keblel-n qoriy-a, 1983. ( . -).

  • 3 (003)

    ~ 99 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    h h h h

    ,

    h

    ..

    1- h

    ,

    . h

    , , h , , h .

    , , h, h h , h , .

    h . h h h h , . 203 ( h ) .. 1- h 2006 h , 1 h, h h .

    h . h 4 h . 1- , h. 2- - h . 3- - - h h , 4-

  • 3 (003)

    ~ 100 ~

    - h - h h . h h , , h h h . h h h ( - ) , .

    h , h h, , h, h h .

    , h 70-80- h . h , h , .

    20-30- h , h 90- h . , 70-80- h, , h h .

    h h , h. h, h h h , h , h .

    h, , h h , h . h, , h h hh .

    h , , h, h .

  • 3 (003)

    ~ 101 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    / /

    , , , , - .

    1680 / / , , , , , . , .

    : ... . 1689 ... - 1697 , .

    . .. : 800- , , .

  • 3 (003)

    ~ 102 ~

    - / . / .

    / ./ 1730 800-

    .

    1727 8 20- /!/, , 1729 , 800- .

    , . , 1734 .

    ..

    .

    , . , // .

    51 280- , .

    ., . , 1734 .

    , .

    :

    1. 6 / /, 2007 2. I , ., 2008

  • 3 (003)

    ~ 103 ~

    3. . 1991 4. , - , 13, 2005

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    .

    .

    , . . , () .

    , , , () : ,

    . . . : . . . . ... .

    , . .

  • 3 (003)

    ~ 104 ~

    .

    , , , , . , . . , , .

    , : . . , : , , . , , . .

    , - . , . .: , : , .: , .

    - , . , , , , .

    . : , () 4000 , ... , , 70 ....1 . 70 9- - . .

    , , .

    . , () .

    , , , , .

    1 ,., , ., 1969, 8;32-

  • 3 (003)

    ~ 105 ~

    -, -,

    , - . () .

    Abstract There is a common unterstanding that Borjigons (one of the clans in mongolia) are

    descents of Chinggis khan. Considering this, most people desided to be registred as the Borjigons when we started reusing the clan names. In this article we table a different motion of the Borjigons. In other words, the Borjigons, whose ancestor is Bodanchar are malig Bayagud (bayud) Hamnigans and Chinggis khan was from the clan of Hamnigan.

    1. , ,., 2009, 2 2. , , , ., 2000 3. ,., , , ., 2002 4. ,., , ., 2006 5. , , ., 6. , ., 7. ,., ,., 1969

  • 3 (003)

    ~ 106 ~

    BURIAD STUDIES

    III 3 (003) 2010

    .

    (, )

    , , , . -

    .

    : ongol oto-un obo ijaur anu mongol-un gl sir-a qosiun-aca Saqula-un kbegn Jaya-a, Ombulu-yin kbegn Jayaaqan qoyar 1694 on-dur yeke deged ejen baatur aan qaan-u albatu arad bolqu ksel-tei bosqaul-iyar iregsen blge... degereki yerin jiruan on-dur (1696) mongol-un Virai batu tsiyet qan-u medel-dur bayisan jayisang kin Qontoor-un kemegi saui oron-dur ergmji ugei geju medegln 150 albatu arad- iyan daaulju Sira dalai,Sajiqai erke kemek qoyar kbegd-un iyen qamtu-bar Orus-un baatur aan qaan yeke ergmjitei, ajar orun elbegtei gej tegn-u albatu bolqu-bar

    ene orun-dur iregsen gedeg. (

    , 1694

    . ...

    (1696)

    150

    ,

    , .)1 . . .2 . 1691 8 (1655 7 -

  • 3 (003)

    ~ 107 ~

    8 ) . 6 49 . . 4 , , , 8 .3 . 8 1696 8 2 . 1636 1675 .4 1732 . . 1675 .5 , . 1990 ,

    .6 2008 . 1953 . ( ), ( ), ( ) , 13- , .7 , , (1914-1990) -

    . 300

    .

    .

    .

    .

  • 3 (003)

    ~ 108 ~

    . -

    . , .

    . .

    .8 - . . 19- , - , , , .

    ongol obo-un qosiun-u terign kin tayiji, Jaya-a deg Omboloyin Jayaaqan-tai abaanud yasutai qosiu jong-tai 1685 on-du niuda ulaar kij baraun jk-t Tbed qaan-u oron ildeng sayin asan, Kitad qaan-nu medel-d man-du sayin bolqu ag l bolumui. Qoyitu jk-t erig kimural-gei, tegs kt baatur aan qaan burqan-u qubilaan bui bayinam, tende negy-e kemen trg ebged inu jidkj bgdeger bayasu 3 jil dotor-a unuqu sayin

    mori olqu, knes beledk, 3 jil-un es yabudal-du oroqu-yi jbsiyeju batulaju (

    ,

    1685

    , , ,

    ,

    3 , , 3

    )9 , . , , . 3

    ....

