3. Η οργάνωση του ελληνισμού.Οι Οθωμανοί κατακτητές παραχωρούν

«προνόμια» στους ραγιάδες

«Θέλοντας λοιπόν και ο αχρείος σουλτάνος να κάνει, σαν βασιλιάς της Κωνσταντινούπολης, ό,τι έκαναν οι χριστιανοί αυτοκράτορες, προσκάλεσε τον πατριάρχη να καθίσει, να φάει και να συζητήσει μαζί του.

Μόλις εκείνος έφτασε στο παλάτι του, τον δέχτηκε με μεγάλη τιμή, [...] και του έδωσε αμέτρητες υποσχέσεις. Όταν ήρθε η ώρα να φύγει, ο σουλτάνος έβγαλε μια πολύτιμη ποιμαντορική ράβδο και τον παρακάλεσε να τη δεχτεί σαν δώρο. Ύστερα, θέλοντας και μη, ο πατριάρχης κατέβηκε μαζί του στην αυλή, όπου τον ανέβασε σε ένα άλογο που περίμενε έτοιμο και έδωσε εντολή στους άρχοντες της Αυλής του να τον συνοδέψουν με όλες τις τιμές. [...]

Ο ασεβέστατος και εξολοθρευτής των χριστιανών σουλτάνος, [...] δεν τα έκανε όλα αυτά από Ευλάβεια ή από καλοσύνη, αλλά

Διαβάστε προσεκτικά το παρακάτω απόσπασμα

για να ακούσουν οι χριστιανοί τις υποσχέσεις του και να έρθουν να κατοικήσουν στην Κωνσταντινούπολη η οποία είχε ερημωθεί από το μακρόχρονο πόλεμο και προπάντων μετά την κατάληψη της από τους Τούρκους.

Έδωσε επίσης στον πατριάρχη ορισμένα γραπτά διατάγματα [...], ούτως ώστε κανένας να μην τον ενοχλεί ή να του φέρνει αντιρρήσεις. Με τα διατάγματα αυτά ο πατριάρχης θα έμενε για πάντα ανενόχλητος, αφορολόγητος και ασφαλισμένος από κάθε κίνδυνο, τόσο ο ίδιος όσο και οι διάδοχοί του, καθώς και οι υπόλοιποι ιερείς που βρίσκονταν κάτω από την εξουσία του»

Αποσπάσματα από το Χρονικό της Άλωσης του Γ. Φραντζή

Πώς αντιμετώπισε ο σουλτάνος τον πατριάρχη;

Ποιες παραχωρήσεις (προνόμια) έκανε προς τον πατριάρχη;

Ποια ήταν τα κίνητρα του σουλτάνου;

Σχολιάστε το ύφος του κειμένου και τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.

Οι Οθωμανοί, καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους, διατήρησαν ορισμένες από τις δομές τις βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης.

Μια πρώτη συσπείρωση των Ελλήνων γύρω από την Εκκλησία και τη θρησκεία διευκολύνθηκε από το σύστημα οργάνωσης των υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε Μιλέτ (θρησκευτικές κοινότητες).

Έτσι, οι Έλληνες (μαζί με τους άλλους ορθόδοξους της βαλκανικής) αποτέλεσαν μια κοινότητα που με βάση τον ισλαμικό νόμο διακρινόταν από τις άλλες.

Ως θρησκευτικό κέντρο των Ελλήνων αναγνωριζόταν και προστατευόταν το Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη.

Ποιες ήταν οι άλλες θρησκευτικές κοινότητες (μιλέτ);

Ο οικουμενικός Πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος συνομιλεί με τον σουλτάνο Μεχμέτ Β΄, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

Ο Πατριάρχης, εκτός από θρησκευτικός ηγέτης, ήταν και εκπρόσωπος του ρουμ μιλέτ, των υπόδουλων δηλαδή Ορθόδοξων Χριστιανών και λογοδοτούσε στο Σουλτάνο. Η Εκκλησία δεν είχε μόνο θρησκευτικά καθήκοντα αλλά αποφάσιζε και για πολλές υποθέσεις, όπως π.χ. για τις κληρονομιές και τα διαζύγια. Ο Πατριάρχης είχε τη δυνατότητα να ιδρύει σχολεία και να επιβάλλει ειδική φορολογία στους πιστούς.

Κάποιοι ορθόδοξοι κληρικοί αντιμετώπιζαν την τουρκική κατάκτηση ως θεραπεία σταλμένη από τον Θεό για τα σφάλματα των Βυζαντινών αυτοκρατόρων και του βυζαντινού λαού. Ωστόσο, υπήρχαν ιεράρχες, όπως ο Πατριάρχης Νεόφυτος ο Β’, που είχαν επηρεασθεί από τις ευρωπαϊκές ιδέες και αμφισβητούσαν την υποταγή στους Τούρκους.

Γύρω από το Πατριαρχείο συγκεντρώθηκε ό,τι είχε απομείνει από την παλιά βυζαντινή αριστοκρατία αλλά και άλλα ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

Όλοι αυτοί γρήγορα ξαναπλούτισαν από την εκμετάλλευση των λαϊκών αξιωμάτων του Πατριαρχείου και από το εμπόριο που ήρθε στα χέρια τους ύστερα από την απομάκρυνση των Βενετών και Γενοβέζων.

Έτσι Διαμορφώθηκε μια πλούσια κοινωνική ομάδα γνωστή με το όνομα Φαναριώτες. Αυτοί απέκτησαν οικονομική και πνευματική επαφή με την Δυτική Ευρώπη, μορφώθηκαν, έμαθαν ξένες γλώσσες και έγιναν απαραίτητοι στο Οθωμανικό κράτος, στο οποίο κατέλαβαν –ιδίως από το 17ο αι.- πολύ μεγάλα αξιώματα. Τέτοια ήταν τα αξιώματα του «Δραγουμάνου του στόλου», του «Δραγουμάνου της Πύλης», του «Ηγεμόνα» των Παραδουνάβιων χωρών, Βλαχίας και Μολδαβίας.

Οι Φαναριώτες, όπως και οι ιεράρχες, ήταν απόλυτα εξαρτημένοι από τις διαθέσεις του σουλτάνου.

Ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Ν. Σούτσος (1758 -1821) ήταν δραγουμάνος του στόλου, μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας

Η ανάγκη για τη συλλογή των φόρων, την εκμίσθωση της γης, μαζί με τις διοικητικές ανάγκες, οδήγησαν στην δημιουργία κοινοτήτων στα χωριά και τις πόλεις, οι οποίες λειτουργούσαν με κάποια μορφή αυτοδιοίκησης.

Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε, ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με διάφορα ονόματα όπως: Κοτζαμπάσηδες Προεστοί, Πρόκριτοι ή Δημογέροντες.

Οι Πρόκριτοι εκλέγονταν από τα μέλη της κοινότητας, αντιπροσώπευαν την κοινότητα στις σχέσεις της με την οθωμανική εξουσία και είχαν την ευθύνη για την κατανομή των φόρων και την εκμίσθωση των Χωραφιών που όπως ήδη έχουμε αναφέρει ανήκαν στον σουλτάνο.

Πολλοί από αυτούς απέκτησαν μεγάλη περιουσία και πολιτική δύναμη και σταδιακά συνδέθηκαν στη συνείδηση των υπόδουλων Ελλήνων με τα συμφέροντα της οθωμανικής εξουσίας.

Έλληνας προεστός του 18ου αιώνα με την επίσημη στολή του, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.

«Οι κοτζαμπάσηδες ήταν χωρισμένοι σε δύο παρατάξεις και καθεμιά ακολουθούσε και υπηρετούσε αντίστοιχη τουρκική παράταξη. Κάθε παράταξη ήθελε να έχει την εξουσία, για να διοικεί τον τόπο και να πλουτίζει.

Για να αποκτήσει την εξουσία η μια ή η άλλη παράταξη, έστελνε στο σουλτάνο αντιπροσώπους της, για να προστατέψουν τάχα τους ραγιάδες από τις καταχρήσεις των Τούρκων, ενώ στην πραγματικότητα τους έστελναν για να διώξουν τους αντιπάλους τους από την εξουσία και να την πάρουν αυτοί. Όλα τα έξοδα που γίνονταν για την αποστολή και διαμονή των αντιπροσώπων στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιο το ραγιά πληρώνονταν.

Και η μια και η άλλη φατρία ξόδευαν και οποιαδήποτε έπειτα φαινόταν νικήτρια και είχε και πασά δικό της, όλα τα έξοδα τα φόρτωνε στους ραγιάδες».

Φωτάκου, «Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής επανάστασης»

Κοτζάμπασης της Λιβαδειάς

Διάβασε την παραπάνω πηγή. Ποια συναισθήματα έτρεφαν άραγε οι ραγιάδες για τους κοτζαμπάσηδες ;

Οι Οθωμανοί, εκτός από τις θρησκευτικές, έκαμαν και άλλες παραχωρήσεις στους υπόδουλους Έλληνες. Οι λόγοι για τους οποίους έκαμαν αυτές τις παραχωρήσεις, που επικράτησε να λέγονται προνόμια, είναι πολλοί:

Γενικά οι Οθωμανοί ασχολούνταν με τα πολεμικά έργα. Άφησαν λοιπόν το πεδίο ελεύθερο στους χριστιανούς να καταγίνονται με το εμπόριο, τη βιοτεχνία και τη γεωργία. Αναγνώρισαν ακόμη κάποια αυτοδιοίκηση στις κοινότητες που υπήρχαν από παλιά, για να εξασφαλίσουν την είσπραξη των φόρων, αφού δεν είχαν οργανωμένο υπαλληλικό προσωπικό.

Οι Οθωμανοί βέβαια έκαμαν τις παραχωρήσεις για να εξυπηρετήσουν δικές τους ανάγκες. Οι Έλληνες όμως μπόρεσαν να τις αξιοποιήσουν για δική τους ωφέλεια: διατήρησαν τη θρησκεία και την ενότητα τους, προόδευσαν με τον καιρό στο εμπόριο, τη ναυτιλία και τη βιοτεχνία, ενίσχυσαν την αυτοδιοίκηση στις κοινότητες τους και κράτησαν τη γλώσσα τους, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους.

Έλληνας έμπορος, λιθογραφία, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη