İnsanda Sindirim Sistemi ­ Ders Notu ­

İnsanda Sindirim

Ağız > Yutak > Yemek Borusu > Mide > İnce Bağırsak > Kalın Bağırsak > Anüs

1.Ağız Besinlerin vücut içerisine alındığı kısımdır DİŞLER , Tükürük Bezleri ve Dil organlarından oluşur

A) Dişler

Besinlerin mekanik sindirimini gerçekleştirir çiğneme parçalama ve öğütme işlemlerini yapar. Kesici dişler besinleri ısırıp koparmada kullanılır, köpek dişleri parçalamada en arkadaki azı dişleri öğütmek için kullanılır.

Yanda dişin enine kesiti görülmektedir.

B) Tükürük Bezleri

İnsanda kulak altı dil altı ve çene altı olmak üzere 3 çift tükürük bezi

bulunur.

Bu bezler salgılarını ayrı kanallarla ağız boşluğuna bırakır

Tükürük salgısı ağzı nemli tutar kurumasını engeller

Tükürük salgısı içerisinde yer alan mukus lokmaların kayganlaşmasını

sağlar.

Sindirimi başlatır ayrıca tükürük içerisindeki amilaz (pityalin) enzimi

nişastanın daha küçük parçalara ve maltoza kadar parçalanmasını

sağlar.

Tükürük içerisindeki lizozim salgısı bakterileri öldürür ve dişlerin

çürümesini engeller

C) DİL

Çiğneme sırasında besini yönlendirir

Lokmaların oluşumuna yardım eder

Besinlerin yutak ve yemek borusuna iletimini sağlar

Çizgili kaslardan oluşmuştur

Sindirim dışında dil konuşmada da yardımcı organdır

2.Yutak Yutak besinlerin soluk borusuna kaçmasını engeller besinler yemek borusuna geçerken alınan hava soluk borusuna verilir. Yemek yerken soluk alma burundan devam edebilir yutak ile bağlantısı olan diğer yapılar,

Ağız boşluğu

Burun boşluğu

Östaki borusu

Soluk borusu

Yemek borusu

3.Yemek Borusu Besin lokmalarının mideye iletildiği kısımdır. Dıştan içe bağ doku düz kas ve mukoza tabakasından oluşur. Lokmalar peristaltik hareket ile ilerlemektedir.

4.Mide ( Proteinlerin Kısmi Sindirimi ) Midede mekanik sindirim + kimyasal sindirim gerçekleşir.

Midenin iç kısmında çift katlı mukoza tabakası ortasında çapraz enine ve

boyuna düz kaslar en dışında bağ doku bulunur bağ dokunun üzerikarın

zarı periton ile kaplanmıştır bu zarın salgıladığı kaygan sıvı organların

birbirine sürtmesini engeller.

Midenin çalışmasını Vagus Siniri ve Gastrin hormonu düzenlemektedir

Besinlerin ağıza alınıp çiğnenmeye başlamasıyla birlikte Vagus

sinirimideyi uyarır ve mide duvarından Gastrin hormonu sentezlenir

Mide içerisinde besin varsa kaslar kasılır ve dalgalanma yaparak

besinleri sıvı bulamaç haline getirir buna kimus denir

Mideye giren besinler Gastrin salgılanmasını devam ettirir

Gastrin hormonu mide bezlerinden Pepsinojen , HCl ve Mukus (Süt

çocuklarında lap enzimi de salgılanır) salgılatır

Mukus mide duvarını örter ve korurken HCl asidinin mideyi tahrip

etmesini de engeller

Pepsinojen enzimi aktif bir enzim değildir HCl ile aktif hale gelir HCl

midede pH değerini 1­3 civarına getirir (asidik)

Pepsin enzimi ile proteinleri polipeptitlere çevirir bu bir kimyasal

sindirimdir

Midede proteinlerin kimyasal sindirimine başlanır ama tam bir sindirim değildir! Polipeptitler de ince bağırsakta Erepsin enzimietkisinde sindirilir.

5.İnce Bağırsak Mide ile kalın bağırsak arasında yer alan 7,5 metre uzunluğunda kıvrımlı

bir borudur

İnce bağırsak 3 bölümden oluşur 1­Oniki parmak bağırsağı 2­boş

bağırsak 3­kıvrımlı bağırsak

Dıştan içe bağ doku, düz kaslar ve içte epitel doku yer alır bağ dokuyu

dıştan karın zarı periton örter

İçteki epitel doku özelleşmiştir villus ve mikrovillus adı verilen kıvrımlı

yapılar sayesinde emilim yüzeyi artar

İnce bağırsak sindirimin tamamlandığı ve emilimin gerçekleştiği

bölümdür.

İnce Bağırsak Hormonları

Mideden hemen sonra oniki parmak bağırsağı bölümü başlar bu bölümde mideden gelen asitli bulamaçın (kimus) etkisiyle oniki parmak bağırsağından 3 adet hormon salgılanır bunlar:

1.Sekretin

Sekretin hormonu pankrestan bikarbonat iyonları salgılatıp ince bağırsak ortamının bazik olmasını sağlar. Buna ilaveten sekretin hormonu karaciğerden safra salgısını da artırır.

