1

MakroekonomiII

Ligjërata 2Hyrje dhe konceptet

kyçe

Ekonomiksi

Mirkoekonomia: sjellja e agjentëve ekonomik

Makroekonomia: studimi i ekonomisë në tërësi

Ekonomistët përdorin tri mjete:

1.Algjebra për të siguruar se logjika është në rregull

2.Grafikët për të ndërtuar intuitën, dhe

3.Fjalët për të shpjeguar rezultatet

2

3

NJË VËSHTRIM I SHKURTËR MBI

MAKROEKONOMINË Makroekonomia studion bashkëveprimin në mes të tregjeve të të mirave, të punës dhe aktiviteveve, si dhe të bashkëveprimit të ekonomisë kombëtare në kuadër të tregtisë ndërkombëtare

•Lihen sjelljet individuale (p.sh. nuk maten çmimet në një degë të caktuar por në ekonominë si tërësi)

•Përdorimi i teorisë në shpjegimin e fenomeneve në ekonomi

Ende mbetet aktuale pyetja: A mund dhe a duhet të ndërhyj qeveria në ekonomi?

4

SHKOLLAT E NDRYSHME TË MENDIMIT

MAKROEKONOMIK

Shkollat (vitet e 60ta)

1. Klasike (Friedman)

-Punëzënia e plotë

-Përdorimi i plotë i resurseve

-Tregjet përshtaten

-Ekuilibri i tregut

-Agjentët ekonomik maksimizojnë

2. Kejnsiane (Keynes)

- Mospërdorimi i plotë i resurseve ekonomike dhe ekuilibri ekonomik

-Papunësia

-Tregjet dështojnë

-Trade-off papunësi-inflacion

-Problemet e informacionit

-Kosto e ndryshimit të çmimeve

Duke nisur nga ajo se a duhet apo jo të ndërhyjë shteti në zgjidhjen e problemeve makroekonomike; dy rryma kryesore të mendimit ekonomik

(vitet e 70ta) Shkolla neoklasike (Lucas,

Barro, Prescott): vazhdim i asaj klasike

Pamundësia e papunësisë jovullnetare: cdo person i papunë që deshiron të punoj do të ofroj uljen e pagë derisa të gjej punë

Cdo shitës do të zbret cmimet derisa cmimi të siguroj shitjen e produkteve

Kensianistët e rinj (Akerlof, Romer, Blanchard, Mankië): vazhdim i teorisë së Keynes-it

5

Variablat/problemet kryesore

makroekonomikeNumëro?Pse me rëndësi?

6

7

Problemet kryesore makroekonomike

1. Si të shpjegohet papunësia e lartë?

Ekzistojnë disa teori për shpjegimin e papunësisë,

Disa politika për zvogëlimin e saj (ulja i taksave, rritja e shpenzimeve qeveritare, kompenzimi për të papunët, etj.)

PROBLEMET KRYESORE

MAKROEKONOMIKE

2. Si të shpjegohet inflacioni?

Hiperinflacioni dhe shkaktarët e tij,

Ulja e inflacionit: politika monetare

3. Kush e përcakton rritjen ekonomike?

Cka është rritja ekonomike? Politikat adekuate për

rritjen ekonomike (të qëndrueshme)

Ndërhyrja apo mosndërhyrja e shtetit në ekonomi

8

9

Qëllimet e qeverisë/Treguesit makroekonomik

Politika

Fiskale

Politika Monetare

Politika e të

Ardhurave

Politikat e Marrëdhënieve

Ekonomike me Jashtë

QEVERIA QENDRORE

Instrumentet e Politikave Makroekonomike

Qëllimet e Politikave Makroekonomike

INFLACIONI ULËT

PAPUNËSIA E ULËT

RRITJE EKONOMIKE

10

OBJEKTIVAT KRYESORE MAKROEKONOMIKE DHE

MJETET POLITIKE TË REALIZIMIT TË TYRE

Mjetet që përdor qeveria për arritjen e këtyre objektivave janë:1. Politika fiskale

Të hyrat dhe të dalat publike

2. Politika monetare Oferta monetare dhe roli i

bankës qëndrore

3. Politika e të ardhurave Politika mbi pagat dhe Politikat mbi çmimet

4. Politikat e marrëdhënieve ekonomike me botën e jashtme

Politikat tregtare Politikat valutore

11

Matja e GDP-së

Produkti i përgjithshëm si tregues sintetik i aktivitetit ekonomik

Pse përdoret GDP? Përdoret për të vlerësuar se

a janë arritur objektivat e caktuara

Përdoret për të bërë krahasime me vendet tjera

12

MATJA E PRODUKTIT TË PËRGJITHSHËM

Mënyrat e matjes së produktit të përgjithshëm

1. Mënyra e prodhimit (ana e prodhimit):

Duke mbledhur vlerën e të gjitha produketeve dhe shërbimeve përfundimtare

Koncepti i vlerës së shtuarVlera e prodhimit-vlera e të mirave

të ndërmjetme (lënda e parë) të përdorura gjatë procesit të prodhimit

13

MATJA E PRODUKTIT TË PËRGJITHSHËM

2. Mënyra e shpenzimeve: Duke mbledhur të gjitha shpenzimet e

subjekteve të ndryshme => shpenzimet kombëtare që shënohen si:

