สอการสอน

เรอง...การวเคราะหวจารณงานศลปะ

วชา ศลปะ (ทศนศลป )

ชน มธยมศกษาปท 4 – 6 ปการศกษา 1/2559

โดย...นางสาวรตตยา คาประชา

การวเคราะหวจารณงานศลปะ

ความหมาย

การวเคราะหงานศลปะ หมายถง การพจารณาแยกแยะศกษาองครวมของงานศลปะออกเปนสวนๆ ทละประเดน

ทงในดานทศนธาต องคประกอบศลป และความสมพนธตางๆ ในดานเทคนคกรรมวธการแสดงออก เพอนาขอมลทไดมา

ประเมนผลงานศลปะวามคณคาทางดานความงาม ทางดานสาระ และทางดานอารมณความรสกอยางไร

การวจารณงานศลปะ หมายถง การแสดงออกทางดานความคดเหนตอผลงานทางศลปะทศลปน

สรางสรรคขนไว โดยผวจารณใหความคดเหนตามหลกเกณฑและหลกการของศลปะ ทงในดานสนทรยศาสตรและสาระ

อนๆ ดวยการตชมเพอใหไดขอคดนาไปปรบปรงพฒนาผลงานศลปะ หรอใชเปนขอมลในการประเมนตดสนผลงาน และ

เปนการฝกวธด วธวเคราะห คดเปรยบเทยบใหเหนคณคาในผลงานศลปะชนนน ๆ

คณสมบตของนกวจารณ 1. ควรมความรเกยวกบศลปะทงศลปะประจาชาตและศลปะสากล

2. ควรมความรเกยวกบประวตศาสตรศลปะ

3. ควรมความรเกยวกบสนทรยศาสตร ชวยใหรแงมมของความงาม

4. ตองมวสยทศนกวางขวาง และไมคลอยตามคนอน

5. กลาทจะแสดงออกทงทเปนไปตามหลกวชาการและตามความรสกและประสบการณ

ทฤษฎการสรางงานศลปะ จดเปน 4 ลกษณะ ดงน

1. นยมการเลยนแบบ (Imitationalism Theory) เปนการเหนความงามในธรรมชาตแลวเลยนแบบไวใหเหมอนทงรปราง

รปทรง สสน ฯลฯ

2. นยมสรางรปทรงทสวยงาม (Formalism Theory) เปนการสรางสรรครปทรงใหมใหสวยงามดวยทศนธาต (เสน รปราง

รปทรง ส นาหนก พนผว บรเวณวาง) และเทคนควธการตางๆ

3. นยมแสดงอารมณ (Emotional Theory) เปนการสรางงานใหดมความรสกตางๆ ทงทเปนอารมณอนเนองมาจาก

เรองราวและอารมณของศลปนทถายทอดลงไปในชนงาน

4. นยมแสดงจนตนาการ (Imagination Theory) เปนงานทแสดงภาพจนตนาการ แสดงความคดฝนทแตกตางไปจาก

ธรรมชาตและสงทพบเหนอยเปนประจา

แนวทางการวเคราะหและประเมนคณคาของงานศลปะ

การวเคราะหและการประเมนคณคาของงานศลปะโดยทวไปจะพจารณาจาก 3 ดาน ไดแก

1. ดานความงาม เปนการวเคราะหและประเมนคณคาในดานทกษะฝมอ การใชทศนธาตทางศลปะ และการจด

องคประกอบศลปวาผลงานชนนแสดงออกทางความงามของศลปะไดอยางเหมาะสมสวยงามและสงผลตอผดใหเกดความ

ชนชมในสนทรยภาพเพยงใด ลกษณะการแสดงออกทางความงามของศลปะจะมหลากหลายแตกตางกนออกไปตาม

รปแบบของยคสมย ผวเคราะหและประเมนคณคาจงตองศกษาใหเกดความร ความเขาใจดวย เชน

ภาพแมพระมาดอนนา พระเยซ และเซนตจอหน

(The Madonna and Child with The infant St. John)

เทคนคสนามนบนแผนไมผลงานของราฟาเอล (Raphael)แสดงรปแบบความงามของภาพโดยใชรปคนเปนจดเดน

มความเวงวางของธรรมชาตเปนฉากหลงแสดงความตนลกใกลไกลโดยใชแนวทางของทศนยวทยาและการจด

องคประกอบภาพในแนวกรอบสามเหลยมซงเปนลกษณะความงามในการจดองคประกอบศลปทศลปนในสมย

ฟนฟศลปวทยานยมทากน

ภาพองคประกอบศลป (Composition)

เทคนคสนามนบนผาใบ (พ.ศ.2472)ผลงานของ พต มอนดรอน (Piet Mondrian)เนนการออกแบบโดยเสนทตดกนเปนมม

ฉากระหวางเสนนอนกบเสนตงเกดเปนบรเวณวางใหมความสมพนธกนภายในกรอบสเหลยมดวยการใชสแดง เหลอง นา

เงนทสดใส รวมทงสขาว ดา และเทาในแบบนามธรรมทใชเสนเรขาคณตเปนหลก

สรปการวเคราะหและการประเมนคณคาของงานศลปะในดานความงามจะตดสนกนทรปแบบการจดองคประกอบศลปให

เกดคณคาทางสนทรยศาสตร หรอการเหนคณคาทางความงามนนเอง

2. ดานสาระ เปนการวเคราะหและประเมนคณคาของผลงานศลปะแตละชนวามลกษณะสงเสรมคณธรรม จรยธรรม

ตลอดจนจดประสงคตางๆ ทางจตวทยาวาใหสาระอะไรกบผชมบาง ซงอาจเปนสาระเกยวกบธรรมชาต สงคม ศาสนา

การเมอง ปญญา ความคด จนตนาการ และความฝน เชน

ภาพวนท 3 พฤษภาคม พ.ศ.2351 (The Third of May 1808)

ผลงานของฟรนซสโก โจเซ เด โกยา (Francisco Jose de Goya) จตรกรชาวสเปน

แสดงคณคาดานสาระใหเหนถงความเจบปวดจากการถกย ายและเขายดครองประเทศสเปนของทหารฝรงเศส ในสมยนโป

เลยนทมการสงหารประชาชนผแสวงหาอสรภาพอยางเลอดน ซงสะทอนใหเหนถงความไมมคณธรรมในการปกครอง

บานเมอง

3. ดานอารมณความรสก

เปนการคดวเคราะหและประเมนคณคาในดานคณสมบตทสามารถกระตนอารมณความรสกและสอความหมายไดอยาง

ลกซงของวสด ซงเปนผลของการใชเทคนคแสดงออกถงความคด พลง ความรสกทปรากฏอยในผลงาน เชน

ภาพฝงกาเหนอทงขาวสาล (Wheatfield with Crows)

เทคนคสนามนบนผาใบผลงานของ ฟนเซนต ฟาน กอก (Vincent Van Gogh)แสดงพลงความรสกของศลปนแทรกอยใน

รอยฝแปรงของเสนส ซงบงบอกถงความรสกภายในไดอยางชดเจน เปนภาพเขยนชนสดทายในชวตทอาภพและรนทดอง

ฟนเซนต ฟาน กอก ซงเขยนภาพนขนกอนยงตวตาย

ประตมากรรมชอ ปเอตา ( Pieta )

ผลงานของ มเคลนเจโล (Michelongelo Buonarroti)

แสดงคณคาดานความงามขององคประกอบศลปทจดไวในแนวกรอบของรปสามเหลยมซงเปนการจดองคประกอบศลปท

นยมกนมากในผลงาน ศลปะสมยฟนฟศลปวทยา(Renaissance) นอกจากนนยงแสดงความงามของแนวเสนโคงของพระ

เศยรพระแมมาเรยทกมพระพกตรลงกบแนวเสนโคงของพระวรกายองคพระเยซทนอนพาดอยบนตกอยางงดงามกลมกลน

ไดคณคาทางอารมณความรสกเปนอยางด ทาใหมองเหนถงความรสกของแมผมความรกความผกพนตอลก รวมทงยงได

คณคาสาระทางดานศาสนาอกดวย

กระบวนการวจารณงานศลปะตามหลกการและวธการ

1. ขนระบขอมลของผลงาน

เปนขอมลรายละเอยดสงเขปเกยวกบประเภทของงาน ชอผลงาน ชอศลปน ขนาด วสด เทคนค วธการ สรางเมอ

พ.ศ.ใด ปจจบนตดตงอยทไหน รปแบบการสรางสรรคเปนแบบใด

2. ขนตอนการพรรณนาผลงาน

เปนการบนทกขอมลจากการมองเหนภาพผลงานในขนตนวาเปนภาพอะไร เชน ภาพคน ภาพสตว ภาพทวทศน ภาพ

หนนง เปนตน มเทคนคในการสรางสรรคแบบใด

3. ขนวเคราะห

เปนการดลกษณะภาพรวมของผลงานวาจดอยในประเภทใด พจารณารปแบบการถายทอดเปนแบบใด จาแนกทศน

ธาตและองคประกอบศลปออกจากภาพรวมเปนสวนยอยใหเหนวมหลกการจดภาพทกลมกลนหรอขดแยงอยางไร

4. ขนตความ

เปนการคนหาความหมายของผลงานวา ศลปนหรอผสรางสรคตองการสอใหผชมผลงานไดรบรเกยวกบอะไร

เชน สภาพปญหาในชมชน สงคม และภมปญญาทองถน เปนตน

5. ขนประเมนผล

เปนการประเมนคณคาของผลงานศลปะชนนนจากการพจารณาทกขอในเบองตน สรปใหเหนขอดและขอดอย

ในดานเนอหาและเรองราว หลกทศนธาตและหลกการจดองคประกอบศลป ทกษะ ฝมอ และการถายทอดความงาม เพอ

การพฒนาหรอตดสนผลงานชนนน

ตวอยางการวจารณงานศลปะ

1. ขนระบขอมลของผลงาน

ประเภทงาน : จตรกรรม

ชอผลงาน : <โมนาลซา ( Mona Lisa )

ชอศลปน : เลโอนารโด ดา วนช ( Leonado da Vinci ) ศลปนชาวอตาเลยน

ขนาดผลงาน : >77 x 53 ซม.

เทคนค วสด : สนามนบนแผนไม

ผลงานสรางเมอป : พ.ศ.2046 - 2049 ( ค.ศ.1503 - 1506 )

ปจจบนอยท : พพธภณฑลฟว กรงปารส ประเทศฝรงเศส

รปแบบการสรางสรรค : เปนงานศลปะตะวนตก การถายทอดรปแบบเหมอนจรงตามลกษณะแบบอยาง

ของศลปะสมยฟนฟศลปวทยาการ ( Renaissance )

2. ขนพรรณนาในผลงาน

เปนภาพเขยนครงตว ( Portrait ) สภาพสตรผมยาวมผาคลม หวผมแสกกลาง เสอคลมดวยสดาเรยบ เหนใบหนาเกอบ

ตรง ลาตวบดเบยวเลกนอย มอขวาวางคว าสมผสขอมอซายทวงาราบอยบนทวางแขนของเกาอ เบองหลงเปนภาพของ

ทวทศนสงบเงยบ บรรยากาศเรนลบ ชวนฝน

ภาพสวนขยายนยนตาและรอยยม ของโมนาลซา ทแสดงออกถงความรสกทตองการคนหาบางสง ซอนเลศนย

และปรศนาใหผด บงเกดความรสกและตงคาถามวา โมนาลซากาลงคดอะไรอย

3. ขนวเคราะห

เปนงานจตรกรรมทมคณคาในการแสดงออกทงในดานความงาม ดานสาระ และดานอารมณความรสก

ดานความงาม เปนภาพทสรางสรรคโดยยดทฤษฎการเลยนแบบตามธรรมชาต คอ การเลยนแบบความ งามตงแต

รปราง รปทรง สสน และนาหนกแสงเงา

เปนภาพทมเอกลกษณเฉพาะของเลโอนารโด ดา วนช ในการเขยนภาพผหญง คอ นยมเขยนควบางเลอนราง และม

รอยยมมมปากทคลาย ๆ กนกบภาพอน ๆ ของเขา

เปนภาพทมเอกลกษณในการจดภาพตามแบบอยางของศลปะสมยฟนฟศลปวทยาการ (Renaissance) คอ มบคคลเปน

ประธานของภาพและมฉากหลงเปนทวทศนแสดงบรรยากาศตามจนตนาการ เพราะศลปนในสมยนนมความเชอวามนษย

เปนศนญกลางของจกรวาล เปนผควบคมธรรมชาต ยดมนในเหตผล คณคาของความเปนมนษยอยทความคด ความร และ

ความสามารถ

ดานสาระ เปนภาพทแสดงใหเหนวฒนธรรมการแตงกายของคนชนสงในสมยนน ทงดานเสอผา เครองนงหม และ

ความนยมในการไวผมยาวหวแสกกลางตามสมยนยม ในแฟชนแบบฟลอเรนไทนในอตาล นอกจากทปรากฏใหเหนใน

ภาพโมนาลซา ยงเหนไดในภาพอนๆ ของเขาอก

นอกจากน ภาพโมนาลซายงเปนภาพทเลโอนารโด ดา วนช ถายทอดบคลกของตนเองแฝงไวในใบหนาของโมนาล

ซา ซงจะมลกษณะเคาโครงรปหนาทคลายกน

ดานอารมณความรสก เปนภาพทแสดงออกใหเหนถงอารมณความรสกภายในของโมนาลซาทแฝงอยในทาทาง

และสะทอนใหเหนไดจากนยนตาและรอยยมปรศนา รวมทงความรสกทรบรไดจากบรรยากาศในมานหมอกของฉากหลง

การวเคราะหทศนธาต

เสน แสดงการใชเสนโคงและเสนลกษณะอนๆ ไดสมพนธกลมกลนกน ทงในสวนของใบหนา เสน

ผม ผาคลม รอยยบของผา นวมอ แนวเสนของทางเดน และสายนาลาธารของฉากหลง

รปราง รปทรง แสดงรปราง รปทรง ลกษณะธรรมชาตของคน และทวทศนไดอยางสวยงาม

ส แสดงภาพสสวนรวมเปนโทนสนาตาลอมเขยวและดา เพอใชเปนสญลกษณในการสอความ

หมาย สนาตาลหมายถงธรรมชาตหรอโลก สนาตาลออกดาหมายถงความสขม ความลกลบซอน

เรน และสเขยวหมายถงชวต ขนาด สดสวน แสดงขนาดของคนไดเหมาะสมกบขนาดภาพ

และแสดงสดสวนทางกายวภาคไดถกตอง งดงามตามธรรมชาต

แสงเงา แสดงการใชแสงเงาทกลมกลนเหมอนธรรมชาต แสงเงาสวนรวมของภาพมนาหนกเขมมด

บรเวณใบหนาและมอใหแสงสวางมาก และมนาหนกเงาออน

บรเวณวาง แสดงบรเวณวางรอบตวโมนาลซาเปนทวทศนอยฉากหลง นอกจากจะทาพใหภาพดโปรงตาไม

ทบตนเกนไป ยงทาใหภาพมระยะใกลไกล มมตตนลก และเหมอนจรง

ลกษณะผว แสดงการใชลกษณะผวในสวนของใบหนาและมอดวยการเกลยสใหนมนาลสอดคลอง สมวย

และเหมอนจรง โดยเฉพาะมอขวาใหความรสกเหมอนมเลอดเนอจรงๆ

การวเคราะหหลกองคประกอบศลป

เอกภาพ การจดภาพโดยรวมมความเปนเอกภาพดวยเสน รปราง รปทรง ส แสงเงาทสมพนธกลมกลน

กนทงรปคนและธรรมชาต ทาใหทงภาพดเปนอนหนงอนเดยวกน

ดลยภาพ แสดงภาพโมนาลซาตรงแกนกลาง วางทาอยในแนวรปสามเหลยม จดวางทวทศนไวในบรเวณ

วาง มลกษณะของดลยภาพแบบซายขวาเทากน ซงใหความรสกสงบทางกายภาพ

จดเดน แสดงจดเดนอยบนใบหนา มดวงตาทใหความรสกเหมอนมองผดผลงานอยตลอดเวลาและรอย

ยมทเปนปรศนา

ความกลมกลน แสดงการจดภาพของสวนประกอบตางๆ ทางทศนธาต ทงรปแบบของเสน รปราง รปทรง ส

ขนาด สดสวน แสงเงา บรเวณวาง และพนผวไดอยางสมพนธกลมกลนกนทงเทคนค วธการสราง

สรรค ซงสอดประสานกบอารมณ ความรสกของภาพไดอยางงดงาม

ความขดแยง แสดงความขดแยงในดานนาหนก ส แสงเงา สวนรวมของภาพมความเขมคลา ตางกบสวนใบ

หนาทใชนาหนกส สงเงาออนกวา แตมผลดคอชวยสงเสรมบรเวณสวนใบหนาใหมความเจด

จา เดนชด และงดงามยงขน

4. ขนตความ

เปนงานจตรกรรมภาพเหมอน (Portrait) ทมชอเสยงมาก เปนภาพของหญงสาวในทานง แตงกายตามสมยนยมใน

แฟชนแบบฟลอเรนไทนในอตาล เบองหลงเปนภาพทวทศนภเขาทดนมเบา แสดงออกทางอารมณความรสกบนใบหนา

โดยเฉพาะแววตาและรอยยมทเปนปรศนา ไมสามารถจะบอกไดวาเธอกาลงยม หวเราะ รองไห หรอเธอตองการบอกอะไร

บางอยางกนแน ผทไดชมภาพนจะเกดจนตนาการในการสรางความรสกหรออารมณเขาไปในภาพดวย

5. ขนประเมนผล

หลกทศนธาตและหลกการจดองคประกอบศลป

ศลปนนาหลกทศนธาตและการจดองคประกอบศลปมาใชใหเกดความสมพนธกนทงในสวนประธานและสวนรอง

ของภาพ ทาใหผลงานมเอกภาพ ดลยภาพ จดเดน ความกลมกลนและความขดแยงไดงดงามตามกรรมวธการจด

องคประกอบศลปแบบศลปะสมยฟนฟศลปวทยาการ (Renaissance)

ทกษะฝมอและการถายทอดความงาม

จตรกรมทกษะและความสามารถในการเขยนภาพเหมอนจรง และพฒนากรรมวธการแกปญหาระยะตนลกของ

ภาพโดยใชเทคนคภาพสหมน (Sfumato) ทาใหฉากหลงดนมเบา และใชโทนสหนกกบตวนางแบบ นอกจากนจตรกรยง

นาหลก ทศนมตเชงอากาศ (Aerial Perspective) มาใชในการแกปญหาระยะตนลก คอการทาใหภาพดเหมอนกบมองผาน

ปรมาณอากาศ สของสงทอยในระยะไกลดจางลงเปนลาดบ ซงจะขนอยกบปรมาณความชนในอากาศ สและเสนรอบนอก

ของสงทอยระยะไกลในภาพทวทศนจะมความชดเจนนอยกวาสงทอยในระยะใกล ทาใหภาพดมระยะตนลก ซงปรากฏใน

สวนฉากหลงของโมนาลซา จดเปนภาพทแสดงระยะตนลกและบรรยากาศยามหมอกลงจดไดอยางนาชม

สอการสอน

เรอง...ศลปะตะวนออก

วชา ศลปะ (ทศนศลป )

ชน มธยมศกษาปท 4 – 6 ปการศกษา 1/2559

โดย...นางสาวรตตยา คาประชา

ศลปะตะวนออก

ไดแก ลกษณะของศลปะทแสดงคณลกษณะเฉพาะอยางของรปแบบ ศลปะจะแสดงออกทางอทธพลทาง

ภมอากาศขนบประเพณ รปแบบของศลปะตะวนออกจะเดนชดทางอทธพลทางศาสนา เชน งานทางดานจตรกรรม

ประตมากรรม สถาปตยกรรม ตลอดจนประยกตศลป งานประณตศลปและงานหตถกรรม ซงมสวนในการนาไปใช

ประโยชนในชวตประจาวนของชาวตะวนออกตามพนเพเดมของการดารงชวต ศลปะไทย

ศลปะไทย เปนเอกลกษณของชาตไทย ซงคนไทยทงชาตตางภาคภมใจอยางยง ความงดงามทสบทอดอนยาวนาน

มาตงแตอดต บงบอกถงวฒนธรรมทเกดขน โดยมพฒนาการบนพนฐานของความเปนไทย ลกษณะนสยทออนหวาน

ละมนละไม รกสวยรกงาม ทมมานานของสงคมไทย ทาใหศลปะไทยมความประณตออนหวาน เปนความงามอยางวจตร

อลงการททกคนไดเหนตองตนตา ตนใจ อยางบอกไมถก ลกษณะความงามนจงไดกลายเปนความรสกทางสนทรยภาพ

โดยเฉพาะคนไทยและศลปะไทยยงตดเสนดวยสดาและสนาตาลเทานน

พญาครฑ

กนร

นกทนทมา

ลกษณะของศลปะไทย ศลปะไทยไดรบอทธพลจากธรรมชาต และสงแวดลอมในสงคมไทย ซงมลกษณะเดน คอ ความเปนอยและการ

ดารงชวตของคนไทยทไดสอดแทรกไวในผลงานทสรางสรรคขน โดยเฉพาะศลปกรรมทเกยวกบพระพทธศาสนา ซงเปน

ศาสนาประจาชาตของไทย อาจกลาวไดวาศลปะไทยสรางขนเพอสงเสรมพธทศาสนา เปนการเชอมโยงและโนมนาวจตใจ

ของประชาชนใหเกดความเลอมใสศรทธาในพทธศาสนา ภาพไทย หรอ จตกรรมไทย จดเปนภาพเลาเรองทเขยนขนดวยความคดจนตนาการของคนไทย มลกษณะตาม

อดมคตของกระบวนงานชางไทย คอ

1. เขยนสแบน ไมคานงถงแสงและเงา นยมตดเสนใหเหนชดเจน และเสนทใช จะแสดงความรสกเคลอนไหวนมนวล

2. เขยนตวพระ-นาง เปนแบบละคร มลลา ทาทางเหมอนกน ผดแผกแตกตาง กนดวยสรางกายและเครองประดบ

3. เขยนแบบตานกมอง หรอเปนภาพตากวาสายตา โดยมมมองจากทสงลงส ลาง จะเหนเปนรปเรองราวไดตลอดภาพ

4. เขยนตดตอกนเปนตอน ๆ สามารถดจากซายไปขวาหรอลางและบนไดทว ภาพ โดยขนตอนภาพดวยโขดหน ตนไม

กาแพงเมอง และเสนสนเทาหรอ คชกรด เปนตน

5. เขยนประดบตกแตงดวยลวดลายไทย มสทองสรางภาพใหเดนเกดบรรยากาศ สขสวางและมคณคามากขน

ภาพลายไทย เปนลายทประดษฐขนโดยมธรรมชาตมาเปนแรงดลบนดาลใจ โดยดดแปลงธรรมชาตใหเปนลวดลายใหม

อยางสวยงาม เชน ตาออย กามป เปลวไฟ รวงขาว และดอกบว ฯลฯ ลายไทยเดมทเดยวเรยกกนวา "กระหนก" หมายถง

ลวดลาย เชน กระหนกลาย กระหนกกานขด ตอมามคาใชวา "กนก" หมายถง ทอง กนกปดทอง กนกตลายทอง แตจะมใช

เมอใดยงไมมหลกฐานแนชด ซงคาเดม "กระหนก" นเขาใจเปนคาแตสมยโบราณทมมาตงแตสมยทวาราวด โดยเรยก

ตดตอกนจนเปนคาเฉพาะ หมายถงลวดลายกานขด ลายกานป ลายกางปลา ลายกระหนกเปลว เปนตน การเขยนลายไทย

ไดจดแบงตามลกษณะทจดเปนแมบทใชในการเขยนภาพม 4 ลาย ดวยกน คอลายกระหนก ลายนาร ลายกระบและลายค

ชะ เปนตน ศลปะอนเดย ศลปะอนเดยแท สมยท 1 ศลปะอนเดยโบราณบางครงเรยกวาศลปะแบบสาญจหรอแบบราชวงศโมรยะ และแบบสมยพระเจาอโศก

มหาราชทเรยกวาตงคะ ตงแตปลายพทธศตวรรษท 3 ถงพทธศตวรรษท 6 ศาสนสถานทเหลอรองรอยอย คอ สถปรปโอ

คว า ตงอยบนฐานมฉตรปกเปนยอด แตเดมสถาปตยกรรมสวนใหญคงเปนไม เนองจากภาพสลกนน ตาหรอถาทขดเขาไป

ในภเขาเลยนแบบสถาปตยกรรมแบบไม เชน ทถาราชา เพทสา และการล สาหรบประตมากรรมทเกาแกทสดคงเปนเสา

ของพระเจาอโศกมหาราชราวปลายพทธศตวรรษท 3 ทา เปนรปสงหตามแบบศลปะในเอเชยไมเนอร บวหวเสารประฆง

คว าไดรบอทธพลจากศลปะอหราน สวน ประตมากรรมลอยตวมรปรางใหญและหนา เชน รปยกษทเมอง ประขม สวน

ใหญของงานประตมากรรมสมยน เปนภาพสลกบนรวและประตลอมรอบสถป ศลปะทเกยวของกบพทธศาสนาไมสลก

เปนพระพทธรปหรอรปมนษยทเกยวของกบพทธประวต แตใชสญ ลกษณะแทน เชน ปางเสดจออกมหาภเนษกรมณกม

ภาพของมาเปลาไมมคนขแตมฉากกน ซงแสดงวาพระ โพธสตวซงจะตรสรเปนพระพทธเจาตอไปไดประทบอยหลงมา

ปาฎหารยทง 4 ปาง คอ ประสต ตรสร ปฐม เทศนาและปรนพพาน กมสญลกษณะแทนคอ ดอกบวแทนปางประสต ตน

โพธแทนปางตรสร ธรรมจกรแทน ปางปฐมเทศนาและพระสถปแทนปางปรนพพาน

มหาเจดยสาญจสรางในสมยพระเจาอโศกมหาราช (พทธศตวรรษท 3) เปนสถปเจดยเกาแกทสดของโลก สมยท 2 ตงแตพทธศตวรรษท 6 จนถงราวพทธศตวรรษท 10 มอทธพลภายนอกทมตอศลปะอนเดยคอ ศลปคนธาร

ราฐ และศลปะอนเดยเองคอ ศลปะแบบมถรา ทางเหนอและศลปะแบบอมราวดทางตะวนออกเฉยงใต

1. ศลปะคนธารราฐ เกดขนทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ มความ

เจรญรงเรองขนตงแตพทธศตวรรษท 6 หรอ 7 มรปแบบ ศลปะกรกและโรมน แตเปนศลปะทเกยวของกบพทธศาสนา

ศลปะคนธารราฐ เปนศลปะยคแรกประดษฐพระพทธรปเปนรปมนษย แตมลกษณะคลายกรกและโรมน ดงนพระ พทธเจา

ในปางตาง ๆ จงประดษฐเปนรปลกษณของมนษย แตอยางไรกตามยงพบประตมากรรม อนทไดรบอทธพลศลปะกรกและ

โรมนอยมาก เชน ประตมากรรมรปชาวโกลกาลงตาย และทอ ระบายนาทสลกเปนรปสตว พระพทธรปบนยอดเสาโครน

เธยนเปนตน

2. ศลปะมถรา ศลปะมถรารงเรองในชวงพทธศตวรรษท 6-9 ประตมากรรมสลกดวยศลาทรายบางรปไดรบอทธ พล

จากศลปกรกและโรมน แตกมรปแบบพระพทธรปแบบอนเดยเปนครงแรก 3. ศลปะอมราวด เกดขนทางภาคตะวนออก

เฉยงใตของประเทศอนเดย ระหวางพทธศตวรรษท 6-7 ศลปะสมย นมลกษณะออนไหวแตเนนลกษณะตามอดมคต

พระพทธรปสมยนมกทาหมจวรคลมทงองค แตลกษณะพระ พกตรยงคลายแบบกรกและโรมน สถานทสาคญทพบศลปะ

แบบอมราวด คอ เมอง อมราวด

สมยท 3

ศลปะคปตะ และหลงคปตะ มอายราวพทธศตวรรษท 9-13 เจรญรงเรองขนทางภาคเหนอของประเทศ อนเดย

พระพทธรปมลกษณะแบบอนเดยแท แตกลบพบประตมากรรมสลกนนสงมากกวาประตมากรรมลอย ตว ศลปะทเดนใน

สมยนคอ จตรกรรมฝาผนงทถาอชนตา สวนศลปะหลงคปตะอยในชวงประมาณพทธ ศตวรรษท 11-13 สถาปตยกรรม

มรปรางใหญขน สมยนมเทวสถานทสาคญ คอ เอลลรา และเอเลฟนตะ สมยน เรมมศาสนสถานทกอสรางดวยอฐ

สมยท 4

ตงแตพทธศตวรรษท 14 เปนตนมาเปนชวงสมยของศลปะทางทศตะวนออกเฉยงใตหรอศลปทมฬ

(Dravidian) แยกออกจากสวนทเหลอของอนเดย ศลปะทมฬหรอดราวเดยน ศลปะแบบทมฬแบบทเกาสดมประตมากรรมจากศลา รปสารดและรปสลกจาก ไม ประตมากรรมสารดทรจก

กนดคอ รปพระศวนาฏราชฟอนราอยในวงเปลวไฟ สถาปตยกรรมสวนใหญหลง คาสรางเปนหนซอนกนเปนชนเชน

สถาปตยกรรมทเปนเทวสถานใหญชอลงคราชทเมองภวเนศวร ศลปะปาละ เสนะ ศลปะทางพทธศาสนาของอนเดย

ภาคเหนอภายใตการอปถมภของราชวงศปาละ-เสนะ ใน แควนเบงคอลและพหารระหวางพทธศตวรรษท 14-18 พทธ

ศาสนาในสมยปาละ คอ พทศาสนาลทธตนตระซง กลายมาจากลทธมหายาน โดยผสมความเชอในลทธฮนดเขาไปปะปน

สถาปตยกรรมทสาคญคอ มหาวทยาลยนาลนทาซงเปนศนยกลางการสอนพทธศาสนาลทธตนตระในแควนเบงคอล สวน

ประตมากรรมม ทงภาพสลกจากศลาและหลอจากสารดทงทางพทธศาสนาและตามคตแบบฮนด ประตมากรรมสลกจาก

ศลาในสมยนแบงออกเปน 3 ยคคอ 1. ยคแรกพทธศตวรรรษท 14-15 มพระโพธสตวและ พระพทธรปทรงเครอง

2. ยคสองพทธศตวรรษท 16-17 พระพทธรปทรงเครองมากขน สรางตามคตนยมลทธ ตนตระ

3. ยคทสามยคราชวงศเสนะ พทธศตวรรษท 18 นบถอศาสนาฮนดจงเปนยคของประตมากรรมแบบฮนด ศลปะแบบปา

ละ เสนะ ไดแพรหลายไปยงทตาง ๆ เชน ประเทศเนปาล ธเบต ศรลงกา ชวาทางภาคกลาง เกาะ สมาตราในอนโดนเซย

พมา และประเทศไทย

ศลปะขอม

ศลปะขอม ไดแก ศลปะในประเทศกมพชาและดนแดนใกลเคยง ตงแตพทธศตวรรษท ๑๒-๑๘ ศลปะขอม

นบเปนศลปะอนเดย ในระยะแรกมลกษณะคลายกบศลปะอนเดยมาก แตตอมากไดพฒนาเปนรปแบบของ

ตวเอง สถาปตยกรรมขอมไดเจรญขน โดยมระเบยบและความงามชนดทไมเคยปรากฎในศลปะอนเดยมา

กอน ลวดลายเครองประดบของขอมกไดแสดงถงการตกแตงอยางมากมาย และไมนยมเนนพนทใหวางเปลา แตใน

ขณะเดยวกนองคประกอบของภาพโดยรวมกยงคงรกษาความไดสดสวนไวเสมอ ประตมากรรมขอมไดแสดงใหเหน

ถงความแขงกระดางปนอานาจชนดหนงทไมเคยรจกกนในประเทศอนเดย และยงมการสรางภาพประตมากรรมใหม

อารมณยมอยดวย ดงเชนภาพประตมากรรมทเมองพระนคร (Angkor Thom) ในศลปะแบบบายน อาจกลาว

ไดวา ประตมากรรมขอมแสดงออกถงความรสกเรนลบ ลกซงอยางแทจรง ววฒนาการของศลปะขอมโดยเฉพาะ

สถาปตยกรรมมการสบเนองตดตอกนอยางเหนไดชดหลายสมย ดงน ๑. สมยพนมดา (Phnom Da) ๘. สมยเกาะแกร (Koh Ker) ๒. สมยสมโบรไพรกก (Sambor Prie kuk) ๙. สมยแปรรป (Pre Rup) ๓. สมยไพรกเมง (Prei Kmeng) ๑๐. สมยบนทายสร (Banteay Srei) ๔. สมยกาพงพระ (Kampong Prah) ๑๑. สมยคลง (Khleang) ๕. สมยกเลน (Kulen) ๑๒. สมยบาปวน (Baphuon) ๖. สมยพระโค (Preah Ko) ๑๓. สมยนครวด (Angkor Wat) ๗. สมยบาแคง (Bakheng) ๑๔. สมยบายน (Bayon)

เพอใหเขาใจศลปะขอมไดชดเจนมากขน จงขอจาแนกรปลกษณะภาพรวมของศลปะขอมแตละประเภท โดยสงเขปดงน ๑. สถาปตยกรรม ลกษณะสาคญของศลปะขอม คอ ความมระเบยบและการแสดงอานาจอยางแขง

กระดาง ลกษณะเชนนเหนไดชดจากการวางผงเมองอยางไดสดสวน อาท เมองพระนครหรอราชธานกอนเมองพระ

นคร คอเมองหรหราลย (Hariharalaya) สถาปตยกรรมขอมในชนตน คอ ศาสนสถานทเรยกวา “ปราสาท

ขอม” ซงมลกษณะใกลเคยงกบศาสนสถานทางภาคเหนอของประเทศอนเดยมาก โดยทวไปจะสรางดวยอฐตงอยโดด

ๆ แยกออกจากกน แตตอมาไมนานการสรางปราสาทเหลานกไดรวมกนเขาเปนหมและตงอยบนฐานอน

เดยวกน เชน ปราสาทพระโค ปราสาทบนทายสร เปนตน ตอมาตงแตกลางพทธศตวรรษท ๑๔ เปนตนมา คอ

ตงแตสมยพระเจาชยวรมนท ๒ กเกดมการเปลยนแปลงทางศาสนาขนในกมพชาและทาใหเกดสถาปตยกรรมแบบใหม

ขนในศาสนสถานขอมขนคอ ฐานทาเปนชนแลวสรางปราสาทไวขางบนนน ฐานแตละชนกคอการจาลองเขาพระ

สเมร ซงเชอกนวาเปนศนยกลางของมนษยโลก ดงตวอยางปราสาทบากอง (Bakong) ปราสาทพนม

บาแคง (Phnom Bakheng) เปนตน ระยะตอมาโครงสรางสถาปตยกรรมของขอมไดมการพฒนา

สวนประกอบของปาราสาทเพมขน โดยเพมระเบยงเขามาประกอบกบสองสวนแรกทเปนปราสาทและฐานเปน

ชน เชน ปราสาทตาแกว (Takeo) ในสมยคลงและปราสาทนครวด ซงปราสาทนครวดนบเปนศาสนสถานกลม

ทสมบรณและงดงามทสดในศลปะขอม สรางขนในรชสมยพระเจาชยวรมนท ๗ ระหวาง พ. ศ. ๑๖๕๐ - พ. ศ.

๑๗๐๐ เปนการพฒนามาจากปราสาทตาแกว ๒. ประตมากรรม ภาพสลบนนตาของขอมในชนตนสลบคลายของจรงตามธรรมชาตเหมอนกบภาพ

สลกในประเทศอนเดย เชน บรรดาทบหลงของปราสาทหลงกลางในศาสนสถานหมใตทสมโบร แตตอมากมลกษณะ

เปลยนแปลงไป ดงเหนไดจากปราสาทบากองในสมยพระโค และทปราสาทกระวนในบรเวณเมองพระนคร ภาพสลก

แหงนสลกเปนรปพระนารายณ และพระลกษณ มยนอยเหนอผนงภายในศาสนสถาน แสดงความแขงกระดางชน

เดยวกบประตมากรรมลอยตวในขณะนน นอกจากนยงพบภาพสลกบนหนาบนของปราสาททายสร ซงเปนภาพทนา

ประทบใจ เพราะสลกอยางไดระเบยบและเตมไปดวยความงดงามออนชอย เชน ภาพสลกนางอปสรตโลตตมาทอยมา

มกลางอสรสองตน ปจจบนภาพนอยทพพธภณฑกเมต กรงปารส ประเทศฝรงเศษ และประมาณ พ.ศ.๑๖๕๐-

๑๗๐๐ ไดมภาพสลกขนาดใหญซงแปลกประหลาดอยางยงทระเบยงปราสาทนครวด เปนสภาพสลกนนตาขนาด

ใหญ ๘ ภาพสลกอยบนระเบยงชนท ๑ ภาพเหลานแสดงบคคลจานวนมาก ไมปลอยพนทใหวางเปลาและชอบ

แสดงจตใจอยางรนแรง เชน ภาพการสรบ ภาพนรก ภาพสวรรค ภาพเหลานแมวาจะแสดงจงหวะทคอนขางกะดาง

แตกตอเนองกนไป และแสดงใหเหนถงความนยมในเสนขนานขนาดใหญตลอดจนการประกอบภาพอยางมโหฬาร

ดวย ตอมาในสมยบายนกมลกษณะใหมเกดขนในภาพสลกนนตาของขอม คอ การนยมแสดงภาพตามความ

จรง ภาพชวตประจาวนตลอดจนเหตการณทเกดขนในสมยนน ภายหลงตนพทธศตวรรษ ท ๑๒ คอ ตงแตสมยพนมดา กเรมประตมากรรมลอยตวขนาดใหญ ซงมลาตวตรงง ขาแยกจากกน และ

ลอมรอบดวยวงโคงสาหรบยด ประตมากรรมเหลานโดยมากสลกเปนรปพระหรหระคอ พระนารายณและพระอศวรผสม

กนเปนองคเดยว มสญลกษณของเทพเจาทงสอง แตในขณะเดยวกนกยงคงรกษาเอกภาพไวไดอยางนาสนใจ รปพระ

หรหระทงดงามมากองคหนงอยทพพธภณฑกเมต กรงปารส ประเทศฝรงเศส คอ รปพระหรหระแหงมหา

ฤาษ (Maha Rosei) นอกจากน ลวดลายเครองประดบในองคประกอบของ “ทบหลง” (ศลาสลกแผนสเหลยมอยเหนอกรอบประต) กยงมลกษณะพเศษโดยเฉพาะ รวมทงเสาประดบกรอบ

ประต และเครองประดบรปสตว คอ นาค ซงเปนการคดคนของขอมทนาชมมาก สวนทบหลงทมรปรางสงกจะม

ลวดลายเครองประดบมากขน ทบหลงแบบนอาจตดไดวาเปนทบหลงทมความงดงามทสดในศลปะขอแมวาจะมลวดลาย

เครองประดบอยางมากมายและไมนยมพนทวางเปลา แตกยงคงรกษาความไดสดสวนไวอยางเครงครด อาท ทบหลงท

เมองหรหารลยสมยพระโค เปนตน ศลปะจน

นกประวตศาสตรไดบนทกไววาจนมประวตแหงการพฒนาประเทศเปน 4 ยค คอ ยคแรกเปนยคหน ตอมาคอยคหยก

ยคทองแดง และยคสดทายคอยคเหลก สาหรบสมยประวตศาสตรของจนมยคสมยของศลปะทสาคญดงน 1. สมยราชวงศชาง ( Shang Dynasty ) ศลปวตถทเดนทสดคอ เครอง

สารด โดยเฉพาะอยางยงภาชนะสารดซงมทรวดทรงสวยงาม ใหญโต แขงแรง หลอดวยฝมอทยอดเยยม อนแสดง

ใหเหนถงความกาวหนาทางเทคนคในการหลอสารดทเจรญกวาเทคนคการหลอสารดในเมโสโปเตเมย ทงๆทรจกวธ

หลอสารดกอนจนเกอบพนป เครองสารดของจนทาขนโดยการหลอมโลหะทมสวนผสมของทองแดง ดบก และ

ตะกว ใชทาเปนภาชนะใสอาหาร เหลา และนา ใชทาเครองมอเครองใชใน

ชวตประจาวน เชน เสยม ขวาน มด เปนตน ลวดลายทปรากฏบนสารดเหลานจะมความวจตรสวยงามมาก มทง

ลายนน และลายฝงลกในเนอสารด เชน ลายเรขาคณต ลายสายฟา ลายกอนเมฆ และลวดลายทเปนสญลกษณของ

สตวตางๆ โดยเฉพาะอยางยงลายหนากากรปสตวทเรยกวา “ เถาเทยะ ” เหนจมก เขา และตาถลนอยางชดเจน ซง

เปนสญลกษณทพบเหนในศลปะจนในสมยตอๆ มาอยเสมอ นอกจากสารดแลว เครองหยกประเภทตางๆ กแสดงเหนฝมอทางศลปะอนสงสงของสมยราชวงศ

ชาง หยกเปนวตถทนยมนามาแกะสลกเปนรปตางๆ มากทสด โดยชางในสมยราชวงศชางมเทคนคในการเจยระไน

และแกะสลกหยกใหเปนรปและลวดลายตางๆ กน เชน เปนใบมด เปนแทง เปนแผนแบนๆ หวลกศร จ หรอรป

สตวตางๆ สญลกษณทนยมกนมากคอ สญลกษณของสวรรค โลกและทศสทศ นอกจากเครองหยกแลวยงพบผลงาน

แกะสลกอนๆอก เชน งาชาง เครองปนดนเผา หนออน โดยแกะสลกเปนรปหววว เสอ ควาย นก และ

เตา เปนตน 2. สมยราชวงศโจว ( Chou Dynasty ) ความกาวหนาทางศลปะของราชวงศชาง ได

สบทอดตอมาในสมยราชวงศโจว โดยเฉพาะอยางยงเทคนคการหลอสารด ความเปนตวของตวเองของราชวงศโจวกเรม

