Όψεις του Ναζισμού Όψεις του Ναζισμού στην Τέχνη στην Τέχνη

Βασιλική ΔεμερτζήΒασιλική ΔεμερτζήΠεριστέρι, 26-02-2014Περιστέρι, 26-02-2014

Ναζισμός Ναζισμός

Ο ΕθνικοσοσιαλισμόςΟ Εθνικοσοσιαλισμός (NaNationalsozizialismsmusus) ή Ναζισμός ή Ναζισμός

είναι μορφή Φασισμού είναι μορφή Φασισμού που ενσωματώνει που ενσωματώνει

τη βιολογική ανωτερότητα (άρια φυλή), τη βιολογική ανωτερότητα (άρια φυλή), τον ρατσισμό τον ρατσισμό

και τον γενοκτόνο αντισημιτισμόκαι τον γενοκτόνο αντισημιτισμό

Λατρεία της

Λατρεία της ρώμηςρώμης

Απόρριψη

Απόρριψη της διανόησης

της διανόησης

Τα πολλαπλά Τα πολλαπλά προσωπεία του προσωπεία του

ΝαζισμούΝαζισμού

Μιλιταρισμός Μιλιταρισμός

ΤρομοκρατίαΤρομοκρατία

Εθνικισμός Εθνικισμός

ΡατσισμόςΡατσισμός

ΑυταρχισμόςΑυταρχισμός

Γοητεία Γοητεία της βίαςτης βίας

Προσωπολατρία

Προσωπολατρία

Ευθανασία

Ευθανασία ΕυγονίαΕυγονία

Καθαρότητα φυλήςΚαθαρότητα φυλής

ΑντισημιτισμόςΑντισημιτισμός

Συμμόρφωση

Συμμόρφωση

Ανωτερότητα φυλής

Ανωτερότητα φυλής

Να αποκτήσουν οι μαθητές σαφή γνώση της Να αποκτήσουν οι μαθητές σαφή γνώση της αιτιότητας της ναζιστικής / φασιστικής αιτιότητας της ναζιστικής / φασιστικής ιδεολογίας. Πού και πότε εμφανίστηκε; ιδεολογίας. Πού και πότε εμφανίστηκε;

Να συνειδητοποιήσουν ότι ο ναζισμός και ο Να συνειδητοποιήσουν ότι ο ναζισμός και ο φασισμός δεν έχουν πατρίδα ούτε εθνικότητα, φασισμός δεν έχουν πατρίδα ούτε εθνικότητα, έχουν όμως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.έχουν όμως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Να διερευνήσουν τους μηχανισμούς με τους οποίους η ιδεολογία του ναζισμού διαχέεται στις μάζες.

Ποιοι είναι οι βασικοί μας Ποιοι είναι οι βασικοί μας στόχοι;στόχοι;

Να προβληματιστούν για τη δύναμη που ασκεί η μάζα στα άτομα.

Να αντιληφθούν ότι στις θηριωδίες των Ναζί δεν συμμετείχαν «τέρατα», αλλά άνθρωποι που υπάκουσαν, συμμορφώθηκαν και ακολούθησαν εντολές.

Να καταλάβουν ότι ο εφησυχασμός και η Να καταλάβουν ότι ο εφησυχασμός και η ανοχή ανοχή είναι συνώνυμα της συνενοχής.είναι συνώνυμα της συνενοχής.

Να εντοπίσουν Να εντοπίσουν αναλογίεςαναλογίες με σημερινές με σημερινές καταστάσεις.καταστάσεις.

Ποιοι είναι οι βασικοί μας Ποιοι είναι οι βασικοί μας στόχοιστόχοι

Γειασας, ψάχνω για δουλειά.Ξέρω στενογραφία και

γραφομηχανή.Μιλάω αγγλικά και

γερμανικά και μπορώνα κάνω οποιαδήποτε

οικιακή δουλειά

Η πραγματική ανεργία αγγίζει το 33% υποστηρίζει η ΓΣΕΕ

Στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ επιβεβαιώνουν τις προβλέψεις για την εφιαλτική αύξησή της

Kristallnacht Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» 9η προς 10η Νοεμβρίου 1938

«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε «Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία…περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία…

»... Είναι η μεγεθυμένη έκφραση - εκδήλωση του ίναι η μεγεθυμένη έκφραση - εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή τουστην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές , όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του…βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του…

»»… … Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας…Και Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας…Και πρωταγωνιστεί ο θάνατος»πρωταγωνιστεί ο θάνατος»

Μάνος ΧατζιδάκιςΜάνος Χατζιδάκις Φεβρουάριος 1993Φεβρουάριος 1993

Από το πρόγραμμα της αντιναζιστικής συναυλίας που είχε δώσει η

Ορχήστρα των Χρωμάτων με έργα Βάιλ, Λιστ και Μπάρτον

Εμπόδιο Εμπόδιο στην ανάπτυξη του νεοναζισμούστην ανάπτυξη του νεοναζισμού

Παιδεία Παιδεία που δεν εφησυχάζει, που δεν εφησυχάζει,

αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματααλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλειακαι την ανασφάλεια

Και η πιο πειστική απόδειξη Και η πιο πειστική απόδειξη

Το όραμα του Χίτλερ για την εκπαίδευσηΤο όραμα του Χίτλερ για την εκπαίδευση

«Στα σχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θ’ αλλάξει τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομη, αυταρχική, ατρόμητη και σκληρή […] Δεν θέλω Δεν θέλω πνευματική καλλιέργεια. Η επιστήμη θα πνευματική καλλιέργεια. Η επιστήμη θα διέφθειρε τη νεολαία μουδιέφθειρε τη νεολαία μου. Θέλω να μάθει να νικά, και στις σκληρότερες δοκιμασίες τον φόβο και τον θάνατο. Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα μιας ηρωικής νεολαίας, απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθερος άνθρωπος, μέτρο και κέντρο του κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος θεός. Στα σχολεία μου θα λατρεύεται η εικόνα Στα σχολεία μου θα λατρεύεται η εικόνα του ωραίου και αυτοκυρίαρχου ανθρώπουτου ωραίου και αυτοκυρίαρχου ανθρώπου...»

H. Rauschning. Συνομιλίες με τον Χίτλερ

στο Μ. Πλωρίτης (1984). Μπρεχτ και Χίτλερ. Αθήνα: Θεμέλιο, σ. 160-161.

… … και η εφαρμογή τουκαι η εφαρμογή του

Στις 9 Μαΐου 1933, Στις 9 Μαΐου 1933, μπροστά από το Πανεπιστήμιομπροστά από το Πανεπιστήμιο

HHumboldt του Βερολίνου και σε umboldt του Βερολίνου και σε κεντρικά σημεία ολόκληρης της Γερμανίαςκεντρικά σημεία ολόκληρης της Γερμανίας

καίγονται τα επικίνδυνα βιβλίακαίγονται τα επικίνδυνα βιβλία

Το μνημείο στην πλατεία Μπέμπελ. Μέσα από μια γυάλινη Το μνημείο στην πλατεία Μπέμπελ. Μέσα από μια γυάλινη

πλάκα, ο διαβάτης βλέπει σειρές από άδεια ράφια βιβλιοθηκώνπλάκα, ο διαβάτης βλέπει σειρές από άδεια ράφια βιβλιοθηκών

Γιατί πρέπει να μάθουμε τα παιδιά να Γιατί πρέπει να μάθουμε τα παιδιά να στέκονται κριτικά και απέναντι στην τέχνη;στέκονται κριτικά και απέναντι στην τέχνη;

Γιατί, πολλές φορές στην ιστορία, η τέχνη Γιατί, πολλές φορές στην ιστορία, η τέχνη βρέθηκε στην υπηρεσία εξουσιαστικών βρέθηκε στην υπηρεσία εξουσιαστικών μηχανισμών μηχανισμών