    ,

    , ,

    ( ?

    ) ,

    ,

    , , ,

    3

    ,

    . 4

    , 150

    ,

    , ,

    , ,

    ,

  • 3 (003)

    ~ 109 ~

    , ,

    , , 1929

    , ,

    , ,

    .10 1691 . . .

    ( . ) . . .11 - . . . , . . . , .

    Tngri-ee jayaa-tu boda inggis qaan-aa usualan tasural-gei arban jiruan yeke qad mongol kitad-un tr tedkn sauju nigen jaun nayan jil nggeregsen- segl-n Toon temr qaan yeke tr-yi qar-a kitad-tur qaurtaju aldabai. Tegn- kbegn Biligt qaan-aa ekilen mongol-un tr-yi arban yisn qad tedkj drben jaun uin jil nggeregsen- segl-n aqar Ligden qaan-ber mongol-un qan tr-yin erdeni-yin qas tama-a manju-yin Dayiing qaan-u ar-tur aldasan-iyar jiran jil nggerebei. Kitad-un ungjin qaan-u tr-yi manju-yin Eyeber jasai qaan cerig-iyer ebdej erke-dur quriyabai. Ene uir-a qalq-a drben ayima br doluan iulan ordos doluan qosiun-u noyad-ber qamtu-yin sana-a neyileglk yeke iulan bolqu a-tur urusitu kin ene-ber usu-a darulaqu-yin niur edr bri tusiyan bayiqu-aa br doluan tmed-n noyan Erdeni qungtayiji-ber jarli negek-degen abaas-un drben qosiun-u dotoraa kin ene-ber kedn dakin usu-a darulaqu-yin niur tusiyasan-u jaur-a es urban edr uda-a kitu-a -ban qanuilaju kimusu-ban kisun bayiqu ene inu kn bayibasu qoortu kimural araqu sana-a bui aji. Mingjur vang-un urbaduar tayiji-yin kin-ee trgsen-iyer kin-u k kin kemen nereyidgsen egn- usu-a qalq-a drben ayima dotor-a kimural qoortu sana-a egsgeju ese jokildun kgegdegsen- es aqar Ligden-lge sana-a neyilej asin tr-yin uyiles-tur kimural bolusan es kke naur-a kr tbed-n sir-a yin asin-u qural kimuraldusan-aa geled-un Gegen gsi qaan-ber sonusu erig-iyer Ligden qaan otu noyan qoyaula-yi erig-tei inu orum-gei bolasan bisi. Qoortu otu noyan-u kbegn Qongtoor-ber aru br qourundu egeljilen yabuqu-yin jaur-a abaas-un drben qosiun-dur batasan bisi. Qongtoor kemegi tegn- k ene kin mn bisi. Yeke iulan-u dotor-a kitu-a arai bayida. Ene urida-yin otu noyan-aa ileg simnus abaas-un drben qosiun-aa araqu bolju bisi kemegsen-ee yeke iulan-u noyad sana-a neyilej usu-a darulaqu bayituai orun-aa kgek bolju kin-i bariju jingdalasan-aa aldaulun

  • 3 (003)

    ~ 110 ~

    dutaaju arusan darui abaas-un noyad-tur Qongtoor-i qosiun-daan bataaju qoortu simnus arbijiulnam ta kemen jakisan-dur aurlaju dumda-aa doluan ola-yin qariyatan jaun tabin quya ulus-i qota-bar abu unduuan mordaqu-daan bgdeger iulju sana-a neyileglj sitgen- emn-e mrgj tangarilan emegel-un niur toqum-un amsar-i neyilegln sn dusul-iyar miliyaju dotuadu qormoi-yuan barilan mingan on-u dotusi martal-ugei yabuju maad nigen qamturay-a kemen yirger talbilaju toqum-un amsar-i gederg toquju mordalu-a ta. Jam-daan bayisan meneng tal-a-yin olan ulus-i dayilaju syidkegsen-ee ta nar kin-lge neyilej orusan-aa qoyar jyil-un kereg araju yeke kl bolulu-a. Toyin gsi bi erdeni juu-yin sitgen Dara nata-yin gegegen-lge tabun oi krtel-e baraaasan-iyan tan-u seglken-e iregsen bolai bi. Kimural olan degdegsen-ee olan ulus qota-bar oruqu-yi jabdasan-dur aq-a deg urban-lu-a auljaqu-yi jidkn mordaju olju iregln-e kemen irekle qoortu sana-a-tu kin qudal-iyar qobsuru cerig olju orus-un ner-e bariju dayilaju qousun bolabai. Ta nar-un minu tangari-tu yirger-i tasululu-a. bidan-u belget yirgel-i bederegllg-e. ta gej tanilaqu bi gej bederk yabudal bidan-u doluan y-e nggeretel-e qaadan odu martadaqu bolumui. Qungtayiji-yin jarli-i toli kemen medej qoortu sanaatu kin-i simnus kemen medebei bi. Bayan Barjiar Nomin aq-a deg urbaula-lu-a irej bgetel-e auljaju ese idasan erdemt gsi tanu qayiran. Siluun sana-a-tu simnus-tur qaurtaju iregsen aq-a deg urbaulan minu qayiran. inggis boda-yin deg Bke Belget-yin usu-a bile bide. Joritu vang-un tayiji Ider naur-un r-e nar bile bide. Tarqaju salaba tanilaqu-yi boliba

    bide... (

    .

