3. ÜNİTE: MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ 1.KONU : PERİYODİK SİSTEM KAZANIMLAR:

1.Periyodik sistem ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1.Elementleri benzer özelliklerine göre sınıflandırmanın önemini kavrar.1.2.Periyodik sistemde grupları ve periyotları gösterir; aynı gruplardaki elementlerin özelliklerini karşılaştırır.1.3.Metal, ametal ve yarı metal özelliklerini karşılaştırır.1.4.Periyodik tablonun sol tarafında daha çok metallerin, sağ tarafında ise daha çok ametallerin bulunur.1.5.Metallerin, ametallerin ve yarı metallerin günlük yaşamdaki kullanım alanlarına örnekler verir.

PERİYODİK SİSTEM :

Periyodik Sistemin Yaratıcıları : ARİSTO ( M.Ö.350) Maddelerin hava,su,ateş ve toprak olmak üzere 3 elementten meydana geldiğine inanıyordu.

JOHAN DÖBEREİNER (1780-1849)1829 yılında benzer özellik gösteren elementlerden üçlü gruplar oluşturmuştur.Örneğin;Lityum,Sodyum ve Potasyum benzer özelliklere sahiptir dolayısıyla aynı grupta olmalıdır.

ALEXANDRE BEGUYER DE CHANCOURTOİS (1820-1886)Elementleri fiziksel özelliklerindeki benzerliklerine göre sıralamıştır.

JHON NEWLANDS (1837-1898)O günlerde bilinen 62 elementi artan atom sayılarına göre sıralamış,ilk 8 elementten sonra benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerin tekrar ettiğini fark etmiştir.

DİMİTRİ İVANOVİÇ MENDELEYEV (1834-1907)Elementleri artan atom ağırlıklarına ( kütle numaralarına) göre sıralamıştır.

LOTHAR MEYER (1830-1895)Mendeleyev’le aynı dönemde birbirlerinde habersiz olarak elementleri sınıflandırmışlardır.Meyer elementleri benzer fiziksel özelliklerine göre bir sıralamıştır.

HENRY MOSELEY (1817-1915)

Elementleri proton sayılarındaki artışa göre düzenleyerek son şeklini vermiştir.

GLEAN SEABORG (1912 – 1999 )Çizelgenin altına iki sıra daha ekleyerek son haline getirmiştir.

Periyodik sistemde elementler artan proton sayılarına(=atom numaralarına) göre sıralanırken birbirine benzer özellik gösteren elementler alt alta gelecek şekilde yerleştirilmiştir.18 tane olan bu dikey sütunlara grup, yatay sütunlara ise periyot adı verilir.

Hidrojen Hariç

Bor Hariç

Periyodik cetvelde 7 periyot bulunur ;1. Periyot Hidrojenle başlar,Helyumla biter.2 element bulunur.2. Periyot Lityumla başlar,Neonla biter.8 element bulunur3. Periyot Sodyumla başlar,Argonla biter. 8 element bulunur4. Periyot Potasyumla başlar,Kriptonla biter.18 element bulunur5. Periyot Rubidyumla başlar,Ksenonla biter. 18 element bulunur6. Periyot Sezyumla başlar,Radonla biter. 32 element bulunur7. Periyot Fransiyumla başlar,Uua ile biter. 32 element bulunur

Periyotların Genel Özellikleri :Her periyot bir metalle başlar.(1. Periyot hariç.H : Ametaldir.)bir soygazla biter.Bir atomun elektronlarının bulunduğu enerji katmanı sayısı o atomun ait olduğu elementin periyodik cetvelde bulunduğu periyotu verir.

Bir periyotta soldan sağa gidildikçe elementlerin ;

Atom numarası artar.Değerlik elektron sayısı artarEnerji katmanı sayısı değişmezAmetalik özellik artarMetalik özellik azalır.Kimyasal özellikleri değişir.Elektron alma isteği artarİyonlaşma enerjisi artarAtom çapı ve hacmi azalır. Periyodik cetvelde benzer özellik gösteren elementlerin bulunduğu düşey sütunlara GRUP denir. Periyodik Cetvelde A ve B grubu elementleri bulunur.A grubu elementler; 1A,2A,3A,4A,5A,6A,7A,8A olmak üzere 8 gruptan oluşur.

Gruplarda yukarıdan aşağı inildikçe ;

Atom numarası artarDeğerlik elektron sayısı aynı kalır.Enerji katmanı artar.Ametalik özellik azalır.Metalik özellik artar1A grubundan H hariç Kimyasal özellikler genellikle benzerdir.Elektron verme isteği artar. Elektron alma ilgisi azalır.İyonlaşma enerjisi azalır.Atom çapı ve hacmi artar.

Periyodik Cetvelde Bazı Gruplara Özel İsimler Verilmiştir ;

1 A Grubu Alkali Metaller ( H hariç ) 2 A Grubu Toprak Alkali Metaller3 A Grubu Toprak Metaller7 A Grubu Halojenler8 A Grubu Soygazlar ( Asal Gazlar )

EK : 1 A Grubu Alkali metaller denir. (H hariç ) 1 A grubu elementleri H, Li, Na, K, Rb, Cs, Fr

ALKALİ METALLERİN ÖZELLİKLERİ ( Li, Na, K, Rb, Cs, Fr ) :Atom numaraları kendilerinden önce gelen soygazdan 1 fazladır.Bütün bileşiklerinde her zaman +1 değerlik alırlar Metal olduklarından katı ve sıvı halde elektriği iletirlerEn dış enerji seviyelerinde 1 elektron vardır.Yani değerlik e- sayıları 1 dir.En kolay e- verebilen metallerdir.(Aktiftirler) Aşağı doğru inildikçe aktiflikleri artar.Parlak, yumuşak ve hafiftirler.Bulundukları periyotun erime ve kaynama noktası en düşük metalleridir. Aşağı doğru inildikçe erime ve kaynama noktaları düşer.Bütün bileşikleri suda çözünür. Doğada genellikle bileşik olarak bulunurlar.En aktif metal grubu olduklarından,açık havadan çok çabuk etkilenip,oksitlenirler.Alkali metal oksitleri sulu çözeltisine OH- iyonu verdiklerinden baziktir.En aktif metal grubu olduklarından H2O ile her koşulda tepkime vererek H2 çıkışını sağlarlar.