Γιατί καλλιεργεί σε μεγάλο βαθμό την Γιατί καλλιεργεί σε μεγάλο βαθμό την ενσυναίσθηση (ταύτιση με τους ήρωες, βίωση ενσυναίσθηση (ταύτιση με τους ήρωες, βίωση συναισθημάτων), που μπορεί να «μπλοκάρει» συναισθημάτων), που μπορεί να «μπλοκάρει» τη λειτουργία της κριτικής σκέψης τη λειτουργία της κριτικής σκέψης

και ιδιαίτερα η εικόνακαι ιδιαίτερα η εικόνα

Όσοι κατέχουν ή επιθυμούν να Όσοι κατέχουν ή επιθυμούν να καταλάβουν την εξουσία γνωρίζουν καταλάβουν την εξουσία γνωρίζουν

πολύ καλά τη δυνατότητα της εικόνας πολύ καλά τη δυνατότητα της εικόνας να πείθει το κοινό και χρησιμοποιούν να πείθει το κοινό και χρησιμοποιούν

την εικαστική δημιουργία για να την εικαστική δημιουργία για να πετύχουν τον σκοπό τους πετύχουν τον σκοπό τους

Τρόποι Τρόποι αξιοποίησης τους αξιοποίησης τους

στη διδακτική στη διδακτική πράξη πράξη

Παρουσίαση Παρουσίαση εικαστικών και εικαστικών και

λογοτεχνικών έργων λογοτεχνικών έργων που καταγράφουν το που καταγράφουν το

φαινόμενο του φαινόμενο του ναζισμούναζισμού

Άξονες ΕισήγησηςΆξονες Εισήγησης

Mark Rothko

Η ψεύτικη ευημερία αμέσως μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου

Η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-32 Η κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος

• Όπου τα αστικά δημοκρατικά πολιτεύματα δεν είχαν γερές ρίζες άρχισαν να καταρρέουν και να παραχωρούν τη θέση τους σε δικτατορίες με τη στήριξη του στρατού, της εκκλησίας, των γαιοκτημόνων ή των μεγάλων επιχειρηματικών κύκλων.

ΙταλίαΙταλίαΜπενίτο Μουσολίνι Μπενίτο Μουσολίνι

1922-19431922-1943

ΙσπανίαΙσπανίαFrancisco FrancoFrancisco Franco

1936-19751936-1975

Τα δικτατορικά καθεστώτα στη Μεσοπολεμική Ευρώπη

ΠορτογαλλίαΠορτογαλλίαΣαλαζάρ ντε ΟλιβέιραΣαλαζάρ ντε Ολιβέιρα

1932-19751932-1975

Ουγγαρία, Ουγγαρία, Ναύαρχος Χόρθυ Ναύαρχος Χόρθυ

1920-19441920-1944

Πολωνία, Πολωνία, Στρατάρχης ΠιλσούντσκιΣτρατάρχης Πιλσούντσκι

1926-19391926-1939

Ελλάδα Ελλάδα Ιωάννης ΜεταξάςΙωάννης Μεταξάς

1936-1941 1936-1941

Γερμανία Γερμανία Αδόλφος ΧίτλερΑδόλφος Χίτλερ

1933-19451933-1945

ΒουλγαρίαΒουλγαρίαΒασιλιάς Μπόρις Γ΄ Βασιλιάς Μπόρις Γ΄

1923-19441923-1944

ΑυστρίαΑυστρίαΈνγκελμπερτ Ντόλφους Ένγκελμπερτ Ντόλφους

1933-19341933-1934

Πολιτικό και οικονομικό χάος: Η Γερμανία διαψευσμένη, ταπεινωμένη και υποχρεωμένη σε υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις

Ανάκαμψη της βιομηχανίας: Ευημερία της μεγαλοαστικής τάξης – Διαμόρφωση τάξης μικροαστών

Οικονομική κρίση: Κατάρρευση οικονομίας

Στις εκλογές το χιτλερικό κόμμα αποσπά 4.000.000 ψηφοφόρους και 107 έδρες στη βουλή

Το χιτλερικό κόμμα αποσπά 13.700.000 ψηφοφόρους και 240 έδρες. Ο Χίτλερ γίνεται Καγκελάριος του Ράιχ.

1919-1923

1924-1928

1929

1930

1932

ΓερμανίαΓερμανία

1937 1937 ΜάιοςΜάιος

Παρίσι Παρίσι Διεθνής Έκθεση Τέχνης Διεθνής Έκθεση Τέχνης

και Τεχνολογίαςκαι Τεχνολογίας

Ο Πικάσο παρουσιάζει Ο Πικάσο παρουσιάζει την Γκουέρνικα στο την Γκουέρνικα στο οργανωμένο από τη οργανωμένο από τη

δημοκρατική δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας κυβέρνηση της Ισπανίας

περίπτερο περίπτερο

Δευτέρα, 26 Απριλίου 19371650 νεκροί

ΙούλιοςΙούλιος 1937 1937Μόναχο Μόναχο

(στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)(στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)

Έκθεση Εκφυλισμένης ΤέχνηςΈκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης

Στιγματίζεται το έργο σημαντικών δημιουργών της Στιγματίζεται το έργο σημαντικών δημιουργών της σύγχρονης τέχνης. σύγχρονης τέχνης.

Μεταξύ πολλών άλλων παρουσιάζονται πίνακες των Μεταξύ πολλών άλλων παρουσιάζονται πίνακες των Αμαντέο Μοντιλιάνι, Πάουλ Κλέε, Ότο Ντιξ, Αμαντέο Μοντιλιάνι, Πάουλ Κλέε, Ότο Ντιξ,

Γκέοργκ Γκρος, Μαρκ Σαγκάλ, Βαν Γκογκ, Ματίς, Γκέοργκ Γκρος, Μαρκ Σαγκάλ, Βαν Γκογκ, Ματίς, κ.α. κ.α.

Εκτίθεται το πορτρέτο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, Εκτίθεται το πορτρέτο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, καταγγέλλεται η μουσική του Κουρτ Βάιλ, οι καταγγέλλεται η μουσική του Κουρτ Βάιλ, οι κινηματογραφιστές Φριτς Λανγκ και Γκέοργκ κινηματογραφιστές Φριτς Λανγκ και Γκέοργκ

Παμπστ, οι συγγραφείς Τζον Ντος Πάσος, Έριχ Παμπστ, οι συγγραφείς Τζον Ντος Πάσος, Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, κ.α. Και φυσικά το έργο του Μαρία Ρεμάρκ, κ.α. Και φυσικά το έργο του

Σίγκμουντ Φρόιντ και Καρλ Μαρξ. Σίγκμουντ Φρόιντ και Καρλ Μαρξ.

Georg GroszΟι στυλοβάτες της κοινωνίας

1926

Georg Grosz. Η ανεργία 1926

Οδός Πράγας 1920 Otto Dix

Οδός Πράγας 1925

Otto Dix Συνέπειες, 1926

Max Beckmann Η Νύχτα, 1919

Οι βάρβαροι, 1937, Max Ernst

Το κτίριο της Σχολής, που σχεδίασε ο Βάλτερ Γκρόπιους στο Ντεσάου

Tο 1932, μόλις ο Χίτλερ γίνεται καγκελάριος, κλείνει τη Σχολή του Μπαουχάουζ

Μπαουχάουζ (Μπαουχάουζ (Bauhaus)Bauhaus)

Καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή με στόχο την ενοποίηση της καλλιτεχνικής έκφρασης με τη δημιουργία πρακτικών κατασκευών. Ιδρύθηκε από τον Βάλτερ Γκρόπιους και λειτούργησε σε τρεις διαφορετικές πόλεις της Γερμανίας Βαϊμάρη, Ντεσάου και Βερολίνο από το 1919-1932.