    .

    .

    .

    , .

    . .

    .

  • 3 (003)

    ~ 111 ~

    .

    .

    .

    .

    . .

    .

    .

    .

    .

    . .

    ...)12 ,

    , , 1688 , , , . - , 1876 1960

    .

    . . ,

    . .

    . . .

    . ? .

    : . .

    , . .

    . . .

    , . ,

    , :

    . . .

    . , ,

    , . :

    ? . : ,

    . , -

    . .

    . () , ,

    . , .

    . -. .

    , .

  • 3 (003)

    ~ 112 ~

    . ,

    . , .

    : , , .13 , - . , , , , , , , , . .14 - , .

    , , . .15 , , 1630 .16 , . 17 - .18 . , . . ,

  • 3 (003)

    ~ 113 ~

    . - , .19 , .20

    . , .21 , . 4 , 16- , .22 , . 1639 1641 23 .24 . . . . . - . . , , .25 . , . . ,

    ,26 .27

  • 3 (003)

    ~ 114 ~

    -

    .28 .29 , 1688 . : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. , .30

    , . . 1675 , 1720 , : ...14 , , , . 80 , , , . , , , , . , . , , , .

    , , - . , ! , . , ,

    . (14-

    . ( . ) 80

    .

    .

    . ,

    ? ,

    .

    !

    .

  • 3 (003)

    ~ 115 ~

    )31 , . , , , ,32 , .. , - . . .. 1689 , .33 1692 , .34 1694 - - 1695 .35 1696 . .

    - . . - . .. , .. .36

    1.

  • 3 (003)

    ~ 116 ~

    2.

    3.

    4.

    5.

    6.

    7.

    8.

    9.

    .37 .38 , . , .39

    ,

    . .

    . .

    . (

    , ), .

    .

    . . ,

    . ,

    (1764

    4 .

    600 . )

    , , ,

    .40 , .

    - .41 .42 - . - .. . , 1892 (. , ) .

  • 3 (003)

    ~ 117 ~

    : .

    . , ,

    , , , ,

    , . ,

    .43 . - .

    .44 . , . 8- 1867 .

    Urdu mongol ajar-a noyan kergem-tei Bayan Barjiar arban aan tu-tai Biqar qaan gegi-yin 4 kbegd-un ner-e anu, yeke kbegn- ner-e siglengge Qamniadai, egn urban kbegd-un ner-e anu siglengge Temdeg, ajinai, Ubasi. Temdeg-n k anu jayisang Jarui, Jarui-yin kner anu 3. sootnig Jongdu, jayisang aldan, piyatidesatnig alsan. ajinai-yin k anu gedei, gedei-yin k anu Sangasv-a, Aromoi. Ubasi-yin k anu Burui, Ayusi, Abida, Ananda ede drben bui. Qoyaduar k anu Qabai, Qabai-yin k anu Bayida, Boski ede qoyar bui. Bayida-yin k anu Baatur, Bayandai, Bortu, Bortuu. Baatur-un k anu Sanji, Tegulder. Bayandai-yin k anu alsan, Jongdu, Bgejin, Ivan. Bortuu-yin k anu aja, Gr. Boski-yin k anu Obodai, Olbu, Mongoi ede bui. urbaduar k anu Qamar, egn k anu Qaraai, Burqatu qoyar bui. Qaraai-yin k anu Dorji, Dorji-yin k anu evang, Noqai, Vir. Burqatu-yin k anu Ayusi, Arbid, Amur ede bui. Drbeduger k anu Qara-a, egn k anu Qolijin, egn k oyijin Buvan, egn kner anu Norbu, Dorji, Delger ede bui. Erte-yin mongol ajar-a Bayan Barjiar Biqar qaan gegi anu arban aan tu-tai ali u qaan-dur medel ugei, ber-iyen yangbutu yeke sayid-un jergetu noyan asan, tegn k siglengge Qamniadai, Qamniadai-yin k anu Baatur Temdek siglengge, ajinai, Ubasi ede bui. Ubasi-yin k anu Burui, Ayusi, Abida, Ananda ede bui. Abida-yin k anu Jongdu, Namsarai, Rangjur. Jongdu-un k anu Brgjin. Namsarai-yin k anu Lingqu