СозаСозақ аудандық әкімдігі білім бөлімініңқ аудандық әкімдігі білім бөлімінің С. Қожанов атындағы жалпы орта мектебі С. Қожанов атындағы жалпы орта мектебі

Тақырыбы:Тақырыбы:«Бейәлеуметтік мінез – құлықты

оқушылармен жұмыс»

және оларды қайта тәрбиелеу жолдары

2013-2014 оқу жылы

Мінез-құлқы қоғамда

жалпыға ортақ қабылданған ережелерден,

нормалардан ауытқыған

балалар

Ерекше назардағы балалар

Девианттыбалалар

Мінез ауытқу-шылығына ұшырағанбалалар

Бейәлеуметтік мінез-құлықты балалар

ДЕВИАЦИЯДЕВИАЦИЯ(латынның «deviatio» тыңдамау, ауытқу (латынның «deviatio» тыңдамау, ауытқу

деген сөзінен шыққан) баланың деген сөзінен шыққан) баланың қоғамда қалыптасқан нормалар мен қоғамда қалыптасқан нормалар мен ережелерді сақтамауы дегенді білдіреді. ережелерді сақтамауы дегенді білдіреді.

«Девиантты мінез-құлық», «ауытқыған «Девиантты мінез-құлық», «ауытқыған мінез-құлық»,«бейәлеуметтік мінез-мінез-құлық»,«бейәлеуметтік мінез-құлық» түсініктері синонимдер болып құлық» түсініктері синонимдер болып табылады.табылады.

Девиация бірнеше типке бөлінеді: Девиантты Делинквентті Криминалды мінез-құлықБейәлеуметтік мінез-құлық

Себептері:1. Отбасының

жайсыздығы2. Бос уақытының

тиімді ұйымдастырылмауы

3. Өзін-өзі бақылауының төмендеуі

4. Ересектер тарапынан дер кезінде назар аударылмауы

5. БАҚ-дағы жарнамалар және т.б.

Себептері:1. Отбасының

жайсыздығы2. Бос уақытының

тиімді ұйымдастырылмауы

3. Өзін-өзі бақылауының төмендеуі

4. Ересектер тарапынан дер кезінде назар аударылмауы

5. БАҚ-дағы жарнамалар және т.б.

Бейәлеуметтікмінез-құлық

түрлері:1. Темекі шегу2. Маскүнемдік3. Нашақорлық4. Уытқұмарлық5. Құқықбұзушылық6. Өзіне-өзі қол

жұмсау7. Жезөкшелік және

т.б.

Бейәлеуметтікмінез-құлық

түрлері:1. Темекі шегу2. Маскүнемдік3. Нашақорлық4. Уытқұмарлық5. Құқықбұзушылық6. Өзіне-өзі қол

жұмсау7. Жезөкшелік және

т.б.

вод

осо

Бірінші кезең

Бейәлеуметтік мінез-құлықтың қалыптасу кезеңдері

♦ Қоғамдық талаптарға келіспеу.♦ Мойындамау.♦ Жоққа шығару.♦ Орындамау.

♦ Қоғамдық талаптарға келіспеу.♦ Мойындамау.♦ Жоққа шығару.♦ Орындамау.

Екінші кезең

♦ Ұрлық жасау. ♦ Алаяқтық. ♦ Бұзықтық жасау.♦ Бейәлеуметтік мінез-құлқы айқын көрінетін топқа ену.

♦ Ұрлық жасау. ♦ Алаяқтық. ♦ Бұзықтық жасау.♦ Бейәлеуметтік мінез-құлқы айқын көрінетін топқа ену.

Үшінші кезең

♦ Төбелесу.♦ Дене жарақатын салу.♦ Күштеу, мәжбүрлеу;♦ Топтық сипаттағы жағымсыз іс- әрекеттерге қатысуы.

♦ Төбелесу.♦ Дене жарақатын салу.♦ Күштеу, мәжбүрлеу;♦ Топтық сипаттағы жағымсыз іс- әрекеттерге қатысуы.

♦ Қылмыстық әрекеттер жасау.♦ Басқаның өміріне қауіп туғызу.♦ Есірткі қолдану және тарату.♦ Күш көрсету, зорлау, тонау.♦ Бейәлеуметтік сипаты айқын топтардың жетекшісі болуға ұмтылу.

♦ Қылмыстық әрекеттер жасау.♦ Басқаның өміріне қауіп туғызу.♦ Есірткі қолдану және тарату.♦ Күш көрсету, зорлау, тонау.♦ Бейәлеуметтік сипаты айқын топтардың жетекшісі болуға ұмтылу.

