Բանահյուսությունը բանավորգեղարվեստական խոսքն է:

Բանահյուսության երկերըանցնելով դարից դար հասել ենմեզ՝ շնորհիվ մեր մատենագիրներիև բանահավաքների: Շատ երկեր էգրի առել Մովսես Խորենացին:

Հին Բանահյուսություն

Վիպերգեր Առասպելներ

Ժողովրդիկյանքից վերցվածպատմություններ

են

Բնության ուժերըմարմնավորողաստվածներիմասին են

Առասպելները վիպերգերից ավելիհին են: Առասպելների միջոցով մեզհայտնի է դառնում հայոց դիցարանը՝հայ հեթանոսական աստվածներիընտանիքը: Հայոց դիցարանը ավելիհին է քան հունական դիցարանը:

Հայոց դիցարանի գերագույն աստվածըհամարվում է Արամազդը: Նահամապատասխանում է հունականդիցարանի Զևսին: Նա առասպելներումկոչվել է մեծ և արի, և հետագայումարարել է երկնքի, երկրի և մյուսաստվածներին:

Արամազդի դուստրն է Անահիտը: Նառազմի և պտղաբերության աստվածուհինէ, և համապատասխանում է հունականԱրտեմիսին: Համարվել է բոլորառաքինությունների մայրը, ողջմարդկության բարերարը և հայ ազգիփառքն ու ստնտուն:

Պատերազմի, քաջության և ամպրոպիաստվածն է Վահագնը: Նա համարվում էտիեզերքը հազմող չորս մասնիկներիծնունդ: Կոչվել է նաև վիշապաքաղ:

Մովսես Խորենացին գուսաններից գրի էառել նրա մասին երգը: Նա պատկերվել էխարտյաշ պատանու կերպարանքով,

հուր մազերով և արեգակ աչքերով:

Վահագն աստծո հարսնացուն էրԱստղիկը: Նա սիրո և ջրի աստվածուհինէ, և համապատասխանում է հունականԱֆրոդիտեին: Նա պատկերվել է չքնաղկնոջ կերպարանքով: Ըստ առասպելի՝Վահագնի և Աստղիկի սիրայինհանդիպումներից սիրային անձրև էտեղացել և սնուցել է ողջ դաշտերն ուայգիները:

Հայոց դիցարանի նշանավորաստվածուհիներից է նաև Նանեն: ՆաԱնահիտի հետ միասին եղել էմայրության հովանավորը:

Հեթանոս հայերը ունեցել են սեր նաևգիտության նկատմամբ: Եվ դպրությանաստվածը Տիրն է:

Հայերը ունեցել են նաև մեկ այլկերևոր գծի՝ հյուրասիրությանաստված, որը մարմնավորում էՎանատուրը: Նա համարվել է նաևպանդուխտների և օտարականներիհովանավորը: Նրա պաշտամունքըկապված է Նոր տարինմարմնավորող աստծու՝ Ամանորիհետ:

Լույսը, մաքրությունը, բարությունը ևճշմարտությունը մարմնավորում էՄիհր աստվածը, որը պատկերվել էխիզախ պատանու տեսքով՝ թագըգլխին: Այս աստվածության հետագավիպական մարմնավորումն են<<Սասնա Ծռեր>> վիպերգի Մեծ ևՓոքր Մհերները:

Հայկական դիցարանում ստորգետնյաթագավորության աստվածըՍպանդարամետն է, որըհամապատասխանում է հունականԱիդին: Ըստ այլ տեղեկություններիստորգետնյա թագավորություններիաստված է եղել նաև Անգեղը:

Ինչպես արդեն նշեցի վիպերգերըավելի նոր են քան առասպելները:

Այստեղ ներկայացվում է հայժողովուրդը, նրա պետականությանկազմավորումը և ծավալումը, նրահաղթական և ազատագրականպայքարը:

Վիպերգի գլխավոր հերոսն է Հայկը: Նա հայժողովրդի նահապետն է և նրա անունով մերերկիրը կոչվել է՝ Հայք, իս նրա ժողովուրդըհայեր: Այս վիպերգում ներակայացվում է այնժամանակաշրջանը, որտեղ հայերըմենամարտում էին բանբելոնացիների դեմ: Եվայն ձեվավորվել է Ք.ա 9-6 դարերում:

Ազատասիրություն և հայրենասիրություն,

հայրենիքի անկախության անձնազոհպաշտպանություն: Ահա այս է վիպերգիգաղափարը:

Վիպերգի գլխավոր հերոսը Արան է: Նահամապատասխանում է հունականԱդոնիսին և համարվում է մեռնող ևհարություն առնող աստվածություն:

Շամիրամը ևս ունի դիցաբանականնշանակություն: Նա պտղաբերությանաստվածություն է և նունպես ունի ռազմիաստվածության հատկանիշներ:

Վիպերգը այն ժամանակաշրջանի անցքերնեն(Ք.ա 9-րդ դար), որտեղ հայերըմենամարտում են ասորեստանցիների հետ:

Վիպերգի գլխավոր հերոսը Տիգրանն է, որինախատիպն է Տիգրան Երվանդյանը, սակայնկան գործեր որոնք որվերագրվում են ՏիգրանՄեծին, ինչը նշանակում է, որ վիպերգըհյուսվել է Ք.ա1դարում: Վիպերգումներկայացված է հայերի պայքարն ընդդեմՄարաստանի: Վիպերգի բացասականկերպարն է Աժդահակը, որի նախատիպն էմարաց թագավորը՝ Աստիագեսը: Վիպերգնառանձնանում է նրանով, որ այտեղ ,մենքտեսնում ենք առաջին հայ վիպականհերոսուհուն՝ Տիգրանուհուն:

Այս վիպերգի հիմքերը ավելի շատպատմական են: Արտաշեսը՝ հայոցԱրտաշ Ա Բարի թագավորն է, իսկԱրտավազդը նրա որդին: Վիպերգըբաժանված է երեք մասերի:

Ներկայացվում է հայերի պայքարնընդդեմ ալանների: Վիպերգնառանձնանում է նյրանով, որ այստեղառաջին անգամ տեսնում ենք հայբացասական կերպարի: