Құлақтан кіріп, бойды алар

Біріктірілген кластардағы мазмұны ұқсас тақырыптарды кақ тақырыбы:

Абай Құнанбайұлы Өлеңдері. Әндері.

8 “Н” класыПән мұғалімі: А.Б.Димисанова

““...Қазақстан ұлы держава болу үшін бізге ...Қазақстан ұлы держава болу үшін бізге күш-қуаты, қажыр-қайраты мол, ақылды күш-қуаты, қажыр-қайраты мол, ақылды

да ,ойлы, дарынды жастар керек.” да ,ойлы, дарынды жастар керек.”

Н.НазарбаевН.Назарбаев

Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын таныта-әлемге танытамыз, қазақ халқын таныта-

мыз, Абай әрқашан ұлттық ұранымыз мыз, Абай әрқашан ұлттық ұранымыз болуы тиіс.болуы тиіс.

Н.Ә.Назарбаев

Өлді деуге сыя ма, айтыңдаршы,Өлмейтұғын артына сөз қалдырған.

(Ақын және сазгер қырынан тану)

• Білімділік:Білімділік: Оқушыларды Ұлы ақын - Оқушыларды Ұлы ақын - А.Құнанбайұлының балалық және жастық шағы, А.Құнанбайұлының балалық және жастық шағы, өскен ортасымен таныстыру. Ақындығы мен өскен ортасымен таныстыру. Ақындығы мен композиторлығын таныту. Жас ұрпақты Абай композиторлығын таныту. Жас ұрпақты Абай шығармашылығын танып, өсуге тәрбиелеу.шығармашылығын танып, өсуге тәрбиелеу.

• Тәрбиелік:Тәрбиелік: Гуманистік, адамгершілік, еңбек, Гуманистік, адамгершілік, еңбек, имандылық тәрбиесін беру.имандылық тәрбиесін беру.

• Шығармашылық: Шығармашылық: Абай шығармашылығын сүйіп Абай шығармашылығын сүйіп оқуға, қадірлеуге, асыл мұрасындай есте сақтауға оқуға, қадірлеуге, асыл мұрасындай есте сақтауға баулу.баулу.

• Абайдың азан Абайдың азан шақырып қойған шақырып қойған аты – Ибраһим.аты – Ибраһим.

• Әжесі Зере сүйікті Әжесі Зере сүйікті немересін Абай, немересін Абай, яғни сүйкімді деп яғни сүйкімді деп еркелеткен. еркелеткен. Осыдан кейін ел Осыдан кейін ел арасында шын аты арасында шын аты аталмай, Абай аталмай, Абай атанып кетеді.атанып кетеді.

Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті. бұрынғы Семей облысында өтті. Ұлы Ұлы ақын 1845 жылы Семей облысы, ақын 1845 жылы Семей облысы, Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келді. Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келді. Әкесі Құнанбай бүкіл Тобықты елінің Әкесі Құнанбай бүкіл Тобықты елінің қаһарлы әміршісі, қатыгез, ал шешесі қаһарлы әміршісі, қатыгез, ал шешесі Ұлжан керісінше ағайын-туысқа Ұлжан керісінше ағайын-туысқа қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай адам болған.Міне, сәби шағынан-ақ Абай адам болған.Міне, сәби шағынан-ақ Абай от пен судай екі ұдай, кереғар мінезді от пен судай екі ұдай, кереғар мінезді адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы әжесі Зере мен анасы Ұлжанның жас әжесі Зере мен анасы Ұлжанның жас бала қиялы мен санасының, мінез-бала қиялы мен санасының, мінез-құлқының қалыптасуына әсері мол құлқының қалыптасуына әсері мол болды. Ол екеуі айтқан ертегі, аңыз-болды. Ол екеуі айтқан ертегі, аңыз-әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан өткен тарихи оқиғалар зерделі бала-өткен тарихи оқиғалар зерделі бала-Абайдың санасына біртіндеп сіңе берді. Абайдың санасына біртіндеп сіңе берді. Осылайша, бала Абай өз халқының Осылайша, бала Абай өз халқының рухани ой қазынасына қанығып өсті.рухани ой қазынасына қанығып өсті.

• Абайдың шын аты Абайдың шын аты Ибраһим болған. Абай Ибраһим болған. Абай

деп деп әжесі Зере әжесі Зере еркелетіп қойған. еркелетіп қойған. Бала кезінде екі Бала кезінде екі

ананың арасында тел ананың арасында тел өскен Абайды өскен Абайды

жеңгелері Телғара деп жеңгелері Телғара деп еркелетіпті. Тіпті еркелетіпті. Тіпті М.Әуезовтың өзі Абай М.Әуезовтың өзі Абай туралы жазбақ болған туралы жазбақ болған романын ең алғаш романын ең алғаш

“Телғара” деп атаған “Телғара” деп атаған екен. Сол телғараның екен. Сол телғараның дана Абайға айналып, дана Абайға айналып, ұлы ақын болу жолына ұлы ақын болу жолына көз салып көрелік. көз салып көрелік.

Абай бала кезінде Абай бала кезінде Шортанбай, Дулат, Шортанбай, Дулат,

Бұқар жырау, Бұқар жырау, Марабай, Шөже Марабай, Шөже шығармаларын шығармаларын тыңдап өсті.тыңдап өсті.

• Абайдың әкесі - Абайдың әкесі - Құнанбай. Құнанбай. Құнанбай Құнанбай Өскенбайұлы 1804 Өскенбайұлы 1804 жылы өмірге келеді. жылы өмірге келеді. Ол халық арасында өте Ол халық арасында өте беделді, абыройлы, беделді, абыройлы, әділ би болған. әділ би болған. Ол 81 Ол 81 жыл ғұмыр кешкен. жыл ғұмыр кешкен. Құнанбай ел ішінде Құнанбай ел ішінде қажы атанған. қажы атанған.

• Семей өңірінде Семей өңірінде Құнанбай қажының Құнанбай қажының мешіті орналасқан.мешіті орналасқан.

Абай ауылда ескіше сауат ашып, Абай ауылда ескіше сауат ашып, 10 жасында 10 жасында Семейдегі Семейдегі Ахмет Ризаның медресесіне оқуға түседі. Алайда, әкесі Ахмет Ризаның медресесіне оқуға түседі. Алайда, әкесі

Абайды билік ісіне араластырып, баулу үшін оқуын Абайды билік ісіне араластырып, баулу үшін оқуын аяқтатпай, 14 жасында қайтарып алады. Абайдың аяқтатпай, 14 жасында қайтарып алады. Абайдың

медереседегі оқуы осымен аяқталадады.медереседегі оқуы осымен аяқталадады.

• Абай қоғам өміріне, Абай қоғам өміріне, ел басқару ісіне 13 ел басқару ісіне 13 жасынан бастап жасынан бастап араласты. араласты. Зомбылық, зорлық, Зомбылық, зорлық, жаулыққа жаулық жаулыққа жаулық қашанда дайын қашанда дайын тұратын түсінген тұратын түсінген Абай кез келген Абай кез келген істің мәнін бейбіт істің мәнін бейбіт түрде шешуге түрде шешуге құлықты (әзір) құлықты (әзір) болады. болады.

Абай Шығыстың классик ақындары Фирдоуси,Сағди, Қожа Хафиз, Абай Шығыстың классик ақындары Фирдоуси,Сағди, Қожа Хафиз, Физули, Низами, Науаи, Әл-Фараби және т.б. шығармаларын Физули, Низами, Науаи, Әл-Фараби және т.б. шығармаларын

қызыға оқыды. қызыға оқыды. Оның шығыс классиктеріне деген ынтасының зор Оның шығыс классиктеріне деген ынтасының зор болғаны сонша, өлең жазуға деген алғашқы талпынысы соларға болғаны сонша, өлең жазуға деген алғашқы талпынысы соларға

сиынудан басталды.сиынудан басталды.

Абай және орыс ақындарыАбай және орыс ақындары

А. ПушкинА. Пушкин М. ЛермонтовМ. Лермонтов И. КрыловИ. Крылов

• Абайдың өлеңді Абайдың өлеңді көп жазған көп жазған жылдары : жылдары :

• 18861886

• 18891889

• 18951895

• Абайдың Абайдың алғашқы өлеңдері алғашқы өлеңдері досы Көкбайдың досы Көкбайдың

атынан атынан жарияланып жарияланып

отырдыотырды

Абайдың 45 қара сөздері барАбайдың 45 қара сөздері бар

1-сөз.1-сөз.7-сөз.7-сөз.31-сөз.31-сөз.37-сөз.37-сөз.

Абайдың поэмаларыАбайдың поэмалары

““Масғұт”Масғұт”““Ескендір”Ескендір”““Әзім әңгімесі”Әзім әңгімесі”

• Абайдың 1 Абайдың 1 мақаласы бар.мақаласы бар.

Ұлы Ұлы Абайдың 176 Абайдың 176

өлеңі бар.өлеңі бар.

• Дана Абайдың Дана Абайдың қарасөздері қарасөздері

бүгінгі таңда бүгінгі таңда орыс, қытай, орыс, қытай,

француз француз тілдеріне тілдеріне

аударылған.аударылған.

• Ойшыл, ақын, дана Абай 1904 жылы 23 маусымда қазіргі Ойшыл, ақын, дана Абай 1904 жылы 23 маусымда қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданындағы Жидебай Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданындағы Жидебай

қонысында дүниеден озды. Абай дүниеден озса да қонысында дүниеден озды. Абай дүниеден озса да артында мәңгі өлмес мұра қалдырды.артында мәңгі өлмес мұра қалдырды.

Абай

ақын

дана

ойшылсазгер

ғалым аудармашы

Ерманова РимаЕрманова Рима

• Біз бүгінгі сабақта Абай Біз бүгінгі сабақта Абай ақын, ойшыл, дана, Абай ақын, ойшыл, дана, Абай өлеңдерінің маңызы мен өлеңдерінің маңызы мен тәрбиелік мәні туралы тәрбиелік мәні туралы

айтамыз. айтамыз.

Олай болса, Абай өлеңдерінің Олай болса, Абай өлеңдерінің бөлімдері:бөлімдері:

Абай және ғылым.Абай және ғылым.Абай және қазақ елі.Абай және қазақ елі.Достық – махаббат тақырыбы.Достық – махаббат тақырыбы.Абай және сөз өнері.Абай және сөз өнері.Табиғат лирикасы.Табиғат лирикасы.

Достық – махаббат Достық – махаббат лирикасылирикасы

“Жігіттер, ойын – арзан, күлкі – қымбат”

“Кейде есер көңіл құрғырың”

“Бір дәурен кемді күнге бозбалалық”

Табиғат Табиғат лирикасы.лирикасы.

Азаматтық-саяси Азаматтық-саяси лирикасылирикасы

“Жаз”“Қыс”“Күз”“Қараша, желтоқсан

мен сол бір-екі ай”

“Қалың елім, қазағым” “Болыс болдым,

мінеки” “Сегіз аяқ”

Абай және ғылымАбай және ғылым

• Жасымда ғылым бар деп Жасымда ғылым бар деп ескермедім.ескермедім.

• Ғылым таппай, мақтанба.Ғылым таппай, мақтанба.• Интернатта оқып жүр.Интернатта оқып жүр.• Әсемпаз болма әрнеге.Әсемпаз болма әрнеге.

Юсумбели ЗаринаЮсумбели Зарина

• Мінекей бұл - ұлы Абайдың Мінекей бұл - ұлы Абайдың ақындығын бізге терең ақындығын бізге терең дәріптейтін өлеңдері. дәріптейтін өлеңдері.

Абайдың “Қыс” өлеңіАбайдың “Қыс” өлеңі

• Ақ киімді денелі ақ сақалды,Ақ киімді денелі ақ сақалды,

• Соқыр мылқау танымас тірі жанды.Соқыр мылқау танымас тірі жанды.

• Үсті басы ақ қырау түсі суық,Үсті басы ақ қырау түсі суық,

• Басқан жері сықырлап келіп қалды Басқан жері сықырлап келіп қалды

•

• Дем алысы үскірік аяз бен қар, Дем алысы үскірік аяз бен қар,

• Кәрі құдаң қыс келеп алек салды. Кәрі құдаң қыс келеп алек салды.

• Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып, Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,

• Аязбенен қызарып ажарланды. Аязбенен қызарып ажарланды.

•

• Бұлттай қасы жауып екі көзін,Бұлттай қасы жауып екі көзін,

• Басын сілкісе қар жауып, мазаңды алды. Басын сілкісе қар жауып, мазаңды алды.

• Бурадай бұрқ сарқ етіп долданғанда, Бурадай бұрқ сарқ етіп долданғанда,

• Алты қанат ақ орда үй шайқалды.Алты қанат ақ орда үй шайқалды.

•

• Әуес көріп жүгірген жас балалар Әуес көріп жүгірген жас балалар

• Беті қолы домбығып үсік шалды. Беті қолы домбығып үсік шалды.

• Шидем мен тон қабаттап киген малшы, Шидем мен тон қабаттап киген малшы,

• Бет қарауға шыдамай теріс айналды. Бет қарауға шыдамай теріс айналды.

•

• Қар тепкенге қажымас қайран жылқы Қар тепкенге қажымас қайран жылқы

• Титығы құруына аз -ақ қалды, Титығы құруына аз -ақ қалды,

• Қыспен бірге тұмсығын салды қасқыр,Қыспен бірге тұмсығын салды қасқыр,

• Малшыларым қор қылма итке малды,Малшыларым қор қылма итке малды,

• Ит жегенше Қондыбай, Қанай жесін,Ит жегенше Қондыбай, Қанай жесін,

• Құр жібер мына ант ұрған кәрі шалды.Құр жібер мына ант ұрған кәрі шалды.•

РақымшалғаСұлу аттың көркі – жал,Адамзаттың көркі – мал,Өмір сүрген кісіге,Дәулет – қызық, бала – бал.Бал болатын бала бар,Бал болар ма Рақымшал?!Бүйтіп берген балаңды,Берген құдай, өзің ал!

Изгарин МирбекИзгарин Мирбек

• Ал бүгінгі біздің мақсат Ал бүгінгі біздің мақсат Абайды сазгер, композитор Абайды сазгер, композитор

қырынан тану. Оның қырынан тану. Оның шығарған әндері әлемге шығарған әндері әлемге

танымал.танымал.

Біржан сал, Ақан сері, Жаяу Мұса, Біржан сал, Ақан сері, Жаяу Мұса, Тәттімбет сияқты сазгерлердің Тәттімбет сияқты сазгерлердің маржан мұраларынан сусындап, маржан мұраларынан сусындап, әншілік-күйшілік өнерді ерекше әншілік-күйшілік өнерді ерекше бағалаған, әнге, өнерге жаны құмар бағалаған, әнге, өнерге жаны құмар болған – Абай сазгер.болған – Абай сазгер.

• Оның Оның “Торы жорға”, “Май түні”, “Торы жорға”, “Май түні”, “Абай желдірмесі”атты“Абай желдірмесі”атты күйлері, күйлері, “Көзімнің қарасы”, “Айттым, сәлем, “Көзімнің қарасы”, “Айттым, сәлем, Қаламқас”, “Сегіз аяқ”, “Қор болды Қаламқас”, “Сегіз аяқ”, “Қор болды жаным”, “Ата-анаға көз қуаныш”, жаным”, “Ата-анаға көз қуаныш”, “Сұрғылт тұман”, “Желсіз түнде “Сұрғылт тұман”, “Желсіз түнде жарық ай”жарық ай”, «, «Мен көрдім ұзын қайың Мен көрдім ұзын қайың құлағанын”құлағанын”, «, «Амал жоқ, қайттым Амал жоқ, қайттым білдірмей” (Татьяна хаты)білдірмей” (Татьяна хаты), «, «Қараңғы Қараңғы түнде тау қалғып”түнде тау қалғып”, , «Өзгеге көңілім «Өзгеге көңілім тоярсың»тоярсың», , «Сен мені не етерсің»«Сен мені не етерсің», , ««Ішім өлген, сыртым сау”Ішім өлген, сыртым сау”, «, «Өлсем Өлсем орным қара жер” атты әндері бар.орным қара жер” атты әндері бар.

Ән “Анадан Ән “Анадан алғаш туғанда”алғаш туғанда”

К зімні арасыө ң қ

Көзімнің қарасы,Көңлімнің санасы.Бітпейді іштегі,Ғашықтық жарасы

Жылайын жырлайын,Ағызып көз майын.Айтуға келгенде,Қалқама сөз дайын

Жүректен қозғайын, Әдептен озбайын, Өзi де бiлмей ме, Көп сөйлеп созбайын?

Сабақты бекітуге арналған

парақшаларды тарату

Ақынның айтпақ өсиеті Ақынның айтпақ өсиеті арқылы мен өз сабағымды арқылы мен өз сабағымды

қорытындылаймын.қорытындылаймын.

Ғылым-білімге неғұрлым ертерек, бала кезден ден қойсаңдар – кейін

өкінбейсіңдер

Балғын шақтарыңда оқыған кітап, алған білім тасқа басылғандай

мәңгі-бақи естеріңде қалмақ дегенді

меңзейді.