Төртінші кезең

♦ Ауыр қылмыстар жасау.♦ Қылмыстық жазаның белгіленуі.♦ Жабық типтегі орындарға жіберілуі.

♦ Ауыр қылмыстар жасау.♦ Қылмыстық жазаның белгіленуі.♦ Жабық типтегі орындарға жіберілуі.

Бесінші кезең

Медициналық-биологиялық

Психологиялық

Педагогикалық

Әлеуметтік

Ауытқушылық

Дәрігерлік көрсеткіштермен анықталады.Себептері: тұқым

қуалаушылық аурулар және денсаулығына байланысты болады.

Оның көрсеткіштері: көңіл-күйінің бұзылысы, психикалық дамуының тежелуі,басқалармен қарым-қатынасының бұзылуы.

Білімге, мектепке қарым-қатынасымен

байланысты. Себептері: оқығысы келмеуі, өзін қолайсыз сезінуі,

мектеп тәртібін сақтамауы.

«Әлеуметтік норма» - ереже, іс-әрекет үлгісі ұғымдарымен байланысты.

Себептері: әлеуметтік жағдайының; отбасылық тәрбие деңгейінің төмендеуі.

Мектеп дәрігері:

Ауытқушылық мінез-құлыққа себеп

болатын медициналықкөрсеткіштерді

зерттейді

Емдеу

мекемелерімен

тығыз байланыста

жұмыс істейді

Ауырғаны себепті

мінез ауытқушылығына

ұшыраған балалармен жұмыс

жүргізудің педагогтарға

арналған ұсыныстарын

даярлайды

Денсаулығында кінараты бар

балаларға көмек көрсетеді

Медициналық-биологиялық фактор

Психологиялық фактор

Психолог

Оқушылардың жеке тұлғасын және сынып

ұжымын зерттейді

Көмек қажет ететін балаларға

психологиялық қолдау көрсетеді

Оқушылардың бейімділіктері мен

қабілеттерін анықтайды

Алдын-алу және түзету жұмыстарын ұйымдастырудың диагностикалық

әдістерін таңдайды

Балалардың үлкендер және құрдастарымен

өзара қарым-қатынасынзерттейді

Баланың ортаға

бейімделуіне талдау жасайды

Психологтың бейәлеуметтік мінез-құлықты балаларды сауалнама арқылы

зерттеуінің бағыттары

№ Сауалнама сұрақтарының бағыттары

Мазмұны

1. Оқу іс-әрекеті - ұнайтын және ұнамайтын пәндері;

- мектептегі табыстарының және

сәтсіздіктерінің себептері;

- оқытушылармен қарым-қатынасы;

- қоғамдық жұмысқа қатысуы;

- тәртіп бұзған жағдайлары.

2. Қабілеті, кәсіпке қызығушылығы

- оқуды жалғастыруға ниеті;

- мамандық таңдауға, қабілеті мен өзінің мүмкіндіктерін нақты бағалауға байланысты болашаққа жоспарлары

3.

Құрдастарымен қарым-қатынасы

- жақын досын немесе достарын бағалауы;

- жолдастарының арасындағы жағдайы («көңілді», «басқаға тәуелсіз жалғыз» т.б.);

- достарды таңдау критерийлері (кейбір жеке сапаларына, ортақ қызығушылыққа байланысты, бос уақытты бірге өткізу үшін т.б.)

4.

Қазіргі және бұрынғы қызығушылық

тары

• қызығушылықты кімнің ықпалымен таңдады?

• сүйікті ісінде қандай жетістіктерге жетті?

• қызығушылықпен айналысатын ісін тастауының себебі неде?

5.

Ата-анасымен, отбасы мүшелерімен қарым-қатынасы, отбасының құрамы

• отбасындағы кімді бірінші атады?

• кім туралы айтуды ұмытып кетті?

• оның тәрбиесімен кім айналысты?

• отбасында кім оған өте жақын?

• отбасында кіммен жағымсыз қарым-қатынаста, оның себептері неде?

• ата-анасы ажырасқан болса, оған баланың көзқарасы қандай?

• отбасынан кеткен адаммен байланыс дәрежесі.

6. Мінез-құлқындағы бұрын байқалған ауытқушылық көріністері

- сабаққа қатыспауы;

- кіші-гірім бұзықтықтары;

- темекі шегуі мен ішімдік ішуі;

- үйден қашуы;

- қоғамдық тәртіпті бұзған немесе тіркеуге алған жағдайлар болды ма (егер болса қашан және не үшін)?