Δίδαξαν οι πιο σημαντικοί μηχανικοί, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι και γλύπτες. Ανάμεσά τους ο Πάουλ Κλέε και ο Βασίλι Καντίσκυ

Ιβάο ΓιαμαβάκιΙβάο Γιαμαβάκι

Το τέλος του Το τέλος του ΜπαουχάουζΜπαουχάουζ

κολλάζκολλάζ

19321932

(δημοσιεύτηκε σε (δημοσιεύτηκε σε γιαπωνέζικη γιαπωνέζικη

εφημερίδα το εφημερίδα το Δεκέμβριο του Δεκέμβριο του

1932)1932)

1933

Εκατομμύρια βρίσκονται πίσω μου

Τα φωτομοντάζ Τα φωτομοντάζ του John του John

HeartfieldHeartfield

Ο Μεσαίωνας και το Γ΄ Ράιχ

Όπου ευημερεί το κεφάλαιο, δεν ζει η ειρήνη

ΙούλιοςΙούλιος 1937 1937 Μόνακο Μόνακο

(απέναντι από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)(απέναντι από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο)

Έκθεση Μεγάλης Γερμανικής ΤέχνηςΈκθεση Μεγάλης Γερμανικής Τέχνης

Ο Προμηθέας (1937) Arno Βreker Ετοιμότητα (1939)

Johann Chapoutot (2012) O Εθνικοσοσιαλισμός και η Αρχαιότητα. Πόλις

Josef Thorak Συντροφικότητα

1937

… … στην Ιταλίαστην Ιταλία

Από την έκθεση: «Η τέχνη και Από την έκθεση: «Η τέχνη και πτώση ενός δικτάτορα» πτώση ενός δικτάτορα»

Νοέμβριος 2010Νοέμβριος 2010

Ρενάτο Γκουτόζο,Εκτέλεση στην ύπαιθρο (1934, εις μνήμην του Φ. Γκ. Λόρκα)

Φρανθίσκο Γκόγια (Francisco Goya, 1746-1828)

Η εκτέλεση της 3ης Mαίου 1808

Renato Guttuso. Το Μακελειό (1943)

 Mino Maccari, Dux series - Mussolini, 1943

Σικελιώτης Γιώργος. Σικελιώτης Γιώργος. ΕπαιτείαΕπαιτεία - - Προδότης - Προδότης - 19431943

… … στην Ελλάδαστην Ελλάδα______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Βάσω Κατράκη Βάσω Κατράκη Σκηνή από την κατοχήΣκηνή από την κατοχή

Τάσσος. «Το μπλόκο της Κοκκινιάς», ξυλογραφία

Ηλίας Φέρτης Ηλίας Φέρτης «Γυναίκες στο «Γυναίκες στο

απόσπασμααπόσπασμα

Σπύρος Βασιλείου. «Ο θρήνος των ΚαλαβρύτωνΣπύρος Βασιλείου. «Ο θρήνος των Καλαβρύτων

19371937

Μόναχο Ιούλιος

Έκθεση Γερμανικής ΤέχνηςΈκθεση Γερμανικής Τέχνης Έκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης Έκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης

Παρουσίαση της Γκουέρνικα

ΜάιοςΜάιος  

Όρκος των ποιητών στον Όρκος των ποιητών στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Παρίσι

Ιούλιος

Το Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων για την Το Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας κλείνει τις εργασίες του Υπεράσπιση της Κουλτούρας κλείνει τις εργασίες του με τον «Όρκο στον Φ. Γκαρθία Λόρκα», που έγραψε ο με τον «Όρκο στον Φ. Γκαρθία Λόρκα», που έγραψε ο Στρατής Τσίρκας μαζί με τον Αφροαμερικανό ποιητή Στρατής Τσίρκας μαζί με τον Αφροαμερικανό ποιητή

και ακτιβιστή Λάνγκστον Χιούγκς. και ακτιβιστή Λάνγκστον Χιούγκς.

Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,που σκοτώθηκες στην Ισπανία που σκοτώθηκες στην Ισπανία για τη λευτεριά του ζωντανού λόγου,για τη λευτεριά του ζωντανού λόγου,Εμείς, ποιητές Εμείς, ποιητές απ’ όλες τις χώρες του κόσμου, απ’ όλες τις χώρες του κόσμου, μιλώντας και γράφοντας στις διάφορες μιλώντας και γράφοντας στις διάφορες και ποικίλες γλώσσες μας,και ποικίλες γλώσσες μας,παίρνουμε εδώ τον όρκο τον κοινό,παίρνουμε εδώ τον όρκο τον κοινό,τ’ όνομά σου να μην ξεχαστεί τ’ όνομά σου να μην ξεχαστεί ποτέ πάνω στη γη,ποτέ πάνω στη γη,κι όσο υπάρχει τυραννία και καταπίεση,κι όσο υπάρχει τυραννία και καταπίεση,στ’ όνομά σου,στ’ όνομά σου,να τις πολεμούμενα τις πολεμούμεόχι μονάχα με το λόγοόχι μονάχα με το λόγομα και με τη ζωή μας. μα και με τη ζωή μας.

Και ο Μπρεχτ, που συμμετέχει στο Συνέδριο, γράφει το μονόπρακτο "Τα τουφέκια της κυρίας Καρράρ", που παίχτηκε στο Παρίσι από εξόριστους Γερμανούς ηθοποιούς. Η Έλενα Βάιγκελ έπαιξε τον βασικό ρόλο της κυρίας Καρράρ.

19371937

Μπέρτολτ Μπρεχτ 1898-1956

1938: Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ1938: Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ

24 αυτόνομες σκηνές που καθεμιά καταγράφει τις συνθήκες που επικρατούν στη ναζιστική Γερμανία

Ο τρόμος στην πρωτόγονη μορφή του

ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου (Ο σπιούνος)

Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ

Ο Μπρεχτ θέτει προς συζήτηση τις αντιδράσεις των ανθρώπων στον χώρο της πολιτικής, της εργασίας,

της παιδείας, της θρησκείας, της επιστήμης, των προσωπικών σχέσεων.

Όλοι πιασμένοι στο δίχτυ του τρόμου δεν γίνονται μόνο θύματα του τρόμου αλλά και φορείς του.

Ένα έργο σπουδή, με θεατρικά μέσα (τεχνική του μοντάζ), της στάσης του ανθρώπου απέναντι

στην εξουσία.

Το θέμα της ευθύνης των απλών ανθρώπων, των επιστημόνων, των καλλιτεχνών διατρέχει όλο το έργο του Μπρεχτ

Ερωτήσεις κι αποκρίσεις

«Mπορεί η αλήθεια νάν’ θνητή, το ψέμα αθάνατο;»«Έτσι δείχνουν όλα».

«Πού είδες, η αδικία να μη ξεμασκαρεύεται χρόνους και καιρούς;».«Eδώ».

«Mα ξέρεις κάποιον που η βία να τού ’χει φέρει τύχη;»«Kαι ποιος δεν ξέρει;»

«Tότε ποιος μπορεί, σ’ έναν τέτοιο κόσμο, να τσακίσει τον τύραννο;».«Eσύ».

(1939)Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα,

μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο, Αθήνα 2000

Το κάψιμο των βιβλίωνΤο κάψιμο των βιβλίων

Όταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνεΌταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνεσε δημόσιες πλατείες τα βιβλία πουσε δημόσιες πλατείες τα βιβλία πουπερικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,κι από παντού κεντρίζανε τα βόδιακι από παντού κεντρίζανε τα βόδιανα σέρνουν κάρα ολόκληρανα σέρνουν κάρα ολόκληραμε βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένοςμε βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένοςποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,με φρίκη του είδε πως τα δικά τουμε φρίκη του είδε πως τα δικά τουτα είχανε ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο τουτα είχανε ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο τουμε τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα:«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώραΤην αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώραμου φερνόσαστε σα νά ’μαι ψεύτης! Σας διατάζω:μου φερνόσαστε σα νά ’μαι ψεύτης! Σας διατάζω:Κάψτε με!»Κάψτε με!»

