складаныя сказы, у якіх часткі аб’ядноўваюцца ў адно сэнсава-граматычнае цэлае без удзелу злучнікаў, а пры дапамозе інтанацыі і

сэнсавых адценняў.

У бяззлучнікавых складаных сказах могуць выражацца наступныя сэнсава-граматычныя адносіны паміж часткамі

Бяззлучнікавыя складаныя сказы, часткі якіх адлюстроўваюць адначасовасць ці паслядоўнасць падзей:[Маўчала цішыня навокал], [драмаў трывожна спеў лясны] (Р. Барадулін).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы, другая частка якіх паясняе ці ўдакладняе папярэднюю або ўказвае на прычыну таго, што вядома з папярэдняй часткі:

[Мне сніўся сон]: [лагодныя вятры ішлі шырока ў горад беласценны](С. Гаўрусёў).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы, часткі якіх указваюць на хуткую змену падзей або другая частка паведамляе пра нечаканы вынік:

[Раптам бліснула маланка] – [стала відна як удзень] (С. Грахоўскі).

Змест другой часткі можа супрацьпастаўляцца зместу папярэдняй:[Клікнуць хацелася] – [голас замёр] (П. Броўка).

Сэнсава-граматычныя адносіны паміж часткамі ў бяззлучнікавых сказах

Нярэдка першая частка ўказвае на час (умову) таго, што гаворыцца ў наступнай:[Сціхне бура] – [ясна стане] (Я. Колас).

Сустракаюцца і такія бяззлучнікавыя сказы, у якіх другая частка заключае ў сабе выснову таго, што гаворыцца ў папярэдняй:

[Шумяць па-новаму дубравы] – [на край свой люба мне зірнуць] (Я. Колас).

калі другая частка раскрывае, паясняе ці дапаўняе змест папярэдняй:[Наказ бацькоўскі я збярог на Полаччыне і Палессі]: [не трэба мудраваць у лесе]

(Г. Бураўкін).

калі другая частка ўказвае на прычыну таго, пра што гаворыцца ў першай:[Першыя кіламетры не здаваліся надта цяжкімі]: [пажыткі ў хлопцаў былі

невялікія] (А. Якімовіч).

калі другая частка дапаўняе першую, а паміж часткамі можна ўставіць спалучэнні слоў са значэннем успрымання тыпу ўбачыў, адчуў, падумаў,

разважыў і г.д.:[Апейка адчуў]: [цішыня зрабілася насцярожанаю] (І. Мележ).

Гэтыя словы могуць і апускацца, а двукроп’е ставіцца.

калі другая частка выражае прамое пытанне:[Хлопчык сцішыўся за тоўстым дрэвам]: [чалавек ці звер ідзе] (Р. Ігнаценка)?

калі першая частка заключае ў сабе абагульгяльны сэнс, а наступныя гэты сэнс раскрываюць. У такіх выпадках двукроп’е ставіцца звычайна пасля

першай часткі:[Зямля жыве]: [у бераг б’юць прылівы], [у вырай адлятаюць журавы] (С. Грахоўскі).

Двукроп’е ў бяззлучнікавых складаных сказах на мяжы частак ставіцца:

Заўвага. Калі абагульняльны сэнс заключае ў сабе апошняя частка ў адносінахда папярэдніх, перад ёю ставіцца працяжнік:

[Ніжэй стала хадзіць сонца], [пажаўцела трава на паплавах], [збіраюцца стайкамі вераб’і] - [усё гаворыць аб наступленні восені] (В. Хомчанка).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы, часткі якіх адлюстроўваюць адначасовасць ці паслядоўнасць падзей:[Маўчала цішыня навокал], [драмаў трывожна спеў лясны] (Р. Барадулін).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы, другая частка якіх паясняе ці ўдакладняе папярэднюю або ўказвае на прычыну таго, што вядома з папярэдняй часткі:

[Мне сніўся сон]: [лагодныя вятры ішлі шырока ў горад беласценны] (С. Гаўрусёў).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы, часткі якіх указваюць на хуткую змену падзей або другая частка паведамляе пра нечаканы вынік:

[Раптам бліснула маланка] – [стала відна як удзень] (С. Грахоўскі).

Змест другой часткі можа супрацьпастаўляцца зместу папярэдняй:[Клікнуць хацелася] – [голас замёр] (П. Броўка).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы

Нярэдка першая частка ўказвае на час (умову) таго, што гаворыцца ў наступнай:[Сціхне бура] – [ясна стане] (Я. Колас).

Сустракаюцца і такія бяззлучнікавыя сказы, у якіх другая частка заключае ў сабе выснову таго, што гаворыцца ў папярэдняй:

[Шумяць па-новаму дубравы] – [на край свой люба мне зірнуць] (Я. Колас).

калі часткі ўказваюць на хуткую змену падзей (у такім выпадку паміж часткамі можна паставіць злучнік і) або другая частка паведамляе пра нечаканы вынік:[Раптам бераг адступае]– [луг зялёны вырастае] (М. Танк).

калі змест наступнай часткі супрацьпастаўляецца зместу папярэдняй і можна праверыць гэта, паставіўшы злучнік але:

[Рад бы госцю]– [хлеба шкада] (Прыказка).

калі ў сказе выражаюцца ўмоўна-выніковыя адносіны:[Дажджы пройдуць] – [грыбы вазамі вазі] (А. Кулакоўскі).

Калі другая частка заключае ў сабе мастацкае параўнанне:[Гаварыць пачаў] – [рэшата бобу на галаву высыпаў] (З газеты).

Працяжнік у бяззлучнікавых складаных сказах на мяжы частак ставіцца:

Заўвага. Выбар таго ці іншага знака прыпынку для пастаноўкі паміж часткамі ў бяззлучнікавым складаным сказе часта залежыць ад сэнсу частак сказаў і ад таго, якія з магчымых адносін хоча ўстанавіць аўтар тэксту:

І пайшла тут ходам поўным справа ў нас, усё гудзе (М. Калачынскі).

Бяззлучнікавыя складаныя сказы

Бяззлучнікавыя складаныя сказы з аднатыпнымі часткамі

Бяззлучнікавыя складаныя сказы з разнатыпнымі часткамі

Бяззлучнікавыя складаныя сказыз аднатыпнымі часткамі

набліжаюцца да складаназлучаныхсказаў:

часткі могуць перадаваць падзеі, што адбываюццаадначасова:

Дарогі пахаваліся, слядоў нідзе няма, камусьна нешта жаліцца кудлатая зіма (М. Багун).

часткі могуць перадаваць падзеі, што адбываюццаў пэўнай паслядоўнасці, адна за адной:

На заломе выбухнуў велізарны клуб белаватага дыму, а за ім выкідваліся другія клубкі, следам за гэтым паказаўся паравоз кур’ерскага поезда (Я. Колас).

Адзначаюцца бяззлучнікавыя складаныя сказы,у якіх другая і наступныя часткі

развіваюць якое-небудзь слова ў першайчастцы ці ўсю першую частку:

Глянь, квітнеюць старыя таполі, песні новыя ціхапяюць, вецер буйны ўзняўся на полі, успаміны

ў сэрцы растуць (М. Багун).

Бяззлучнікавыя складаныя сказыз разнатыпнымі часткамі

набліжаюцца да складаназалежныхсказаў:

Адна сэнсава-граматычная частка патрабуе ад другой дапаўнення, тлумачэння,

удакладнення, паяснення, раскрыццяпрычыны або выніку дзеяння і інш.:

Сцяжынка збягае ў восень: кароткае лета прайшло (С. Грахоўскі).

Хочаш жыць у святле і цяпле – сам здабывай агонь для сябе (А. Вярцінскі).