2A Grubu Toprak Alkali metaller denir. 2A grubu elementleri Be ,Mg, Ca, Sr, Ba, Ra

TOPRAK ALKALİ METALLERİN ÖZELLİKLERİ ( Be ,Mg, Ca, Sr, Ba, Ra ) Atom numaraları kendilerinden önce gelen soygazdan 2 fazladır.Değerlik e- sayısı 2 dir. Erime ve kaynama noktaları 1A grubundakilerden yüksektir. Doğada genellikle bileşik olarak bulunurlar. Metal olduklarından katı ve sıvı halde elektriği iletirlerElektron verme eğilimleri alkali metallere göre az, diğer metallere göre fazladır.Grupta yukarıdan aşağı inildikçe aktiflikleri artar.Havanın Oksijeni ile tepkimeye girip oksitlenirler. BeO hariç hepsi bazikoksittir.Toprak alkali metal oksitleri sulu çözeltisine OH- verdiklerinden baziktir. Toprak alkali metaller sıcak su buharı ile tepkime vererek H2 çıkışını sağlarlar.

3 A Grubu Toprak metalleri denir.

İlk üye B Ametal,diğerleri metaldir.B ametal olduğu için oksidi sulu çözeltisine H+ iyonu verdiğinden asit karakterindedir.İkinci üye Al Anfoter metaldir.Anfoter madde ; Aside karşı baz,baza karşı asit özelliğindedir.Al(k) + 3 HCl(suda) ------------ AlCl3 + 3/2 H2

Kuvvetli asit Al(k) + 3 NaOH(Suda) ---------- Na3AlO3 + 3/2 Kuvvetli Baz

7A Grubu Halojenler adı verilir. 7A grubu elementleri F, Cl, Br, I, At

HALOJENLER : ( F, Cl, Br, I, At )

Atom numaraları kendinden sonra gelen soygazlardan 1 eksiktir.Genellikle -1 değerliklidirler.Elektron almaya çok eğilimlidirler.Doğada çift atomlu moleküler halde bulunurlar.( F2, Cl2, Br2, I2.. gibi) Grupta yukarıdan aşağı inildikçe aktiflikleri azalır.En aktif olan F elementidir.Grupta yukarıdan aşağı inildikçe erime ve kaynama noktaları artar.( F2, Cl2 oda koşullarında gaz, Br2 sıvı, I2, At2 katı Halojenlerin Hidrojenle yaptığı bileşikler Asit özellik gösterir.

8A Grubu Soygazlar ( Asal Gazlar ) adı verilir. 8 A grubu elementleri He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn SOYGAZLAR : (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn )Bileşik oluşturmazlar.Doğada tek atomlu olarak bulunurlar.Son enerji düzeylerinde He 2 e- diğerlerinde 8 e- bulunur.Oda koşullarında hepsi gazdır.Renksiz ve kokusuzdurlarPeriyotlarında en küçük çaplı ve en yüksek iyonlaşma enerjisine sahip elementlerdir.

Elementlerin yerini periyodik cetvelde bulma :Elektron dağılımı yapılır. z= p=e olmalıdır (Nötr atomda)Enerji düzeyi sayısı periyotu verir.Değerlik katmanındaki e- sayısı o elementin grup numarasını verir.

Örnek Soru : 7X , 9Y, 15Z atomlarına ilişkin aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri doğrudur ?

Ametalik özellik ; Y > X > Z dirYörünge Sayıları ; Z > X > Y dir.Değerlik e- sayıları ; Y > X = Z dir.

7X ) ) 2 5 ( -3 ) 2. Periyot 3A grubu

9Y ) ) 2 7 ( -1 ) 2. Periyot 7A grubu

15 Z ) ) ) 2 8 5 ( -3 ) 3. Periyot 5A grubu

I. Yukarıdan aşağı ametalik özellik azalır Y > X > Z olur.

II. Z > X = Y dir.

III. Y > X = Z dir.

I ve III doğrudur.

Çözüm :

METALLERİN ÖZELLİKLERİ : Demir, Bakır, Çinko vb. Oda koşullarında Hg ( Civa ) hariç katıdırlarIsı ve elektriği iyi iletirler. Parlaktırlar,ışığı yansıtırlarSerbest halde tek atom halinde bulunurlar.( Fe, Sn, Zn, K gibi )Tel ve levha haline getirilebilirler,işlenebilirler.Bileşik oluştururken daima e- vererek ( + ) yüklü iyon (katyon) haline gelirlerErime ve kaynama noktaları yüksektir..Metallerin Oksijenle yapmış oldukları bileşiklerin sulu çözeltileri baz özelliği gösterir.Kendi aralarında bileşik oluşturamazlar.Alaşım denilen karışımları oluştururlar(Alaşım ;Metallerin eritilerek karıştırılması sonucu oluşan katı + katı karışımlardır.

Örn ; Lehim = Kalay + Kurşun , Çelik = Demir + Nikel + Krom Pirinç = Çinko +Bakır Bronz (Tunç ) = Bakır + Kalay Düşük ayarlı Altın = Bakır + Altın Diş Dolgusu ( Amalgam ) = Gümüş, Civa,Kadmiyum,Kalay gibi (Amalgam = Civanın bir veya daha fazla metalle oluşturduğu alaşımdır. -Platin ve Demir hariç- )

Demir Bakır Çinko

AMETALLER İN ÖZELLİKLERİ : Karbon,Oksijen,Azot vb.Görünümleri mattır. Isı ve elektrik akımını iletmezler.Karbonun allotrobu grafit hariç. (Allotrop =Kimyasal özelliği aynı,fiziksel özellikleri farklı olan atomlara denir.( O2, O3 ,Kömür,elmas,grafit) Oda koşullarında katı,sıvı, gaz halde bulunabilirler.Kırılgan olduklarından tel ve levha haline getirilemezler.Serbest halde moleküler bulunurlarKendi aralarında e- ortaklaşması ile bileşik oluştururlar (Kovalent bağlı)Bileşiklerinde ( + ) veya ( - ) değerlik alabilirler.Metallerle yaptıkları bileşiklerde daima (-) değerlik alırlar.Oksijenle yapmış oldukları bileşiklerinin (Ametaloksit) sulu çözeltileri genellikle asit özelliği gösterir.

Grafit Oksijen Azot

SOYGAZLARIN ÖZELLİKLERİ : Helyum, Neon, Argon vb.

Isı ve elektrik akımını iletmezlerOda koşullarında gaz haldedirlerSerbest halde tek atomludurlarKararlı yapıdadırlarKimyasal tepkimeye girmeye istekli değildirler.

YARI METALLER: Periyodik sistemde metallerle ametaller arasında yer alan,hem metallerin hem de ametallerin özelliklerini gösteren elementlere yarı metal denir.Yarı metaller 8 tane olup,görünüşleri ve fiziksel özellikleri bakımından metallere, kimyasal özellikleri bakımından Ametallere benzerler.Bor ( B ) Silisyum ( Si )Germanyum (Ge )Arsenik (As )Antimon ( Sb )Tellür (Te )

Bor Silisyum Antimon

YARI METALLERİN ÖZELLİKLERİ : Bor,Silisyum, Antimon vb. Parlak ve mat olabilirlerKırılgan olmadıkları için tel ve levha haline gelebilirler,işlenebilirler.Isı ve elektriği metallerden az,ametallerden daha iyi iletirler. Oda sıcaklığında katı halde bulunurlar.

Metallerin, Ametallerin ve Yarı Metallerin Günlük Yaşamdaki Kullanım Alanları :LİTYUM Televizyon ve güneş gözlüklerinin camlarında Naylon ve kağıt yapımında Seramik yapımında Hastanelerde temizlik ve hijyende kullanılır.

ALÜMİNYUM Pencere, içecek kutuları,yiyecek kapları,sandalye, merdiven, mutfak eşyalarının yapımında yüksek enerji hatlarında bilgisayar parçalarının yapımında kullanılır.

KÜKÜRTSabun, şampuan, ilaç, lastik, kibrit yapımında; meyvelerin kurutulmasında, petrolün rafine edilmesinde kullanılır.

TİTANYUM Müzik aletlerinin zilleri gözlük çerçevelerinin yapımında kullanılır.

DEMİR : Köprü ve binaların yapımında kullanılır. BAKIR : Elektrik tellerinin yapımında kullanılır. NİKEL/ÇİNKO : Bozuk para yapımında kullanılır.

ALTIN/GÜMÜŞSüs eşyalarında , takılarda kullanılır. KARBON : Kurşun kalemlerin içlerinde kullanılır

PERİYODİK CETVEL

Soru : Teog / 2014 2. Dönem Soru : SBS / 2013 2. Dönem

2.KONU : KİMYASAL BAĞLARKAZANIMLAR :2. Kimyasal bağlarla ilgili olarak öğrenciler;2.1.Metallerin elektron vermeye, ametallerin elektron almaya yatkın olduğunu fark eder.2.2.Anyonların ve katyonların periyodik sistemdeki grup numaraları ile yükleri arasında ilişki kurar.2.3.Metal atomları ile ametal atomları arasında iyonik bağ oluşacağını tahmin eder.2.4.Ametal atomları arasında kovalent bağ oluştuğunu belirtir.2.5.Verilen basit yapılarda hangi tür bağların (iyonik bağ veya kovalent bağ) bulunduğunu tahmin eder

KİMYASAL BAĞLAR Atomları ve molekülleri bir arada tutan bağa KİMYASAL BAĞ denir.Atomların kimyasal bağ oluşturma nedeni soygaz e- dizilimindeki kararlı yapıya ulaşma isteğidir.Atomlar e- vererek yada alarak veya e- ortaklaşması yaparak değerlik e- sayılarını 2’ye tamamlar.Buna DUBLET KURALI (Helyum’a benzeme eğilimi), ya da değerlik e- sayılarını 8’e tamamlar.Buna OKTET KURALI (Diğer soygazlara benzeme eğilimi) denir.Metaller e- dizilimini kendisinden önceki,ametaller ise kendisinden sonraki soygaza benzetmek ister.Atomlar arasında oluşan kimyasal bağlar bir araya gelen atomların türüne göre sınıflara ayrılır;

İYONİK BAĞ : Metal ve Ametal atomları arasında e- alışverişi ile oluşan bağa denir.Metal ve ametal atomları arasında oluşur.Metal atomu (+),Ametal atomu (-) yüklüdür.Elektron alışverişine dayalıdır. ( Metaller e- verir, Ametaller e- alır )Elektron veren atom (+),elektron alan atom (-) yüklü iyon durumuna geçerek birbirlerini çekerler. Bu çekim kuvveti iyonik bağdır. (+) Yüklü iyon Katyon, (-) yüklü iyon Anyon denir.İyonik bağlı bileşikler moleküler yapılı değildir. Örn : NaCl, MgO, K2O, CaF2 gibiİyonik bağlı bileşikler (tuz) kristal yapılıdır.İyonik bağ ile oluşan bileşiklere iyonik bileşik denir.Metalik ve ametalik özellikleri en fazla olan atomlar arasında oluşan bileşiğin iyonik özelliği en fazladır.İyonik bağlı bileşikler sert ve kırılgandırlar.Tel ve levha haline getirilemezler.Normal basınçtaki erime noktaları yüksektir.Katı halde iken elektrik akımını iletmez. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

NaCl (Yemek Tuzu Bileşiğinin Oluşumu ; Na atomu 1 e- verir (Neon soygazına benzer),Cl atomu 1 e- alır(Argon soygazına benzer) ve son katmanlarını 8 er e- na tamamlayıp (yemek tuzu) iyonik bağlı bileşik oluştururlar.

11 Na 17 Cl

z = p = e = 11 z = p = e = 17 z = p = e z = p = e İyon yükü = 0 İyon yükü = 0 p+ = 11 p+ = 17 e- = 10 e- =18 İyon yükü = + 1 İyon yükü = -1 (+ 1 yüklü katyon ) (- 1 yüklü anyon )

2- KOVALENT BAĞ :Ametal atomları kararlı yapıya ulaşmak için son yörüngedeki bazı elektronlarını ortaklaşa kullanırlar. Atomlar arasında elektronların ortaklaşa kullanılmasıyla oluşan bağa kovalent bağ denir. Örneğin iki hidrojen atomu elektronlarını ortaklaşa kullanarak aralarında kovalent bağ oluşturur. Böylece her bir hidrojen atomu kararlı hale gelir. Kovalent Bağ 2’ye ayrılır ;

POLAR KOVALENT BAĞ : Farklı tür ametal atomları arasında e- ortaklaşması ile oluşan çekim kuvvetidir. Örn; HF, NH3, CO2, CH4, H2O, H2S gibi. Örnek : Su (H2O) molekülünün oluşumu ; Su molekülü oluşurken Hidrojen atomları kararlı 2He atomuna,Oksijen atomu ise 10Ne atomuna benzeyebilmek için elektronlarını ortaklaşa kullanırlar.

Polar Kovalent Bağda atomların değerlik elektronlarını çekme güçleri farklı olduğu için molekülde (+) ve (-) kutup oluşur. Polar kutuplu anlamına gelir.Farklı cins ametal atomlarının elektronlarını ortaklaşa kullanması ile oluşur.Elektron almaya yatkın farklı ametal atomları arasında oluşur.Kovalent bileşikler molekül yapılıdırErime ve kaynama noktaları oldukça düşüktür.Kovalent bileşiklerin sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez.Şekerli su,alkollü su gibi.Kovalent bileşikler elektron-nokta formülü ile de gösterilirler.

Örnek : Su molekülünün oluşumu (1H, 8O )

H . İİ İİ

+ : = O = : H ._ . Ö ._. H ( H2O )H.