7. Өмірінде бұрын кездескен ауыр оқиғалар және оларға көзқарасы

• өзіне-өзі қол жұмсау жайлы ойлары болды ма?

• жан күйзелісін бастан кешіретін сәттер кездессе, кімнің көмегіне сүйенгенді қалайды?

8. Ауырған аурулары

- құрдастарымен қатынаста және оқу үлгеріміне ауруы әсер етті ме?

- бұрын ұйқысы, асқа тәбеті, көңіл-күйі бұзылған кездері жиі кездесті ме?

Педагогикалық фактор

Сынып жетекшісі

Педагогтардың бірлескен іс-әрекетін

ұйымдастырады

Мамандарға сұраныс

жасайды және бала туралы алғашқы

мәліметтер береді

Оқушылардың отбасылық жағдайларын

зерттейді

Сынып жетекшісінің балалардың отбасылық жағдайын зерттеуінің үлгі жоспары

1. Отбасының құрамы.2. Ата-анасы туралы жалпы мәліметтер.

(немесе олардың орнындағы адамдар туралы).

3. Отбасының материалдық жағдайы.4. Тұрғын үй жағдайы.5. Ата-анасының білімі.6. Ата-анасының қоғамдық іс-

әрекеттерге қатысуы.7. Отбасындағы өзара қарым-қатынас

мәдениеті.8. Балаға отбасының қай мүшесі

жағымсыз әсер етеді?9. Бала үшін отбасында кім беделді және

не себепті?10.Отбасындағы балаға тәрбиелік әсер

ету тәсілдерінің сипаттамасы.11.Оқушының тәртібіне және оқу

үлгеріміне ата-ана тарапынан бақылау жүргізіуі.

12.Отбасының мектеппен байланыс дәрежесі.

Әлеуметтік фактор

Әлеуметтік педагог:

Баланың мектептен тыс

өмірін зерттейді

Баланың отбасылық жағдайын зерттейді,

әлеуметтік қолдау жұмыстарын

ұйымдастырады

Мектеп пен қоғамдық ұйымдар арасында байланыс орнатады

Құқықбұзушылықтыңалдын алу және

түзету жұмыстарынҰйымдастырады

(тренинг, жаттығу, өзіне сенімін арттыру

ойындары және т.б.)

Отбасының балаға теріс

ықпалы

Ата-аналық міндеттерін

орындамайтын отбасылар

Өзарақарым-қатынас

мәдениетітөмен отбасылар

Баланың жеке дамуына

көңіл бөлмейтінотбасылар

Балаға шамадан тысқатал тәрбие беретін

отбасылар

Балаға шектен тыс қамқорлық көрсететінотбасылар

Баланықоғамдық

нормалардысыйламауға

тәрбиелейтінотбасылар

Ата-аналардың балаларға қатал қарым-қатынасының түрлері

(С.Фрайд, П.Хоулт, В.Гиллхам және т.б.)

1. «Шектен тыс назарға алынатын бала».

2. «Жеке жағдайларды балаға аудару».

3. «Әкелік немесе аналық дағдылардың қалыптаспауы».

4. «Ата-ананың білім дәрежесі».

5. «Үйдегі шексіз қатал тәрбие».6. «Сыртқы дүниеден

бөліп ұстау».7. «Отбасылық

таптаурын көзқарастар».

Ата-ана мен баланың қарым-қатынасындағы қаталдық көріністерін зерттеуге арналғансауалнама

7. Балаңыз бұл балалармен бұрыннан дос болып келе ме?8. Неліктен тек сол балалармен дос болып жүр?9. Балаңыздың сүйікті ісін атаңыз.10. Балаңызға ұнайтын түсті атаңыз.11.Балаңыз қандай киноларды

көргенді ұнатады?12. Қандай кітаптарды оқиды?

………………………………………………

(Ата-ананың аты-жөні)1. Сіз өз балаңызды көбіне

қалай атайсыз?2. Қалай ойлайсыз, сіздің қалай

атағаныңыз балаңызға ұнай ма?

3. Әдетте балаңыз мектептен нешеде келеді?

4. Балаңыз бос уақытында немен айналысады?

5. Сіздің балаңыздың достары кім екенін білесіз бе? Олардың мекен-жайын атаңыз.6. Олардың ата-аналарының

есімдері кім, қай жерде, қандай

қызметпен айналысады?

13. Қандай мамандық иесі болғысы келеді?14. Балаңызбен бірге болуға қанша уақыт бөлесіз?15. Балаңыздың мінезіне баға бере аласыз ба?16. Балаңыздың өз бойында нені өзгерткенін, түзегенін қалар едіңіз?17. Балаңыздың болашақта кім болғанын қалайсыз?18. Сіз бір айда балаңызға және өзіңізге шамамен қанша ақша жұмсайтыныңызды айта аласыз ба?

19. Балаларыңызға жақсы, жылы сөздерді қаншалықты жиі айтасыз?20. Ол қандай сөздер?21. Сіз бұл сөздерді қай кездерде айтасыз (үйдегі жұмыстарға көмектескенде; жақсы немесе өте жақсы бағалар алғанда; жай, кез келген уақытта; себепсіз-ақ және т.б.)?

22. Балаңыздың мақтауға, қолдауға қалай қарайтынын, және сіз оған ренжігенде қандай жағдайда болатынын

байқадыңыз ба?23. Сіздің үйіңізде күлкі жиі естіле ме, жақсы, жайлы ахуал қалыптасқан ба, немесе отбасы мүшелері бір-бірін жақтырмайтын кездер жиі кездесе ме?24. Балаңыз реніш кезінде айтылатын ауыр сөздерге,

көңіл-күйдің

тұрақсыздығына қалай мән береді?25. Сіз үлкендердің дау-

жанжалына баланың араласқанын қалайсыз ба, болмаса оны бұл жағдайдан бөлек сақтағыңыз келе ме? Оны қалай жүзеге асырасыз?

Рахмет!

Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің

Халық даналығы

Бейәлеуметтік мінез-құлықтыоқушылармен жұмыс жүргізетін мамандар

Әлеуметтік -психологиялықорталықтар

Сынып жетекшілері

Қосымша білім беру мамандары

Әлеуметтік педагогтар

Мектеп психологтары

Мұғалімдер

Дәрігерлер

Құқық қорғау органдары қызметкерлері

Бейәлеуметтік мінез-құлықтың алдын алу жұмыстарының тиімділігін көтерудің қажетті жағдайлары:

Педагогикалық қызметкерлердің кәсіби құзырлылығы.

Ата-аналардың бала тәрбиесі жайлы педагогикалық-психологиялық білім деңгейі.

Нормативті-құқықтық құжаттармен жұмыс жүргізуі.

Білім беру ұйымында психолог маманның, әлеуметтік педагог жұмыстарының сапалылығы.

Әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыруы.

Кәмелетке жасы толмағандар ісі комиссияларымен,балалармен жұмыс істейтін орталықтар, одақтар, бірлестіктермен мектептің байланысы.

Бейәлеуметтік мінез-құлықты балаларға көмек көрсетудің аймақтық бағдарламасы, үйлестіруші жобаның жасалуы.

Интерактивті тақта мүмкіндіктері Жобалар жасау. Кестелер мен диаграммалар,

сызбалар сызу. Бейнефильмдер,

мультфильмдер жасау. Мультимедиялық файлдарға

гиперсілтемелер жасау. Бейне және интерактивті

анимациялар жасау. Тәрбие сағатына тақырыптық

флипчарттар жасау. Кітапхана қорын пайдалану. Фотосуреттер, бейнеүзінділер

байқауын өткізу. Мектепаралық интернет-

сабақтарына қатысу. Интернет қорын пайдалану. Сурет жобаларын құру. Жарнама жарыстарын

ұйымдастыру.

Этнопедагогиканың бейәлеуметтік мінез-құлықты балаларды тәрбиелеуде қолданылу

жолдары

1. Мақал-мәтелдер жарысы.2. Би-шешен, даналар мектебінен

ой жарыс ұйымдастыру.3. Ұлттық әдет-ғүрып, әдептілік

байқауларын өткізу.4. Тұсаукесер жобалар жасау.5. Жарнамалар сайысын өткізу.6. Аудио, бейне құралдарды,

кинофильдерді қолдану.7. Жұмбақ, санамақ, өлеңдер

айтысы.8. Қабырға газетін шығару.9. Пікірталас семинарлар өткізу.10. Айтыс, толғау, жыраулар

жайлы кештер өткізу.

Жарнама – сөз құдіретін әрі көріп, әрі оқып, есте

қалдырудың қуатты құралы.

Әдептілік, ар-ұят – адамдықтың белгісі.

Тұрпайы мінез, тағы жат – надандықтың белгісі.

Арақ – арыңа нұқсан,

темекі – тегіңе нұқсан.

Ойлан!Өмірдің мәні неде?

Бұл мәселе кімдерді толғандыруы керек?

Қоғамды

Жастарды

Ата-аналарды

Педагогтарды

Жасөспірімдерді, балаларды

Назарларыңызға рахмет!