МОНГОЛ НУТАГ ДАХЬ ЭРТНИЙ УЛСУУД

Лекц -3

Хүннү гүрэн

Хүннүгийн уг гарал Хүннүгийн соёл Хүннүгийн төр улс Хүннүгийн төрийн байгуулал Хүннүгийн дурсгал

Хүннүгийн уг гарал

Олон жилийн турш хүннүчүүдийн гарал үүслийн талаархи баримтлал дэвшүүлж ирсэн. Хүннүчүүд анх МЭӨ 4-р зууны үеэс хятадын түүхий сурвалжуудад тэмдэглэгдэж эхэлжээ.

Хүннүгйи гарал угсааг тайлбарласан дараахи таамаглалууд байна.

Хүннүгийн уг гарал

Монгол: Хүннү судлалаар мэрэгшссэн олонхи эрдэмтэд энэхүү онолыг дэмждэг

Түрэг: Хүннүчүүд нь баруун зүгээс нүүдэллэж ирсэн түрэг угсаатан хэмээх онол ба энэхүү онолыг хятад болон түрэг хэлт угсаатнууд баримталдаг

Фин, Славян: 20-р зууны дунд үеэс хүннүчүүдийг европ гаралтай гэж үзсэн эрдэмтэд байв.

Хүннүгийн уг гарал

- Хүннү булшнаас илэрсэн олдвор болон хүний ясанд хийсэн ДНХ-н судалгаагаар Хүннү нар нь монгол угсаатан байсныг нотолдог.

- Монгол нутагт оршин байсан хүрлийн үеийн дурсгалууд

- Чухам хэн нь хүннүгийн бүрдэлд чухал үүрэг гүйцтэгсэн бэ?

Хүннүгийн уг гарал

Дөрвөлжин булш

Шоргоолжин булш

Хүннү

Хүннүгийн уг гарал

Нүүдэлчдийн үлдээсэн олон мянган соёлын хэлбэрүүд дотроос хүннү нарын соёл нь өвөрмөц онцлогтой.

Гар урлал Оршуулгын зан үйл

Хүннүгийн соёл

Гар урлал:

Хүннүгийн соёл

Оршуулгын зан үйл:

Хүннүгйин төр улс

МЭӨ 209 онд Хүннүгийн шанью Модун тал нутаг дахь анхны төрт улсыг цогцлоов хэмээн хятадын сурвалжид өгүүлжээ.

Хүннүгий төрт улс МЭӨ 209 оноос өмнө байсан байх магадлалтай.

Бичгийн сурвалжид тэмдэглэдсэн нь МЭӨ 209 он.

Хүннүгийн төр МЭ 93 онд задарсан

Хүннүгийн төрийн байгуулал

Хятадын түүхэн сурвалжуудад буй мэдээгээр Хүннү улс нь олон аймгийн холбоодоос бүтдэг байжээ.

- Хүннүг шанью буюу эзэн хаан захирна. (хэмжээгүй эрхт хаант засаг)

- Улсын зохион байгуулалтыг аравт системд оруулсан

- Баруун, зүүн, төв гэж улсаа хуваасан- Баруун түмнийг баруун түмний “Эвэртэн”,

зүүн түмнийг зүүн түмний “Эвэртэн” захирна. Төвийн түмэн нь хааны мэдэлд байна.

Хүннүгийн төрийн байгуулал

Эзэн хаан

(шанью)Ноёдын чуулга

Эвэртэний чуулга

Хүннү аймгуудын толгойлогч

Хүннүгийн дурсгал

Хүннүгийн дурсгал

Хүннүгийн дурсгал

Сяньби

Сяньбигийн угсаа гарал Сяньбигийн соёл Сяньбигийн төр улс Сяньбигийн төрийн байгуулал

Сяньбигийн угсаа гарал

Гарал угсаа хүннүтэй ижил

Хүннүгийн аймгийн холбоонд байсан.

Дунху аймгийн холбоонд байсан бололтой.

Сяньби төр улс

МЭ 150 онд Сяньби нарын толгойлогч Тяньшихуа Сяньбигийн төрт улсыг бий болгосон.

МЭ 210-235 онд Сяньби нар мөхжээ.

Сяньбигын төрийн байгуулал

Төр болон улсын бүх эрх мэдэл хааны мэдэлд байна.

Эзэн хааныг хүннүгийн адил Шанью хэмээн өргөмжилнө.

Улсыг аравтад хуваасан ба баруун зүүн гар болгон хуваажээ.

Нирун (Жужан)

Нирун нь Хүннү болон Сяньбин шууд залгамж юм. Эрдэмтэд Нирунчуудыг Хүннүгээс болон

Дунхугаас гаралтай хэмээн маргалддаг. Нирунчууд нь язгуурын монголчуудын шууд өвөг

юм. Сяньбин Ливэй хааны үед хилийн харуул нэгэн

хүүг олзолсон нь Мугулюу “Монгол” юм. Мугулюуг Нирунчуудын өвөг дээдэс гэж түүх

сударт бичиж үлдээжээ. МЭ 414 онд Датань хаан сууж ихэд хүчирхэгжсэн

байна. Энэ үеэс хятадын түүхэнд Нирунчуудыг

“ДАТАНЬ” буюу “Татар” гэж тэмдэглэх болжээ.

Нирун (Жужан)

МЭ 402 онд Нирун удирдагч Жарун Нирун улсыг тунхаглан хаган цол өргөмжлөгдөв.

Жарун нь нүүдэлчдийн төрт ёсонд эзэн дээдсийг хятад цол өргөмжилдөг байсныг халж “ХАГАН” буюу хаан хэмээх цолыг анх хэрэглэсэн байна.

Соёл болон цэрэг, эдийн засгийн хувьд Хүннү болон Сяньби нараас хол илүү байсан талаар хятадын түүхэн сурвалжид тэмдэглэсэн байдаг.

Нирун (Жужан)

Нирунчууд нь нүүдэлчидийн уламжлалт аравтын арга барилыг уламжлан улсаа эмхэлжээ.

Хаан нь төрийн бүх эрхийг гартаа атгана.

Нирунчуудын үед анх монгол нутагт бурхны шашин орж ирсэн.

Нирунчуудыг бичиг үсэгтэй байсан гэх боловч одоохондоо нотолгоо олдоогүй.

Нирун (Жужан)

МЭ 460 онд дундад азийн Турфанийг довтолж ашина овгийн 500 өрхийг олзолж ирсэн. Хожим энэ 500 өрх нь олширч Нирунчуудыг цохисноор тэдний мөхөл иржээ.

Түрэг

Түрэгийн угсаа гарвал Түрэгийн соёл Түрэгийн төрийн зохион байгуулалт Түрэгийн дурсгал

Түрэгийн угсаа гарал

Түрэгүүд нь Алтайн нурууны баруун талаар нутаглаж байсан.

Монгол нутагт МЭ 3-р зуунаас нүүдэллэн ирсэн.

Түрэгүүд өөрсдийгөө чонын удамтай гэж үздэг байжээ.

Хүннү болон Сяньбин үед бүрэлдхүүнд нь багтаж байв.

Нирунчуудын үед Ашина нэрийн дор аймгийн холбоо байжээ.

Түрэгийн соёл

Нүүдлийн соёл иргэншилтэй байсан. Оршуулгын зан үйл нь монгол

угсаатанаас өөр Хэл ярианы хувьд эртний түрэг хэлтэй Бичиг үсэг хэрэглэдэг байсан.

Түрэгийн соёл

Түрэгийн бичиг үсэг:

РУНИ БИЧИГ

Түрэгийн төр, төрийн түүх

460 онд Нирунчуудын олзолж ирсэн ашина овгийн 500 өрх нь Түрэгүүдийн өвөг дээдэс юм.

552 онд Түрэг аймгууд хүчирхэгжин Нирунчуудыг цохиж эх нутгаас нь хөөсөн.

Түрэгийн удирдагч нь Буман байв. Буман баруун зүг хийх аян дайныг дүү

Иесмист даалгасан. Түрүү Түрэгийн хаант улс нь

Когурёогоос Каспын тэнгис, Их элсэн говиос Байгаль нуур хүртлэх газрыг эзэлж байв.

Түрэгийн төр, төрийн түүх

Баруун зүүн болон задарсан түрэгүүд мөн дотроо задарсан байдаг.

Тан улсын эзэн хаан ЛИ ШИ МИНЬ

Түрүү түрэгийн мөхөл 630 онд дүрээ олжээ.

Түрэгийн төр, төрийн түүх

50 жил Тан улсын эрхшээлд.

679, 680 онуудад бослого.

682 онд Түрэгүүд Тангаас салж дахин улсаа сэргээв. Хожуу түрэгийн хаант улс бий болсон.

Анхаарал хандуулсанд гялайлаа