APOLAR KOVALENT BAĞ : Aynı tür ametal atomları arasında e- ortaklaşması ile oluşan çekim kuvvetidir.Örn; F2, O2,O3, Cl2, H2, N2 gibiÖrnek : H2 (Hidrojen gazı) molekülünün oluşumu ; Hidrojen molekülü oluşurken her bir hidrojen atomu diğer Hidrojen atomunun değerlik elektronunu ortaklaşa kullanarak kararlı 2He atomunun elektron dağılımına benzemeye çalışırlar.(Dublet Kuralı)

Apolar Kovalent bağda atomların elektron çekme güçleri eşit olacağından atomlarda (+) ve (-) kutup oluşmaz.Apolar kutupsuz anlamına gelir.Elektron-nokta yöntemiyle gösterilebilirler.Örnek : O2 molekülünün oluşumu ( 8O )

Örneğin iki hidrojen ( 1H) atomu, tek elektronlarını ortaklaşa kullanarak tekli kovalent bağ yapar.

Oksijen ( 8O) atomunun kararlı yapıya ulaşması için 2 elektronunu bir başka oksijen atomuyla ortaklaşa kullanması gerekir. Bunun gösterimi şöyledir. Azot ( 7N ) ise kararlı yapıya ulaşmak için 3 elektrona ihtiyaç duyar. İki azot arasında 3’er elektron ortaklaşa kullanılarak kovalent bağ oluşur.

BİLEŞİKLERİN OLUŞUMU : Elementler kararlı bir yapıya ulaşmak için kimyasal bağ yaparak bileşik oluştururlar.Katyonlarla anyonlar elektron alışverişi ile iyonik bağlı bileşik yaparlar.Katyon ve anyonların oluşturduğu bileşiğin formülü yazılırken önce katyon yazılır.Anyon ve katyonların sayı değerleri elementlerin sağ alt köşelerine çapraz olarak yerleştirilir. (Yük işaretleri dikkate alınmaz)Pozitif ve negatif yükler çaprazlandıktan sonra varsa sadeleştirme yapılır ve en sade hali yazılır.

Örnek : ANYON KATYON BİLEŞİK Al+3 O-2 Al2O3

Ca+2 O-2 CaO Mg+2 Br-1 MgBr2

NOT :(+) yüklü iyonlar oluşturan element atomları METALLER sınıfında (-) yüklü iyonlar oluşturan element atomları AMETALLER sınıfında bulunur. Metaller ametaller ile İYONİK BAĞ Ametaller kendi aralarında KOVALENT BAĞ yaparlar. Metaller kendi arasında bağ yapmaz. 8A grubu elementleri kararlı yapıya sahip oldukları için kimyasal bağ yapmazlar.

TEK ATOMLU İYONLAR

Katyonlar Anyonlar

+1 +2 +3 +4 –1 –2 –3

H+ Be+2 Al+3 Sn+4 F– O–2 N–3

Li+ Mg+2 Cr+3 Pb+4 Cl– S–2 P–3

Na+ Ca+2 Fe+3 Br–

K+ Ba+2 I–

Ag+ Zn+2

Cu+ Hg+2

Hg+ Pb+2

Cu+2

Fe+2

Sn+2

ÇOK ATOMLU İYONLAR

İyonun Adı İyonun Formülü

Fosfat PO4-3

Sülfat SO4-2

Nitrat NO3-1

Karbonat CO3-2

Hidroksit OH-1

Amonyum NH4+1

Hidronyum H3O+1

FİZİKSEL DEĞİŞME : Maddenin tanecik yapısı değişmeden sadece dış yapısında meydana gelen değişmelere denir.Örnek: Hal değişimi,ışığın kırılması, yoğurttan ayran yapılması,çözünmeler,gökkuşağı oluşumu,kırılma olayları vb.

KİMYASAL DEĞİŞME : Maddenin tanecik yapısının değişerek yeni maddeler oluşmasına denir.Örnek : Solunum,fotosentez,elektroliz,yanma olayları,mayalanma olayları,sütten peynir,yoğurt yapılması,üzümden sirke yapılması,çürüme olayları gibi.

ETKİNLİK

Bileşik Formülü

Kovalent Bağ

İyonik Bağ

Bileşiği oluşturan elementlerin adı Bileşikteki atom sayısı

Bileşikteki atom çeşidi1.ELEMENT 2.ELEMENT

(VARSA)

3.ELEMENT

AlCl3

KClNaClCaCO3

LiFH2SO4

CaOCH4

MgOHClMgF2

CaBr2

Al2(SO4)3

Al(OH)3

Ca(OH)2

Soru: 1. Teog / 2014 -2.dönem Soru: 1. SBS / 2013

KONU :3.KİMYASAL TEPKİMELER

KAZANIMLAR ;3. Kimyasal tepkimelerle ilgili olarak öğrenciler;3.1.Yükü bilinen iyonların oluşturduğu bileşiklerin formüllerini yazar.3.2.Çok atomlu yaygın iyonların oluşturduğu bileşiklerin (Mg(NO3)2, Na3PO4 gibi) formüllerinde element atomlarının sayısını hesaplar.3.3.Kimyasal bir tepkimeleri deneyle gösterir 3.4.Kimyasal değişimi atomlar arası bağların kopması ve yeni bağların oluşması temelinde açıklar.3.5.Kimyasal değişimlerde atomların yok olmadığını ve yeni atomların oluşmadığını, kütlenin korunduğunu belirtir.3.6.Basit kimyasal tepkime denklemlerini sayma yöntemi ile denkleştirir 3.7.Yanma tepkimelerini tanımlayarak basit yanma tepkimelerini formüllerle gösterir

İki yada daha fazla maddenin birbirleri ile etkileşerek kendi özelliklerini kaybedip yeni özelliklerde bir takım ürünler meydana getirmesine KİMYASAL OLAY, bunların FORMÜLLERLE gösterilmesine KİMYASAL DENKLEM denir. Örn: TUZ BileşiğiKimyasal tepkimelerde atom yoktan var edilemez yada varken yok edilemez.Dolayısıyla tepkimeye giren atom sayıları toplamı ile tepkime sonucunda oluşan atom sayıları toplamı eşit olmalıdır.

Kimyasal Tepkimelerde Kütlenin Korunumu Yasası ( Lavosier Yasası) Bir kimyasal tepkimede, tepkimeye giren maddelerin kütlelerinin toplamı, çıkan maddelerin kütlelerinin toplamına eşittir. Kimyasal tepkimeye giren atomların proton ve nötron sayılarında bir değişme olmaz. Yalnız elektron sayıları değişir. Kimyasal tepkime gerçekleştiğinde maddeleri oluşturan atomlar yer değiştirir ve madde bir başka madde veya maddelere dönüşür. Kimyasal tepkime sırasında;

Değişim geçiren maddelere yani reaksiyona girenlere REAKTİF, Yeni oluşan maddelere yani reaksiyondan çıkanlara ÜRÜN adı verilir.

Kimyasal tepkimeler sırasında meydana gelen değişiklikler, kimyasal denklemlerle gösterilir. Kimyasal denklemlerde giren ve çıkan maddeler formüllerle gösterilir. Fe + S FeS56 g 32 g 88 gGiren (Reaktif) Çıkan (Ürün)kütle = 56 + 32 = 88 g kütle = 88 g

Kimyasal Tepkimelerde Değişebilen Özellikler : Atomların elektron düzeni ve elektron sayılarıToplam mol sayısı, toplam molekülToplam hacimKatı,sıvı,gaz gibi fiziksel hallerRenk,koku,tat gibi fiziksel özellikler Kimyasal Tepkimelerde Değişmeyen Özellikler : Atom sayısı ve cinsiToplam kütleToplam proton sayısıToplam elektron sayısıToplam nötron sayısı

Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Denkleştirilmesi : Atom sayısı en fazla olan maddenin katsayısı 1 alınırGirenler ve ürünlerdeki atomların cins ve sayıları karşılaştırılır.Önce metallerin, sonra ametallerin katsayıları denkleştirilir.En son Hidrojen ve Oksijen atomları denkleştirilir.Na,Mg,Ca,…. gibi elementlerle CO2,CaCO3……gibi bileşiklerin başına tam sayı yazılır.1/2 , 3/2… gibi kesirli sayı kullanılmaz.Ancak N2, O2, H2, Cl2 gibi element moleküllerinin başına bu katsayılar getirilebilir. Örnek : H2SO4 + Al (OH)3 Al2(SO4)3 + H2O Atom sayısı en fazla olan madde Al2(SO4)3 olduğu için,bu maddenin katsayısı 1 alınır.Sayma işlemi aşağıdaki gibi yapılır ; Al2 ( SO4 ) 3

2 mol Al + 3 mol S + 12 mol O

Eğer bileşiğin başında katsayı varsa 2 Al2(SO4)3 gibi.O zaman bu katsayılar 2 ile çarpılır ;4 mol Al, 6 mol S, 24 mol O olur.

Not: Aynı koşullar altında (aynı sıcaklık ve basınçta) gerçekleşen gaz fazındaki kimyasal tepkimelerde element ya da bileşiklerin önünde yer alan katsayılar,gazların hacim oranlarını da belirtmektedir.

N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)

1 tane N2 3 tane H2 2 tane NH3

1 Hacim N2 3 Hacim H2 2 Hacim NH3

Örnek Soru : N2 + H2 NH3 Amonyak bileşiği 2 katsayısı ile denkleşir. Reaktif Ürün N – 2 N – 1 2 H - 2 H- 3N2 + H2 2 NH3 Amonyak bileşiğinin önüne 2 katsayısı konulunca Azot(N) denkleşti. Hidrojen 6 mol oldu .Şimdi de Hidrojeni denkleştirelim ;Reaktif Ürün N – 2 N – 1 2 2 (DENKLEŞTİ ) H - 2 H- 6 (Değişti) 3 katsayısı ile denkleşir. N2 + 3H2 2NH3 Reaktifteki Hidrojen 3 katsayısı ile 6 mol olur ve denkleşir Reaktif Ürün N – 2 N – 1 2 2 (DENKLEŞTİ ) H - 2 6 H- 6 6 (DENKLEŞTİ )

Aşağıda verilen tepkime denklemlerini denkleştiriniz. Soru :1. Zn + H2SO4 ZnSO4 + SO2 + H2O

Soru : 2. MnO2 + HCl MnCl2 + Cl2 + H2O

Soru : 3. C2H5OH + O2 CO2 + H2O

YANMA TEPKİMELERİ : Maddelerin Oksijenle girdiği tepkimelere denir.Ekzotermiktir.Bazı yanma tepkimeleri çok hızlı gerçekleşirken bazıları yavaş gerçekleşir.Besinlerin Oksijenle parçalanması,metallerin yanması Yavaş yanma,Odunun yanması,mumun yanması (ısı ve ışık saçan yanmalar) Hızlı yanmadır. 2 H2 + O2 2 H2O + Isı

C + O2 CO2 + Isı

C3H8 + 5O2 3 CO2 + 4 H2O + Isı

C2H5OH + 3 O2 2 CO2 + 3 H2O + Isı

C6H12O6 + 6 O2 6 CO2 + 6 H2O + Isı

2Fe + 3/2 O2 Fe2O3 + Isı

** Bileşiminde C,H veya C, H, O bulunduran bileşikler yandıkları zaman CO2 ve H2O oluşturur.

Kimyasal Tepkimelerin Grafikle Yorumlanması :Kimyasl Tepkimelerde zamanla tepkimeye giren maddelerin miktarı azalırken,tepkime sırasında oluşan maddelerin miktarı zamanla artar. X + Y Z + T Zamanla ZamanlaX ve Y Z ve TMiktarı MiktarıAzalır. Artar . Yukarıdaki tepkimenin molekül- zaman grafiği ;

Soru :1

Kimyasal tepkimede yer alan maddelerin molekül sayılarının zamanla değişimine ait grafik yandaki gibidir.Buna göre ;Tepkime denklemi N2 + 3H2 --- 2NH3 olabilir.Tepkimeye giren maddelerin tamamı harcanmıştır.Tepkimede toplam molekül sayısı korunmuştur.Yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız IB) Yalnız IIC) I ve IID) II ve III

Molekül Sayısı

Zaman

3

2

1

Z

X,Y

Soru :2. 2013 / SBS

KİMYASAL TEPKİME ÇEŞİTLERİ : BİRLEŞME ( SENTEZ ) TEPKİMELERİ : İki ya da daha çok element veya küçük molekülün birleşerek daha büyük ve karmaşık molekül oluşturdukları tepkimelerdir. Genel formülü ; A + B ---- AB şeklindedir. Örnek : C + O2 ---- CO2

H2 + Cl2 ---- 2 HCl Fe + S ---- FeS

BOZUNMA (AYRIŞMA ) TEPKİMELERİ : Birleşme tepkimesinin tersidir.Büyük ve karmaşık bir molekül parçalanarak küçük molekül veya elementlere dönüşür.Genel formülü ; AB ----- A + B şeklindedir. Örnek : 2 H2O ---- 2H2 + O2

2 KClO3 ------ 2KCl + 3O2

2 HgO ------ 2Hg + O2

YER DEĞİŞTİRME TEPKİMELERİ – I : Bir elementin bir bileşik ile tepkimeye girerek bileşikteki elementlerden birisinin yerini aldığı tepkimelerdir.

Genel formülü ; A +BC ----- AC + B şeklindedir. Örnek : Zn + 2HCl ---- ZnCl2 + H2

Mg + Cu ( NO3)2 ------- Mg ( NO3)2 + Cu

YER DEĞİŞTİRME TEPKİMELERİ – II : Bu tür tepkimelerde iki bileşik birbiriyle iyonlarını değiştirir.Bu tepkimeler genellikle sulu çözeltilerde gerçekleşir.

Genel formülü ; AC +BD ----- AD + BC şeklindedir. Örnek : AgNO3(Suda) + NaCl (Suda) ---------- AgCl (k) + NaNO3 (Suda)

ASİT - BAZ (NÖTRLEŞME) TEPKİMELERİ : Asit ve Baz etkileşimi ile olur. Örnek : NaOH + HCl ---------- NaCl + H2O BAZ ASİT TUZ SU YANMA TEPKİMELERİ : Yanıcı bir maddenin Oksijenle tepkimeye girmesine yanma denir.Yanma ile tepkimeye giren maddelerden oksit bileşikleri ile ısı enerjisi oluşur.Bu nedenle yanma tepkimeleri ekzotermik ( Isı veren) tepkimelerdir.

C –H içeren bileşiklerin yanma tepkimesi : Bu tür bileşikler tam olarak yakılırsa CO2 ve H2O oluşur.Örnek : CH4 + 2O2 ------- CO2 + H2O + Isı

Elementlerin yanma tepkimesi : Elementler yakılırsa Oksit bileşiği oluşur. Örnek : C + O2 -------- CO2 + Isı H2 + ½ O2 --------------- H2O + Isı

ENDOTERMİK TEPKİMELER : Dışarıdan ısı alarak gerçekleşen kimyasal tepkimelerdir.

Örnek : CaCO3 + Isı ------- CaO + CO2

EKZOTERMİK TEPKİMELER : Dışarıya ısı veren kimyasal tepkimelerdir.

Örnek : C + O2 -------- CO2

CH4 + 2O2 ----------- CO2 + 2H2O + Isı Genellikle yanma,nötrleşme ve radyoaktif tepkimeler ekzotermik tepkimelerdir.

Örnek Soru : Bir kimyasal tepkimede değişen ve değişmeyen özellikleri belirtiniz. • Molekül cinsi…………………………….• Atomun sayısı…………………………….• Atomun cinsi……………………………..• Fiziksel özellik…………………………….• Kütle………………………………………• Kimyasal özellik…………………………..• Toplam e- sayısı……………………………• Molekül sayısı…………………..................

Örnek Soru : 2 FeCO3 + XO2 Fe2O3 + Y CO2 X= ? Y=?

Örnek Soru : Aşağıda verilen bileşiklerin yazılışını yanına yazınız

• Sodyum Klorür ………………………….• Magnezyum Florür………………………• Alüminyum Bromür………………………• Amonyak…………………………………. Örnek Soru : Oksijen molekülünün ; Yapı ve molekül formülünü yapınız.

Konu : 4 ASİTLER BAZLAR TUZLAR KAZANIMLAR ; 4. Asit-baz tepkimeleri ile ilgili olarak öğrenciler;4.1.Asitleri ve bazları; dokunma, tatma ve görme duyuları ile ilgili özellikleriyle tanır.4.2.Asitler ile H+ iyonu; bazlar ile OH- iyonu ilişki kurar 4.3.pH`ın, bir çözeltinin ne kadar asidik veya ne kadar bazik olduğunun bir ölçüsü olduğunu anlar ve asitlik-bazlık ile pH skalası arasında ilişki kurar 4.4.Sanayide kullanılan başlıca asitleri ve bazları; piyasadaki adları, sistematik adları ve formülleri ile tanır 4.5.Gıdalarda ve temizlik malzemelerinde yer alan en yaygın asit ve bazları isimleriyle tanır

4.6. Günlük yaşamında sık karşılaştığı bazı ürünlerin pH`larını yaklaşık olarak bilir.4.7.Asitler ile bazların etkileşimini deney ile gösterir, bu etkileşimi “nötralleşme tepkimesi” olarak adlandırır, nötralleşme sonucu neler oluştuğunu belirtir 4.8.Asit-baz çözeltilerini kullanırken neden dikkatli olması gerektiğini açıklar; kimyasal maddeler için tehlike işaretlerinin anlamlarını belirtir 4.9.Asitlerin ve bazların günlük kullanımdaki eşya ve malzemeler üzerine olumsuz etkisinden kaçınmak için neler yapılabileceğini açıklar 4.10.Endüstride atık madde olarak havaya bırakılan SO2 ve NO2 gazlarının asit yağmurları oluşturduğunu ve bunların çevreye zarar verdiğini fark eder 4.11.Suları, havayı ve toprağı kirleten kimyasallara karşı duyarlılık edinir.

ASİTLER : Sudaki çözeltilerine H+ iyonu verebilen maddelere denir.Suda % 100 iyonlaşabilen asitler Kuvvetli Asit, Suda çözündüğü halde düşük oranda iyonlaşabilen asitler Zayıf Asitler denir.Asitlerin canlıların yaşamında önemli etkileri vardır.Limon,elma,portakal gibi meyvelerin tadı ekşidir.Böyle besinlerin yapısında asit vardır. Elma Malik Asit (C4H6O5)

Limon,portakal,greyfurt Sitrik Asit ( C6H8O7 ) Çilek Folik Asit (C19H19N7O6 ) Üzüm Tartarik Asit (C4H6O6) Sirke Asetik Asit (CH3COOH)

Ayran,yoğurt Laktik Asit-Süt asidi- (C3H6O3) Reçel Koruyucu Sorbik Asit (C6H8O2 ) Meyve suyu ve turşu koruyucu Benzoik Asit (C6H5COOH ) Isırgan otu ve karıncada Formik Asit (H-COOH)

Yapısında C elementi bulunmayan asitlere İnorganik asitlerC elementi dolayısıyla karboksil (-COOH) grubu içeren asitlere Organik Asitler denir.Yapısında H atomu bulunmadığı halde asit özelliği gösteren maddeler de vardır.Bunlar sudaki H+ iyonunu açığa çıkarır. Örn : CO2 , SO2

Yapısında Hidrojen atomu bulunduran her madde de asit özelliği göstermez.Örn : CH4 (Metan), C2H5OH (Etil alkol), C6H12O6 (Glikoz ),NH3 (Amonyak – BAZ -)

ASİTLERİN ÖZELLİKLERİ : 1- Tatları ekşidir.( Limon,Sirke vb)2- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.(Saf halleri iletmez)3- Mavi turnusolu kırmızıya çevirirler.(Turnusol likenden elde edilir.) Metiloranj (Sarı) damlatılınca renk kırmızıya dönüşür. Fenolftalein (Renksiz) damlatılınca yine renksiz kalır.

İndikatör (Ayıraç) Nötr halde Asidik Ortamda Turnusol Mavi KırmızıMetil Oranj Sarı KırmızıFenol Ftalein Renksiz Renksiz

4- Li, Na, K, Ca, Mg, Al, Zn gibi aktif metallerle tepkime sonunda metal tuzu ve H2 gazı açığa çıkarır.Mg + 2 HCl --------- MgCl2 + H2

Metal Asit Metal Tuzu Hidrojen gazı

5- Bazlarla tepkimeye girerek (nötrleşme) tuz ve su oluştururlar. HCl + NaOH ------------- NaCl + H2O Asit Baz Tuz Su 6- Mermeri aşındırırlar.7- Metlerle tepkimeye girdiklerinden cam yada plastik kaplarda saklanırlar.8- Asitler asitlerle tepkimeye girmez.9- Tahriş edici özellikleri vardır. 10- CO2 , NO2 gibi ametal oksitler asidik özellik gösterir.11- Çözeltilerindeki H+ derişimi OH- derişiminden fazladır.12- Çözeltilerindeki pH değeri 0 ile 7 aasındadır.( pH < 7 ) Bir çözeltinin pH değeri küçüldükçe asidik özelliği artar.13- Altın ve Platin gibi soy metaller hiçbir asitle tepkime vermezler.14- Bakır,Gümüş ve Civa yarısoy metalleri sadece H2SO4 ve HNO3 gibi Oksijenli asitlerle tepkime verirler.Cu + 2H2SO4 ----- CuSO4 + SO2 + 2 H2O 15- Halojen asitlerden HF hariç hepsi kuvvetli asittir. (HCl, HBr, HI,….gibi)

HCl ( Hidroklorik Asit = Tuz Ruhu) Banyo ve tuvalet temizliklerinde kullanılır. H2SO4 (Sülfürik Asit = Zac yağı ) Gübre üretiminde,boya sanayinde,patlayıcı madde yapımında kullanılır. HNO3 ( Nitrik Asit = Kezzap ) Dinamit ve nitratlı gübrelerin üretiminde kullanılır. HCOOH (Formik Asit = Karınca Asidi ) Mikrobik bozulmayı önlemek için gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. CH3COOH ( Asetik Asit = Sirke ) Sirkeye ekşilik veren maddedir.Salata,turşuya konur,kimya alanında kullanılır.

C6H5COOH ( Benzoik Asit ) Hazır meyve suları,reçel,gazlı içecekler,turşu ve ketçap gibi ürünlerin bozulmasını önlemek için kullanılır.Bir çok bitkinin yaprak,kabuk ve meyvelerinde bulunur C6H8O2 ( Sorbik Asit ) Küf ve mayaların gelişmesine engel olur.Bu nedenle yiyeceklerde koruyucu olarak kullanılır. Aminoasitler Proteinlerde bulunur. C3H6O3 ( Laktik Asit ) Ayran, yoğurt gibi besinlerde bulunur. Ayrıca kaslarımız çok çalıştığında yorgunluğa bağlı olarak laktik asit salgılanır.

BAZLAR : Sulu çözeltisine Hidroksit ( OH- ) iyonu verebilen veya H+ iyonu alabilen maddelere BAZ denir .En çok karşılaşılan bazlar ;FORMÜLÜ ADI SUDAKİ İYONLAŞMASI

Kuvvetli Baz NaOH Sodyum Hidroksit NaOH ---su----- Na+ + OH-

KOH Potasyum Hidroksit KOH ---su------ K+ + OH-

Ca( OH)2 Kalsiyum Hidroksit Ca (OH)2 ---su---- Ca+2 + 2OH-

Zayıf BazMg (OH)2 Magnezyum Hidroksit Mg (OH)2 ---su---- Mg+2 + 2OH-

Al (OH)3 Alüminyum Hidroksit Al (OH)3 ---su---- Al+3 + 3OH-

NH3 Amonyak NH3 +H2O ---su----NH4 + OH-

Kuv

vetli

Baz

Zayı

f B

az

BAZLARIN KULLANIM ALANLARI : NaOH ( Sodyum Hidroksit = Sud Kostik ) : Nem çekici katı bir maddedir. Yapay ipek, sabun, kağıt, tekstil, boya,deterjan endüstrisinde kullanılır. KOH ( Potasyum Hidroksit = Potas Kostik ) : Arap sabunu üretiminde, pillerde ve gübre yapımında kullanılır. Ca(OH)2 ( Kalsiyum Hidroksit = Sönmüş Kireç ) : Kireç ve çimento yapımında kullanılır. NH3 (Amonyak) : Renksiz,keskin kokulu,oda sıcaklığında gaz haldedir.Azotlu gübrelerin yapımında, üre,boya,ilaç,plastik madde üretiminde kullanılır.Ayrıca sulu çözeltileri temizlik işlerinde kullanılabilir.

BAZLARIN ÖZELLİKLERİ : 1- Tatları acıdır.2- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.3- Kırmızı turnusol kağıdını maviye,fenolftaleini pembeye çevirirler.4- Ele kayganlık hissi verir.5- Sulu çözeltilerinde OH- iyonu derişimi fazladır. NaOH -------Su----- Na+ + OH-

6- Asitlerle etkileşerek tuz ve su oluştururlar (Nötrleşme) NaOH + HCl ---------- NaCl + H2O BAZ ASİT TUZ SU 7- Aşındırıcı,parçalayıcı özelliği vardır

8- Metallerin Oksijenle oluşturduğu bileşiklerin sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. ( K2O, MgO, CaO )9- Metallerin çoğuna etki etmezler ancak Al,Zn,Pb,Sn,Cr gibi anfoter metallere etki ederler. H2 gazı açığa çıkar. Zn + 2 NaOH --- Na2ZnO2 + H2 ANFOTER MADDE : Kuvvetli asitlere karşı baz, kuvvetli bazlara karşı asit özelliği gösteren maddelere denir. ( Al, Zn, Cr, Pb, Sn )10- Suda çözündüğünde tamamen iyonlaşan bazlar Kuvvetli Bazlardır. NaOH. KOH, Ba(OH)2 gibi Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşan bazlar Zayıf Bazlardır.NH3

11- Periyodik cetvelde sağa doğru gidildikçe baz özelliği azalır. NaOH - Mg(OH)2 - Al(OH)3 - Si(OH)4

Baz kuvveti AZALIR.

12- Peiyodik cetvelde bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe Baz kuvveti artar LiOH NaOH Baz kuvveti ARTAR KOH

13- Bazlar ametal oksitlerle(Asit oksitler) birleşerek tuzları oluşturur. Ca(OH)2 + N2O5 Ca(NO3)2 + H2O BAZ Asit Oksit TUZ SU 14- Metil Oranjı Sarı renge çevirirler. İndikatör Nötr Halde Bazik OrtamdaTurnusol Kırmızı MaviFenolFtalein Renksiz PembeMetil Oranj Sarı Sarı 15- Cam ve porselenleri aşındırırlar.

PH ÖLÇEĞİ : Bir maddenin asidik,bazik veya nötr olup olmadığı, asidik veya bazik ise kuvvetli olup olmadığını anlamak için kullanılan ölçeğe pH ölçeği denir.14 birime ayrılır ;

A S İ T L E R B A Z L A R

1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

TUZ

Asidik Özellik ARTAR Bazik Özellik ARTAR

TUZLAR : Asit ve bazların nötrleşme tepkimelerinden oluşan maddelere tuz denir. ASİT + BAZ TUZ + SU NaCl Sodyum Klorür ( Yemek Tuzu )Na2CO3 Sodyum KarbonatCaCl2 Kalsiyum Klorür ( Yollarda buzu eritmede kullanılır)CaCO3 Kalsiyum Karbonat (Diş macunu,çimento yapımında,cam endüstrisinde kullanılır.) TUZLARIN ÖZELLİKLERİ : 1- İyonik yapıda olduklarından suda çözünürler.2- Sulu çözeltileri ve sıvı halleri elektrik akımını iletir.3- Katı halde elektriği iletmezler.4- Erime ve kaynama noktaları yüksektir.

ASİT YAĞMURLARI : Fosil yakıtların yanması sonucu açığa çıkan gazlar ve egsoz gazları, hava kirliliğine yol açar.Özellikle CO2, SO2 ve NO2 gazları havayı en çok kirleten gazlardır.Bu gazlar havadaki su buharı ile tepkimeye girerek H2SO4 ve HNO3 gibi asitlerin oluşumuna neden olur. SO2 + H2O H2SO4 NO2 + H2O HNO3

Asit özelliği taşıyan bu maddeleri içeren yağmura asit yağmuru denir.Asit yağmurları insanlara, bitki örtüsüne, hayvanlara, metal ve mermer yüzeylere zarar verir. Tarihi eserleri aşındırarak yok olmasına neden olur. Bitki örtüsüne zarar verirken aynı zamanda toprağın verimliliğini de düşürür. Denizlere, göllere, akarsulara karışan asit yağmurları bu suların pH değerlerini düşürerek bu sularda yaşayan canlıların yaşamlarını tehlikeye atar.

Asit Yağmurlarına karşı alınabilecek önlemler ;

1- Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır.2- Çevremizin ağaçlandırılmasına özen gösterilmelidir. Ancak bu yapılırken kışın yaprak döken ağaçlar seçilmemelidir.3- Evlerde ve işyerlerinde fosil yakıtlar yerine doğalgaz gibi zararsız yakıtlar tercih edilmelidir.4- Güneş, rüzgar ve hidroelektrik santralleri gibi doğaya zarar vermeyen enerji kaynaklarından yararlanılmalıdır.

KONU : 5. SU ARITIMI KAZANIMLAR : 5. Su kimyası ve su arıtımı ile ilgili olarak öğrenciler;5.1.Sert su, yumuşak su kavramlarını anlar ve sertliğin neden istenmeyen bir özellik olduğunu açıklar 5.2.Sularda sertliğin nasıl giderileceğini araştırır.5.3.Suların arıtımında klorun mikrop öldürücülük etkisinden yararlanıldığını araştırarak fark eder.

Su arıtımı : Sudaki yabancı maddelerin çeşitli yöntemlerle uzaklaştırılmasına su arıtımı denir. Sular geçtikleri ortamlardaki bazı tuzları çözer bu maddelere göre değişik iyonlar içerirler.

Sert Su : Bazı sularda çözünen Mg+2 ve Ca+2 iyonlarını içeren tuzlar fazladır. Böyle sulara sert su denir.Diğer adı kireçli sudur.Yumuşak Su : Bazı sularda çözünen Mg+2 ve Ca+2 iyonlarını içeren tuzlar azdır. Böyle sulara yumuşak su denir.

Sert Sular ; • Çaydanlık dibinde tortu oluşturur• Camları matlaştırır• Rezistanslarda tortu oluşturarak makine ve ev aletlerinin bozulmasına beden olur.• Çamaşır ve bulaşık makinelerinde daha çok elektrik sarfiyatı ile çeşitli arızalara sebep olurlar.• Çamaşırları yıpratır ve soldurur.• Lavabo, küvetler,musluklar, çaydanlıklar vb eşyalarda zamanla kalıntılar oluştururlar.• Temizlik maddelerinin etkinliğini azaltarak daha fazla temizlik malzemesi kullanılmasına sebep olurlar• Normal sertlikteki suların sağlığımıza zararı olmadığı gibi alınan iyonlar nedeniyle kemik gelişimine faydalı bile olabilirler.Sağlık için normal sertlikteki sular, eşyalar için yumuşak sular tercih edilmelidir.

Sert Suların Sertliğini Giderme Yolları ; Sular kaynatılabilir. Suyu kaynattığımızda sertlik veren iyonlar kalsiyum karbonat halinde dibe çöker su yumuşatılmış olur.İyon değiştirici reçine yastıklar kullanılır.Su reçine yastıklardan geçerken Na+ iyonları ile suda bulunan Ca+2 ve Mg+2 iyonları yer değiştirir.

Dezenfeksiyon : Suların sağlıklı olarak kullanılabilmesi için bakteri ve mikroorganizmalardan arındırılmaları gerekir. Arındırma işlemine dezenfeksiyon denir. En çok kullanılan dezenfeksiyon yöntemi klorlamadır. Klor suya karıştırıldığında sudaki bazı mikroorganizmalarla tepkimeye girerek zararlı etkilerini yok eder. Bu amaçla kullanılan maddelere ise dezenfektan adı verilir.Klorlama : En eski ,en ucuz ve en yaygın dezenfektan (mikrop öldürücü)dır.Klor kalıcı etkilere sahiptir. Suya karıştığında içindeki mikroplara etki ederek onları öldürür. Dezenfeksiyon işlemi sert suları yumuşatmaz, sadece mikroplardan ve bazı kimyasal maddelerden arındırılır. KOROZYON : Metal bir malzemenin içinde bulunduğu nemli ortamda tahribata uğramasıdır.Korozyon sonucunda pas oluşur.Metal malzeme zamanla aşınır ve kullanılamaz hale gelir.Bunun için genellikle açıkta kalan metaller boyanır.Ya da başka metallerle kaplanır..