โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

รายงานฉบบนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตรประเภทวทยาศาสตรชวภาพ ในการประกวดโครงงานวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

โครงงานวทยาศาสตรประเภทวทยาศาสตรชวภาพ ระดบมธยมศกษาตอนปลาย เรอง : ความหลากหลายและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา

โดย

1. นางสาวพชรนทร ศรวเศษ 2. นางสาวไพรน ทพนด 3. นายสธพงษ สลาโส

ครทปรกษา

1. นายศรวฒ บวสมาน

2. นางธรกญญา พลนนท

โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

รายงานฉบบนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตรประเภทวทยาศาสตรชวภาพ ในการประกวดโครงงานวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

โครงงานวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย เรอง : ความหลากหลายและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา

ประเภท วทยาศาสตรกายภาพ วทยาศาสตรชวภาพ

ชอเจาของโครงงาน 1. นางสาวพชรนทร ศรวเศษ ชนมธยมศกษาปท 4 2. นางสาวไพรน ทพนด ชนมธยมศกษาปท 4 3. นายสธพงษ สลาโส ชนมธยมศกษาปท 4

ทปรกษาโครงงาน 1. นายศรวฒ บวสมาน เบอรโทรศพท 08-9573-7764 e-mail. siricom4@gmail.com 2. นางธรกญญา พลนนท เบอรโทรศพท 08-7265-8200 e-mail. east_teeganya@hotmail.com

โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

บทคดยอ โครงงานวทยาศาสตร เรอง “ความหลากหลายและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา” มวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายของเหด ความสมพนธของเหดในระบบนเวศและวถชมชนในดอนปตาสาธารณประโยชน ต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด ซงมพนท 33 ไร โดยสมส ารวจ 3 บรเวณ คอ แปลงท 1 (ปาดบแลง) แปลงท 2 (ปาเตงรง) และแปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) ในดอนปตาฯ โดยวางแปลงขนาด 40x40 ตารางเมตร โดยใชกระบวนการนกส ารวจแหงทองทง จากการส ารวจเหดตงแตเดอนกรกฎาคมถงเดอนตลาคม พ.ศ. 2557 จ านวน 7 ครง ปรากฏวา

พบเหดทงสน 30 วงศ จ านวน 167 ชนด จ าแนกชอได 103 ชนด (61.68%) และจ าแนกชอไมได 64 ชนด(38.32%) วงศทพบมากทสด คอ วงศ Agaricaceae (20.00%) เหดทพบมากทสดคอ เหดโคนปลวกขาวตอก เหดตะไคลหนาเขยว และเหดหนามวง ตามล าดบ บรเวณทพบเหดปรมาณมากทสด คอ แปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) (49.54%) แตเหดกนไดจะพบในแปลงท 2 (ปาเตงรง) มากกวาแปลงท 1 และ 3 (ปาดบแลง) เหดกนไดสวนมากพบอยในวงศ Russulaceae และวงศ Amanitaceae พบความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา 4 รปแบบ คอ 1)ยอยสลาย/ยอยซากพช (62.88%) 2) พงพาอาศยซงกนและกนกบรากไม (20.36%) 3)ปรสต/กอโรค (12.57%) และ 4) พงพาอาศยซงกนและกนกบปลวก (4.19%) พบเหดทสามารถรบประทานไดจ านวน 48 ชนด (28.74%) เปนยา 20 ชนด (11.98%) เหดพษ 9 ชนด (5.39%) และไมมขอมล 90 ชนด (53.89%) แหลงอาศยของเหดพบบนพนดนมากทสด 96 ชนด (57.48%) พบการเจรญของดอกเหดแบบเดยวหรอกลมมากทสด 76 ชนด (45.51%) เดอนทพบชนดเหดมากทสดคอ สงหาคม พบความสมพนธของเหดกบตนไมหลายชนด เชน ตนยางเหยง(ซาด) และตนเตง(จก) มกพบเหดกนไดหลายชนด และพบความสมพนธของเหดกบวถชมชน โดยเหดเปนแหลงอาหาร ยาและแหลงรายไดของชาวบาน สวนการอนรกษเหด คอ ไมเกบเหดทออนหรอแกจนเกนไป ชวยกนอนรกษปาไม ปลกตนไมทท าใหเกดเหด เชน ยางนา เพอใหลกหลานไดมเหดกนในอนาคต ส าหรบการแบงปน ไดเผยแพรขอมลผานสอสงคมออนไลน เชน face book มการแตงเพลงเหดปาดอนปตา และสรภญญะเหดอกดวย

ค าส าคญ : เหด, ดอนปตา

ก

กตตกรรมประกาศ

รายงาน เรอง “ความหลากหลายและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา” น เปนสวนหนงของการศกษาเกยวกบความหลากหลายของเหด ความสมพนธของเหดในระบบนเวศและวถชมชนในดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด โดยนกส ารวจกลมพลพรรครกษดอนป ตา โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด จดท าขนเพอรายงานผลการการเรยนรตามกระบวนการเรยนร 4 ขนตอนของนกส ารวจแหงทองทง ไดแก ขนคนหา ขนส ารวจ ขนอนรกษ และขนแบงปน

ขอขอบพระคณ ทานพชรนทร หยาดไธสง ผอ านวยการโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ทอนญาตและอ านวยความสะดวกในการศกษา ขอขอบพระคณ คณครศรวฒ บวสมาน และคณครธรกญญา พลนนท ซงเปนครทปรกษาใหค าแนะน าในการเรยนรเกยวกบเหด คณะผบรหาร หวหนากลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร คณะคณครโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยาทกทาน ทใหก าลงใจในการส ารวจ ขอขอบพระคณเจาหนาทศนยศกษาธรรมชาตและระบบนเวศเกษตรทใหการอบรม ดแลและใหค าแนะน า ใหก าลงใจในการท างานนกส ารวจอยางสม าเสมอ ขอขอบพระคณ นายกองคการบรหารสวนต าบลสวนจก คณทองรก สทธบาก ก านนต าบลสวนจก และคณจรญ ศรทอง ผใหญบานสวนจก ทอนญาตใหเขาศกษาในดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก ขอขอบพระคณคณยายทองจนทร มงคลมะไฟ และคณยายจงกล พนชวะนส ทแนะน าเกยวกบเหด คณตาสข พนโภคา ทแนะน าเกยวกบพชสมนไพรแกพษเหด คณพอเรอง วลยพทย ทแนะน าเกยวกบชอของตนไมและประโยชน ดร.ขวญเรอน พาปอง และภณฑารกษ คณบษยา มลศรแกว คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ทอนญาตใหเขาเยยมชมเรยนรในพพธภณฑเหดทมฤทธทางยา ผศ.ดร.อทยวรรณ แสงวณช มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทแนะน าความรเกยวกบเหดและตรวจแกบทคดยอ ขอขอบพระคณบรรณารกษ หอสมดกลาง มหาวทยาลยขอนแกน ทอนญาตใหเขาสบคนหนงสอเกยวกบเหด และขอขอบคณทกทานทเกยวของมา ณ โอกาสน

หวงเปนอยางยงวารายงานฉบบน คงมประโยชนหรอเปนแนวทางในการศกษาเกยวกบเหดในทองถนตอไป และหวงวาคงมผพฒนาใหดยงขน

คณะผจดท า

ข

สารบญ

หนา บทคดยอ ก กตตกรรมประกาศ ข สารบญ ค บทท 1 บทน า 1 1.1 ทมาและความส าคญของโครงงาน 1 1.2 วตถประสงคของการศกษา 1 1.3 ขอบเขตของการศกษา 2 1.4 นยามศพท 2 1.5 ประโยชนทไดรบ 2 บทท 2 เอกสารและทฤษฎทเกยวของ 3

2.1 ขอมลทวไปของเหด 3 2.2 บทบาทของเหดทอยตามธรรมชาต 5 2.3 การจ าแนกเหด 6 2.4 การวนจฉยกลมเหด 9 2.5 การเกบตวอยางเหดและราขนาดใหญ 12 2.6 เหดพษและอาการเมอรบประทานเขาไป 15 2.7 การปฐมพยาบาลผปวยทรบประทานเหดพษ 16

บทท 3 อปกรณและวธการทดลอง 17 3.1 อปกรณ สารเคมและเครองมอ 17 3.2 วธการส ารวจ/ศกษา 19 บทท 4 ผลการศกษา 24 4.1 ผลการศกษา 24 บทท 5 สรปและอภปรายผลการศกษา 37 5.1 สรปผลการศกษา 37 5.2 อภปรายผลการศกษา 38 5.3 ขอเสนอแนะ 39 5.4 ประโยชนทไดรบ 39 บรรณานกรม 40 ภาคผนวก 41 ภาคผนวก ก 42-92

ค

บทท 1 บทน า

1.1 ทมาและความส าคญของโครงงาน สงคมไทยโดยเฉพาะสงคมในชนบทยงมการด ารงชวตทองอาศยอยกบระบบนเวศปาไมอยมาก ดงจะ

เหนไดจากบรเวณชมชนโดยรอบพนทปา มดอนปตาซงเปนพนทปาทไดรบการอนรกษไวโดยใชภมปญญาทองถนมการน าเหดปาออกมาเปนอาหารและขายในลกษณะเปนของปา ราคาสามารถเปลยนแปลงไดตามชนดของเหด ฤดกาล และปรมาณของเหดทออกในชวงนนๆ แตเปนทนาสงเกตวาทกปจะมประชาชนตามตางจงหวดบรโภคเหดพษจนท าใหเกดอาการเจบปวย บางรายอาจถงขนเสยชวตได เนองจากเกดการเขาใจผดคดวาเปนเหดชนดทรบประทาน วธการปรงและการบรโภคไมถกตอง เปนตน จากสาเหตดงกลาวขางตนท าใหประชาชนเกดความสนใจในทรพยากรเหดมากยงขน

เหดเปนสงมชวตทอยในอาณาจกรรา เปนกลมราทมการรวมตวกนของเสนใยเปนโครงสรางขนาดใหญ มองเหนไดดวยตาเปลา สามารถหยบ จบ สมผสได และเปนทรพยากรธรรมชาตกลมหนงทมบทบาทหนาททส าคญในระบบนเวศปาไม หากขาดสงมชวตกลมนแลวจะสงผลใหระบบนเวศปาไมเกดการเปลยนแปลงทผดไปจากปกต อาจสงผลใหความหลากชนดของสงมชวตกลมอนๆ อยในภาวะไมสมดลได ประโยชนของเหดเปนททราบดอยแลววาสามารถน ามาใชไดหลายชองทาง เชน เหดทรบประทานได เหดสมนไพร เปนตน เหดนอกจากจะมประโยชนตอระบบนเวศและมนษยแลวกยงมโทษอยดวยเชนกน กลาวคอ เหดบางชนดทขนอยบนไมทเปนโครงสรางตางๆ ทตองการความคงทน เมอเหดไปเจรญขนโครงสรางดงกลาวจะเสอมและผ ท าใหเสยหายได และโทษอกประการหนงทไดรบความสนใจมาเปนเวลานาน แมกระทงปจจบนกยงคงไดรบความใสใจเปนพเศษ นนกคอ เหดพษ ซงเปนกลมเหดทสรางสารพษขนมาดวยตวเอง ลกษณะอาการทเกดจากพษเหดโดยทวไป ไดแก ทองรวง คลนเหยน อาเจยน หวใจเตนเรว เปนตน

จากการทกลมของพวกเราไดตงกลมเยาวชนขนมาชอวา “พลพรรครกษดอนปตา” ไดรวมกนศกษาเรอง “ดอนปตาภมปญญาในการอนรกษปาชมชน” ไดศกษาเรยนรความเชอ พธกรรมและภมปญญาชาวบานในการอนรกษปาชมชน และไดศกษาความหลากหลายของสงมชวตเบองตนในดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด พบวา ม สงมชวตมากมายหลายชนด เชน ตนไม นก แมลงและเหด อนเปนผลมาจากภมปญญาของชาวบานในการอนรกษดอนปตาแหงนเอาไว

ดงนน กลมของพวกเราจงตองการศกษาความหลากหลายของสงมชวตในดอนปตา โดยศกษาเฉพาะเหด ความสมพนธของเหดในดอนปตา ตลอดจนการใชประโยชนจากเหดในปาดอนปตาของชาวบาน 1.2 วตถประสงคของการศกษา 1.2.1 เพอศกษาความหลากหลายของเหดในปาดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

1.2.2 เพอศกษาความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตาและความสมพนธของเหดกบวถชมชนรอบดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

1.2.3 เ พอให เกดความรก ความหวงแหน สรางจตส านกในการอน รกษ เหด ตนไม และทรพยากรธรรมชาตในทองถน

1.3 ขอบเขตของการศกษา 1.3.1 ระยะเวลาในการศกษา : 5 เดอน ตงแต 1 กรกฎาคม – 30 พฤศจกายน พ.ศ. 2557

1.3.2 พนทด าเนนการส ารวจ : ดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด 1.3.3 ชวงเวลาในการส ารวจ : ส ารวจเฉพาะชวงเวลา 09.00 – 12.00 น.

