Ақмола облысы Астрахан ауданы

ММ “Старый Колутон орта мектебі”

Қабыкенова Мөлдір Мұхитденқызы

11 “А” сынып

Қолайсыз экологиялық факторлардың қоршаған ортаға әсері

Бағыты:Қоршаған ортаны қорғау Секциясы: экология

Ғылыми жоба жетекшісі: І санатты химия, биологияпәні мұғалімі Кожахметова Жарқын Алтайқызы

Көкшетау 2015

МазмұныМазмұныКІРІСПЕ ………………………………………………….……......3-5 КІРІСПЕ ………………………………………………….……......3-5

І ТАРАУ. АУЫЛ ЭКОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІІ ТАРАУ. АУЫЛ ЭКОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ1.1.Колутон өзенінің экологиялық 1.1.Колутон өзенінің экологиялық

жағдайы……………………...............................6 жағдайы……………………...............................6 1.2.Ауыл қоқыстарының қоршаған ортаға 1.2.Ауыл қоқыстарының қоршаған ортаға

әсері..............................................................әсері.............................................................. ........................10-14 ............10-14   ІІ . АУЫЛ АУЫЗ СУЫНЫҢ ЛАСТАНУЫ, АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ.ІІ . АУЫЛ АУЫЗ СУЫНЫҢ ЛАСТАНУЫ, АДАМ АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ.

……………………………………………………………………………………15-1815-18…………2.1.Старый Колутон ауылындағы су тасқыны кезінде болатын жер 2.1.Старый Колутон ауылындағы су тасқыны кезінде болатын жер

эрозиясы ..............................19-25..эрозиясы ..............................19-25..III ТАРАУ. Қорытынды ........................................26.....III ТАРАУ. Қорытынды ........................................26.....Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................................Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................................................................... ........3030......

АннотацияАннотацияМақсаты:Мақсаты:ЭЭкологиялық жағдайы бар болып саналатын Ақмола облысының Старый Колутон кологиялық жағдайы бар болып саналатын Ақмола облысының Старый Колутон

ауылының табиғатына зиян келтіретін негізгі нысандарды атап өту, орналасуын көрсету және ауылының табиғатына зиян келтіретін негізгі нысандарды атап өту, орналасуын көрсету және оларға сипаттама беру. Қазіргі уақытта қалыптасқан күрделі экологиялық жағдайды оларға сипаттама беру. Қазіргі уақытта қалыптасқан күрделі экологиялық жағдайды

жақсартуға бағытталған ұсыныстар айту. Мектеп оқушылардың экологиялық көзқарасты, жақсартуға бағытталған ұсыныстар айту. Мектеп оқушылардың экологиялық көзқарасты, сауаттылықты жетілдіру.сауаттылықты жетілдіру.

Міндеті:Міндеті: Табиғат пен адам арасында өзара байланыстың мәнін ашу, ол байланыс қандай Табиғат пен адам арасында өзара байланыстың мәнін ашу, ол байланыс қандай жағдайларға соқтыруы мүмкін, экологиялық көзқарасты қалыптастыру, экологиялық сауатты жағдайларға соқтыруы мүмкін, экологиялық көзқарасты қалыптастыру, экологиялық сауатты ұрпақ даярлау, ертеңгі еліміздің болашағын, табиғат тағдырын ойлау – бүгінгі күннің өзекті ұрпақ даярлау, ертеңгі еліміздің болашағын, табиғат тағдырын ойлау – бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Бұл мәселе, яғни экологиялық жағдай Старый Колутон ауылында мәселесі болып табылады. Бұл мәселе, яғни экологиялық жағдай Старый Колутон ауылында да ерекше екені сөзсіз.да ерекше екені сөзсіз.

Зерттеу әдісі:Зерттеу әдісі: Жобалау – шығармашылық жұмыс. Жобалау – шығармашылық жұмыс.Зерттеу пәні: Зерттеу пәні: ЭкологияЭкологияЗерттеу жаңалығы:Зерттеу жаңалығы: Старый Колутон ауылы бойынша қолайсыз экологиялық жағдайды анықтап, Старый Колутон ауылы бойынша қолайсыз экологиялық жағдайды анықтап,

білімді кеңейту өзектестігі болып табылады.білімді кеңейту өзектестігі болып табылады.Зерттеу нәтижелері: Зерттеу нәтижелері: Қоршаған ортаға әсер ететін экологиялық факторлар туралы мәліметтер Қоршаған ортаға әсер ететін экологиялық факторлар туралы мәліметтер

жиналдыжиналды. . Бұл жобада адамзат баласы қоршаған ортаны қорғап, келер ұрпаққа мұра етіп Бұл жобада адамзат баласы қоршаған ортаны қорғап, келер ұрпаққа мұра етіп қалдыруы керек екені сезіледі.қалдыруы керек екені сезіледі.

Шешімі:Шешімі: Бұл жобада Бұл жобада адамдардың табиғат тазалығы үшін жауапкершілігін арттыру болып адамдардың табиғат тазалығы үшін жауапкершілігін арттыру болып табылады. Яғни қоршаған ортаны қорғау дегеніміз — әр азаматтың құқықы мен міндетінің табылады. Яғни қоршаған ортаны қорғау дегеніміз — әр азаматтың құқықы мен міндетінің бірі екеніне осы жоба арқылы көз жеткізуге болады.бірі екеніне осы жоба арқылы көз жеткізуге болады.

• 33

АннотацияАннотация

Цель: экологическая ситуация в селе Старый Kолутон региона, который празднование Цель: экологическая ситуация в селе Старый Kолутон региона, который празднование характера вреда для основных объектов, расположение и их описание. Нынешние сложные характера вреда для основных объектов, расположение и их описание. Нынешние сложные предложения, направленные на улучшение экологической ситуации. Экологический предложения, направленные на улучшение экологической ситуации. Экологический подход к улучшению грамотности учеников школы.подход к улучшению грамотности учеников школы.

      Миссия: обнаружить связь между природой и человеком, который является тем, что может Миссия: обнаружить связь между природой и человеком, который является тем, что может привести к образованию экологический подход, обучение и поколения окружающей среды, привести к образованию экологический подход, обучение и поколения окружающей среды, будущее нашей страны в будущем, думая о судьбе природы вопрос сегодня. Вопрос будущее нашей страны в будущем, думая о судьбе природы вопрос сегодня. Вопрос экологической ситуации в селе Старый Koлутон бесспорно.экологической ситуации в селе Старый Koлутон бесспорно.

Методы исследования: дизайн и творчество.Методы исследования: дизайн и творчество.Предметом исследования: Окружающая средаПредметом исследования: Окружающая средаНовизна исследования: село Старый Koлутон неблагоприятной экологической ситуации, Новизна исследования: село Старый Koлутон неблагоприятной экологической ситуации,

актуальность знание актуальность знание Результаты исследования: воздействие на окружающую среду экологических факторов на Результаты исследования: воздействие на окружающую среду экологических факторов на

собранных данных. Этот проект является для защиты окружающей среды и человеческого собранных данных. Этот проект является для защиты окружающей среды и человеческого разума, есть наследие, которое должно быть оставлено будущим поколениям.разума, есть наследие, которое должно быть оставлено будущим поколениям.

Решение: Этот проект является повышение ответственности за чистоту человеческой природы. Решение: Этот проект является повышение ответственности за чистоту человеческой природы. Это право каждого гражданина на защиту окружающей среды и, чтобы убедиться, что Это право каждого гражданина на защиту окружающей среды и, чтобы убедиться, что одной из задач проекта.одной из задач проекта.

44

AbstractAbstractPurpose: The environmental situation in the village of Stary Kolwton of the region, which is a Purpose: The environmental situation in the village of Stary Kolwton of the region, which is a

celebration of the nature of the harm to the main facilities, the location and description of them. The celebration of the nature of the harm to the main facilities, the location and description of them. The current complex proposals aimed at improving the environmental situation. Ecological approach to current complex proposals aimed at improving the environmental situation. Ecological approach to improve the literacy of students of the school.improve the literacy of students of the school.

      Mission: to discover the connection between nature and man, which is what can lead to the formation Mission: to discover the connection between nature and man, which is what can lead to the formation of the ecological approach, environmental well-generation training, the future of our country in the of the ecological approach, environmental well-generation training, the future of our country in the future, thinking about the fate of nature is the issue today. The question of the ecological situation future, thinking about the fate of nature is the issue today. The question of the ecological situation in the village of Stary Kolwton is indisputable.in the village of Stary Kolwton is indisputable.

Research methods: design and creative work.Research methods: design and creative work.The subject of the research: EnvironmentThe subject of the research: EnvironmentThe novelty of the research: the village of Stary Kolwton adverse ecological situation, knowledge is The novelty of the research: the village of Stary Kolwton adverse ecological situation, knowledge is

özektestigi.özektestigi.The results of the research: the environmental impact of environmental factors on collected data. This The results of the research: the environmental impact of environmental factors on collected data. This

project is to protect the environment and human reason, there is a heritage that should be left to project is to protect the environment and human reason, there is a heritage that should be left to future generations.future generations.

Solution: This project is to increase the responsibility for the purity of human nature. That is the right of Solution: This project is to increase the responsibility for the purity of human nature. That is the right of every citizen to protect the environment and to make sure that one of the tasks of the project every citizen to protect the environment and to make sure that one of the tasks of the project

55

Колутон өзенінің экологиялық Колутон өзенінің экологиялық жағдайыжағдайы

Жыл сайын, күн сайын бірнеше тонна қоқыс осы өзен жағасына Жыл сайын, күн сайын бірнеше тонна қоқыс осы өзен жағасына

төгіледітөгіледі..

6

Автокөліктердің қоршаған ортаға әсеріАвтокөліктердің қоршаған ортаға әсері Атмосфера ауасын ластайтын негізгі факторлардың бірі - автокөлік Атмосфера ауасын ластайтын негізгі факторлардың бірі - автокөлік

болып табылды. Автокөлік бөліп шығаратын газдың құрамында болып табылды. Автокөлік бөліп шығаратын газдың құрамында шамамен 200 зат бар. Оның бірі түгелдей жанған немесе шала жанған шамамен 200 зат бар. Оның бірі түгелдей жанған немесе шала жанған

көмірсутектер. Шала жанған көмірсутектер машинадан шығатын көмірсутектер. Шала жанған көмірсутектер машинадан шығатын түтіннің құрамында, әсіресе көлік моторы баяу істеп тұрғанда көп түтіннің құрамында, әсіресе көлік моторы баяу істеп тұрғанда көп

бөлінеді. бөлінеді. Мұнайдың буы онша зиян болмағанымен, сұйық мұнай адам денесіне Мұнайдың буы онша зиян болмағанымен, сұйық мұнай адам денесіне әртүрлі тері ауруларын қоздырады (экземе) ; Бензин мен керосин адам әртүрлі тері ауруларын қоздырады (экземе) ; Бензин мен керосин адам

ағзасына тыныс жолдарымен кіріп, одан ішек қарын арқылы қанға өтеді. ағзасына тыныс жолдарымен кіріп, одан ішек қарын арқылы қанға өтеді. Сөйтіп орталық жүйке тамырына әсер етеді, уландырады, кейде соңы Сөйтіп орталық жүйке тамырына әсер етеді, уландырады, кейде соңы

өлімге апарады; Көмірдің тотығы (СО) исі мен дәмі жоқ иіссіз газ.өлімге апарады; Көмірдің тотығы (СО) исі мен дәмі жоқ иіссіз газ.Азот тотығы қанды улайтын түссіз газ. Орталық жүйке тамырына тікелей Азот тотығы қанды улайтын түссіз газ. Орталық жүйке тамырына тікелей әсер етеді. Азоттың қос тотығы тұншықтыратын исі бар, қоңыр түсті газ.әсер етеді. Азоттың қос тотығы тұншықтыратын исі бар, қоңыр түсті газ.

7

Көлік түрлері, олардың түтіндеріКөлік түрлері, олардың түтіндері

8

Ауыл үйлерінің мұржаларынан шыққан түтіндер Ауыл үйлерінің мұржаларынан шыққан түтіндер атмосфера құрамын ластайдыатмосфера құрамын ластайды

9

Біздің ауылда бұзылған үйлер мен ауылдың сыртындағы Біздің ауылда бұзылған үйлер мен ауылдың сыртындағы қоқыстар адам денсаулығына көп зиян келтіреді, қоқыстар адам денсаулығына көп зиян келтіреді,

қоршаған ортаға зиянын тигізеді. Бұзылған үйлерде қоршаған ортаға зиянын тигізеді. Бұзылған үйлерде малдар, құстар жүреді, балалар ойнайды. Ал құрылыс малдар, құстар жүреді, балалар ойнайды. Ал құрылыс

материалдарының ыдырауы үшін бірнеше жылдар материалдарының ыдырауы үшін бірнеше жылдар керек. керек.

10

Старый Колутон ауылының сыртындағы Старый Колутон ауылының сыртындағы қоқыстары түтіндерінің ауылды қоқыстары түтіндерінің ауылды торлауының бейнесі торлауының бейнесі

11

Ауылымыздың ішіне төгілген пештен шыққан Ауылымыздың ішіне төгілген пештен шыққан күлдер мен қоқыстар. Күл қоқыстарын ауыл күлдер мен қоқыстар. Күл қоқыстарын ауыл

адамдары жинамайды.адамдары жинамайды.

12

 Қағазды, полиэтилен пакеттерді, пластмасса шөлмектерді қайта өңдейтін зауыттар сатып алады, ал қалған бөлігі іріктелген күйі үлкен қоқысқа жіберіледі.

Ауылдастар қоқысқа жыл сайын бірнеше мыңнан астам тұрмыстық қатты қалдық заттар тастайды. Оның тоннасына жуығы полиэтилен пакеттер болса, пластмасса бөтелкелер. Алматының қайта өңдеу зауыты бұл қалдықтардан жүк буатын жіптер мен түтіктер жасап шығарады және жуырда Астанада да ашылды.Мысалы, пластикалық бөтелкенің шіруіне 100 жылдан астам уақыт керек. Бұл аралықта шөлмек әр түрлі улы заттарды сыртқа шығарады.

13

Пластикалық бөтелкелер мен полиэтилен Пластикалық бөтелкелер мен полиэтилен қағаздарықағаздары  14 14

14

Жыл сайын Қазақстан Республикасы суларына 200 млн. Жыл сайын Қазақстан Республикасы суларына 200 млн. м3 зауыт, фабрика, химия өнеркәсібінен және үй м3 зауыт, фабрика, химия өнеркәсібінен және үй тұрмысынан шыққан қалдық сулар төгіледі. Кілемдер тұрмысынан шыққан қалдық сулар төгіледі. Кілемдер мен көліктер жуылады. мен көліктер жуылады.

15

Ауылымыздың экологиялықАуылымыздың экологиялық нүктелерініңнүктелерінің ендіенді бірі-зияндыбірі-зиянды қоқыстарқоқыстар тастап, қалдықтастап, қалдық суларсулар жіберуденжіберуден ластанған су ластанған су көздерікөздері. .

16

Ауылымыздың ауыз суы да таза емес, бірнеше күн Ауылымыздың ауыз суы да таза емес, бірнеше күн тұрғаннан кейін лайланады. Суды ауыл тұрғындары тұрғаннан кейін лайланады. Суды ауыл тұрғындары тұндырып немесе сүзгіден өткізіп ішеді. тұндырып немесе сүзгіден өткізіп ішеді.

17

Старый Колутон мектеп оқушыларының Старый Колутон мектеп оқушыларының арасында ауыз суының әсерінен бүйрек арасында ауыз суының әсерінен бүйрек ауруы – бүйрек тас ауруымен 2 оқушы ауруы – бүйрек тас ауруымен 2 оқушы

тіркелген.Аллергиямен ауыратын 10 шақты тіркелген.Аллергиямен ауыратын 10 шақты оқушылар да бар. Бірақ бұның барлығы әлі оқушылар да бар. Бірақ бұның барлығы әлі

толық зерттелмеген.толық зерттелмеген.

1818

1818

Барлығы 123 100 пайызБүйрек тас ауруымен ауыратыны

2 8,7 пайызы

ААққққан судың топырақтың беткі қабатын шайып кетуін, жыра ан судың топырақтың беткі қабатын шайып кетуін, жыра мен сай-саланың, жар мен орлардың пайда болуын мен сай-саланың, жар мен орлардың пайда болуын топырақтың су эрозиясы деп атайды. Нөсер жаңбырдан топырақтың су эрозиясы деп атайды. Нөсер жаңбырдан немесе мөлшерден артық суарған топырақтың беткі қабаты немесе мөлшерден артық суарған топырақтың беткі қабаты шайылады. Су тасқынынан топырақтың беткі қабаты ұсақ шайылады. Су тасқынынан топырақтың беткі қабаты ұсақ жыралар пайда болып, ойылып, тереңдеп, сайға айналады. жыралар пайда болып, ойылып, тереңдеп, сайға айналады.

