складаныя сказы з дзвюмасэнсава-граматычнымі часткамі

складаныя сказы з некалькімісэнсава-граматычнымі часткамі

Сказ, які можна падзяліць на дзве ці больш сэнсава-граматычныя часткі, падобныя на простыя сказы, называецца складаным:

Замаразкі ўсё мацнелі і мацнелі, і ўжо раніцамі зямля адзывалася пад нагамі лёгкім звонам, і кожны крок быў чуваць за колькі кіламетраў па ўсім наваколлі. (М. Лынькоў)

Асноўныя віды складаных сказаў

СКЛАДАНЫЯ СКАЗЫ

з адным відам сінтаксічнай сувязі частак

з рознымі відамі сінтаксічнай сувязі частак

злучнікавыя бяззлучнікавыя

складаназлучаныя складаназалежныя

з адной даданай часткай з некалькімі даданымі часткамі

злучнікавыя сказы – складаныя сказы,

часткі якіх спалучаюцца пры

дапамозе злучнікаўі злучальных слоў

У залежнасці ад відаў і сродкаў сувязі сэнсава-граматычных частак складаныя сказы падзяляюцца на наступныя тыпы і падтыпы:

бяззлучнікавыя сказы –

складаныя сказы, часткі якіх спалучаюцца без удзелу

злучнікаў, па сэнсе і інтанацыі

з рознымі відамі сувязі частак – складаныя сказы,

часткі якіх спалучаюцца пры

дапамозе злучнікавай і бяззлучнікавай сувязі

адначасова

складаныя сказы са злучальнымі злучнікамі

на мяжы частак(складаназлучаныя

сказы)

складаныя сказыз падпарадкавальнымі

злучнікамі і злучальнымі словамі

(складаназалежныя сказы)

У адпаведнасці з відамі і сродкамі сувязі частакскладаныя сказы падзяляюцца на:

складаныя сказы са злучнікавай сувяззю

частак;сродкі сувязі – злучальныя

і падпарадкавальныя злучнікі ці злучальныя

словы

складаныя сказы з бяззлучнікавай сувяззю

частак; сродкі сувязі – сэнс, інтанацыя

складаныя сказы з рознымі відамі сувязі

частак;сродкі сувязі –

адначасова злучнікі (злучальныя і

падпарадкавальныя) ці злучальныя словы, сэнс,

інтанацыя

Яшчэ не развіднела як след, а ўжо грыміць трамвай на скрыжаванні.

Артыстаў адпусцілі раней, каб паснедалі і сабраліся ў клубе.

Я думаю пра першых касманаўтаў, што павядуць да зораў караблі.

На цёмным небе высыпалі буйныя зоры, мяцеліца пацішэла.

На ўсходзе чырвань грае, цень радзее, нікне мрок, і зямелька ўжо вітае новы

радасны дзянёк.

злучнікі адносяцца да службовых часцін мовы і не з’яўляюцца членамі сказа

злучальныя словы захоўваюць значэнне самастойнай часціны мовы – адноснага займенніка ці прыслоўя – і выконваюць ролю членаў сказа:

Вучні падышлі да гістарычнага помніка, які хораша выглядаў сярод новых будынкаў (А. Кулакоўскі).

злучнікі можна апусціць, перабудаваўшы складаны злучнікавы сказ у бяззлучнікавы, злучальныя словы апусціць нельга:

Хлопцы спадзяваліся, што лясная сцяжынка прывядзе іх да якога-небудзь паселішча (Я. Маўр).

Хлопцы спадзяваліся: лясная сцяжынка прывядзе іх да якога-небудзь паселішча.

з’яўляючыся службовымі часцінамі мовы, злучнікі не могуць мець лагічны націск, яго звычайна маюць злучальныя словы (як самастойныя часціны мовы):

Мірон памятае толькі, што ў яго галаве, нібы маланка, мільганула думка аб учарашняй сустрэчы (Я. Маўр).

Пазней Мірон не мог прыпомніць, што з ім здарылася (Я. Маўр).

Каб адрозніць злучнік ад злучальнага слова, неабходна мець на ўвазе наступнае:

На схемах складаныя сказы абазначаюцца так:

Складаныя сказы, часткі якіх спалучаюцца з дапамогай злучальных злучнікаў, –

складаназлучаныя сказы

[ ], ( бо … ).Складаныя сказы, часткі якіх спалучаюцца з дапамогай

падпарадкавальных злучнікаў, - складаназалежныя сказы

Складаныя сказы, часткі якіх спалучаюцца з дапамогай злучальных слоў, –

складаназалежныя сказы

Складаныя сказы, часткі якіх спалучаюцца па сэнсе і інтанацыі без дапамогі злучнікаў і злучальных слоў, –

бяззлучнікавыя сказы

[ ], і [ ].

[ ], ( які … ).

[ ], [ ].[ ] – [ ].[ ] : [ ].