Үндсэн хууль

М.Баясгалан Алтантуяа

ХалиунБолорцэцэг

Агуулга

1. 1924, 1940, 1960, 1992 онуудад үндсэн хууль хэзээ, хаана, ямар үндсэн шалтгаанаар батлагдсан бэ?

2. Тухайн онуудын монгол улсын төрийн засаглалын хэлбэр, нийгмийн байгууламж

3. Төрийн эрх барих дээд байгууллага

4. Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны нэгжүүд

5. Тухайн онуудын төрийн сүлд, туг, далбаа, тамга

Бүгд найрамдах Монгол ард улсыг тунхагласнаас хойш манай улс түүхэндээ 4 удаа үндсэн хуулиа шинэчлэн найруулсан билээ.

Монгол улсын үндсэн хуулиудыг хэзээ, хаана, ямар шалтгаанаар батлав?

1. 1924 оны үндсэн хууль

Хэзээ: 1924 оны 11-р сарын 8-нд нээгдсэн улсын анхдугаар их хурлаас мөн оны 11-р сарын 25-ний өдрийн 16 цаг 17 минут

Хаана: одоогийн Улаанбаатар зочид буудлын суурин дээр байсан хоёр давхар /тэр үеийн Засгийн газар/ модон байшинд

Шалтгаан: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг тунхагласан учир

Хэмжээ: 6 бүлэг, 50 зүйл

2. 1940 оны үндсэн хууль

Хэзээ: 1940 оны 6-р сарын 30

Хаана:

Шалтгаан:

Хэмжээ: 12 бүлэг, 108 зүйл

3. 1960 оны үндсэн хууль

Хэзээ: 1960 оны 7-р сарын 6

Хаана:

Шалтгаан:

Хэмжээ: 10 бүлэг, 94 зүйл

4. 1992 оны үндсэн хууль

Хэзээ: 1992 оны 1-р сарын 13-нд 11 цаг З5 минут

Хаана: Улаанбаатар хот

Шалтгаан:

Хэмжээ: 6 бүлэг, 70 зүйлтэй

Төрийн засаглалын хэлбэр, нийгмийн байгууламж

1. 1924 оны үндсэн хууль

Төрийн засаглалын хэлбэр: Хэмжээт эрхт хаант засаглал

Нийгмийн байгууламж:

2. 1940 оны үндсэн хууль

Төрийн засаглалын хэлбэр: Авторитори

Нийгмийн байгууламж:

3. 1960 оны үндсэн хууль

Төрийн засаглалын хэлбэр: Авторитори

Нийгмийн байгууламж:

4. 1992 оны үндсэн хууль

Төрийн засаглалын хэлбэр: Парламентийн засаглалтай Бүгд Найрамдах улс

Нийгмийн байгууламж:

Төрийн байгууламж: Нэгдмэл

Төрийн эрх барих дээд байгууллага

1. 1924 оны үндсэн хууль

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын дээд эрхийг Улсын Их Хуралд хадгалах бөгөөд мөн хурлын чөлөө цагт улсын бага хуралд хадгалуулах ба бас мөн хурлын чөлөө цагт Бага Хурлын тэргүүлэгчид ба Засгийн Газрын дунд хадгалуулбал зохино.

Улсын Их Хурлыг 3500 хүн тутмаас нэжгээд депутатаар бодож, сонгуулийн тойргуудаар Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын ард иргэд сонгоно.

Улсын Их Хурлыг дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгоно.

2. 1940 оны үндсэн хуульБүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын төрийн эрхийг барих дээд газар нь Улсын Их Хурал мөн.

3. 1960 оны үндсэн хууль

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын төрийн эрх барих дээд байгууллага нь Ардын Их Хурал юм.

4. 1992 оны үндсэн хууль

Монгол Улсын Их Хурал бол төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү Улсын Их Хуралд хадгална.

Улсын Их Хурал нэг танхимтай, далан зургаан гишүүнтэй байна.

Монгол улсын нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны нэгжүүд

1. 1924 оны үндсэн хууль

Аймаг, хошуу, сум, баг, 10 гэр хүртэл олон хотын газар ор

2. 1940 оны үндсэн хууль

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс бол Төв, Хэнтий, Дорнод, Дорноговь, Өмнөговь, Өвөрхангай, Архангай, Завхан, Ховд, Хөвсгөл, Булган, Сэлэнгэ, Увс, аймгууд ба Улаанбаатар хотоор бүрдэл болж тогтоно.

Аймгууд нь сумдад хуваагдах ба сумууд нь багуудад хуваагдана. Улаанбаатар хот нь хороодод, хороод нь хорьдод хуваагдана.

3. 1960 оны үндсэн хууль

БНМАУ-ыг нутаг дэвсгэр бол засаг захиргааны талаар аймаг, хот болж хуваагдана. Аймаг нь сумдад, хот суурин нь хороодод тус тус хуваагдана.

4. 1992 оны үндсэн хууль

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр засаг захиргааны хувьд аймаг, нийслэлд, аймаг нь суманд, сум нь багт, нийслэл нь дүүрэгт, дүүрэг нь хороонд хуваагдана.

Монгол улсын төрийн билэг тэмдэг

1. 1924 оны үндсэн хууль

Улсын сүлд тэмдэгт дээр дурдсан соёмбо үсэг, түүний доод этгээдэд бадамлянхуа цэцгийн зураг бүхий сүлд тэмдэг хэрэглэн явуулбал зохино.

Улсын Их Хурлаас дараалан Засгийн Газар, олон явдлын яам, албаны газруудын тамгыг цөм дөрвөлжин бөгөөд нүүрийн дундад соёмбо гэдэг эрхэм үсэг, түүний хоёр этгээдэд уул газрын нэр сэлтийг үйлдүүлэн гүйцэтгүүлбэл зохино.

Улсын туг далбааг улаан өнгөтэй бөгөөд дундад нь улсын сүлд тэмдгийг оруулан үйлдүүлж гүйцэтгүүлбэл зохино.

2. 1940 оны үндсэн хууль

БНМАУ-ын сүлд тэмдэг бол дугуй хэлбэртэй, дунд нь Монгол улсын хангай тал, говь нутаг дээр нарын зүг уурга барин давхиж яваа морьтой ард байх ба дугуйн хөвөөгөөр өвс ногооны дээр хонь, үхэр, тэмээ, ямааны толгойг 2 талд нь зурж, дугуйн дээд талыг дан алхан хээгээр хүрээлж, дунд нь таван хошуу тэмдэг байна. Өвс ногооны доод уулзварт улаан лент дээр “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс” гэсэн бичиг байна.

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын далбааг улаан ба ба цэнхэр өнгийн эдээр үйлдэх бөгөөд уг далбааг гурав хуваасны нэгийн хэмжээтэй дунд тал нь тэнгэрийн хөх өнгөтэй байх ба түүний хоёр хажуу тал нь улаан өнгөтэй байна.

Ишинд уях талын улаан дэвсгэрийн дээд хэсэгт алтан шар өнгийн таван хошуу, түүний дор мөн алтан шар өнгийн “Соёмбо” тэмдэг, бадмаа лянхуа цэцэггүйгээр байна. Далбааны өргөн урт хоёр нь 1:2-ын харьцаатай байна.

3. 1960 оны үндсэн хууль

БНМАУ-ын төрийн далбааг улаан цэнхэр өнгийн эдээр үйлдэх бөгөөд тэхдээ гурав хуваасны нэгийн хэмжээтэй дунд тал нь цэнхэр огторгуйн өнгөтэй байх ба түүний хоёр хажуу нь улаан өнгөтэй байна. Ижинд уях талын дэвсгэрийн дээд хэсэгт алтан таван хушуу, түүний дор мөн алтан соёмбо үсэг байна. Далбааны өргөн урт 1:2-ын харьцаатай байна.

БНМАУ-ын сүлд тэмдэг бол дугуй хэлбэртэй, дунд нь Монгол улсын хангай тал, говь нутаг дээр нарын зүг уурга барин давхиж яваа морьтой ард байх ба дугуйн хөвөөгөөр өвс ногооны дээр хонь, үхэр, тэмээ, ямааны толгойг 2 талд нь зурж, дугуйн дээд талыг дан алхан хээгээр хүрээлж, дунд нь таван хошуу тэмдэг байна. Өвс ногооны доод уулзварт улаан лент дээр “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс” гэсэн бичиг байна.

4. 1992 оны үндсэн хууль

Төрийн сүлд нь ариун цагаан өнгийн бадам цэцэг суурьтай, төгсгөлгүй үргэлжлэн дэлгэрэх түмэн насан хээгээр хөвөөлсөн, мөнх тэнгэрийг бэлгэдсэн дугариг хөх дэвсгэртэй байна.Сүлдний төв хэсэгт Монгол Улсын тусгаар тогтмнол, бүрэн эрхт байдал, цог хийморийг илтгэсэн алтан соёмбо, эрдэнийн хүлгийг хослуулан дүрсэлсэн байна.Сүлдний хүрээний магнайн хэсэгт эрт, эдүгээ, ирээдүй гурван цагийг бэлгэдсэн хүслийг хангагч чандмань эрдэнэ, доод хэсэгт эх газрыг төлөөлсөн ногоон өнгийн уулан хээ, ашид дэвжихийн өлзий хутаг оршсон хүрдийг тус тус дүрсэлнэ. Хүрдийг хадгаар дээдлэн сүлжсэн байна.

Монголын нэгдсэн тулгар төрийн уламжлалт Их цагаан туг нь Монгол Улсын төрийн хүндэтгэлийн бэлгэдэл мөн.

Монголын Улсын төрийн далбаа нь улаан, хөх, улаан хосолсон өнгөтэй байна. Далбааны гурав хуваасны нэгийн хэмжээтэй дундахь хэсэг нь мөнх тэнгэрийн хөх, түүний хоёр тал нь мандан бадрахын бэлгэдэл улаан өнгөтэй байна.Далбааны ишин талын улаан дэвсгэрийн төв хэсэгт алтан соёмбо байрлуулна.Далбааны өргөн, урт нь 1:2-ын харьцаатай байна.

Төрийн тамга дөрвөлжин хэлбэртэй, голдоо төрийн сүлдтэй, сүлдний хоёр талаар Монгол Улс гэсэн бичээстэй, арслангийн дүрс бүхий бариултай байна.Төрийн тамгыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч барина.

Үг Ц.Дамдинсүрэн, Ая Б.Дамдинсүрэн, Л.Мөрдорж

Дархан манай тусгаар улсДаяар даяар Монголын ариун голомтДалай их дээдсийн гэгээн үйлсДандаа энхжин, үүрд мөнхөжнө

Хамаг дэлхийн шударга улстайХамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлжХатан зориг бүхий л чадлаарааХайртай Монгол орноо мандуулъя

Өндөр төрийн минь сүлд ивээжӨргөн түмний минь заяа түшижҮндэс язгуур, хэл, соёлооҮрийн үрд өвлөн бадраая

Эрэлхэг Монголын золтой ардуудЭрх чөлөө жаргалыг эдлэвЖаргалын түлхүүр, хөгжлийн тулгуурЖавхлант манай орон мандтугай

Монгол улсын төрийн дуулал

Анхаарал тавьсанд баярлалаа