19

Біздің жеріміз де су тасқынынан кейін Біздің жеріміз де су тасқынынан кейін топырақтың беткі қабатында ұсақ топырақтың беткі қабатында ұсақ жыралар пайда болып, ойылып, жыралар пайда болып, ойылып, тереңдеп, сайға айналуда.тереңдеп, сайға айналуда.

20

Ауылымыздағы топырақтың Ауылымыздағы топырақтың эрозиясыэрозиясы

21

Ауылымыздағы көпірдегі Ауылымыздағы көпірдегі судың көтерілуісудың көтерілуі

22

Ауылымыздағы 2014 жылғы Ауылымыздағы 2014 жылғы су тасқынысу тасқыны

23

Ауылымыздағы 2015 жылғы су Ауылымыздағы 2015 жылғы су тасқынытасқыны

24

Старый Колутон ауылының су Старый Колутон ауылының су тасқыны кезіндегі көрінісітасқыны кезіндегі көрінісі

25

ҚорытындыҚорытынды Қазір экология-ғалам мен ғасыр проблемасына айналып отыр. Қазір экология-ғалам мен ғасыр проблемасына айналып отыр.

Осыған орай халықтың таза су мен құнарлы асты Осыған орай халықтың таза су мен құнарлы асты пайдалануына қол жеткізуді қоршаған ортаны ластайтын және пайдалануына қол жеткізуді қоршаған ортаны ластайтын және экологиялық зиян келтіретін обьектілерді қысқартуды басқада экологиялық зиян келтіретін обьектілерді қысқартуды басқада қауіпті факторларды төмендетуді көздейтін нақты шаралар қауіпті факторларды төмендетуді көздейтін нақты шаралар қамтамасыз етілуі керек. Экология проблемаларын, оның қамтамасыз етілуі керек. Экология проблемаларын, оның алдын алу мәселелеріне халықты оқытып, үйретуге басым алдын алу мәселелеріне халықты оқытып, үйретуге басым көңіл бөлінуі тиіс. Егер болашағымыз бала денсаулығына көңіл бөлінуі тиіс. Егер болашағымыз бала денсаулығына немқұрайлылықпен, салғырттықпен қарасақ ұрпағымыздың немқұрайлылықпен, салғырттықпен қарасақ ұрпағымыздың азып-тозуына жол бергеніміз. азып-тозуына жол бергеніміз. Адамзат іс-әрекеті қазіргі уақытта қалыптасқан күрделі Адамзат іс-әрекеті қазіргі уақытта қалыптасқан күрделі экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталу қажет және экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталу қажет және мектеп жасынан бастап экологиялық көзқарасты, сананы, мектеп жасынан бастап экологиялық көзқарасты, сананы, сауаттылықты қалыптастыру және жетілдіруді қолға алу керек.сауаттылықты қалыптастыру және жетілдіруді қолға алу керек. Біз бұл зерттеу жұмысымызды толық бітті деп есептемейміз. Біз бұл зерттеу жұмысымызды толық бітті деп есептемейміз. Алдағы уақытта Старый Колутон ауылымызда әлі шешімін Алдағы уақытта Старый Колутон ауылымызда әлі шешімін таппаған мәселелерді қозғауға үлесімізді қосамыз.таппаған мәселелерді қозғауға үлесімізді қосамыз.

2626

Әрине, барлық экологиялық проблемаларды біз шеше Әрине, барлық экологиялық проблемаларды біз шеше алмаймыз , бұл мемлекет тарапынан шешілуі тиіс. алмаймыз , бұл мемлекет тарапынан шешілуі тиіс. Оқушылар “экологиялық жаршы” акциясын өткізеді, Оқушылар “экологиялық жаршы” акциясын өткізеді, сенбілік жасалынып, көшеттер отырғызады.сенбілік жасалынып, көшеттер отырғызады.

27

Мектеп оқушыларының сенбілік пен Мектеп оқушыларының сенбілік пен көшет отырғызу кезіндегі көрінісікөшет отырғызу кезіндегі көрінісі

28

Ұсыныстар:Ұсыныстар:1.1. Старый Колутон ауылын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету;Старый Колутон ауылын сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету;2.2. 1) Экологиялық таза жанармайлар ойлап табылса...1) Экологиялық таза жанармайлар ойлап табылса...

2) Қазіргі автокөліктерден бөлінетін зиянды заттарды ұстап 2) Қазіргі автокөліктерден бөлінетін зиянды заттарды ұстап қалатын сүзгіштер орналастырылса...қалатын сүзгіштер орналастырылса...3) Арнайы сүзгіштерсіз көліктердің жүруіне тыйым салынса...3) Арнайы сүзгіштерсіз көліктердің жүруіне тыйым салынса... 4) Экологиялық таза отын пайдаланатын автомобиль 4) Экологиялық таза отын пайдаланатын автомобиль қозғалтқыштарын жасаса...қозғалтқыштарын жасаса...

3.3. Қоқыстарды ауыл шетіне шығарылып, өртеу шектелсе...Қоқыстарды ауыл шетіне шығарылып, өртеу шектелсе...

4.4. Экологиялық сауаттылықты және көзқарасты қалыптастыру Экологиялық сауаттылықты және көзқарасты қалыптастыру және жетілдіру;және жетілдіру;

5.5. Бағалы ағаштар тұқымының көшеттерін өсіріп, көгалдандыру;Бағалы ағаштар тұқымының көшеттерін өсіріп, көгалдандыру;6.6. Фенологиялық бақылау жүргізу.Фенологиялық бақылау жүргізу. 2929

ТүйіндемеТүйіндеме МенМен , Қабыкенова Мөлдір , Қабыкенова Мөлдір

Мұхитденқызы,Мұхитденқызы,19981998 жылы жылы 19 19 маусымда маусымда Старый Колутон ауылында дүниеге Старый Колутон ауылында дүниеге келгем.Отбасында кенжесімін, келгем.Отбасында кенжесімін, 2 2 әпкем, әпкем, 11ағам ағам бар. Старый Колутон орта мектебінде бар. Старый Колутон орта мектебінде 1010“А” “А” сыныбында оқимын.сыныбында оқимын. Жеке қасиеттерім Жеке қасиеттерім – – өлеңді мәнерлеп өлеңді мәнерлеп айтуды ұнатамын, мәнерлеп прозаны да айтуды ұнатамын, мәнерлеп прозаны да оқуды әуес көремін,би билеу өнерім де оқуды әуес көремін,би билеу өнерім де бар.Аудандық «Жарқын болашақбар.Аудандық «Жарқын болашақ»» олимпиадасынан олимпиадасынан 11 орынға иеленіп, облыстық орынға иеленіп, облыстық «Жар«Жарқын болашақ» қын болашақ» олимпиадасына олимпиадасына қатыстым.қатыстым.AAудандық пионерлер слетінде де өз удандық пионерлер слетінде де өз өнерімді ұсындым. Мен де өз ауылымның өнерімді ұсындым. Мен де өз ауылымның экологиялық жағдайын жақсартуға барлық экологиялық жағдайын жақсартуға барлық ауыл азаматы ат салысса, қоршаған ортамыз ауыл азаматы ат салысса, қоршаған ортамыз экологиясы әлдеқайда болар еді деген экологиясы әлдеқайда болар еді деген мақсатта - өз Отанын сүйетін патриот жан, мақсатта - өз Отанын сүйетін патриот жан, қадірлі азамат болсам деп осы ғылыми қадірлі азамат болсам деп осы ғылыми жобамды сіздерге ұсынып отырмын.жобамды сіздерге ұсынып отырмын.

3030

Пайдаланылған Пайдаланылған әдебиеттерәдебиеттер• ФотосуреттерФотосуреттер• ““Биолог анықтамалығы” журналыБиолог анықтамалығы” журналы• Ғаламтордан алынған фотосуреттерҒаламтордан алынған фотосуреттер• ““Ақмола “ энциклопедиясыАқмола “ энциклопедиясы• ““Экологиялық ж аршы” акциясы, сенбілік фотосуреттеріЭкологиялық ж аршы” акциясы, сенбілік фотосуреттері• Көшет отырғызу кезіндегі фотоматериалдарКөшет отырғызу кезіндегі фотоматериалдар• ““Экология” оқулығы мен хрестоматиясыЭкология” оқулығы мен хрестоматиясы• Менің фотобейнемМенің фотобейнем

3131