1.4 นยามศพท 1.4.1 ดอนปตา หมายถง ปาประจ าหมบานของชาวอสาน และเชอวาเปนสถานทสงสถตดวงวญญาณของป ตา และถอวาเปนทศกดสทธประจ าหมบาน ทดอนปตาจะมตบ(ศาล) ปตาซงถอวาเปนสถานทศกดสทธ ชาวบานจะไปท าพธเคารพสกการะเปนประจ าทกป โดยจะมการเลยงผปตาเพอความเปนสรมงคล และท านายฟาฝนไปดวยในขณะเดยวกน โดยปกตดอนปตาจะเปนปารกครม มสตวปานานาชนดอาศยอย เนองจากไมมใครกลาเขาไปตดไมหรอจบสตวในปาดอนปตา เพราะเกรงกลวปตาจะท าใหมอนเปนไป

1.4.2 กระบวนการนกส ารวจแหงทองทง หมายถง กระบวนการสงแวดลอมศกษาเพอเสรมสรางการเรยนรเรองราวของสงแวดลอมใกลตว มขนตอนด าเนนการ 4 ขนตอน คอ 1) คนหา 2) ส ารวจ 3) อนรกษ และ 4) แบงปน โดยในแตละขนตอนจะชวยเปดโอกาสใหเยาวชนไดส ารวจ เรยนร และใกลชดกบธรรมชาต อนจะชวยพฒนาศกยภาพเยาวชนในการเรยนร เขาใจและตระหนกในความส าคญของสงแวดลอม โดยการรวมกลมกนท ากจกรรมเพอดแลรกษาพนทธรรมชาตและสงแวดลอมในทองถนของตนเอง

1.5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.5.1 ไดเรยนรวธการศกษาเหดทงภาคสนามและในหองปฏบตการ 1.5.2 ไดทราบถงประโยชน บทบาทและความสมพนธของเหดปาในระบบนเวศดอนปตา 1.5.3 ไดทราบถงความสมพนธของเหดกบวถชมชนรอบดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

1.5.4 ไดเทคนคและวธการศกษาเกบรกษาตวอยางเหด 1.5.5 เกดความรก ความหวงแหน มจตส านกในการอนรกษเหด ตนไม และทรพยากรธรรมชาตในทองถน

2

บทท 2 เอกสารและทฤษฎทเกยวของ

ผจดท าโครงงานไดศกษาเอกสารและทฤษฎทเกยวของโดยน าเสนอในสวนทเกยวของกบโครงงาน ดงน 2.1 ขอมลทวไปของเหด

เหด หมายถง สงมชวตชนต าจ าพวกเหดรา (Fungi) เจรญเตบโตเปนเสนใย เมอถงระยะสรางเซลสบพนธจงรวมตวกนเปนกลมกอนเรยกวาดอกเหด (Fruiting body) ซงมรปรางและลกษณะทแตกตางกนมากมาย ขนอยกบชนดของเหดนนๆ

เหดรามบทบาทส าคญอยางยงตอการรกษาปาและการอนรกษระบบนเวศทงมวลของโลก โดยเหดรามอทธพลตอกระบวนการยอยสลายอนทรยวตถ การหมนเวยนของธาตอาหารทเออประโยชนแกพช สตว และ จลนทรยในระบบนเวศตางๆ ใหสามารถด ารงชวตเตบโตพฒนาอยางมนคงยงยนตลอดไป และเปนอาหารส าหรบมนษย ซงเหดบางชนดยงมสรรพคณปองกนและรกษาโรค จงท าใหมการบรโภคเหดกนมากขน

เหดไมสามารถสงเคราะหอาหารเองไดจากการสงเคราะหดวยแสงเหมอนพชจงตองอาศยอาหารจากแหลงตางๆ ไดแก ซากพช ซากสตว อนทรยวตถ โดยการยอยสลายแลวน าสารอาหารมาใชในการด ารงชวต รวมทงตองอยในบรเวณทมอณหภม ความชน และแสงทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตอกดวย

วงจรชวตของเหด วงจรชวตของเหดทกชนดมลกษณะคลายคลงกน กลาวคอเมอดอกเหดมขนาดใหญขน ผวดอกจะปร

แตกออกท าให “สปอร” (Spores) จ านวนลานๆ จากครบ (Gills) ปลวออกมา เมอตกไปอยในสภาพแวดลอมทเหมาะสมกจะงอกเปนใยรา (hypha) และเจรญตอไปเปนกลมใยรา (mycelium) แลวรวมกนเปนกลมกอนเกดเปนดอกเหด (fruiting body) เมอดอกเหดเจรญเตบโตขนกสรางสปอร เมอปลวหรอหลดไปตกในทเหมาะสมกงอกเปนใยรา เจรญตอไปเปนกลมใยรา และดอกเหดเพอสรางสปอรหมนเวยนเชนนเรอยไปเปนวฏจกร

ภาพท 2.1 วงจรชวตของเหด (ทมา : ศนยวจยความหลากหลายทางชวภาพ เฉลมพระเกยรต 72 พรรษา บรมราชนนาถ มหาวทยาลย ราชภฏยะลา, 2555)

3

ภาพท 2.2 โครงสรางและสวนประกอบของดอกเหด

(ทมา : อทยวรรณ แสงวณช, 2553) สวนประกอบของดอกเหด

1. หมวกเหด (pileus หรอ cap) เปนสวนบนของดอกเหดทเจรญเตบโตไปในอากาศเมอเหดเจรญเตบโตเตมทจะกางออกคลายรม รปรางหมวกอาจแตกตางไปจากทกลาวไว เชน เปนรปกรวยลก เปนรประฆง ผวดานบนเรยบ ขรขระ มเกลด หรอมขนอาจตดแนนหรอฉกขาดงายๆ สหมวกอาจแตกตางจากสวนอนๆของดอกเหดขอบหมวกเรยบเสมอฉกขาดกะรงกะรง หรอมเสนลายเปนเสนรศมโดยรอบบางชนดหยกเปนคลนเนอหมวกหนาแตกตางกนบางชนดเมอสมผสฉกขาดหรอช าจะเปลยนสไดผวแหงเปยกชนลนหรอหนดมอหมวกของเหดบางชนดอาจยดตดกบกานบางชนดหลดจากกานไดงาย

2.ครบ (lamella หรอ gill) เปนแผนบางๆทอยดานลางของหมวกเรยงเปนรศมออกไปรอบกานบางชนดเชอมตดกนบางตอนครบมความหนาบางและการเรยงระยะถหางแตกตางกนจ านวนครบและความยาวแตกตางกนในเหดแตละชนดเหดบางชนดครบยดตดแนนกบกานแตบางชนดแขวนหอยลงมาจากเนอหมวกครบเปนแหลงก าเนของสปอรมช นเยอก าเนดสปอรบอยโดยรอบครบของเหดบางชนดมววฒนาการเปลยนแปลงรปรางไปเปนรพรน(pores) ซฟน(teeth) หรอเปนสน(ridges)เหดหลายชนดมซสทเดยม(cystidium) ทมรปรางและขนาดแตกตางกน

3. กาน(stipe หรอ stalk)มขนาดรปรางและสสนแตกตางกนตอนบนยดตดกบหมวกหรอยดตดกบครบมทงผวเรยบขรขระมขนหรอมเกลดบางชนดมวงแหวนหรอเยอบางๆคลายวงแหวนตดรอบกานตอนบน

4

เนอกานประกอบดวยเสนใยหยาบทสานกนแนนหรอสานกนอยางหลวมๆบางชนดถาถกตดฉกขาดหรอช าจะเปลยนสหลายชนดมรกลวงตรงกลางใหญหรอเลกแลวแตชนดกานทอยกงกลางหรอเยองไปทางใดทางหนงบางชนดไมมกาน เชน เหดเผาะ บางชนดมรากยาวหยงลกลงไปในดน เชน เหดโคน

4. แอนนลส (annulus หรอ ring) เปนวงแหวนเหนอมาน(veil) ทยดกานดอกและขอบหมวกไวเมอเปนดอกออนเมอหมวกบานเยอดงกลาวจะขาดแยกจากขอบหมวกคงเหลอสวนทยดตดกบกานเปนวงแหวนเรยกวา เยอขอบหมวก (inner veil หรอ parpial veil) เมอดอกโตเตมทแอนนลสของเหดบางชนดบางชนดจะหลดเปนปลอก เหดหลายชนดไมมแอนนลส

5. เยอหมดอกเหด (volva, out veil หรอ universal veil) เปนเยอชนนอก เมอดอกเหดเจรญขนตอนบนของเยอจะแตกออกเพอใหหมวกและกานยดตวสงขน เนอหมคงคางเปนรปถวยอยทโคน เชน เหดบว บางชนดเยอหมไมเปนรปถวยแตเปนเกลดรอบโคนกาน บางชนดมเสนใยหยาบคลายเสนดายท าหนาทยดดอกเหดใหตดกบพน

6. เนอในเหด (context) เนอทอยใตผวหมวกและเนอในกาน 7. เยอหมสวนสรางสปอร (peridium) เยอกมอบสปอรหรอเยอหมดอกเหด เหดเกดชกชมตาม

ธรรมชาตในฤดฝน ตามปา ทงนา ทงหญา พนดน ตนไม สวนใหญมชวตอยตามอนทรยวตถ เชน กองปยหมก มลสตว ท าใหเกดการผเนาเปอยของอนทรยวตถเหลานนเชน เหดฟาง บางชนดพชเบยนตนไม บางชนดเกดในดนจอมปลวก เชนเหดโคน

ลกษณะวสยของเหดแตละชนดแตกตางกน เกดเปนดอกเดยวเปนกลมใหญ เปนกลมโคนชดกน หรอแตกกระจายเปนวงกลม บางชนดขนซอนกนเปนชน หรอซอนตดเปนเนอเดยวกน ชนดหลงนเกดตดตอกนหลายปท าใหดอกใหญขนทกปและไมผเปอยเนาไปเหมอนเหดชนดอนดงนน เหดจงมทงชนดเนาเรวอยไดไมนานและชนดอยไดหลายป

2.2 บทบาทของเหดทอยตามธรรมชาต

เหดไมสามารถสงเคราะหอาหารไดเอง ตองอาศยดดอาหารจากสงท เหดขนอยไปใชเพอการเจรญเตบโต ดงนนถาเรามองสงทใหอาหารแกเหด เรากสามารถบอกถงบทบาทของเหดได ดงตอไปน

1. บทบาทการเปนผยอยสลายซาก เหดทขนอยบนเศษซากพช เชน ซากใบ กงไมและขอนไมผ และบนมลสตว เหดพวกนทาหนาทยอยสลายซากเหลานน โดยการปลอยนายอยออกไปยอยเนอไม ทาใหเนอไมคอยๆ ผพง และแตกสลายกลายเปนแรธาต ซงบางสวนของแรธาตจะถกเสนใยของเหดดดไปใช แตสวนใหญจะซมลงสดน แลวพชกดด ไปใชในกระบวนการเจรญเตบโตของพชตอไป

2. บทบาทการเปนปรสตและกอใหเกดโรค เหดทขนอยบนลาตน กง และกานของตนไมทมชวต หรอเหดท เขาท าลายตวหนอน ดกแด และตวเตมวย ของแมลงทมชวต เหดพวกนเปนปรสตและกอใหเกดโรคในตนไมและแมลง เพราะเสนใยของเหดไปแยงน า แยงอาหาร ท าใหเซลลและเนอเยอของสงทมนไปขนอยคอย ๆ ตายลง จากจดเลก ๆ แลว คอย ๆ ลกลามออกไปจนกอใหเกดความเสยหายแกตนไมอยางมาก หรอท า ใหหนอน ดกแด และตวเตมวยของแมลงตายในทสด ตนไมทมเหดขนอยขางล าตนจะมสวนของแกนไมผเปนโพรง เนอไมใชงานไมได แตเหดบางชนดทกอใหเกดโรคแกตนไมกลบมคณสมบตเปนยารกษาโรค เชน เหดหลนจอ ส าหรบเหดทฆาตวหนอนและดกแดของแมลงไดนน กอใหเกดประโยชนตอมนษยในแงของการควบคม

5

ประชากรของแมลง โดยเฉพาะถาแมลงนนเปนศตรของพชเศรษฐกจ และบาง ชนดมผนามาท าเปนยาบ ารงสขภาพ ซงไดแก ถงเชา

3. บทบาทในการอยรวมกบสงมชวตชนดอนในแบบพงพาอาศยซงกนและกน เหดทมบทบาทแบบนมก พบดอกเหดขนโดยตรงจากดน แบงเปน 2 กลม คอ

3.1 เหดทอยรวมกบรากของพชทมชวตในแบบพงพาอาศยซงกนและกน โดยเสนใยของเหดทแผกระจายอย ในดนจะไปพนอยรอบๆ รากพชทท าหนาทดดน าและแรธาต และบางสวนกแทงเขาไปเจรญภายในราก เสนใยของเหด เหลานจะชวยดดน าและแรธาตจากดนแลวสงผานไปใหตนพช ทาใหตนพชสามารถสงเคราะหอาหารไดมากขน จงสงผล ใหพชเจรญเตบโตไดดขน อาหารทพชสงเคราะหขนนอกจากจะสงไปเลยงสวนตางๆ ของล าตนแลว ยงมเหลอสงไปเกบ สะสมทรากดวย ซงอาหารสะสมทรากนจะถกเสนใยราดดไปใชในการเจรญเตบโตอกทหนง ความสมพนธของรากพชและ เหดแบบน มชอเ รยกวา เอคโตไมคอรไรซา (ectomycorrhiza) และเราเรยกเหดกลมนวา เหดเอคโตไมคอรไรซา

นอกจากประโยชนทชวยเพมการเจรญเตบโตใหแกตนพชแลว ตนพชยงมความตานทานตอโรคทราก และทนทานตอความแหงแลงไดสงกวาปกตดวย ดงนนนกวชาการทเกยวของกบการปาไม จงไดน าความรทางเอคโตไมคอรไรซามาประยกตกบการเพาะกลาไม เพอใหไดกลาไมทมเอคโตไมคอรไรซาอยทรากกอนยายไปปลกในสวนปา ซงชวยใหการปลกสวนปาในทแหงแลงประสบความส าเรจมากขน

3.2 เหดทอยรวมกบปลวกในแบบพงพาอาศยซงกนและกน ไดแก เหดโคน โดยเสนใยของเหดโคนยอยสลายรงปลวกเปนอาหาร รงปลวกนปลวกสรางขนจากสงขบถายของมนเอง ซงประกอบดวยสวนทเปนของเหลวและกากเนอไม สวนปลวกกนเสนใยของเหดโคนเปนอาหาร จนถงระยะหนงทปลวกกนเสนใยของเหดโคนนอยลง ท าใหเสนใยมมากและสมบรณพอทจะรวมตวกนเจรญเปนดอกเหดโคนโผลขนมาเหนอดน ดงนนเราจงเหนเหดโคนขนอยเหนอดนใกลๆ กบรงปลวกหรอจอมปลวกเสมอ

เหดไมวาจะมบทบาทเชนไร เมออยตามในธรรมชาต เชน ในปา ยอมสงผลใหปามความสวยงามและมชวตชวาเพมขน นอกเหนอจากบทบาททกลาวมา เหดบางชนดเปนอาหารของคนและสตว และบางชนดมสรรพคณทางยา จงชวยใหมนษยไมขาดแคลนอาหารและมสขภาพดดวย แตเหดบางชนดมพษ จงตองพงระวงอยางมากในเรองการเกบเหดปามารบประทาน ถาไมรจกหรอแนใจไมเตมรอยเปอรเซนตวาเหดนนรบประทานได อยาเกบมารบประทานเปนอนขาด ส าหรบเหดปาทรบประทานไดและมรสชาตด แตยงไมมการน ามาเพาะเลยงเพอการคา กควรมการศกษาถงความเปนไปไดตอไป

2.3 การจ าแนกเหด

การจ าแนกเหดจงมเกณฑในหลายดานประกอบกน ทงลกษณะรปราง ส การด ารงชว ต และการน ามาใชประโยชน

จ าแนกตามหลกการทางวทยาศาสตร การจ าแนกเหดตามหลกการทางวทยาศาสตร อาศยหลกฐานจากลกษณะรปพรรณสณฐาน การ

ด ารงชวต สายววฒนาการ จนถงความรทางชวโมเลกล มล าดบการจดหมวดหมดงน

6

Kingdom Fungi Subkingdom Dikarya

Phylum Ascomycota Subphylum Taphrinomycotina

แบงเปน 4 Class 4 Order 5 Family Subphylum Saccharomycotina

แบงเปน 1 Class 1 Order 13 Family Subphylum Pezizomycotina

แบงเปน 9 Class 55 Order 224 Family Phylum Basidiomycota

Subphylum Agaricomycotina แบงเปน 8 Class 18 Order 36 Family

Subphylum Ustilaginomycotina แบงเปน 7 Class 32 Order 143 Family

จ าแนกตามคณสมบตการเปนอาหารของมนษย แบงเปน 2 ประเภท ดงน 1. เหดกนได (edible mushroom) หมายถง เหดทนามากนสดๆหรอประกอบอาหารได สวนใหญม

เนอออนนม ไมมขอบวงหรอวงแหวนและไมมเปลอกหมคลายถวยทโคนกานดอกเหด 2. เหดมพษ (poisonous mushroom หรอ toad stool) หมายถง เหดทมพษ เมอกนอาจท าใหเกด

อาการมนเมา เหนภาพลวงตา อาเจยน อาจถงตายได เหดมพษมกมลกษณะดงน คอ มสเขมจดเชน แดง สม ด า หรอมสฉดฉาด มแผนหรอเกลดขรขระบนหมวกเหด เมอดมมกลนเหมนแปลกๆ บรเวณขอบหมวกเหดมหยกอยรอบ ๆ มขอบวงหรอวงแหวน มเมอกหรอน ายางสขาวออกมาเมอกรดทหมวกเหด หรอมครบทใตหมวก

จ าแนกตามการด ารงชวต แบงออกเปน 3 ประเภท ดงน 1. เหดแซบโปรไฟต หมายถง เหดทเจรญอยบนซากสงมชวต 2. เหดปรสต หมายถง เหดทเจรญอยบนสงมชวต เชน เหดหงทเกดอยขางลาตนของตนไมใหญทยงม

ชวต 3. เหดไมคอรไรซา หมายถง เหดทมเสนใยเจรญอยกบรากของพชชนสงทมชวตในแบบพงพาอาศยกน

จ าแนกตามรปรางลกษณะของแหลงก าเนดสปอร สามารถแบงได 14 กลม ดงน 1. กลมเหดทมครบ ( Agarics or gilled mushrooms) ดอกเหดมหมวก อาจมกานหรอไมมกาน

ดานลางของหมวกมลกษณะเปนครบและเปนทเกดของสปอร ดอกเหดขนบนดน หรอบนทอนไม ใบไมผ หรอบนมลสตว

2. กลมเหดมนป (Chanterelles) ดอกเหดมหมวกและกานรปรางคลายแตรหรอแจกนปากบาน ผนงดานนอกของกรวย อาจเรยบหรอหยกยนหรอเปนรองตนๆ สปอรเกดอยบนผนงดานน ดอกเหดขนบนดน

7

3. กลมเหดตบเตา (Boletes) ดอกเหดมหมวกและกาน มเนอออนนม ดานลางของหมวกมลกษณะ

คลายฟองน าทมรพรน ชนทมรสามารถดงแยกออกจากหมวกได สปอรเกดอยภายในร ตามปกตดอกเหดขนอยบนดน

4. กลมเหดหง (Polypores and Bracket fungi ) ดอกเหดมรปรางคลายชนหรอหง หรอคลายเครองหมายวงเลบหรอคลายพด ไมมกานหรอมกานทอยเยองไปทางดานหนงของหมวก หรอตดอยทางดานขางของหมวก สวนใหญเนอเหนยวและแขงคลายเนอไม ดานลางหรอดานหลงของหมวกมรขนาดเลกเรยงกนแนนและภายในรเปนทเกดของสปอร ชนทเปนรไมสามารถแยกออกมาจากสวนหมวกได ตามปกตขนอยบนตนไม แตอาจพบขนบนดนได

5. กลมเหดแผนหนง ( Leather-bracket fungi ) ดอกเหดรปรางคลายเครองหมายวงเลบหรอคลายพด ไมมกาน มลกษณะเปนแผนบางเหนยว และมกเรยงซอนกนหรอขนอยตดๆกน ดานบนของหมวกมส ออนแกสลบกนเปนวง และบนผวหมวกอาจมขนสนๆ ดานตรงขามซงเปนทเกดของสปอรมลกษณะเรยบ หรอเปนรอยนนขนลง บางชนดขนบนดน บางชนดขนบนไม

6. กลมเหดหหน (Jelly fungi) ดอกเหดมรปรางหลายแบบ อาจเหมอนใบห เนอบางคลายแผนยาง นมและเปนเมอก สปอรเกดอยทางดานทมรอยยนหรอมรอยเสนแตกแขนง ขนบนไมผในทชน

7. กลมเหดทเปนแผนราบไปกบทอนไม (Crust and Parch fungi) ดอกเหดเปนแผนแขงตดบนไม หรอมขอบดอกโคงงอออกจากทอนไมคลายหง เนอเหนยวและไมเปนเมอก ดานทอยตรงขามกบทอนไม คอทเกดของสปอร อาจมลกษณะเรยบ ยน เปนเสนคดเคยว หรอนนเปนปม

8. กลมเหดฟนเลอย (Tooth fungi) ดอกเหดอาจมหมวกและกาน หรอไมมกานกได ดานลางของหมวกมลกษณะคลายซเลอยหรอหนามแทงลงพนดน สปอรเกดอยทซเลอยหรอหนามน ดอกเหดอาจขนจากดนหรอขนบนไม

9. กลมเหดปะการงและเหดกระบอง (Coral and Club fungi) ดอกเหดตงตรง อาจแตกแขนงเปนกงกานเลกๆ หรอตงตรงแลวพองออกตอนปลายดคลายกระบอง ขนอยเดยวๆหรอเปนกลม สปอรเกดบนผนงดานนอกของกระบองและตามกงแขนง ขนบนดนหรอบนไม

10. กลมเหดรปรมหบ (Gastroid Agarics) ดอกเหดมรปรางคลายรมหบ คอมหมวกและมกานอยตรงกลางหมวก หมวกอยในลกษณะหบงม ไมกางออก เนองจากขอบหมวกตดอยกบกาน ภายใตหมวกมแผนเนอเยอทแตกเปนรองแยกออกหลายแขนง มองดคลายครบทบดเบยว เนอเยอสวนนคอทเกดของสปอร แลวเปลยนเปนฝนผงทงหมด เมอดอกเหดแก สปอรออกสภายนอกไดเมอหมวกฉกขาด มลกษณะกานดอกผานสวนทเปนทเกดของสปอรจนถงยอดหมวก มกพบเหดชนดนบนดนในทรอนและแหงในทะเลทรายและบนภเขาสง

11. กลมเหดลกฝนและเหดดาวดน (Puffballs and Earthstars) ดอกเหดทรงกลม รปไข หรอคลายผลสาล บางชนดเมอดอกแก ผนงชนนอกแตกและบานออกคลายกลบดอกไม สปอรเกดอยภายในสวนทเปนทรงกลม เมอออนผาดเนอขางในมลกษณะหยนและออนนม เมอแกมลกษณะเปนฝนผง ดอกเหดอาจเกดบนดนหรอบนไม

8

12. กลมเหดลกฝนกานยาว (Stalked Puffballs) ดอกเหดทรงกลมคลายกบกลมเหดลกฝน แตมกานยาวชดเจน ปลายกานสนสดทฐานของรปทรงกลม สปอรเปนฝนผงอยภายในรปทรงกลม มกพบขนบนทราย หรอบนดนในทรกราง

13. กลมเหดรงนก (Bird’s nest fungi) ดอกเหดมขนาดเลก สวนใหญมเสนผาศนยกลางนอยกวา 1 เซนตเมตร รปรางคลายรงนกและมสงทคลายไขรปรางกลมแบนวางอยภายใน ภายในไขเตมไปดวยสปอร ดอกเหดนเมอยงออนดานบนของรงมเนอเยอปดหม พบขนบนไมผ

14. กลมดอกเหดเขาเหมน (Stinkhorns) ดอกเหดเมอออนรปรางคลายไข ตอมาสวนของกานคอยๆโผลดนเปลอกหมจนแตกออก สวนทคลายเปลอกไขกลายเปนถงหรอถวยหมโคนดอกดานบน สวนปลายกานอาจมหรอไมมหมวก กานมลกษณะพรนและนมมาก อาจมรางแหปกคลมกานทโผลออกมาจากเปลอกคลายหนวดปลาหมก หรอพองเปนชอโปรงคลายลกตะกรอ สปอรเปนเมอกสเขมฉาบอย ดอกเหดมกลนเหมนมาก ขนบนดนทมซากพชทบถมหนา

2.4 การวนจฉยกลมเหด

เมอไดตวอยางเหดมาจากภาคสนามใหน ามาจดจ าแนกในเบองตนโดยใชกญแจการจ าแนกตามกญแจจ าแนกเหดกลมทส าคญอยางงาย (Key to Major Groups of Fungi) (กตตมา ดวงแค, 2551)

1 ก. ดอกเหด (Fruiting body or mushroom) มหมวก (Cap or pileus) แบบครบ (gills) มรพรน (pores) ครบเปนสน (blunt ridge) คลายฟน (teeth) อาจมกานดอก (stalk or stem) หรอไมมกานดอก ______________________________________________________________________________ 2 ข. ดอกเหดเปนแบบทรงกลม (puffball) แตกเปนแฉกคลายดาวดน (earthstar) แบบรงนก (bird's nest) มกลนเหมน (stinkhorn) แบบปะการง (coral-shaped) รปถวย (cup-shaped) รปคลายผลของ ไมสนเขา (pine cone) คลายวน (jelly-like) ______________________________________________________________________________ 6 2 ก. หมวกเหดมครบ (gill) มกานดอก (stalk) หรอไมมกานดอก ________________________________

_________________________ เหดนม – Agarics ข หมวกเหดเปนสน (ridge) มรพรน (pores) หรอรปฟน (teeth) มกานดอกหรอไมมกานดอก ______________________________________________________________________________ 3 3 ก. หมวกมครบลกษณะเปนสนทอ (blunt) สนมลกษณะขยกขยก (irregular ridge) มกานดอก

________________________________ เหดแตร – Cantharelles ข. หมวกเหดมรพรน (pores) หรอลกษณะคลายฟน (teeth) มกานดอก หรอไมมกานดอก ______________________________________________________________________________ 4

9

4 ก. หมวกเหด (cap) มลกษณะเปนฟน (teeth) มกานดอก ถาไมมกานดอกจะขนอยกบตนไมหรอ

เนอไม (wood) ______________________ เหดหนาม - Teeth fungi ข. หมวกเหดมรพรน (pores) ขนอยตามพนดน (ground) หรอขนอยกบไม _______________________ 5 5 ก. หมวกเหดสดนมมรพรน (pores), ขนอยดอกเดยว ๆ มกานดอกอยกงกลางหมวกเหด

(central stalk) ขนอยบนดน (ground) _____________ เหดตบเตา – Boletes ข. หมวกมรพรน (pores) เหนยวคลายหนงถงแขงคลายไม (leatherto woody) ถาดอกเหดสดนม จะมกานดอกไมอยกงกลางหมวก (stalk eccentric) กานดอกอาจตดชดกบกานดอกอน หรอไมม กานดอก ปกตมกขนอยกบไม _____________________ เหดกระดาง – Polypores

6 ก. ดอกเหดมถงสปอร (spore sacs) รปรางกลม (round) ถงรปไข (oval) หรอมลกษณะคลายรปลก แพร (pear) ลกชมพ หรอคลายแกวกนแบน (flask-shaped) รปดาวเปนแฉก (star-shaped) มถงสปอร อยตรงกลาง หรอรปรางคลายรงนก (bird's nests) เลก _________________________เหดรงนก เหดดาว

ดน เหดกลม -Bird's nests, Earthstars และ Puffballs ข. ดอกเหดมรปรางอยางอน ____________________________________________________________________________ 7 7 ก. กานดอก (stalk) มสเขยว เปนเมอก (slimy top) เปราะหกงาย (fragile) มกลนไมพงปรารถนา (disagreeable odor) ฐานดอก (base) จะหมดวยปลอก (volva) ______________________________

________________________________________ เหดหนวดเหมน - Stinkhorn ข. ดอกเหดมรปรางอยางอน _____________________________________________________________________________ 8

10

8 ก. ดอกเหดมรปรางคลายปะการง(coral) ขนอยเดยวๆ หรอเปนกลม มปรมาณมาก รปรางคลาย

นวมอ (fingers)บางทมฐานรอบกลม(massive base) _ เหดปะการง - Coral fungi ข. ดอกเหดมรปรางอยางอน _________________________________________________________________________ 9 9 ก. ดอกเหดคลายกบผลของลกสนเขา (pine-shaped top) มสน (ridge) และร (pits) และมกานดอก อยกงกลางดอก (central stalk) หรอมลกษณะขยกขยกถงเรยบ บางทมลกษณะคลายอานมา (saddle shaped top) และมกานดอกอยกงกลาง ________________________________________________

เหดมนสมอง - True morels และ False morels ข. ดอกเหดมรปรางอยางอน ________________________________________________________ 10 10 ก. ดอกเหดมรปรางคลายถวย (cup-shaped) รปรางคลายโถหรอแจกน (urn-shaped) หรอมกน กลม (flattened disc) ขนบนพนดน (on ground) หรอมรปรางแตกตางออกไป ______________เหดถวย

เหดลนพสธาและเหดสมพนธมตร - Cup fungi Earth tongues and allies ข. ดอกเหดมลกษณะคลายวน (jelly-like) มสขาว เหลอง ถงสน าตาลเขม หรอสน าตาลด า ขนบนไม (wood) _______________________________________________ เหดวน - Jelly fungi

สารเคมทใชในการทดสอบปฏกรยา การวนจฉยเหดตองอาศยสารเคมหลายชนด แตทนยมใชกนทวไป ไดแก Lactophenol cotton

blue, Melzer’s reagent และ Potassium Hydroxide (KOH) สารเคมแตละชนดใชทดสอบและเกด ปฏกรยาทแตกตางกนไป ดงตอไปน

Lactophenol Cotton Blue สวนประกอบและการเตรยม ละลาย 50 % ของสารละลาย cotton blue (1 มลลกรมcotton blue

ในน า 99 มลลลตร) ลงในกรดแลกตก (lactic acid) 100 กรม phenol 100 กรม กลเซอรน(glycerine) 100 มลลลตร ในน า (50 มลลลตร) ใชเพอยอมสผนงของเชอรา และสงประดบใหสงเกตไดชดเจนยงขน ส าหรบผนงหรอสงประดบดานนอกของสปอรทตดสยอม และเกดความแตกตางอยางเดนชดกบผนงสปอรดานใน เรยกสปอรทมลกษณะนวา Cyanophilous (Largent, 1977)

11

Melzer’s reagent สวนประกอบและการเตรยม เตมไอโอดน (Iodine) 1.5 กรม โพแทสเซยมไอโอไดด (Potassium-

Iodine) 5.0 กรม และ Chloral Hydrate 100 กรม (มลลลตร) ลงในน า 100 มลลลตร จากนนน าไปอนใหรอนแตไมใหเดอด จนสวนผสมดงกลาวเขาเปนเนอเดยวกน สยอมประเภทนกอใหเกดปฏกรยา 3 ประเภทโดยดจากปฏกรยาการเปลยนสของผนงเซลลทท าการศกษา (Largent, 1977)

1. เปลยนเปนสน าเงนถงสด า เรยก Amyloid reaction 2. เปลยนเปนสน าตาล ถงสน าตาลปนแดง เรยก Dextrinoid reaction หรอ Pseudoamyloid

reaction 3. ไมมการเปลยนส เรยก Inamyloid reaction สงทน ามาตรวจสอบเหนเปนสเหลอง หรอใสไมมส

Potassium Hydroxide (KOH) ความเขมขนทนยมใชคอ 3 – 5 เปอรเซนต ใชบอยเวลาเมอตองการน าเอาตวอยางแหงกลบมาศกษาใหม เพราะ KOH จะชวยใหเสนใยของดอกเหดดดน าไดดขน (Largent,1977) และใชในการทดสอบการเปลยนสของเนอเหดหง โดยถาเนอของเหดหงเปลยนเปนสน าตาลปนด า หรอสด า เรยกปฏกรยานวา Xanthochronic reaction (Ryvarden and Johansen, 1980)

เมอไดขอมลทงหมดแลว สามารถตรวจสอบหาชนด ตามกญแจ (Keys) และขอมลชนด (Monographs of species descriptions) ตามเอกสารดงตอไปน เชน ราชบณฑตยสถาน 2539; อนวรรตและคณะ 2541ก; อนวรรต และคณะ 2541ข; Chalermpongse, 1997 เปนตน 2.5 การเกบตวอยางเหดและราขนาดใหญ ในการเกบเหดและราขนาดใหญชนดสดจะตองค านงถงระยะเวลาทเหมาะสมทสดในการเกบตวอยาง ซงปกตควรจะอยในชวงฤดฝน สถานทและแหลงทไปหาเกบตวอยาง ควรเปนทมอากาศชนและมแสงแดดแผกระจายไปถง ดงนนบรเวณทเปนปาไมจดวาเปนสถานททเหมาะสมในการไปหาและเกบตวอยางเหดรา ตองรจกสงเกตแหลงทอยอาศยทเหดและราชอบขน ไดแกบนดนทมอนทรยวตถสง หรอมเศษใบไมกงไมเนาเปอยผพง บนกงไม ทอนไม ตอไมผพง หรอบนตนไมทยงมชวต บางกลมชอบขนอยตามมลสตวตาง ๆ บางกลมชอบขนอยใกลแหลงน าธรรมชาต ล าธาร เปนตน ในการเกบตวอยางเหดและราขนาดใหญนน ถาเปนไปไดควรจะเกบทกระยะการเจรญเตบโต เพอใหทราบถงการเจรญในแตละระยะของเหดและราขนาดใหญ รวมถงการสงเกตและบนทกการเปลยนแปลงของส บางชนดทพบขนอยตามพนดน ไมควรจะดงขนมาทนทเพราะจะท าใหเกดความเสยหายไดงาย ควรจะขดและเกบตวอยางดวยความระมดระวง เนองจากมสวนของราทเจรญลกลงไปในดน ถาเปนตวอยางทพบบนทอนซงหรอทอนไมผพงควรใชมดแซะทบรเวณโคนหรอฐานของเหดรานนๆ ใหมชนสวนของไมเลก ๆ ตดกบสวนของรามาดวย ในแตละตวอยางควรจะเกบแยกออกจากกน ในกรณทเปนเหดหรอราสดและออนนมควรเกบในขวดเกบตวอยาง ในแตละตวอยางทเกบไดนนควรเขยนชอผเกบ สถานทเกบ วนเดอนปทเกบ เมอเดนทางกลบจากเกบตวอยางเหดราแลว ควรน าเขาตรวจสอบในหองปฏบตการทนท ท าการวนจฉยและจดจ าแนกหมวดหมเพอใหชอวทยาศาสตร (sciencetific name) ของรานน ควรจะเขยนบนทกรายละเอยดของลกษณะตางๆ ไว เนองจากเหดและราขนาดใหญอาจจะมการเปลยนแปลงรปราง ขนาด และสเปนตน

อปกรณในการเกบและส ารวจตวอยาง 1. มด (ใชฝานออกจากบรเวณทขน) หรอ กรรไกรตดกง (สาหรบตวอยางทอยบนกงไมขนาดเลก) 2. กระดาษหนงสอพมพ หรอ กระดาษไขหอผลไม หรอ อลมนมฟรอยดแบบหนา (ใชหอตวอยางไมใหปะปนกนโดยเฉพาะตวอยางขนาดใหญ)

12

3. กลองเกบตวอยางเหด หรอ ตะกราเกบตวอยาง (สาหรบปองกนไมใหตวอยางเกดการกดทบ) 4. เลนสขยาย (สาหรบสองดรายละเอยดของตวอยาง เชน บรเวณผวเปนตน) 5. กลองถายรป (สาหรบบนทกบรเวณถนอาศย และ สสน) 6. สมดบนทก/ดนสอ/ปากกา (เพอบนทกขอมลเบอตนในธรรมชาต) 7. คมอจ าแนกชนดของเหด

การเกบเหดและราขนาดใหญ มรายละเอยด ดงน 1. เกบตวอยางดอกเหดแตละชนดหลาย ๆ ขนตอนของการพฒนาเปนดอกเหด และเกบใหไดสวนประกอบทกสวนดวย 2. เกบดอกเหดแตละชนดใสหอแยกกน เพอปองกนการปะปนกนของสปอร ส าหรบเหดทมความออนนมและเนาเสยไดงายนยมใชกระดาษหอ เชน กระดาษไข หนงสอพมพ กระดาษอลมนมฟลอยดแบบหนา (ใชหอไกอบ) หรอ กระดาษสองดานใชแลว เปนตน สวนเหดทมโครงสรางแขงและเนาเสยไดยากนยมใชถงพลาสตกหอ 3. บนทกชนดเหด โดยใหรหสและหมายเลขก ากบ สถานททพบ และสงทเหดขนอย การบนทกขอมลตางๆ มความจ าเปนส าหรบการจดจ าแนก ขอมล ขนาด ส ผว รปราง และสงยดอาศย เปนขอมลส าคญ ในการบนทก โดยเฉพาะส เนองจากการเปลยนแปลงในภายหลงจงตองท าการบนทก นอกจากนน ยงนยมน าเหดดงกลาวมาวาดภาพ และ บนทกภาพแบบละเอยดอกครงภายในหองปฏบตการ

3. สงเกตและจดบนทกลกษณะตาง ๆ ของเหดทอยไมคงทน ของเหลวทปรากฏออกมาเมอดอกเหดฉกขาด การเปลยนสของสวนตาง ๆ หรอสของรอยช า เปนตน

4. บนทกขอมลอน ๆ ทเกยวของ เชน ตนไมทอยบรเวณใกลเคยงกบเหดทขนอยบนดน ประเภทของปาทพบเหด นสยการเจรญของดอกเหด พรอมบนทกภาพดอกเหดทเจรญอยตามธรรมชาต 5. หลงจากน าเหดมาถงทพก ตองบรรยายลกษณะภายนอกทเหนดวยตาเปลาของดอกเหด วดขนาดของสวนประกอบตาง ๆ ท ารอยพมพสปอร และถายภาพตวอยางเหดในระยะใกล (close up) อกครงหนง 6. น าตวอยางเหดใสในขวดพลาสตก ใสสารดดความชน (silica sand) เพอน ากลบไปวนจฉยชนดในหองปฏบตการตอไป

การท ารอยพมพสปอร (spore print) ในการเกบตวอยางควรท าการพมพสปอร (spore print) ใหเรวทสดเทาทจะท าไดเพอดลกษณะของสสปอรซงเปนขอมลทส าคญและสามารถน าสปอรทไดนนไปศกษาลกษณะภายใตกลองจลทรรศน โดยเลอกดอกเหดทโตเตมทและยงสดอยมา 1 ดอก ใชใบมดทคมตดสวนหมวกออกจากกาน แลวคว าหมวกเหดลงบนกงกลางของแผนกระดาษทขางหนงเปนสด าและอกขางหนงเปนสขาว จากนนน าจานแกวหรอถวยแกวมาครอบหมวกเหด ทงไวหลาย ๆ ชวโมงหรอทงไวขามคน เพอใหสปอรทอยบนครบของดอกเหดตกลงบนแผนกระดาษ ยงทงไวนานยงไดรอยพมพของสปอรทหนาและสสปอรทชด เจน และยงชวยใหความถ หางในการเรยงตวของครบดวยสสปอรทออนสามารถมองเหนไดชดเจนบนกระดาษสด า สวนสปอรทสเขม เชน สด า สเทา สน าตาล มองเหนไดชดเจนบนกระดาษสขาว ส าหรบการบอกสสปอรใหใชรอยพมพสปอรทหนา ซงอยบนกระดาษสขาว ภายใตแสงธรรมชาต สของรอยพมพสปอรแบงออกเปน 5 กลม ดงน กลมสขาวหรอสออน ไดแก สขาว สครม สเหลองออนจนถงสเหลองและสเขยวออน กลมสชมพออนจนถงชมพแกและน าตาลอมชมพ กลมสน าตาลปนเหลองจนถงสน าตาลและน าตาลปนแดงหรอสสนมเหลก กลมสน าตาลปนมวงจนถงสน าตาลปนสชอคโกแลต และกลมสเทาปนด าจนถงสด า (อนงค จนทรศรกล พนพไล สวรรณฤทธ และอทยวรรณ แสงวณช, 2551)