(1938)Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα, μτφρ. Μάριος Πλωρίτης, Θεμέλιο, Αθήνα 2000

Από τον Ιούλιο του 1943 ως τον Ιούλιο του 1944, στο κατεχόμενο Παρίσι, ο Καμύ γράφει τα Γράμματα σ’ έναν φίλο Γερμανό

Αλμπέρ Καμύ (Albert Camus) 1913-1960

ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ. Γράμματα σ’ έναν φίλο Γερμανό»

4 επιστολές

καταγγελία του ναζιστικού καθεστώτος, που

απευθύνεται όμως «όχι σ’ ένα έθνος» αλλά σ’

ένα καθεστώς δημίων.

«…Όταν ο συγγραφέας αυτών των γραµµάτων «…Όταν ο συγγραφέας αυτών των γραµµάτων λέει «εσείς», δεν εννοεί «εσείς οι Γερµανοί», λέει «εσείς», δεν εννοεί «εσείς οι Γερµανοί», αλλά «εσείς οι ναζί». Όταν λέει «εµείς», αυτό αλλά «εσείς οι ναζί». Όταν λέει «εµείς», αυτό δεν σηµαίνει πάντα «εµείς οι Γάλλοι», αλλά δεν σηµαίνει πάντα «εµείς οι Γάλλοι», αλλά «εµείς οι ελεύθεροι Ευρωπαίοι». «εµείς οι ελεύθεροι Ευρωπαίοι». Αντιπαραθέτω δύο στάσεις, όχι δύο έθνη, Αντιπαραθέτω δύο στάσεις, όχι δύο έθνη, έστω και αν σε κάποια στιγμή της ιστορίας έστω και αν σε κάποια στιγμή της ιστορίας αυτά τα δύο έθνη αντιπροσώπευσαν δύο αυτά τα δύο έθνη αντιπροσώπευσαν δύο εχθρικές στάσεις…»εχθρικές στάσεις…»

Αλμπέρ Καμύ. Αλμπέρ Καμύ. Γράμματα σ’ ένα φίλο ΓερμανόΓράμματα σ’ ένα φίλο Γερμανό

ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου

Πωλ Ελυάρ (Paul Eluard) 1895-1952

Στο κατεχόμενο Παρίσι ο Ελυάρ, συμμετέχει στην αντίσταση και υμνεί την ελευθερία και τον έρωτα

Πωλ Ελυάρ (Paul Eluard)Πωλ Ελυάρ (Paul Eluard)Από τα εφτά ποιήματα της αγάπης στον πόλεμοΑπό τα εφτά ποιήματα της αγάπης στον πόλεμο………………………………………….Στ' όνομα των ανθρώπων που σαπίζουνε στη φυλακήΣτ' όνομα των εξορισμένων γυναικών.Στ' όνομα όλων των συντρόφων μαςΠου μαρτύρησαν και σφαγιάστηκανΓια να μη δεχτούν τον ίσκιο. Πρέπει να στραγγίξουμε την ορμή Και να σηκώσουμε το ξίφος Για να φυλάξουμε την ιερή εικόνα Των αθώων που κυνηγήθηκαν παντού Και που παντού θα θριαμβεύσουν.

μτφρ: Γ. Καραβασιλης

ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου

Χανς Φάλαντα (Hans Fallada) 1893-1947

1947 Βερολίνο

Ο Χάνς Φάλαντα πεθαίνει έχοντας

μόλις ολοκληρώσει την ιστορία του

ζεύγους Otto και Elise Hampel, που εκτελέστηκαν από τους Ναζί για την

αντιστασιακή τους δράση

Μόνος στο Βερολίνο (1947)

Αυτοί που επιλέγουν να γίνουν μέλη του ναζιστικού κόμματος με τα αντίστοιχα προνόμιαΑυτοί που προσπαθούν να περάσουν απαρατήρητοι Και αυτοί που αντιστέκονται

Μια σειρά παράλληλες ιστορίες απλών καθημερινών ανθρώπων που ζουν και εργάζονται στο Βερολίνο.

Άννα Φρανκ (Anne Frank) 1929 - 1942

1947Άμστερνταμ

Η πρώτη έκδοση του

Ημερολογίου της Άννας

Φρανκ

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ (1947)

  Η φωνή μιας έφηβης που ενσωματώνει όλη τη φρίκη του ναζισμού και, παράλληλα, αποκαλύπτει τα όνειρα και τους φόβους κάθε κοπέλας, σε κάθε εποχή,

ΚΝΛ Β΄ Γυμνασίου

Πρίμο Λέβι (Primo Levi) 1919 - 1987

1947Τορίνο

Δυο χρόνια μετά την

απελευθέρωσή του από το Άουσβιτς ο Πρίμο Λέβι

γράφει το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος»

Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (1947)

Η συγκλονιστική καταγραφή της ζωής στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, όπου ο Λέβι παρέμεινε από τις 22 Φεβρουαρίου 1944 μέχρι την απελευθέρωσή του από τον Κόκκινο Στρατό στις 27 Ιανουαρίου του 1945. Από τους 650 Εβραίους που μεταφέρθηκαν εκείνη την μέρα του Φεβρουαρίου στο Άουσβιτς τελικά επέζησαν μόλις 20 άτομα

«Το φορτηγό σταμάτησε και είδαμε μια μεγάλη πύλη και πάνω της μια επιγραφή ζωηρά φωτισμένη (η ανάμνηση της με βασανίζει ακόμα στα όνειρα μου): ARBEIT MACHT FREI, η εργασία απελευθερώνει».

«Ταξιδέψαμε ως εδώ μέσα σε σφραγισμένα βαγόνια, είδαμε τις γυναίκες και τα παιδιά μας να τους καταπίνει το σκοτάδι, σκλάβοι πηγαινοερχόμαστε χιλιάδες φορές στη βουβή δουλειά, νεκροί στην ψυχή πριν τον ανώνυμο θάνατο. Δεν θα ξαναγυρίσουμε. Κανείς δεν Κανείς δεν πρέπει να βγει από δω, κανείς που θα μπορούσε πρέπει να βγει από δω, κανείς που θα μπορούσε να φέρει στον κόσμο μαζί με το χαραγμένο στη να φέρει στον κόσμο μαζί με το χαραγμένο στη σάρκα του νούμερο τη δυσοίωνη είδηση του τι σάρκα του νούμερο τη δυσοίωνη είδηση του τι κατάφερε να κάνει άνθρωπος στον άνθρωπο κατάφερε να κάνει άνθρωπος στον άνθρωπο στο Άουσβιτςστο Άουσβιτς».

«Δίπλα μας στέκει μια ομάδα Ελλήνων, αυτοί οι φοβεροί και αξιοθαύμαστοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, πεισματικοί, κλέφτες, σοφοί, αμείλικτοι και αλληλέγγυοι, αποφασισμένοι να ζήσουν, ανελέητοι αντίπαλοι στον αγώνα της επιβίωσης: από αυτούς τους Έλληνες που υπερίσχυσαν στις κουζίνες και στο εργοτάξιο, που ακόμα και οι Γερμανοί υπολογίζουν και οι Πολωνοί φοβούνται. Έκλεισαν τρία χρόνια στο Άουσβιτς, αυτοί ξέρουν καλύτερα από τον καθένα τι είναι το στρατόπεδο. Στέκονται στον κύκλο με τους ώμους κολλητά ο ένας στον άλλο και τραγουδούν μια μακρόσυρτη μελωδία».

« Όπως αυτό το βάσανο της πείνας δεν είναι η πείνα που αισθανόμαστε επειδή παραλείψαμε ένα γεύμα, έτσι και γι’ αυτό το κρύο που υποφέρουμε, θα έπρεπε να επινοήσουμε μια άλλη λέξη. Λέμε «πείνα», λέμε «κούραση», «φόβος», «πόνος», λέμε «χειμώνας», αλλά είναι διαφορετικά πράγματα. Είναι λέξεις των ελεύθερων ανθρώπων, λέξεις που δημιούργησε και χρησιμοποιεί ο ελεύθερος κόσμος, που ζει, απολαμβάνει και υποφέρει στα σπίτια του. Εάν τα στρατόπεδα εξακολουθούσαν να υπάρχουν για περισσότερο χρόνο, μια καινούργια άγρια μια καινούργια άγρια γλώσσα θα είχε γεννηθείγλώσσα θα είχε γεννηθεί.»

Επίσης τα: «Η Ανακωχή» (1962) και «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» (1986)

Η επιστροφή από το στρατόπεδο του θανάτου στον κόσμο των

ζωντανών

Στοχασμοί γύρω από τα στρατόπεδα εξοντώσεως. Διερευνά τον τρόπο με τον οποίο τον τρόπο με τον οποίο διαστρέφονται φυσιολογικοί διαστρέφονται φυσιολογικοί άνθρωποι σε ένα ολοκληρωτικό άνθρωποι σε ένα ολοκληρωτικό σύστημασύστημα.

Χάννα Αρέντ (Hannah Arend 1905-1976

Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία του κακούΈκθεση για την κοινοτοπία του κακού

Η Arendt καλύπτει ως ανταποκρίτρια του αμερικανικού περιοδικού The New Yorker τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τον συντονισμό της μεταφοράς των Εβραίων στα στρατόπεδα θανάτου.

«…Ο Άϊχμαν (εγκληματίας πολέμου) δεν ήταν ούτε «…Ο Άϊχμαν (εγκληματίας πολέμου) δεν ήταν ούτε Ιάγος ούτε Μάκμπεθ· τίποτε δεν ήταν πιο ξένο Ιάγος ούτε Μάκμπεθ· τίποτε δεν ήταν πιο ξένο στο πνεύμα του από μια απόφαση, όπως του στο πνεύμα του από μια απόφαση, όπως του Ριχάρδου του Γ΄, να διαπράξει το κακό για Ριχάρδου του Γ΄, να διαπράξει το κακό για λόγους αρχής. Πέρα από τον μεγάλο ζήλο για λόγους αρχής. Πέρα από τον μεγάλο ζήλο για την προσωπική του ανέλιξη, δεν είχε άλλο την προσωπική του ανέλιξη, δεν είχε άλλο κίνητρο... Έλλειψη φαντασίας και παντελής κίνητρο... Έλλειψη φαντασίας και παντελής απουσία σκέψης είναι αυτά που χαρακτηρίζουν απουσία σκέψης είναι αυτά που χαρακτηρίζουν τον Άϊχμαν και τον οδηγούν στο ακραίο τον Άϊχμαν και τον οδηγούν στο ακραίο έγκλημα»έγκλημα»

Άρεντ Χάνα (2009). Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία Άρεντ Χάνα (2009). Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία

του κακού. Αθήνα: Νησίδεςτου κακού. Αθήνα: Νησίδες

Τόμας Μαν (Thomas Mann) 1975-1955

1947Την ίδια χρονιά ο

Τόμας Μαν, εξόριστος

στην Καλιφόρνια, γράφει τον «Δόκτωρα

Φάουστους»

« […] κάθε τι γερμανικό, ακόμη και το γερμανικό πνεύμα, η γερμανική σκέψη, ο γερμανικός λόγος, χτυπήθηκε απ’ αυτόν τον ατιμωτικό εξευτελισμό και γκρεμίστηκε σε βαθιά αμφισβήτηση. Είναι νοσηρή συντριβή της καρδιάς, το ν’ αναρωτιέται κανείς, πώς, γενικά, στο μέλλον, η «Γερμανία», σ’ οποιαδήποτε από τις εκδηλώσεις της, θα επιτρέψει στον εαυτό της ν’ ανοίξει το στόμα της, όταν θα πρόκειται για προβλήματα που θα αφορούν στην ανθρωπότητα;»

Δόκτωρ Φάουστους (1947)

1949 Δύο χρόνια μετά

πεθαίνει και ο γιος Μαν, λίγο

μετά την ολοκλήρωση του αυτοβιογραφικού

του έργου «Σημείο Καμπής»

Κλάους Μαν 1906-1949

«Το σπίτι ανήκει στο κράτος. Αλλιώς δε θα ήταν εδώ Πηγή Ζωής».«Πηγή Ζωής»; Ενδιαφέρον αυτό. Παρακάλεσα την κοπέλα να γίνει πιο συγκεκριμένη.

«Ώστε πραγματικά δεν ξέρετε τι σημαίνει:» […] «Είχαν εγκατασταθεί εδώ κάτι γεροδεμένα παλικάρια των Ες Ες, πραγματικά πολύ καλοί άνθρωποι. Σκέτοι ταύροι. Ε, έτσι και τους χρησιμοποίησαν κιόλας, σαν ταύρους ή ατίθασα άτια, λόγω φυλής, καταλαβαίνετε. Μια τέτοια Πηγή Ζωής, και είχαμε πολλές, σ’ όλα τα μέρη της χώρας, χρησίμευε για τη βελτίωση της φυλής, για την καλλιέργεια βόρειου αίματος, για τη νέα γενιά της Γερμανίας. Οι κοπέλες έπρεπε φυσικά να είναι από φυλετικής απόψεως άψογες, το κρανίο, η λεκάνη τους: όλα τα μετρούσαν με το υποδεκάμετρο. Αν όλα ήταν εντάξει και τίποτα δεν ήταν παραπάνω απ’ όσο έπρεπε μακρύ, κοντό, χοντρό ή αδύνατο, τότε συνουσιάζονταν εδώ και είχαν το δικαίωμα να μείνουν εδώ μέχρι το τέλος της εγκυμοσύνης...»

Klaus Mann,Το Σημείο Καμπής, σ.σ. 734-5

Τα Πηγή Ζωής σπίτια

Μαξ Φρις (Max Frisch) 1911-1991

1953Ζυρίχη

Ο Μαξ Φρις γράφει για το ραδιόφωνο τον Μπίτερμαν και τους Εμπρηστές

Η πρώτη παράσταση 5 χρόνια μετά

Ο Μπήντερμαν και οι εμπρηστές (1958 πρώτη παράσταση)

Υπότιτλος«Διδακτικό έργο χωρίς δίδαγμα»

Παρωδία του επαναπαυμένου αστού που αισθάνεται ασφαλής μέσα στην κομφορμιστική περιβολή του και αρνείται να συνειδητοποιήσει την απειλή του ολοκληρωτισμού.

Χάινριχ Μπελ

Ο Μπελ εστιάζει στην προσπάθεια της μεταπολεμικής Γερμανίας να αποκοπεί να αποκοπεί από το ναζιστικό παρελθόν τηςαπό το ναζιστικό παρελθόν της, μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας αρχιτεκτόνων από τη Ρηνανία, του παππού, του γιου και του εγγονού. Αν και ο χρόνος του έργου συμπυκνώνεται σε μια τυχαία μέρα του 1958, οι ανοικτές πληγές των ιστορικών γεγονότων καθορίζουν όλη τη δράση και τη συμπεριφορά των 3 ηρώων.

Μπιλιάρδο στις εννιά και μισή (1959)

«Το λυπημένο μου πρόσωπο» ΚΝΛ Γ΄ Γενικού Λυκείου

1959 ` 1959

Ο Ρινόκερος του Ιονέσκο,

μεταφρασμένος ήδη στα αγγλικά, παίζεται για πρώτη φορά από το

ραδιόφωνο, στο Τρίτο Πρόγραμμα του ΒΒC.

Ευγένιος Ιονέσκο (Eugène Ionesco) 1909-1994

Ρινόκερος (1959) Ρινόκερος (1959)

Σπουδή για την προσαρμογή προσαρμογή της Γερμανίας στο ναζισμό, για την ευκολία με την οποία οι άνθρωποι απελευθερώνουν τα κτηνώδη ένστικτά τους νιώθοντας την ασφάλεια της πλειοψηφίας. Και, παράλληλα, όπως μας λέει ο ίδιος ο Ιονέσκο, ένα έργο αντίστασης αντίστασης στους μηχανισμούς στους μηχανισμούς χειραγώγησηςχειραγώγησης των μαζών.

«Πρόλογος στον Ρινόκερο» Ε.Ε. Γ΄ Γενικού Λυκείου

«Όταν φάνηκε, στο βάθος-βάθος μιας «Όταν φάνηκε, στο βάθος-βάθος μιας λεωφόρου, μικροσκοπικός στο ξέμακρο, ο λεωφόρου, μικροσκοπικός στο ξέμακρο, ο Φύρερ με την ακολουθία του (…) ο αφηγητής Φύρερ με την ακολουθία του (…) ο αφηγητής είδε το πλήθος να καταλαμβάνεται είδε το πλήθος να καταλαμβάνεται προοδευτικά, από ένα είδος υστερίας, προοδευτικά, από ένα είδος υστερίας, επευφημώντας σαν τρελό τον απαίσιο εκείνον επευφημώντας σαν τρελό τον απαίσιο εκείνον άνθρωπο. Κι η υστερία απλωνόταν, άνθρωπο. Κι η υστερία απλωνόταν, προχωρούσε, με τον Χίτλερ μαζί, σαν προχωρούσε, με τον Χίτλερ μαζί, σαν πλημμυρίδα…»πλημμυρίδα…»

Ευγένιος Ιονέσκο. Πρόλογος στον Ρινόκερο

Ρινοκερίτιδα Η δύναμη που ασκεί η μάζα στα άτομα

19651965

ΒερολίνοΒερολίνο

Ο Πήτερ Βάις γράφει την

«Ανάκριση», βασισμένος στα

πρακτικά της δίκης της Φραγκφούρτης και αντιπαραθέτει

αυθεντικές μαρτυρίες

κρατουμένων σε εκείνες των δημίων τους στο Άουσβιτς.

Πήτερ Βάις (Peter Weiss,) 1916-1982

Η ανάκριση Η ανάκριση (1965)(1965)

Μια θεατρική καταγγελία για την καταγγελία για την οικονομική και οικονομική και πολιτική ελίτπολιτική ελίτ που άνοιξε την πόρτα στο ναζισμό, για όσους συμμετείχαν στο έγκλημα και για όσους το ανέχθηκαν.

2011Νέα Υόρκη

Ο Έρικ Λάρσον ολοκληρώνει τον Κήπο

με τα θηρία, βασισμένος σε ιστορικά

ντοκουμέντα, στα ημερολόγια του

πρεσβευτή των ΗΠΑ Γουίλιαμ Ντοτ και σε

σπάνια χειρόγραφα της βιβλιοθήκης του

Χάρβαρντ.

Έρικ Λάρσον (Erik Larson) 1954 -2013

Στον κήπο με τα Θηρία

Το χρονικό της ανόδου του Γ’ Ράιχ μέσα από τα μάτια μιας οικογένειας αμερικανών διπλωματών στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’30, που εγκαθίστανται στην πόλη με κύριο στόχο την προώθηση των αμερικανικών επενδύσεων στη Γερμανία.

Γιο Νέσμπο Jo Nesbo

1960 –

«Ο Κοκκινολαίμης»

Ο αναστοχασμός των Νορβηγών

Ο Κοκκινολαίμης

Ο κόσμος του λαθρεμπορίου όπλων, των Νορβηγών νεοναζί, αλλά και η ζοφερότερη πτυχή της νορβηγικής ιστορίας, η συνεργασία των Νορβηγών με τον Χίτλερ στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Καμίλα Λέκμπεργ Camilla Läckberg

1974 –

«Το παιδί από τη Γερμανία»

Ο αναστοχασμός των Νορβηγών

Το παιδί από τη Γερμανία

Μια ιστορία από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που έρχεται στο φως αποκαλύπτει μια νέα γενιά νεοναζιστών που προσπαθεί να επιβάλει τα πιστεύω της.

Φίλιπ Κερ (Philip Kerr) 1956 -

Η τριλογία του Βερολίνου

Η άνοδος και πτώση του ναζισμού. Μια διαδρομή που ξεκινά λίγο πριν τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων του 1936 μέχρι την εικόνα του «νεκρού Βερολίνου» γύρω στα 1947, με κυρίαρχο στοιχείο, και στις 3 ιστορίες, τη βία και την αθλιότητα που παραγάγει ο ναζισμός.

Στην Ελλάδα Στην Ελλάδα … … Με τον τρόπο του Γ. Σ.

«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει………………………………………………………………………………………………………………………………………….…..….Το καράβι που ταξιδεύει το λένε Α ΓΩΝΙΑ 937» Το καράβι που ταξιδεύει το λένε Α ΓΩΝΙΑ 937»

ΚΝΛ Γ΄ Γυμνασίου

Η αλληγορική απεικόνιση της Ελλάδας, το καλοκαίρι του 1936, λίγο πριν την 4η Αυγούστου

…………………………………………………………………… Οι στρατιώτες παρουσίαζαν όπλα σαν άρχισε να ψιχαλίζει. «Δεν είναι γρέγος είναι σιρόκος» η μόνη απόφαση που ακούστηκε.Κι όμως το ξέραμε πως την άλλη αυγή δε θα μας έμενε Τίποτε πια, μήτε η γυναίκα πίνοντας πλάι μας τον ύπνοΜήτε η ανάμνηση πως ήμασταν κάποτες άντρες, Τίποτε πια την άλλη αυγή. …………………………………………………………………………………………...

Ένα νεκρώσιμο εμβατήριο τριγύριζε μες στην ψιλή βροχή Πώς πεθαίνει ένας άντρας; Παράξενο κανένας δεν το συλλογίστηκε.

Τελευταία μέρα(Αθήνα, Φεβρουάριος ’39)

Το ασφυκτικό κλίμα της δικτατορίας και η αγωνία για το κλίμα υποταγής μπροστά στο επερχόμενο κακό

Αλλά έχουν μάτια κάτασπρα χωρίς ματόκλαδα και τα χέρια τους είναι λιγνά σαν τα καλάμια.

Κύριε, όχι μ’ αυτούς. Γνώρισα τη φωνή των παιδιών την αυγή πάνω σε πράσινες πλαγιές ροβολώντας χαρούμενα σαν μέλισσες και σαν τις πεταλούδες, με τόσα χρώματα. Κύριε, όχι μ’ αυτούς, η φωνή τους δε βγαίνει καν από το στόμα τους. Στέκεται εκεί κολλημένη σε κίτρινα δόντια. […]Κύριε, όχι μ’ αυτούς. Ας γίνει αλλιώς το θέλημά σου.

Υστερόγραφο (11 Σεπτεμβρίου ΄41)

Και η καταγγελία του χιτλερισμού

Όψεις του Ναζισμού στην ελληνική λογοτεχνία

Το θέμα του ναζισμού στους μεταπολεμικούς ποιητές και πεζογράφους συνδέεται άρρηκτα με αυτό του πολέμου, της αντίστασης και του εμφυλίου.

Ξεχωριστή περίπτωση η αυθεντική μαρτυρία του Ι. Καμπανέλλη στο «Μαουτχάουζεν».

Επίσης, ο διωγμός των Εβραίων θα τροφοδοτήσει θεματικά την ποίηση και την πεζογραφία για πολλές δεκαετίες και ιδιαίτερα των Θεσσαλονικιών συγγραφέων

Ιάκωβος Καμπανέλλης 1921-2011Ιάκωβος Καμπανέλλης 1921-2011

Μαουτχάουζεν (1981)Μαουτχάουζεν (1981)

HH κόλαση του κόλαση του Μαουτχάουζεν, αλλά και ηΜαουτχάουζεν, αλλά και η ακλόνητη δίψα για ζωή, η ακλόνητη δίψα για ζωή, η δύναμη της ανθρώπινης δύναμη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που μπορεί αξιοπρέπειας που μπορεί

να αντισταθεί και στην πιο να αντισταθεί και στην πιο κτηνώδη εξουσία.κτηνώδη εξουσία.

«Σ’ ένα ανέβασμα της σκάλας, ένας Εβραίος παραπατά. Ο Αντώνης του ’καμε νόημα να πλησιάσει. Ο Εβραίος πλησίασε κι ο Αντώνης κράτησε το δικό του αγκωνάρι με το δεξιό και με τ’ αριστερό ανασήκωσε τ’ αγκωνάρι του Εβραίου. Όμως αυτό έγινε κοντά στη μέση της σκάλας. Έμενε ακόμα πολύ ανέβασμα. Ο Ες-Ες τους είδε και τούς χώρισε. Διάταξε τον Εβραίο να τρέξει. Αυτός ανέβηκε λίγα σκαλοπάτια, ύστερα άφησε την πέτρα να πέσει και γονάτισε στο σκαλί. Ο Ες-Ες πλησίασε και του είπε ν’ ανοίξει το στόμα. Ο Εβραίος άνοιξε το στόμα. Ο Ες-Ες έβγαλε το περίστροφο, τό ’χωσε στο στόμα του Εβραίου και πυροβόλησε.

Ύστερα γύρισε στον Αντώνη και στύλωσε τα μάτια πάνω του. Ο Αντώνης τον κοίταξε άφοβα, έπειτα πλησίασε στο νεκρό, φορτώθηκε και το δεύτερο αγκωνάρι και συνέχισε ν’ ανεβαίνει τη σκάλα. Ο Ες-Ες πάγωσε. Δεν είπε τίποτα, Όταν όμως ξαναγύρισαν στο λατομείο, για να ξαναφορτωθούν αγκωνάρια, ο Ες-Ες φώναξε τον Αντώνη να πάει κοντά. ΄[…] Βρήκε ένα αγκωνάρι διπλό από τ’ άλλα , το ‘δειξε στον Αντώνη και είπε: «Αυτό είναι δικό σου». Ο Αντώνης κοίταξε τα’ αγκωνάρι, ύστερα τον Ες-Ες, ύστερα τα σκόρπια αγκωνάρια γύρω-γύρω […] σταμάτησε μπροστά σ’ ένα αγκωνάρι, ακόμα πιο μεγάλο από κείνο που του διάλεξε ο Ες-Ες.-Αυτό είναι το δικό μου, είπε. Και φορτώθηκε».

Η σκάλα Η σκάλα των των δακρύων δακρύων

http://www.youtube.com/watch?v=cO1LgqiUVX8

Γιώργος Ιωάννου ( 1927-1985)

Οι αναμνήσεις και τα συναισθήματα του Ιωάννου για τους εβραίους

φίλους και γείτονες, που έφυγαν βίαια από τη ζωή του

(Τα Ηλιοτρόπια των Εβραίων, Το Κρεβάτι, Τα εβραίικα μνήματα, Las Incantadas)

Κάθε φορά που τρίζει η σκάλα μας «λες να ’ναι αυτοί επιτέλους;»

σκέφτομαι,κι ύστερα φεύγω και με τις ώρεςκατακίτρινα ζωγραφίζω ηλιοτρόπια.

Όμως αύριο ώσπου να ξεχαστώ,την αίθουσα αναμονής το τρένοαπ’ την Κρακοβία θα περιμένω.

Κι αργά τη νύχτα, όταν ίσως κατεβούνωχροί, σφίγγοντας τα δόντια’«αργήσατε τόσο να μου γράψετε»θα κάνω δήθεν αδιάφορα.

Τα ηλιοτρόπια των Εβραίων

Από τη συλλογή

«Ηλιοτρόπια» 1954 Συγκεντρωτική έκδοση

Τα χίλια Δέντρα και άλλα ποιήματα.

Κέδρος 1973

«Ο Ίζος, μαζί με τούς δικούς του πού σπάραζαν, έφυγε ένα φριχτό πρωί ντυμένος και σοβαρός σα γαμπρός. Στο στήθος του σχεδόν καμάρωνε το κίτρινο άστρο. Ήμουν μαζί του μέχρι πού δρασκέλισε το κατώφλι της εξώπορτας. Έξω ούρλιαζε ένα μεγάφωνο: «Προσοχή! προσοχή! Όλοι οι εβραίοι…» Τον άρπαξαν και τον έσυραν στη γραμμή. Κάποιος με τράβηξε δυνατά προς τα μέσα και βρόντηξε σαν οριστικά, όπως στις κηδείες, την πόρτα. Ένας θεός ξέρει τι μπορούσες να πάθεις εκείνη την ώρα, αν από λάθος κι εσένα σε άρπαζαν ή σ’ έβλεπαν αγκαλιασμένο μ’ έναν εβραίο».

«Το Κρεβάτι» (Από τη συλλογή Η Σαρκοφάγος)

«Ξερή κατάθεση», σύμφωνα με τον δικό του χαρακτηρισμό, της

προσωπικής του μαρτυρίας για την απέλαση των εβραίων της

Θεσσαλονίκης.

(Εν ταις ημέραις εκείναις, Το ξεκλήρισμα των Εβραίων)

«.Λίγες μέρες αργότερα, αργά μια νύχτα ακούσαμε λυγμούς στη κουζίνα. Είχε γυρίσει ο πατέρας μου [...] Ήταν μουτζουρωμένος και κατάκοπος, αλλά προπάντων στεναχωρημένος. Ζητούσε να δει τον μικρό μου αδελφό που τότε ήταν τριών-τεσσάρων χρονών. Ξυπνήσαμε τον μικρό και τον φέραμε στην κουζίνα. Είχε οδηγήσει ξαφνικά ένα τρένο με Εβραίους μέχρι πάνω στη Σερβία και είχαν δει φοβερά πράγματα τα μάτια του. Οι Εβραίοι είχαν κιόλας αρχίσει να πεθαίνουν. Οι Γερμανοί σταμάτησαν το τραίνο σε μια ερημιά, είχαν το σχέδιό τους. Από μέσα οι Εβραίοι φώναζαν και κλωτσούσαν τα ξύλινα τοιχώματα. Πατικωμένοι καθώς ήταν δεν μπορούσαν να πάρουν ανάσα, εξάλλου δεν είχαν νερό. Οι Γερμανοί με το πιστόλι στο χέρι άρχισαν ν’ ανοίγουν τα βαγόνια, όχι όμως για το καλό των Εβραίων, αλλά για να τους ξαφρίσουν από τα κρυμμένα κοσμήματα, ρολόγια και λίρες. Τσιρίδες ακούγονταν. Από ένα βαγόνι έβγαζαν ένα μικρό αγόρι πεθαμένο και το απέθεσαν, χωρίς βέβαια να το θάψουν, στο αυλάκι, δίπλα στις ράγες. Έμοιαζε φαίνεται με τον αδελφό μου. [...]»

«Το ξεκλήρισμα των Εβραίων», Το δικό μας αίμα, Κέδρος, 1978 (το απόσπασμα παραθέτει ο Μαρκ Μαζάουερ στο κεφάλαιό της ιστορίας του

Στην Ελλάδα του Χίτλερ, Αλεξάνδρεια, 1994)

Νίκος Εγγονόπουλος 1910-1985

Ένα ποίημα από την Κοιλάδα με τους Ροδώνες

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣΕssai sur l’ inégalité des races humaines

ξεχνιέται ο Αδόλφος Χίτλερ;αλήθεια –των αδυνάτων αδύνατο–ποτές δεν εκατάφερα να καταλάβωαυτά τα όντα που δεν βλέπουνετο τερατώδες κοινό γνώρισμα τ’ ανθρώπου– το εφήμεροτης παράλογης ζωής του –κι ανακαλύπτουνε διαφορές– γιομάτοι μίσος – διαφορέςσε χρώμα δέρματος φυλήΘρησκεία

Νίκος Εγγονόπουλος, Δεκέμβριος 1968, στο περ. Λωτός (τεύχος 3) Στην κοιλάδα με τους ροδώνες, Ίκαρος, Αθήνα 1978

Νίκος Μπακόλας 1927-1999

Εμβατήρια (Γαμήλιο) (1972)

Οι εσωτερικές Οι εσωτερικές συγκρούσεις δύο συγκρούσεις δύο

ερωτευμένων νέων, ενός ερωτευμένων νέων, ενός χριστιανού και μιας χριστιανού και μιας εβραιοπούλας, που εβραιοπούλας, που καθένας ξεχωριστά καθένας ξεχωριστά

παλεύει με τα στερεότυπα παλεύει με τα στερεότυπα της κοινότητάς του και της κοινότητάς του και

προσπαθεί να υπερβεί τα προσπαθεί να υπερβεί τα όρια της κουλτούρας και όρια της κουλτούρας και

θρησκείας του. θρησκείας του.

Νίκος Κοκάντζης 1927-2009

Ένας δυνατός έρωτας ανάμεσα σε μια εβραιοπούλα κι ένα ελληνόπουλο, στη Θεσσαλονίκη στα χρόνια της Κατοχής, που θα διακοπεί βίαια, όταν η Τζιοκόντα, μαζι με την οικογένειά της παίρνει τον δρόμο χωρίς επιστροφή, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Τζιοκόντα (1975)Τζιοκόντα (1975)

http://keimena.ece.uth.gr/main/t17/03-apostolidou.pdf

Βιβλιογραφία

Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη (1995)Η λογοτεχνία ως μαρτυρία. Έλληνες πεζογράφοι για τη γενοκτονία των Εβραίων. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής

Χριστιανόπουλος, Ντίνος (1990). Οι προγραμματισμένοι στο χαμό. Ποιήματα Θεσσαλονικέων ποιητών για την καταστροφή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.ekebi.gr/Fakeloi/fascism/main.htm

Διδακτικές προτάσειςΔιδακτικές προτάσεις

Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το υλικό;Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε το υλικό;

ΙστορίαΙστορία ΠηγέςΠηγές

Ερευνητικές Εργασίες Ερευνητικές Εργασίες Δεξαμενή Δεξαμενή θεματολογίαςθεματολογίας

Λογοτεχνία Λογοτεχνία Παραγωγή ΛόγουΠαραγωγή Λόγου

Παράλληλα Παράλληλα κείμενα // Ανάγνωση κείμενα // Ανάγνωση ολόκληρου έργουολόκληρου έργου

Σχολικές ΓιορτέςΣχολικές Γιορτές ΑφιερώματαΑφιερώματα

Πώς μπορούμε να χειριστούμε ένα τόσο Πώς μπορούμε να χειριστούμε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα; ευαίσθητο θέμα;

Χωρίς διδακτισμό Με βιωματικές προσεγγίσεις (αλλά

με προσοχή, βλ. μίσος) Με ευελιξία (π.χ. θέμα μιας

ερευνητικής εργασίας: «Η τέχνη του μεσοπολέμου»)

Με Αναλογίες ή Παραλληλισμούς

Ζήτω η Γερμανία

Μεσσιανισμός Ε.Ε. Γ΄ Λυκείου

"Ο αιώνιος Εβραίος" του Φριτς Χίππλερ

Επίκληση στο συναίσθημα

(φόβος, απειλή)

• Επίκληση στο συναίσθημα (φόβος, απειλή)

• Αξιολόγηση επιχειρήματος (Διασύνδεση φαινομενικά ασύνδετων γεγονότων)

… σε κείμενα που αναφέρονται ευρύτερα σε θέματα ευθύνης, αντίστασης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μετανάστευσης …(Μανόλης Αναγνωστάκης, Τάσος Λειβαδίτης, Μιχάλης Κατσαρός – Δημήτρης Χατζής – Ανδρέας Φραγκιάς …)

Παράλληλα κείμενα …Παράλληλα κείμενα …

Αντίσταση στη δύναμη της μάζας Το λυπημένο μου πρόσωπο Χ. Μπέλ - Ρινόκερος Ιονέσκο

Παράλληλα: Το ημερολόγιο Άννας Φράνκ Γ. Ιωάννου (απόσπασμα από το Κρεβάτι)

Norman Rockwell. The Problem We All Live With (1964)

Norman Rockwell,

Ανθρώπινα δικαιώματα: (π.χ. Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί. Ν.Γλ. Γ΄ Γυμνασίου)

Norman Rockwell. New Kids in the Neighborhood (1967)

Βλάσης Κανιάρης Koexistenz (Συνύπαρξη ή Tο «Κουτσό» (1974) [Η εικόνα του εκπατρισμένου]

Γιώργος Τούγιας. Το Εμπόδιο

Για την αποτελεσματική αξιοποίηση της εικόνας

Επιλέγουμε τις κατάλληλες εικόνες Συνδέουμε την εικόνα με τους στόχους

μας. Αναλύουμε την εικόνα και

προσπαθούμε να διαβάσουμε την υπονοούμενη γλώσσα

Συσχετίζουμε με άλλα είδη πηγών

Ενδεικτικά παραδείγματα Ενδεικτικά παραδείγματα

-Τι νομίζετε ότι συμβαίνει εδώ;Τι νομίζετε ότι συμβαίνει εδώ;

-Τι βλέπετε που σας κάνει να νομίζετε Τι βλέπετε που σας κάνει να νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό;ότι συμβαίνει αυτό;

- Τι θα ήθελε ο καλλιτέχνης να παρατηρήσουμε; Τι θα ήθελε ο καλλιτέχνης να παρατηρήσουμε;

Pablo Picasso (Ισπανός ζωγράφος)

1937

Παρίσι

Guernica

Πόλη στη χώρα των Βάσκων της Ισπανίας 5000 κατοίκων

Η Guernica βομβαρδίζεται, τον Απρίλιο του 1937, από 20 γερμανικά μαχητικά και 3 ιταλικά, κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-1939)

Ο ζωγράφος

Χρόνος δημιουργίας

Τόπος δημιουργίας

Ο τίτλος του έργου

Τι σημαίνει;

Συνθήκες

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

Δευτέρα, 26 Απριλίου 19371650 νεκροί

Μεθοδική παρατήρηση σε 4 φάσειςΜεθοδική παρατήρηση σε 4 φάσεις

Πρώτη ανάγνωση Υποκειμενική σύλληψη

1η: Προσεκτική παρατήρηση/ υποθέσεις/ ερωτήματα

2η: Εντοπισμός συμβόλων. Απόπειρα ερμηνείας

3η: Έλεγχος υποθέσεων. Αξιολόγηση συνθηκών και πλαισίου δημιουργίας, προθέσεων δημιουργού

4η: Συσχετισμός και συγκρίσεις με άλλα έργα της ίδιας ή άλλης εποχής, με το ίδιο θέμα, άλλης μορφής κλπ.

Δεύτερη ανάγνωση Δίνονται στοιχεία

Χρήση και άλλων πηγών

Πηγή: Πηγή: Perkins, D.Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye. Harvard Graduate School of Education.

Παρατηρήστε προσεκτικά και περιγράψτε το άγαλμα

Ο ΠρομηθέαςArno Breker

Συγκρίνετε τον Προμηθέα με τον Ερμή του Πραξιτέλη. Ποια στοιχεία νομίζετε ότι θέλει να προβάλει ο δημιουργός του Προμηθέα;

Arno BrekerΗ δραστήρια ζωή, 1939

Arno BrekerArno BrekerΗ ετοιμότητα, 1938Η ετοιμότητα, 1938

Συγκρίνετε τον Προμηθέα με άλλα δυο έργα του ίδιου γλύπτη. Τι συμπεραίνετε;

Προσέξτε τους τίτλους των έργων; Ποιο πρότυπο προβάλλεται κατά τη γνώμη σας;

Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λεςΤο θέμα είναι τ ώ ρ α τι λεςΚαλά φάγαμε καλά ήπιαμεΚαλά φάγαμε καλά ήπιαμεΚαλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώΚαλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώΜικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες. Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες.

Μανόλης Αναγνωστάκης. Προμετωπίδα στον Στόχο