ปรากฏชดขน เชน มการเนนลวดลายประดบประดามากขนและไมเดนนนเหมอนสมยราชวงศชาง มความซบซอน

มากขน เชน ลวดลายสตวเปนรปมงกรหลายตวซอนกนและเกยวกระหวดไปมา ลวดลายละเอยดออนชอยมาก ใน

ดานการแกะสลกเครองหยกฝมอชางสมยราชวงศโจวจะยอดเยยมกวาสมยราชวงศชางมาก สามารถแกะสลกได

สลบซบซอน ในสมยราชวงศโจวยงพบวามการพฒนาในเรองเครองปนดนเผา ซงอาจเรยกไดวา เปนตนแบบของเครอง

เคลอบจน เพราะรจกกรรมวธในการเคลอบนายาเบองตนและรจกเผาไฟดวยอณหภมสง 3. สมยราชวงศจน ( Chin Dynasty ) ในสมยนมสถาปตยกรรมทมชอเสยงทสดใน

ดานความมโหฬาร คอ กาแพงเมองจน ( The Great Wall ) ไดรบการยกยองวาเปนหนงในเจดสง

มหศจรรยชนหนงของโลกทมนษยสรางขน กาแพงเมองจนมความยาวประมาณ 6,700 – 10,000 กโลเมตร นอกจากนกยงพบประตมากรรมดนเผาเปนรปทหารเทาคนจรงฝงอยในสสานพระจกรพรรดองศหนง

แหงราชวงศจน คอ จกรพรรดฉน สอ หวง ต ซงพระองศไดสรางไวลวงหนากอนสวรรคต 30 ป การขดคน

ไดกระทาไปแลวบางสวนในพนทประมาณ 12,600 ตารางเมตร และพบประตมากรรมดนเผารปทหารและมาศก

จานวนมากประมาณ 6,000 รป รปทรงของประตมากรรมมขนาดใกลเคยงกบคนจรงมาก คอมความสง

ประมาณ 6 ฟต ปนดวยดนเหนยวสเทา จากนนกนาไปเผาไฟเชนเดยวกบการกรรมวธการสรางเครองปนดนเผา

ทวไป 4. สมยราชวงศฮน ( Han Dynasty ) ความเปนปกแผนของประเทศไดสงผลสะทอน

มายงศลปกรรมใหเจรญกาวหนาไปดวยรากฐานทวางไวดตงแตสมยราชวงศชางเรอยมา ตางไดรบการพฒนาเตมทสมย

ราชวงศฮน และประตมากรรมเตมรปหรอแบบลอยตวกเรมปรากฏขนเปนครงแรกในสมยน มการพฒนาทางดานการ

ออกแบบ กรรมวธการสรางและมโนภาพในงานสถาปตยกรรม จตรกรรมเขยนตวอกษร ประตมากรรมหรองาน

ศลปหตถกรรมทวไป ในสวนของประตมากรรมมการนาหนมาสลกใหเปนทงรปลอยตวและรปแบน มเรองราวเกยวกบ

เทพนยายตามความเชอในลทธเตา ประตมากรรมรปแบน มกเปนแผนใชการขด วาด จารกเปนลายเสนหรอไมกฉล

เปนรปตางๆ นอกจากนยงมการคดประดษฐกระดาษใชแทนผาไหมและแผนหน ศลปะประยคในสมยนจะบรรลถงความ

งามชนสงสด โดยเฉพาะชางทองรปพรรณขนชอในดานความประณต งดงาม ซงมการประดษฐและออกแบบ

ลวดลายพฒนาขนกวาเดมมาก 5. สมยราชวงศจน ( Jin of Tsin Dynasty ) พระพทธศาสนาไดนาความเชอใหม

มาสจน และไดเขามามสวนเปลยนแปลงศลปกรรมททามาเปนประเพณแตเดม ทเคยมความนบถอลทธขงจอและลทธเตา

เปนหลกสาคญ ใหพฒนาไปสรปแบบพทธศลปแบบใหมๆ เชน การสรางรปเคารพ ศาสนสถาน เปนตน โดยเฉ

พะเนอหาทเกยวของกบพทธประวตจากอนเดยไดเขามามสวนสรางงานดวย ซงจะเหนไดวาในระยะแรกพทธศลปคงม

รปลกษณะแบบอนเดย แตตอมารปแบบกรรมวธและเนอหาไดพฒนาเปลยนแปลงไปตามสมยนยม และสอดคลองกบ

การแสดงออกของศลปะจนเอง เชน ทถาตนหวง ไดมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงไว ซงเปนภาพจตรกรรมฝาผนงท

เกาแกทสดของจน มลกษณะเปนภาพทวทศนประกอบพทธประวต และเปนตวอยางอนดของการผสมผสานเทคนค

จตรกรรมแบบเปอรเซย อนเดย และจนเขามาเปนหนงเดยว 6. สมยราชวงศถง ( Tang Dynasty) สมยนเปนยคทองของศลปวฒนธรรมจนทก

ประเภท โดยเฉพาะเครองเคลอบ ฝมอของชางในการผลตเครองเคลอบมคณภาพสงกวาเครองเคลอบทผลตจากแหลง

อนๆทวโลก เครองเคลอบทมชอเสยงและเปนทรจกกนดคอ “ เครองเคลอบสามส ” ( Thee - colour wares ) มลกษณะแขงแรงและสงางามจงกลายเปนลกษณะเฉพาะของเครองเคลอบในสมยราชวงศถง ลกษณะเนอ

ดนละเอยด ขาวหมน ในการเคลอบนายานน จะเวนทสวนลางของฐานไวเลกนอย เพอแสดงฝมอการปนของ

ชาง ทงน ลวดลายทปรากฏ บางสวนแสดงใหเหนถงอทธพลของเปอรเซยดวย