13

การเกบและรกษาตวอยาง

การสะสมและเกบรกษาตวอยางเหดและราขนาดใหญดวยวธใด ขนอยกบวตถประสงคทจะน าตวอยางไปศกษาอยางไร หากตองการจ าแนกชนด ควรรบส ารวจลกษณะ รายละเอยดใหเรวทสดในขณะทยงสดอย พรอมทงเกบรกษาตวอยางใหคงอยในสภาพทเหมาะสม เพอน ากลบไปศกษายงหองปฏบตการโดยละเอยดอกครง ถามตวอยางมากพอควรแบงตวอยางรกษาไวในฟอรมาลน 10% และตวอยางทเหลอควรน าไปอบหรอผงแดดใหแหงโดยเรวเพอเกบรวบรวมไวศกษา เพอปองกนการท าลายตวอยางทแหงแลว ในเบองตนควรน าตวอยางแชในฟอรมาลนกอนทจะน าไปอบหรอผงใหแหง การเกบตวอยางเหดและราขนาดใหญทมส (colored fungi) โดยใชน ายาดองในการเกบรกษาไดดงตอไปน สตรท 1 น ายาดองซงสไมละลายในน า มสวนผสมดงน เมอรควรค อะซเตท (mercuric acetate) 10 กรม เซยล อะซตค แอซด (glacial acetic acid) 5 มล. น ากลน 1,000 มล. สตรท 2 น ายาซงสละลายในน า มสวนผสมดงน เมอรควรค อะซเตท 1 กรม นวทรล ลด อะซเตท (neutral lead acetate) 10 กรม กลาเซยล อะซตค แอซด 10 มล. แอลกอฮอล 90% (ethanol) 1,000 มล. สตรท 3 น ายาซงคซลเฟต (zinc sulphate) มสวนผสมดงน ซงคซลเฟต 25 กรม ฟอรมลดไอด (formaldehyde) 10 มล. น ากลน 1,000 มล.

การเกบตวอยางในลกษณะแหง (herbaria) จดวาเปนวธมาตรฐานทใชเกบรกษาทถาวรวธหนง ซงสามารถน าไปใชเปนหลกฐานในการอางอง และเกบรกษาไวเพอศกษารายละเอยดตอไปไดเปนอยางด ทงในแงการน ากลบมาใชใหม หรอการศกษาในลกษณะอน ๆ ฉะนนแตละตวอยางทไดศกษาไปแลวจงควรเกบรกษาไวอยางดเพอใชในการศกษาเปรยบเทยบตอไป ในการท าตวอยางแหง (herbarium specimen) ของเหดและราขนาดใหญโดยการผงแดดหรออบแหง วธการท าใหแหงมหลายวธ เชน ตงทงไวในหองปรบอากาศ หรอใชเครองอบแหง อณหภมประมาณ 50 องศาเซลเซยส กอนทจะเกบไวในกลองเกบตวอยาง แลวท าฉลากหรอปาย (lebels) แสดงชอผเกบ สถานท วนเดอนปทเกบ ระบวสดรองรบทเปนอาหาร (substrate) สงอาศย (host) หรออน ๆ หองเกบตวอยางแหงควรจะรมดวยสารเคม โดยใชดางทบทมผสมกบฟอรมาลนเปนเวลา 24-48 ชวโมง ทงนเพอปองกนมใหเกดการปนเปอนจากจลนทรยชนดอน ๆ รวมถงปองกนการเขาท าลายของไรและแมลงตาง ๆ และอาจใชลกเหมน (naphthalene balls) วางไวตามชนทเกบกลองตวอยางเพอปองกนความเสยหายจากแมลง (เกษม สรอยทอง, 2537)

14

2.6 เหดพษและอาการเมอรบประทานเขาไป สารพษของเหดสามารถแบงเปนกลมตามผลทางสรรวทยาออกเปน 4 กลมใหญๆ คอ 1. Protoplasmic poisons เปนกลมของสารพษทเขาท าลายเซลลและการลมเหลวของการท างาน

ของอวยวะ แบงออกเปน 3 กลม ดงน 1.1 กลม Cyclopeptide แบงเปน 2 ชนด คอ amatoxin (amanitin) และ phallotoxin

(phalloidins) เมอไดรบสารพษกลมนเขาไปจะมอาการทองรวง เปนตะครวททอง คลนเหยน และอาเจยน โดยอาการจะแสดงหลงจากรบประทานเหดพษเขาไป 6-24 ชวโมง ระยะเวลาแสดงอาการประมาณ 1 วน หลงจากนน จะมอาการตบและไตวาย และอาจถงแกชวตได

1.2 กลม Monomethylhydrazine (Gyromitrins) เหดทมสารพษกลมนจะเปนพษเมอรบประทานดบ ตม เผา หรอแมกระทงไอระเหยกยงเปนพษ บางครงรบประทานเหดเขาไปอาจไมแสดงอาการ หรอบางคนแสดงอาการมากนอยแตกตางกน อาการมกปรากฏใน 6-8 ชวโมงหลงรบประทานเหดเขาไป อาการตางๆ ทพบ ไดแก ตวบวม คลนเหยน อาเจยน ทองเสยถายเปนน าหรอเลอด ตะครวทกลามเนอ เจบททอง เปนตน

1.3 กลม Orellanine พษเหดกลมนสงผลใหการท างานของไตลมเหลว และมกเสยชวตภายใน 2-3 สปดาหหลงจากอาการปรากฏ ส าหรบเดกมรายงานการเสยชวตหลงจากรบประทานเหดเขาไป 2-3 วน อาการของผทไดรบสารพษชนดนไดแก กระหายน าอยางมาก ปากแหงและแสบรอนในปาก ปวดศรษะ หนาว ปวดทอง คลนเหยน อาเจยน กระตนการถายปสสาวะในตอนตนและคอยๆ ลดลงจนหยด ในรายทรนแรง BUN (blood urea nitrogen) เปนสกหลาบและตามมาดวยอาการไตถกท าลายในทสด

2. Neurotoxins เปนสารพษทท าใหเกดอาการกบระบบประสาท เชน เหงอออกมาก ชกเคลบเคลม ตนเตน สลดหดห เปนตน สารพษกลมนแบงเปน 3 กลม ดงน

2.1 กลม Muscarine มกแสดงอาการภายใน 30 นาท ถง 2 ชวโมง หลงจากทรบสารพษ ลกษณะอาการมเหงอออกมากผดปกต น าลายและน าตาไหล หรอทเรยกวาโรค PSL syndrome (perspiration, salivation, lachrymation) ในรายทมอาการรนแรงอาจมการเตนของชพจรชา ความดนโลหตต าจนถงขน อนตรายได

2.2 กลม Ibotenic acid และ Muscimol เปนกลมสารพษทรายแรงกลมหนงพบไดในเหดสกล Amanita บางชนด โดยดอกเหดสดจะม Ibotenic acid ทมผลตอระบบประสาท แตถาดอกเหดแหงจะเปลยนโครงสรางกลายเปนสาร muscimol ซงมผลมากกวา 5-6 เทา และสามารถคงสภาพอยได 5-10 ป ลกษณะอาการของผไดรบสารพษกลมนคอ เมา เคลบเคลม เพอฝน บาคลง โดยปกตสารพษกลมนถาเขาสรางกายในปรมาณไมมากพษกจะสลายไปเอง ขนอยกบปรมาณ อายและความทนทานของผรบสารพษ

2.3 กลม Psilocybin ในอดตชาวเมกซกนน าเหดทสรางสารพษกลมนมาใชในการประกอบพธกรรมทางศาสนา สารพษนผทรบประทานเขาไปจะมอาการเคลบเคลม เพอฝน อาเจยนหมดแรง อมพาตชวคราว Severe sysporia ส าหรบเดกแลวมรายงานวาอาจถงกบเสยชวตได โดยเรมจากอาการมไข ชกเปนชวงๆ และเสยชวตในทสด

3. Gastrointestinal irritants เปนสารพษซงพบมากทสดในกลมเหดพษ เกดอาการอยางรวดเรว ภายใน 15 นาท ถง 4 ชวโมง รวมทง อาการวงเวยนศรษะ คลนเหยน อาเจยน ตะครว ทองเสยนอยรายนกทจะมอาการเสยชวต

15

4. Disulfiram like toxins เปนกลมทปกตไมเปนพษ และไมมอาการใดๆ ยกเวน ไดรบพษกอนหรอหลงดมแอลกอฮอล 24-72 ชวโมง ซงกรณนอาจจะมอาการเปนพษถงขนรนแรง อาการจะแสดงออกภายใน 5-30 นาท เชน รอนและมเหงอออกทหนา หนาแดง คอและอกแดง หายใจเรว หายใจล าบาก หวใจเตนแรง ปวดหวอยางรนแรง คลนเหยน อาเจยน เปนตน 2.7 การปฐมพยาบาลผปวยทรบประทานเหดพษ

การปฐมพยาบาลทส าคญทสด คอ ท าใหผปวยอาเจยนเอาเศษอาหารทตกคางออกมาใหมากทสด และท าการชวยดดพษจากผปวยโดยวธการใชน าอนผสม activated charcoal 2 แกว หลงจากดมแกวแรกแลว พยายามลวงคอใหผปวยอาเจยนออกมาเสยกอนแลวจงดมแกวท 2 แลวลวงคอซ า อกครงหนง หากผ ปวยยงไมอาเจยนหรออาเจยนยากใหใชเกลอแกง 3 ชอนชา ผสมน าอน จะท าใหอาเจยนไดงายขน แตวธน หามใชกบเดกอายต ากวา 5 ขวบ จากนนรบน าผปวยสงโรงพยาบาลทนท หากเปนไปไดควรน าดอกเหดทยงเหลออยไปพบแพทยดวย ส าหรบผปวยทเกดจากการรบประทานเหดพษ หามลางทองดวยการสวนทวารหนกโดยพละการ วธนตองใหแพทยเปนผวนจฉยเทานน เนองจากเปนวธทเปนอนตรายตอผปวยหากรางกายขาด น าอยางรนแรงจากการอาเจยน และถายทอง

16

บทท 3 อปกรณและวธการศกษา

3.1 อปกรณ สารเคมและเครองมอ 3.1.1 อปกรณและเครองมอทใชในการวางแปลงส ารวจเหดในดอนปตาฯ

1) Samsung Galaxy note Note 10.1 (โปรแกรม AndroiTS GPS) หรอเครอง GPS 2) เขมทศ 3) เชอกฟาง 4) เทปวด 5) หลกไมไผ 6) คอน

3.1.2 อปกรณและเครองมอทใชในการส ารวจและเกบตวอยางเหดในดอนปตาฯ 1)กลองถายรป 2) ตะกรา 3) ชอนปลก 4) ไมบรรทด 5) สายวด 6) แวนขยาย 7) กระดาษไขกระดาษเคลอบพลาสตก 8) สมดบนทก แบบบนทกการส ารวจเหด และแบบส ารวจผรและปราชญชาวบาน

3.1.3 อปกรณและเครองมอทใชในการวดปจจยทางกายภาพในการส ารวจเหดในดอนปตาฯ 1) เทอรโมมเตอร 2) เครองวดความชน pH ของดนและความเขมแสง 3) เทอรโมมเตอรแบบกระเปาะเปยก-กระเปาะแหง วดความชนสมพทธของอากาศ

3.1.4 อปกรณและเครองมอทใชในการศกษาลกษณะรปรางทอยของสปอรเหดในหองปฏบตการ 1) กลอง Visualizer และTV 2) กลองจลทรรศนแบบ 3 มต 3) กลองจลทรรศน 4) กระดาษพมพสปอร 5) จานเพาะเชอ 6) ปากคบ 7) หลอดหยด 8) ใบมดโกน

3.1.5 อปกรณ เครองมอและสารเคมทใชในการเกบรกษาตวอยางเหด 1) ตอบ 2) ขวดดอง (ขวดแกวใส) 3) กระบอกตวง 4) บกเกอร 5) แปรง 6) ฟอรมาลน 40% (25 mL) 7) เอทานอล 95% (150 mL) 8) น ากลน (1 L)

3.1.6 หนงสอประกอบการจ าแนกเหด

ภาพท 3.1 ตวอยางหนงสอทใชประกอบในการศกษาขอมลเกยวกบเหด การจ าแนกเหดและใชในการอางอง

18

3.2 วธการส ารวจ/ศกษา ใชวธการของกระบวนการนกส ารวจแหงทองทง ด าเนนงาน 4 ขนตอน ดงน

ขนท 1 การคนหา 1.1 การคนหาประเดน 1.1.1 หาประเดนทนาสนใจในดอนปตา โดยสอบถามสมาชกในกลม และคณครทปรกษาวา