2.Kolesistokinin

Pankreası uyarır bu uyarım sonucunda Pankreas sindirim enzimlerini salgılar ayrıca Kolesistokinin safranın safra kanalına boşalmasını uyarır.

3.Enterogastrin

Besinlerin tamamı mideyi terk edip ince bağırsağa geçtiğinde mide öz suyu ve HCl salgısını durdurur midenin kendini sindirmesini engeller.

6.Kalın Bağırsak

Karın boşluğuna yerleşmiş olan kalın bağırsak 6­7 cm çapında ve 1,5 metre uzunluğunda bir yapıdır. Kalın bağırsak dıştan içe bağ doku düz kas ve içte epitel doku bulundurur ince bağırsakta olduğu gibi villus ve mikrovilluslar yoktur.

1.Kör Bağırsak (çekum)

2.Kolon

3.Rektum

olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Kör bağırsakta Apandis yer alır iltihaplandığında tehlikelidir. Rektum anüsten hemen önceki düz kısımdır. Kolon yukarı , yatay ve aşağı yönlü kısımdır.

Pankreas ( yardımcı organ )

Sindirime yardımcı organlardan biridir. Pankreastan salgılanan sindirim enzimleri ile ilgileniyoruz. İnsanda midenin altında uzanan 2­3 cm çapında 15­22 cm boyunda yaprak şeklinde bir organdır.

Pankreasın en önemli özelliği ise karma bez olmasıdır. Hem iç salgı bezi (hormon) hem de dış salgı bezidir (pankreas öz suyu)

Pankreas öz suyunda yer alan enzimleri bir görelim;

1.Amilaz (Karbonhidratlara etki eder)

2.Lipaz (Yağlara etki eder)

3.Tripsinojen ve Kimotripsinojen (Proteinlere etki eder)

4.Nükleaz (Nükleik Asitlere etki eder)

Pankreas özsuyunda yer alan bikarbonat iyonları ince bağırsağa giren asidik özellikteki kimusun nötrleşmesini sağlar. Pankreas özsuyuVirsung Kanalı ile Vater Kabarcığına boşaltılır(oniki parmak bağırsağında yer alır)

Karaciğer ( yardımcı organ ) Yaklaşık 2kg ağırlığıyla vücudun en büyük iç organıdır. Karaciğerin çok fazla işlevi vardır. Sindirim başta olmak üzere bunlara bakacağız. Kalpten çıkan temiz kanı karaciğere getiren damarın adı «Karaciğer Atardamarıdır» ince bağırsaktan gelen sindirilmiş besin bakımından zengin kan damarının adı «kapı toplardamarı» dır. Karaciğerden çıkan damar ise karaciğer üstü toplardamarıdır.

Karaciğerin Sindirimdeki Görevi

Karaciğerde üretilen Safra sıvısı yağların sindiriminde ve emiliminde görev alır. Karaciğerde üretilen Safranın bir kısmı safra kesesinde depolanırken bir kısmı koledok kanalı ile oniki parmak bağırsağındakiVater Kabarcığına dökülür. Safranın büyük bir kısmı ince bağırsağın son kısmından geri emilir emilemeyen kısmı ise kalın bağırsağa geçer ve dışkıya rengini verir.

Safranın yapısında safra tuzları,bilirubin,kolesterol ve yağ asitleri bulunmaktadır. Safra tuzları azalırsa kolesterol çöker ve safra taşı oluşturur bu da safranın dökülmesini engeller böylece safra pigmentleri deride birikerek sarılık hastalığına neden olur.

Safranın Görevleri Safra sindirim enzimi içermemektedir ama sindirimde görevlidir

Sindirimdeki aslı görevi büyük yağ parçalarını çok daha küçük hale

getirir böylece Lipaz enzimi küçük parçaları daha hızlı ve kolay sindirir

Safranın büyük yağları küçük yağlara çevirme işi kimyasal değil mekanik

sindirimdir

Safra bazik bir çözeltidir mideden gelen asitli kimusun nötralize

edilmesine yardımcıdır

Bakterileri öldürerek besinleri steril hale getirir

Safra tuzları yağda çözünen ADEK vitaminlerinin ve yağların emilimini de

sağlar

Karaciğerin Sindirim Dışındaki Görevleri

Glikozların fazlasını Glikojen şeklinde depolar

İhtiyaç halinde Glikojeni yıkarak Glikozu kana verir

Proteinlerin karbonhidrat ve yağlara dönüşümünü sağlar

Amonyağı daha az zehirli olan üre ve ürik asite çevirir

Vücuda alınan zararlı ilaçları alkolü vs maddeleri zararsız hale getirir

Çok zehirli bir madde olan H2O2 yi katalaz enzimi ile parçalayıp zararsız

hale getirir.

Yaşlı alyuvarları parçalar ve lenf yapımında görev alır

Kanın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen heparini üretir

Kanın pıhtılaşmasını sağlayan protrombin ve fibrinojeni üretir

Vücut sıcaklığının ayarlanmasına yardımcı olur

A,D,K ve B12 vitaminleri karaciğerde depolanır

Albümin adı verilen plazma proteinini üretir

Hormonların yapısına katılan kolesterolü üretir

Provitamin A karaciğerde vitamin A ya dönüştürülür

Kansızlık durumunda Alyuvar üretir

Embriyo döneminde de Alyuvar üretir

Karaciğer çok hayati fonksiyonları olan önemli organımızdır.

İnsanda Kimyasal Sindirim ve Sindirilmiş Besinlerin Emilimi Su ve enzimlerin etkisinde Karbonhidratların glikozlara, Proteinlerin aminoasitlere, Yağların yağ asiti ve gliserole kadar parçalanması işlemidir. Böylece hücre zarından geçebilecek kadar küçük moleküller elde edilmiş olur (Monomerler)

ÖNEMLİ NOT! Kimyasal sindirimin olmazsa olmazı su ve enzimlerdir kimyasal sindirimin diğer adının HİDROLİZ olduğunu da unutmayınız.

1.Karbonhidratların Sindirimi

Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar oniki parmak bağırsağı ve ince bağırsakta devam eder.

2.Proteinlerin Sindirimi

Proteinlerin sindirimi midede başlar ve ince bağırsakta sonlanır.

Oniki Parmak Bağırsağı Besinlerin oniki parmak bağırsağına geçmesiyle birlikte Pankreastan Tripsinojen ve Kimotripsinojen enzimleri salgılanır. Tripsinojen Enterokinaz enzimi ile aktifleşir ve Tripsin olur. Kimotripsinojen ise Tripsin ile aktifleşir ve Kimotripsin olur.

3.Yağların Sindirimi

Yağların sindirimi tamamen ince bağırsakta gerçekleşir. Kolesistokinin hormonu etkisiyle salgılanan Safra yağların mekanik sindirimini gerçekleştirir.

Pankreastan salgılanan Lipaz enzimi safranın etkisiyle oluşan yağ damlacıklarını Yağ Asitleri ve Gliserole kadar parçalar.

Emilim

Sindirimi tamamlanan besinlerin kan dolaşımına karışmasınaemilim denir.

Emilim işlemi ince bağırsak yüzeyindeki villuslar ve mikrovilluslar ile yapılır.

Yanda ince bağırsak içyüzeyi ile bir villusun yapısını görüyorsunuz.

1.Glikoz ve Aminoasitlerin Emilimi

Glikoz ve aminoasitler villusun yapısındaki epitel hücreleri tarafından difüzyon ve aktif taşıma ile emilerek kılcal kan damarlarına verilir kılcal damarlar birleşerek kapı toplar damarına oradan da karaciğere uğrayan glikozun fazlası glikojen şeklinde depo edilir. Aminoasitler de gerekirse glikoz ve yağ asitlerine dönüştürülür.

2.Yağ Asiti,Gliserol ve ADEK in Emilimi

Yağ asitleri Gliserol ve ADEK vitaminlerinin emilmesi daha farklıdır. Bunlar Lenf yoluyla dolaşıma katılır. Yağ asitleri ile gliseroller ince bağırsak epitel hücrelerinde birleştirilir ve Trigliseritler elde edilir.

Trigliseritlerin kolesterol ve özel proteinlerle kaplanması sonucunda oluşan Şilomikron tanecikleri lenf kılcallarına geçer oradan lenf damarları yoluyla kan dolaşımına karışır.

ADEK vitaminleri ve yağlar %90 lenf yoluyla dolaşıma katılırken %10 kadarı kılcal kan damarları yoluyla kan dolaşımına katılır.

3.Mineraller , Su , B ve C Vitaminleri

Bunların ince bağırsaktan emilimi epitel hücrelerinden aktif taşıma ve difüzyon ile kılcal damarlara aktarım şeklindedir.

Kalın Bağırsakta Emilim

Kalın bağırsağa gelen atık maddelerin içerisinde bir miktar faydalı madde bulunabilir. Bunlar vitaminler, su ve madensel tuzlardır ve kalın bağırsaktan geri emilirler. Ayrıca K ve B vitaminleri de kalın bağırsakta yaşayan bakterilerce sentezlenip yine buradan emilir.

Kalın bağırsaktaki atıklar (dışkı) peristaltik hareketlerle rektuma doğru ilerler. Bu sırada suyun emilimi gerçekleşir ve dışkı katılaşır. Eğer peristaltik hareket hızlanırsa su yeteri kadar emilemez ve ishal olur eğer çok yavaş olursa su çok emilir ve katılaşır kabızlık olur.

Sindirilen Besinlerin İzlediği Yol