ตองการศกษาเกยวกบอะไรในดอนปตา (เหด) 1.1.2 เดนทางเขาไปในพนทชมชน/หมบานและดอนปตา เพอส ารวจและสอบถามชาวบาน

อยางคราวๆ เกยวกบสงมชวตและเหดทมในดอนปตาและการใชประโยชนจากปาในดอนปตาของชาวบาน 1.1.3 ประชมสมาชกในกลมระดมความคดเหนเพอคดเลอกพนทเปาหมายและประเดนท

เหมาะสมในการศกษาอกครงวามอะไรบางทนาสนใจ นาส ารวจและเรยนรมากทสด 1.2 การเจาะลกประเดน 1.2.1 สบคนและรวบรวมขอมลเกยวกบเหดใน Internet แลวน าเสนอเพอใหสมาชกในกลม

เรยนร 1.2.2 เดนทางไปชมและเรยนรเกยวกบเหดทพพธภณฑเหดทมฤทธทางยา คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยมหาสารคาม 1.2.3 เดนทางไปสบคนหนงสอและขอมลเกยวกบเหดทหอสมดกลาง มหาวทยาลยขอนแกน 1.2.4 เดนทางเขาไปในพนทชมชน/หมบานสวนจกและบานสนามชย เพอส ารวจและ

สอบถามชาวบานอยางคราวๆ เกยวกบสงมชวตและเหดทมในดอนปตาและการใชประโยชนจากปาในดอนปตาของชาวบาน

1.2.5 ลงพนทจรง เพอส ารวจเกยวกบปาและเหดอยางคราวๆ และเพอหาพนทเตรยมวาง แปลงส ารวจเหด ณ ดอนปตาสาธารณประโยชน ต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด ขนท 2 การส ารวจ

2.1 การวางแผนกอนด าเนนการส ารวจ 2.1.1 ประชมสมาชกในกลมพลพรรครกษดอนปตาและครทปรกษา เพอวางแผนการส ารวจพนท

เปาหมาย ทงขนตอน วธการส ารวจ ก าหนดการส ารวจภาคสนาม ตลอดจนการแบงหนาทในการท างาน 2.1.2 ครทปรกษาเชญวทยากรทองถนอบรมสมาชกในกลมพลพรรครกษดอนปตาและผทสนใจ

เกยวกบวธการส ารวจความหลากหลายของสงมชวตโดยเฉพาะเหดในปาดอนปตา และสงมชวตอนๆ การสบคนขอมล คนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของ การเกบตวอยาง วธการถายภาพ วธการสมภาษณ วธการศกษา ภมปญญาจากปราชญชาวบาน การบนทกขอมล การวเคราะหขอมล การเขยนรายงาน การน าเสนอขอมล เปนตน

2.1.3 สงหนงสอขออนญาตองคการปกครองสวนทองถน ก านนและผใหญบาน/ผน าชมชน/คณะกรรมการหมบานทดแลรบผดชอบดอนปตา เพอขอเขาส ารวจปาดอนปตาและการสมภาษณชาวบาน

2.1.4 รวมกนเตรยมอปกรณและเครองมอในการส ารวจ ท าความเขาใจวธการส ารวจ และออกแบบแบบบนทกขอมล เชน แบบสอบถาม แบบสมภาษณ แบบบนทกการส ารวจเหด เปนตน

19

2.2 ลงมอส ารวจ 2.2.1 ลงพนทวดพนทในการส ารวจโดยแบงเปน 3 แปลง (แปลงท 1 ปาดบแลง แปลงท 2 ปาเตงรง

พนทแปลงละ 40 x 40 ม. = 1,600 ตร.ม. แปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) พนท 10x160 ม. =1,600 ตารางเมตร) 2.2.2 ลงพนทส ารวจเหดในดอนปตาฯ แปลงท 1-3 พรอมบนทกขอมลเหด เกบตวอยางเหดและวด ความสงจากระดบน าทะเลปานกลาง,อณหภม, พกดภมศาสตร, สภาพอากาศ, ความชนสมพทธ, ความเขมแสง, pH ของดน,ความชนในดน, เรอนยอดปกคลม ตงแตเดอนกรกฎาคม-กนยายน 2557 จ านวน 7 ครง ( 6 กรกฎาคม 2557, 13 กรกฎาคม 2557, 20 กรกฎาคม 2557, 3 สงหาคม 2557, 17 สงหาคม 2557, 7 กนยายน 2557, 7 ตลาคม 2557)

เกบตวอยางดอกเหดแตละชนดหลาย ๆ ขนตอนของการพฒนาเปนดอกเหด และเกบใหไดสวนประกอบทกสวน

เกบดอกเหดแตละชนดใสหอแยกกน เพอปองกนการปะปนกนของสปอร บนทกชนดเหด โดยใหรหสและหมายเลขก ากบ แปลงทพบ และสงทเหดขนอย ส าหรบเหดทมความออนนมและเนาเสยไดงายนยมใชกระดาษไขหอ สวนเหดทมโครงสรางแขงและเนาเสยไดยากใชถงพลาสตกหอ

สงเกตและจดบนทกลกษณะตาง ๆ ของเหดทอยไมคงทน ของเหลวทปรากฏออกมาเมอดอกเหดฉกขาด การเปลยนสของสวนตาง ๆ หรอสของรอยช า เปนตน

บนทกขอมลอนๆ ทเกยวของ เชน ตนไมทอยบรเวณใกลเคยงกบเหดทขนอยบนดน ประเภทของปาทพบเหด นสยการเจรญของดอกเหด พรอมบนทกภาพดอกเหดทเจรญอยตามธรรมชาต

หลงจากน าเหดมาถงทพก ตองบรรยายลกษณะภายนอกทเหนดวยตาเปลาของดอกเหด วดขนาดของสวนประกอบตาง ๆ ท ารอยพมพสปอร และถายภาพตวอยางเหดในระยะใกล (close up) อกครงหนง

น าตวอยางเหดใสในขวดพลาสตก ใสสารดดความชน (silica sand) เพอน ากลบไปวนจฉยชนดในหองปฏบตการตอไป

2.2.3 ศกษาต าแหนงก าเนดสปอรของเหดและพมพสปอรเพอจ าแนกกลมเหด 2.2.4 บนทกขอมลเหดเพมเตมจากภาคสนาม จ าแนกและระบชอเหดโดยใชรปวธาน (key) และ

หนงสออางอง 2.2.5 เกบรกษาตวอยางเหดโดยวธการดองและอบแหง พรอมเขยนปายชอและระบขอมลเหด 2.2.6 ศกษาและเรยนรวธการเกบเหดและชนดเหดในดอนปตาฯ จากปราชญชาวบาน

(แมทองจนทร มงคลมะไฟ และแมจงกล พนชะวนส) 2.2.7 เรยนรเกยวกบตนไมในแปลงส ารวจเหดกบปราชญชาวบาน (พอเรอง วลยพทย) 2.2.8 สอบถามความคดเหนเกยวกบเหดและความสมพนธของเหดในดอนปตาฯ กบวถชมชนของ

ชาวบานสวนจก-บานสนามชย ต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด 2.2.9 ทดลองปลกกลาไมวงศยางนากบดนทมเชอเหดระโงกเหลองเปรยบเทยบกบดนทไมม

เชอเหด

20

2.3 การสรปผลขอมล 2.3.1 ประชมสรปผลการเรยนรทงหมดในขนส ารวจ น าขอมลจากการส ารวจมาวเคราะห สงเคราะห

และสรปผลและเตรยมวางแผนการท างานขนอนรกษ ขนท 3 การอนรกษ 3.1 อนรกษเหดในปาดอนปตาโดยจดกจกรรมในโครงการ “ผาปาตนไมสายธารแหงเมลดพนธรวมใจกนบวชปา ครงท 2 ” เพอเปนการสรางจตสานกและจตสาธารณะในการอนรกษดอนปตา ตนไมและทรพยากรธรรมชาตในทองถน เพอเปนการบรณาการการเรยนรสงแวดลอมรวมกนระหวางหมบาน วด และโรงเรยน (บวร) และเปนการสรางนวตกรรมทมงเนนการพฒนาชมชนดานการดแลรกษา 3.2 จดท าปายอนรกษเหดและตนไมไปตดรอบดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก

3.3 น าเชอเหดกนได เชน เหดระโงกเหลอง เหดตะไคล ไปโปรยบรเวณโคนตนไมวงศยางนา เชน เตง ยางเหยง ในดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก

3.4 น าปายอนรกษเหดและตนไมไปตดรอบๆ บรเวณปาไมทมเหดกนไดเกด ภายในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

3.5 จดตงพพธภณฑเหดโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยาใหนกเรยน คร และผสนใจไดศกษา 3.6 สงหนงสอขอบคณหนวยงานและองคกรทเกยวของในการศกษาครงน

ขนท 4 การแบงปน 4.1 รายงานผลการด าเนนโครงการในกจกรรมหนาเสาธงแกนกเรยน คร และผบรหาร 4.2 จดรายการเสยงตามสาย ณ หองประชาสมพนธของโรงเรยน ในตอนพกกลางวน 4.3 การพดคยแลกเปลยนประสบการณโดยตรงและผาน Facebook กลมนกส ารวจ ศ.พ.ว. และกลมพลพรรครกษดอนปตา 4.4 จดท าหนงสอการตนเลมเลกเกยวกบเหดใหผสนใจอานในหองสมดโรงเรยน 4.5 มอบหนงสอการตนเลมเลกเกยวกบเหดใหกบศนยพฒนาเดกเลก โรงเรยน อ.บ.ต. และหองสมดโรงเรยนใกลเคยง 4.6 น าเสนอขอมลการศกษาเกยวกบเหดโดยจดทา website หรอ Blog “เหด: สดยอดผยอยสลายสายสมพนธในดอนปตา” 4.7 มอบใบความรเรอง “แนวทางการปลกเหดรวมกบไมยนตน” ใหแกคร ชาวบานและผสนใจ 4.8 แตงบทเพลงและสรภญญะเกยวกบการอนรกษเหดและปาดอนปตา 4.9 จดท าโปสเตอร แผนพบ (แจกฟร) ส าหรบใหนกเรยน คร-อาจารย ชาวบานและผสนใจทวไปไดศกษา โดยน าไปตดไวทปายนเทศของโรงเรยน ศนยเรยนรชมชน สถานทราชการ เปนตน

4.10 การจดบอรดนทรรศการเกยวกบกจกรรมทไดท าและสงทไดคนพบทงในโรงเรยนและชมชน 4.11 เขยนรายงานพรอมเขารปเลมใหสวยงามสงมอบใหหนวยงานทเกยวของไดรบทราบ

21

ภาพท 3.2 แผนทแสดงต าแหนงและระยะทางจากโรงเรยนถงดอนปตาฯ ต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

ดอนปตาสาธารณประโยชน ต.สวนจก

5 กม.

ศ.พ.ว.

22

ภาพท 3.3 แผนทแสดงต าแหนงบานสวนจก บานสนามชยและดอนปตาฯ

ภาพท 3.4 แผนทแสดงต าแหนงของศาลปตาและบรเวณแปลงทส ารวจเหดในดอนปตาฯ จาก Google map (แปลงท 1 และ3 ปาดบแลง, แปลงท 2 ปาเตงรง)

23

บทท 4 ผลการศกษา

4.1 ผลการศกษา

จากการศกษาความหลากหลายของเหด ความสมพนธของเหดในระบบนเวศและวถชมชนในดอนปตาสาธารณประโยชน ต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด ซงมพนท 33 ไร โดยสมส ารวจ 3 บรเวณ คอ แปลงท 1 (ปาดบแลง) แปลงท 2 (ปาเตงรง) และแปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) ในดอนปตาฯ โดยวางแปลงขนาด 40x40 ตารางเมตร โดยใชกระบวนการนกส ารวจแหงทองทง จากการส ารวจเหดตงแตเดอนกรกฎาคมถงเดอนตลาคม พ.ศ. 2557 จ านวน 7 ครง ปรากฏวา

พบเหดทงสน 30 วงศ จ านวน 167 ชนด จ าแนกวงศได 125 ชนด (74.85%) จ าแนกวงศไมได 42 ชนด (25.15%) จ าแนกชอได 103 ชนด (61.68%) และจ าแนกชอไมได 64 ชนด (38.32%) ดงภาพท 4.1

ภาพท 4.1 ผลการจ าแนกวงศและชอเหดทส ารวจพบในดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจกฯ

วงศทพบมากทสด คอ วงศ Agaricaceae (20.00%) Russulaceae (12.80%) และวงศPolyporaceae (9.60%) ตามล าดบ ดงตารางท 4.1 และภาพท 4.1

74.85%

25.15%

จ าแนกวงศเหด

จ าแนกวงศได 125 ชนด จ าแนกวงศไมได 42 ชนด

61.68%

38.32%

จ าแนกชอเหด

จ าแนกชอได 103 ชนด จ าแนกชอไมได 64 ชนด

ตารางท 4.1 แสดงรายชอวงศและจ านวนเหดทส ารวจพบในดอนปตาฯ

ท วงศ จ านวนชนด รอยละ 1 Agaricaceae 25 20.00 2 Russulaceae 16 12.80 3 Polyporaceae 12 9.60 4 Marasmiaceae 11 8.80 5 Tricholomataceae 9 7.20 6 Amanitaceae 7 5.60 7 Ganodermataceae 7 5.60 8 Schlerodermataceaae 6 4.80 9 Clavariaceae 4 3.20 10 Xylariaceae 4 3.20 11 Cantharellaceae 2 1.60 12 Astraeaceae 2 1.60 13 Stereaceae 2 1.60 14 Auriculariaceae 2 1.60 15 Boletaceae 1 0.80 16 Geastraceae 1 0.80 17 Pleurotaceae 1 0.80 18 Nidulariaceae 1 0.80 19 Schizophyllaceae 1 0.80 20 Lycoperdaceae 1 0.80 21 Hymenogasteraceae 1 0.80 22 Gloeophyllaceae 1 0.80 23 Phellinaceae 1 0.80 24 Hymenochaetaceae 1 0.80 25 Pluteaceae 1 0.80 26 Cortinariaceae 1 0.80 27 Coprinaceae 1 0.80 28 Clavulinaceae 1 0.80 29 Exidiaceae 1 0.80 30 Phallaceae 1 0.80

รวม 125 100.00

25

ภาพท 4.2 กราฟแสดงรายชอวงศและจ านวนเหดทส ารวจพบในดอนปตาฯ

เหดทพบมากทสด คอ เหดโคนปลวกขาวตอก เหดตะไคลหนาเขยว และเหดหนามวง ตามล าดบ

(ก) (ข) (ค) ภาพท 4.3 ภาพเหดทพบมากทสดในดอนปตาฯ (ก) เหดโคนปลวกขาวตอก (Termitomyces microcarpus (Berk. & Br.) Heim.) วงศ Tricholomataceae , (ข) เหดตะไคลหนาเขยว (Russula virescens Fr. ) วงศ Russulaceae , (ค) เหดหนามวง (Russula cyanoxantha (Schaeff.) Fr.) วงศ Russulaceae

20.00

12.80

9.60 8.80

7.20

5.60 5.60 4.80

3.20 3.20

1.60 1.60 1.60 1.60 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80 0.80

0.00

5.00

10.00

15.00

20.00

25.00Ag

arica

ceae

Russ

ulac

eae

Polyp

orac

eae

Mara

smiac

eae

Trich

olom

atac

eae

Aman

itace

aeGa

node

rmat

acea

eSc

hler

oder

mat

acea

aeCl

avar

iacea

eXy

lariac

eae

Cant

hare

llace

aeAs

traea

ceae

Ster

eace

aeAu

ricul

ariac

eae

Bole

tace

aeGe

astra

ceae

Pleu

rota

ceae

Nidu

lariac

eae

Schiz

ophy

llace

aeLy

cope

rdac

eae

Hym

enog

aste

race

aeGl

oeop

hylla

ceae

Phel

linac

eae

Hym

enoc

haet

acea

ePl

utea

ceae

Corti

naria

ceae

Copr

inace

aeCl

avul

inace

aeEx

idiac

eae

Phall

acea

e

รอยล

ะ

วงศ

26

บรเวณทพบเหดปรมาณมากทสด คอ แปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) (49.54%) ดงตารางท 4.2 และภาพท 4.4 แตเหดกนไดจะพบในแปลงท 2 (ปาเตงรง) มากกวาแปลงท 1 และ 3 (ปาดบแลง) เหดกนไดสวนใหญอยในวงศ Russulaceae และวงศ Amanitaceae

ตารางท 4.2 ปรมาณดอกเหดทส ารวจพบในแตละแปลงส ารวจ

แปลงท ประเภทปา จ านวน (ดอก) รอยละ 1 ปาดบแลง 355 23.26 2 ปาเตงรง 415 27.20 3 ปาดบแลง 756 49.54

รวม 1,526 100.00

ภาพท 4.4 กราฟแสดงปรมาณดอกเหดทส ารวจพบในแตละแปลงส ารวจ

23.26%

27.20%

พนท แปลงท 1,2,3 วางแปลงขนาด

1,600 ตารางเมตร 49.54%

ปรมาณเหดในแตละแปลงส ารวจ แปลงท1(ดบแลง) 355 ดอก

แปลงท2(เตงรง) 415 ดอก

แปลงท3(เสนทางเดนส ารวจ) 756 ดอก

27

พบความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ 4 รปแบบ คอ 1)ยอยสลาย/กนซากพช(Decomposer/Saprophytic mushroom) (62.88%) 2) พงพาอาศยซงกนและกนกบรากไม (Ectomycorrhizal mushroom) (20.36%) 3) ปรสต/กอโรค (Parasitic mushroom) (12.57%) 4.)พงพาอาศยซงกนและกนกบปลวก (Termite mushroom) (4.19%) ดงตารางท 4.3 และภาพท 4.5 และ 4.6

ตารางท 4.3 ความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ

ท บทบาทและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา จ านวน (ชนด) รอยละ 1 ยอยสลาย/กนซากพช (Saprophyte) 105 62.88 2 พงพาอาศยซงกนและกนกบรากไม (Ectomycorrhiza) 34 20.36 3 ปรสต/กอโรค (Parasite) 21 12.57 4 พงพาอาศยซงกนและกนกบปลวก (Termite) 7 4.19

รวม 167 100.00

ภาพท 4.5 กราฟแสดงความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ

62.88%

20.36%

12.57% 4.19%

ความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ 4 รปแบบ

ยอยสลาย/กนซากพช

พงพาอาศยซงกนและกนกบรากไม

ปรสต/กอโรค

พงพาอาศยซงกนและกนกบปลวก

28

ภาพท 4.6 บทบาทและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา

พบเหดทสามารถรบประทานไดจ านวน 48 ชนด (28.74%) เปนยา 20 ชนด (11.98%) เหดพษ 9 ชนด (5.39%) และไมมขอมล 90 ชนด (53.89%) ดงภาพท 4.7, 4.8 และ 4.6

ภาพท 4.7 ตวอยางเหดกนไดทพบในระบบนเวศดอนปตา

29

ภาพท 4.8 ตวอยางเหดทมสรรพคณทางยาทพบในระบบนเวศดอนปตา

ภาพท 4.9 ตวอยางเหดพษทพบในระบบนเวศดอนปตา

30

แหลงอาศยของเหดทพบบนพนดนมากทสด 96 ชนด (57.48%) ขอนไมหรอกงไมผ 31 ชนด (18.56%) เปลอกตนไม 23 ชนด (13.77%) ใบไมผ 9 ชนด (5.39%) ใตดน 3 ชนด (1.80%) ตอไม 3 ชนด (1.80%) เถาวลยทมชวต 1 ชนด (0.60%) และบนเมลดพช 1 ชนด (0.60%) ดงตารางท 4.4 และภาพท 4.10

ตารางท 4.4 แหลงอาศยของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ

ท แหลงอาศย จ านวน (ชนด) รอยละ 1 บนพนดน 96 57.48 2 ขอนไม/กงไมผ 31 18.56 3 เปลอกตนไม 23 13.77 4 ใบไมผ 9 5.39 5 ใตดน 3 1.80 6 ตอไม 3 1.80 7 เถาวลยมชวต 1 0.60 8 บนเมลดพช 1 0.60

รวม 167 100.00

ภาพท 4.10 กราฟแสดงปรมาณเหดจ าแนกตามแหลงอาศยทพบในระบบนเวศดอนปตา

57.48%

18.56%

13.77%

5.93%

1.80% 1.80% 0.60%

0.60% แหลงอาศยของเหด

บนพนดน

ขอนไมหรอกงไมผ

เปลอกตนไม

ใบไมผ

ใตดน

ตอไม

เถาวลยทมชวต

บนเมลดพช

31

พบการเจรญของดอกเหดแบบเดยว/กลมมากทสด 76 ชนด (45.51%) เดยว 57 ชนด (34.13%) กลม 14 ชนด (8.38%) ราบไปกบทอนไม 8 ชนด (4.79%) เดยว/กระจก 7 ชนด (4.19%) กระจก 2 ชนด (1.20%) ราบไปกบพนดน 2 ชนด (1.20%) และกลม/กระจก 1 ชนด (0.60%) ดงตารางท 4.5 และภาพท 4.11

ตารางท 4.5 รปแบบการเกดหรอการเจรญของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ

ท การเจรญของดอกเหด จ านวน (ชนด) รอยละ 1 เดยว/กลม 76 45.51 2 เดยว 57 34.13 3 กลม 14 8.38 4 ราบไปกบทอนไม 8 4.79 5 เดยว/กระจก 7 4.19 6 กระจก 2 1.20 7 ราบไปกบพนดน 2 1.20 8 กลม/กระจก 1 0.60

รวม 167 100.00

ภาพท 4.11 กราฟแสดงปรมาณเหดจ าแนกตามรปแบบการเจรญทพบในระบบนเวศดอนปตา

45.51%

34.13%

8.38%

4.97% 4.19%

1.20% 1.20% 0.60%

รปแบบการเกด/การเจรญของเหด

เดยว/กลม(76ชนด)

เดยว(57ชนด)

กลม(14ชนด)

ราบไปกบทอนไม(8ชนด)

เดยว/กระจก(7ชนด)

กระจก(2ชนด)

ราบไปกบพนดน(2ชนด)

กลม/กระจก(1ชนด)

32

พบความสมพนธของเหดกบตนไมหลายชนด เชน เหดเพก มกจะเกดบรเวณทม ไผเพกขนเทานน ตนยางเหยง (ซาด)และตนเตง(จก) มกพบเหดกนไดหลายชนด เชน เหดไคลหนาเขยว เหดหนามวง เหดกอแดง เปนตน

พบความสมพนธของเหดกบวถชมชน โดยเหดเปนแหลงอาหาร ยาและแหลงรายไดของชาวบาน ซงเหดทท ารายไดมากทสด คอ เหดระโงกเหลอง คดเปน 21.5% ของเหดทงหมด รายไดในการเกบเหดของชาวบานประมาณ 10,000-15,000 บาท/ป

ภาพท 4.12 ความสมพนธของเหดกบวถชมชน

เดอนทมเหดเกดมากทสด คอ สงหาคม และเปนฤดฝน สวนปจจยทท าใหเกดเหด คอ ตองมปา มตนไม, อณหภม, สภาพอากาศ,ปรมาณน าฝน, ความชนสมพทธ, ความเขมแสง, pH ของดน, ความชนในดน และเรอนยอดปกคลมทเหมาะสมกบการเกดเหด และจากการทดลองปลกกลาไมวงศยางนากบดนทมเชอเหดระโงกเหลองเปรยบเทยบกบดนทไมมเชอเหด พบวา ตนกลาไมทมเชอเหดระโงกเหลองเจรญเตบโตไดดกวา ล าตนสง แขงแรง ใบใหญและเขยวกวาตนกลาทไมไดใสดนเชอเหด สวนความคดเหนของชาวบานในการอนรกษเหด คอ ไมเกบเหดทออนหรอแกจนเกนไป ชวยกนอนรกษปาไม ตนไม ปลกตนไมทท าใหเกดเหด เชน ยางนา เพอใหลกหลานไดมเหดกนในอนาคต

33

ตารางท 4.6 รปแบบการใชประโยชนจากเหดของชาวบานทอาศยอยรอบๆ ดอนปตาฯ

ท การใชประโยชนของชาวบาน จ านวน (ชนด) รอยละ 1 ไมมขอมล 90 53.89 2 ใชเปนอาหาร 48 28.74 3 ใชเปนยา 14 8.38 4 เหดพษ/กนไมได 9 5.39 5 ใชเปนอาหาร/ยา 6 3.60

รวม 167 100.00

ภาพท 4.13 กราฟแสดงรปแบบการใชประโยชนจากเหดของชาวบานทอาศยอยรอบๆ ดอนปตาฯ

53.89%

28.74%

8.38% 5.39% 3.60%

ไมมขอมล(90ชนด) ใชเปนอาหาร(48ชนด) ใชเปนยา(14ชนด)

เหดพษ/กนไมได(9ชนด) ใชเปนอาหาร/ยา(6ชนด)

การใชประโยชนจากเหดของชาวบาน

34

ส าหรบการอนรกษ ไดจดท าการอนรกษเหดในปาดอนปตาโดยจดกจกรรมในโครงการ “ผาปาตนไมสายธารแหงเมลดพนธรวมใจกนบวชปา ครงท 2 ” เพอเปนการสรางจตสานกและจตสาธารณะในการอนรกษดอนปตา เหด ตนไมและทรพยากรธรรมชาตในทองถน เพอเปนการบรณาการการเรยนรสงแวดลอมรวมกนระหวางหมบาน วด และโรงเรยน (บวร) และเปนการสรางนวตกรรมทมงเนนการพฒนาชมชนดานการดแลรกษาทรพยากรในทองถน โดยไดรบเงนบรจาคทงสน 4,222 บาท มการปลกตนไม จ านวน 523 ตน บวชตนไม จ านวน 109 ตน ตดปายอนรกษตนไม จ านวน 12 ปาย มผเขารวมโครงการประมาณ 150 คน และพระสงฆ 9 รป (อาทเชน เจาคณะต าบลสวนจก พระสงฆวดบานสวนจก และหมบานใกลเคยง) และมการจดตงเปนพพธภณฑเหดโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยาไวใหผสนใจไดศกษา

ภาพท 4.14 จดท าการอนรกษเหดในปาดอนปตาฯ โดยจดกจกรรมในโครงการ “ผาปาตนไมสายธารแหงเมลดพนธรวมใจกนบวชปา ครงท 2 ”

35

ภาพท 4.15 จดตงพพธภณฑเหดโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยาใหนกเรยน คร และผสนใจไดศกษา ส าหรบการแบงปน ไดจดท าหนงสอการตนเลมเลก จ านวน 10 เรอง ไดแก เรองเพอนเหด 3 สหาย

ตางดาวกบเหดอสาน หมบานผพทกษเหด เหด1 เหดนอยในปาใหญ1 เหดนอยในปาใหญ2 เรองเหด เหด ความรเกยวกบเหด เหด2 แลวน าไปมอบใหกบศนยพฒนาเดกเลก โรงเรยน อ.บ.ต. และหองสมดโรงเรยนใกลเคยง ตลอดจนเผยแพรขอมลผานสอสงคมออนไลน เชน face book และมการแตงเพลง เหดปาดอนปตา สรภญญะเหดอกดวย

ภาพท 4.16 จดท าหนงสอการตนเลมเลกเกยวกบเหดใหผสนใจอานในหองสมดโรงเรยนและมอบใหโรงเรยนใกลเคยง

36

บทท 5 สรปและอภปรายผลการศกษา

5.1 สรปผลการศกษา

โครงงานเรอง “ความหลากหลายและความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตา” โดยกลมพลพรรครกษดอนปตา โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา มวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายของเหด ความสมพนธของเหดในระบบนเวศและวถชมชนในดอนปตาสาธารณประโยชน ต าบลสวนจก อ าเภอ ศรสมเดจ จงหวดรอยเอด 3 บรเวณ คอ แปลงท 1 (ปาดบแลง) แปลงท 2 (ปาเตงรง) และแปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) ในดอนปตาฯ โดยวางแปลงขนาด 1,600 ตารางเมตร โดยใชกระบวนการนกส ารวจ 4 ขนตอน ดงนคอ ขนคนหา ส ารวจ อนรกษและแบงปน จากการส ารวจเหดตงแตเดอนกรกฎาคมถงเดอนกนยายน พ.ศ. 2557 จ านวน 7 ครง พบวา

พบเหดทงสน 30 วงศ จ านวน 167 ชนด จ าแนกชอได 103 ชนด(61.68%) และจ าแนกชอไมได 64 ชนด(38.32%) วงศทพบมากทสด คอ วงศ Agaricaceae (20.00%) โดยเหดทพบมากทสดคอ เหดโคนปลวกขาวตอก เหดตะไคลหนาเขยว และเหดหนามวง ตามล าดบ บรเวณทพบเหดปรมาณมากทสด คอ แปลงท 3 เสนทางเดน (ปาดบแลง) (49.54%) แตเหดกนไดจะพบในแปลงท 2 (ปาเตงรง) มากกวาแปลงท 1 และ 3 (ปาดบแลง) เหดกนไดสวนใหญอยในวงศ Russulaceae และวงศ Amanitaceae พบความสมพนธของเหดในระบบนเวศดอนปตาฯ 4 รปแบบ คอ 1)ยอยสลาย/กนซากพช (Decomposer/Saprophytic mushroom) (62.88%) 2)พงพาอาศยซงกนและกนกบรากไม (Ectomycorrhizal mushroom) (20.36%) 3) ปรสต/กอโรค (Parasitic mushroom) (12.57%) 4.)พงพาอาศยซงกนและกนกบปลวก (Termite mushroom) (4.19%) พบเหดทสามารถรบประทานไดจ านวน 48 ชนด (28.74%) เปนยา 20 ชนด (11.98%) เหดพษ 9 ชนด (5.39%) และไมมขอมล 90 ชนด (53.89%) แหลงอาศยของเหดทพบบนพนดน 96 ชนด (57.48%) ขอนไมหรอกงไมผ 31 ชนด (18.56%) เปลอกตนไม 23 ชนด (13.77%) ใบไมผ 9 ชนด (5.39%) ใตดน 3 ชนด (1.80%) ตอไม 3 ชนด (1.80%) เถาวลยทมชวต 1 ชนด (0.60%) และบนเมลดพช 1 ชนด (0.60%) พบการเจรญของดอกเหดแบบเดยว/กลม 76 ชนด (45.51%) เดยว 57 ชนด (34.13%) กลม 14 ชนด (8.38%) ราบไปกบทอนไม 8 ชนด (4.79%) เดยว/กระจก 7 ชนด (4.19%) กระจก 2 ชนด (1.20%) ราบไปกบพนดน 2 ชนด (1.20%) และกลม/กระจก 1 ชนด (0.60%) เดอนทส ารวจพบชนดเหดมากทสดคอ เดอนสงหาคม มการเกบตวอยางโดยวธการดอง 37 ชนด อบแหง 32 ชนด ดองและอบแหง 13 ชนด (บญชรายชอเหดและผลการศกษาทงหมดดในภาคผนวก ค) พบความสมพนธของเหดกบตนไมหลายชนด เชน เหดเพก มกจะเกดบรเวณทมไผเพกขนเทานน ตนยางเหยง (ซาด)และตนเตง(จก) มกพบเหดกนไดหลายชนด เชน เหดไคลหนาเขยว เหดหนามวง เหดกอแดง เปนตน และพบความสมพนธของเหดกบวถชมชน โดยเหดเปนแหลงอาหาร ยาและแหลงรายไดของชาวบาน ซงเหดทท ารายไดมากทสด คอ เหดระโงกเหลอง คดเปน 21.5% ของเหดทงหมด รายไดในการเกบเหดของชาวบานประมาณ 10,000-15,000 บาท/ป เดอนทมเหดเกดมากทสด คอ สงหาคม และเปนฤดฝน สวนปจจยทท าใหเกดเหด คอ ตองมปา มตนไม , อณหภม, สภาพ

อากาศ,ปรมาณน าฝน, ความชนสมพทธ, ความเขมแสง, pH ของดน, ความชนในดน และเรอนยอดปกคลมทเหมาะสมกบการเกดเหด และจากการทดลองปลกกลาไมวงศยางนากบดนทมเช อเหดระโงกเหลองเปรยบเทยบกบดนทไมมเชอเหด พบวา ตนกลาไมทมเชอเหดระโงกเหลองเจรญเตบโตไดดกวา ล าตนสง แขงแรง ใบใหญและเขยวกวาตนกลาทไมไดใสดนเชอเหด สวนความคดเหนของชาวบานในการอนรกษเหด คอ ไมเกบเหดทออนหรอแกจนเกนไป ชวยกนอนรกษปาไม ตนไม ปลกตนไมทท าใหเกดเหด เชน ยางนา เพอใหลกหลานไดมเหดกนในอนาคต

ส าหรบการอนรกษ ไดจดท าการอนรกษเหดในปาดอนปตาโดยจดกจกรรมในโครงการ “ผาปาตนไมสายธารแหงเมลดพนธรวมใจกนบวชปา ครงท 2 ” เพอเปนการสรางจตสานกและจตสาธารณะในการอนรกษดอนปตา เหด ตนไมและทรพยากรธรรมชาตในทองถน เพอเปนการบรณาการการเรยนรสงแวดลอมรวมกนระหวางหมบาน วด และโรงเรยน (บวร) และเปนการสรางนวตกรรมทมงเนนการพฒนาชมชนดานการดแลรกษาทรพยากรในทองถน โดยไดรบเงนบรจาคทงสน 4,222 บาท มการปลกตนไม จ านวน 523 ตน บวชตนไม จ านวน 109 ตน ตดปายอนรกษตนไม จ านวน 12 ปาย มผเขารวมโครงการประมาณ 150 คน และพระสงฆ 9 รป (อาทเชน เจาคณะต าบลสวนจก พระสงฆวดบานสวนจก และหมบานใกลเคยง) และมการจดตงเปนพพธภณฑเหดโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยาไวใหผสนใจไดศกษา

ส าหรบการแบงปน ไดจดท าหนงสอการตนเลมเลก จ านวน 10 เรอง ไดแก เรองเพอนเหด 3 สหาย ตางดาวกบเหดอสาน หมบานผพทกษเหด เหด1 เหดนอยในปาใหญ1 เหดนอยในปาใหญ2 เรองเหด เหด ความรเกยวกบเหด เหด2 แลวน าไปมอบใหกบศนยพฒนาเดกเลก โรงเรยน องคการบรหารสวนต าบลและหองสมดโรงเรยนใกลเคยง ตลอดจนเผยแพรขอมลผานสอสงคมออนไลน เชน face book และมการแตงเพลง เหดปาดอนปตา สรภญญะเหดอกดวย

5.2 อภปรายผลการศกษา

จากผลการศกษาจะเหนไดวา ดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด มความหลากหลายดานชนดพนธ (species diversity) ของเหด ซงความหลากหลายของเหดสามารถเปนดชนหรอตวบงชความอดมสมบรณของระบบนเวศดอนปตาได กลาวคอ เหดมความสมพนธกบสงมชวตหลากหลายชนดในระบบนเวศดอนปตา ไมวาจะเปนความสมพนธกบตนไม ยอยสลาย ปรสตหรอกอโรคและยงมความสมพนธกบปลวก ตลอดจนยงเปนอาหารของตวออนแมลงหลายชนด เชน แมลงวน และยงมความสมพนธกบชาวบานทอยใกลเคยงกบดอนปตา ในเชงอาหาร ยา และเปนแหลงรายไดของชาวบาน ดงนน ควรมการอนรกษดอนปตาแหงนไว เพอใหปาในดอนปตาเปนแหลงอาศยของสงมชวตชนดตางๆ ตลอดจนเปนแหลงเกบหาของปาของชาวบาน

38

5.3 ขอเสนอแนะ

5.3.1 ควรมการศกษาความสมพนธของเหดกบตนไมวามความสมพนธกนอยางไร 5.3.2 ควรมการศกษาชนดของสงมชวตชนดตางๆ ในดอนปตาแหงนประกอบดวย เชน ตนไม แมลง 5.3.3 ควรน าผลการศกษาน ไปแนะน าใหมการอนรกษปาดอนปตาในทอนๆ ดวย

5.4 ประโยชนทไดรบ 5.1.1 ไดเรยนรวธการศกษาเหดทงภาคสนามและในหองปฏบตการ 5.2.2 ไดทราบถงประโยชน บทบาทและความสมพนธของเหดปาในระบบนเวศดอนปตา 5.3.3 ไดทราบถงความสมพนธของเหดกบวถชมชนรอบดอนปตาสาธารณประโยชนต าบลสวนจก อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

5.4.4 ไดเทคนคและวธการศกษาเกบรกษาตวอยางเหด 5.5.5 มฐานขอมลเหดและตวอยางเหดในดอนปตาเกบไวในพพธภณฑเหดโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ไวใหผสนใจไดศกษา

5.5.6 เกดความรก ความหวงแหน มจตส านกในการอนรกษเหด ตนไม และทรพยากรธรรมชาตในทองถน

39

บรรณานกรม

การดเนอร ไซมอน และคณะ. คมอศกษาพรรณไมยนตนในปาภาคเหนอ ประเทศไทย. กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟ, 2543. 560 หนา.

นวฒ เสนาะเมอง. เหดปาเมองไทย: ความหลากหลายและการใชประโยชน. กรงเทพฯ: ยนเวอรแซล กราฟฟค แอนด เทรดดง, 2553, 424 หนา.

ราชบญฑตยสถาน.เหดในประเทศไทย. พมพครงท 2 . กรงเทพฯ : ราชบณฑตยสถาน, 2550. 272 หนา. วนย กลนหอม และอษา กลนหอม. 57 เหดเปนยาแหงปาอสาน. กรงเทพฯ : มลนธสขภาพไทย, 2548. 156 หนา. วโรจน เกสรบว และประนอม จนทรโณทย. พรรณไมโคกภตากา. ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา,

2554, 131 หนา. วฒ วฒธรรมเวช. รวมอนรกษมรดกไทย สารานกรมสมนไพร รวมหลกเภสชกรรมไทย. กรงเทพฯ:

โอ.เอส.พรนตง เฮาส, 2540. 622 หนา. ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต. เหดและราในประเทศไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหดล,

2544. 268 หนา. สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย. เหดในปาสะแกราช. กรงเทพฯ: อรณการพมพ,

2550. 153 หนา. ส านกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม กรมปาไม.คมอการเรยนรดวยตนเองของชมชนดานความ หลากหลายทางชวภาพ “ดานเหดรา”.กรงเทพฯ:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2553. 34 หนา. ส านกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. รายงานการประชม เรอง การจดท าทะเบยน

รายการชนดเหดในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ม.ป.ท, 2552. 69 หนา. อนงค จนทรศรกล. เหดเมองไทย. พมพครงท 6 . กรงเทพฯ : ส านกพมพไทยวฒนาพานช จ ากด, 2541. 161 หนา อนงค จนทรศรกล และคณะ. ความหลากหลายของเหดและราขนาดใหญในประเทศไทย. กรงเทพฯ :

ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2551. 514 หนา. อทยวรรณ แสงวณช. การศกษาเหดในธรรมชาต. กรงเทพฯ : บรษท เทกซ แอนด เจอรนล พบลเคชน จ ากด,

2550. 37 หนา. อษา กลนหอม และวนย กลนหอม. ความหลากหลายของกลมเหดผงในภาคอสาน. มหาสารคาม :

อภชาตการพมพ, 2550. 144 หนา.

40

ภาคผนวก