E = C + I + G + NX

3. Mënyra e të ardhurave Duke mbledhur të ardhurat e të gjithë

zotëruesve/pronarëve të faktorëve të prodhimit

Kompenzimet e punonjësve (pagat etj.) Të ardhurat e firmave jo aksionare Të ardhurat e individëve nga renta Të ardhurat korporative (para taksave) Interesi neto

Shembull:- Një pjesë re të hyrave grumbullohet nga

shteti ne formë të tatimit- Një pjesë u paguhet punëtorëve, - Pjesa tjetër I mbetet firmës

GDP

• Bazuar në prodhim: është baraz me vlerën e të mirave dhe shërbimeve përfundimtare

• Bazuar në prodhim: GDP është vlera e shtuar në ekonomi gjatë një periudhe të caktuar

• Nga ana e të ardhurave: GDP është shuma e të ardhurave në ekonomi gjatë një periudhe të caktuar

14

15

Rritja ekonomike• Si matet?• Periudha kohore?• Rritje ekonomike e

qëndrueshme• GDP nominale: produkti

total I ekonomisë me cmimet e periudhës përkatëse kur prodhohet produkti

• GDP reale: produkti total I prodhuar në cdo periudhë me cmimet e një viti bazë

• GDP per kokë banori=GDP/numri i banorëve

16

Rritja ekonomike

(GDPt-GDPt-1)/GDPt-1T-periudha raportueseT-1 peirudha bazë/krahuesePeriudhat me rritje pozitive

të GDP=ekspansion

Periudhat me rritje negative të GDP=recesion

Dy ose tre tremujorësh në vazhdimësi

17

Matja GDP-së

Problemet në llogaritjen e GDP-së Problemi i agregimit të

produketeve dhe shërbimeve të ndryshme

Problemi i rritjes së çmimeve që mund të shpie në konkludimin se është rritur GDP

Pamundësia për të përfshirë përmirësimin e cilësisë dhe rënien e çmimit

18

Problemet në përllogaritjen e

GDP-së: shembullCilësia e produkteve dhe

shërbimeve:Kompjuterët: a mund të

supozojmë se kompjuteri i prodhuar në vitin 1990 ka të njejtën cilësi sikur ai i prodhuar në vitin 2000

Vitin e kaluar kompjuteri me shpejtësi 300 megaherc

Tani me 400

19

Hedonic pricing

Hedonic pricing: hedone=kënaqësi që ofron një produkt në këtë rast

Cilësia e kompjuterëve është rritur për 15%

Cmimi ka rënë për 10%Atëherë=15+10=25% rënie

në cmim

Cfarë problemi në përllogaritje?

20

Inflacioni dhe GDP real

GDP real (e korigjuar oër inflacionin):

Merr për bazë cmimet konstante e jo ato aktuale

Shembull: GDP nominal përgjatë 12 viteve: 6.9%

• GDP real: 2.3%6.9-2.3=??? Norma mesatare e inflacionit

gjatë kësaj periudhe 4.6% në vit

21

GDP nominal dhe real

GDP nominal=GDP realKush shkakton rritjen e

GDP-së real: 1.Sasia e resurseve në

ekonomi: fuqia punëtore, kapitali

2.Rritja e eficiencës/produktivitetit

3.Mosshfrytëzimi I resurseve në dispozicion

22

Ushtrim

Llogarit GDP-në nominale dhe reale

1997 1998 P Q P QBeer $25 100 $32 110Pizza $8 300 $10 295

23

PapunësiaSi matet dhe si shprehet

papunësia?Norma e papunësisë=numri i

të papunëve/fuqia punëtoreFuqia punëtore=të punësuarit

+ të papunëtCka përcakton nëse që një

person të konsiderohet si i papunë:

Deri vonë shënimet nga zyrat e të papunëve

Tani statsitikat nxirren duke organizuar anketa me familjet (në SHBA intervistohen 60,000 familje cdo muaj)

24

Papunësia

Llogari normën e papunësisëTë punësuar= 131.4 milionëTë papunë: 6.2 milionë

Kujdes: vetëm ata që kërkojnë punë përfshihen në fuqinë punëtore!

Personat e dëshpëruar: ata që heqin dorë nga të kërkuarit punë

Atëherë kur norma e lartë e papunësisë kemi normë të ulët të pjesëmarrjes në fuqinë punëtore

Pjesëmarrja në fuqinë punëtore=Fuqia punëtore/popullsia në moshën për punë

25

Pse është papunësia në fokus?

1. Tregon nëse ekonomia është duke punuar në nivelin e duhur optimal, dhe

2. Papunësia ka pasoja sociale

26

Rritja dhe papunësia

• Papunësia dhe aktivitetet: lidhja në mes të ndryshimit në papunësi dhe GDP-së

Ligji i Okunit: rritja e prodhimit përcillet me rënie të papunësisë; dhe rënia e prodhimit përcillet me rritjen e papunësisë

27

Rast studimiPapunësia në Spanjë në vitin 1998

ishte llogaritur në 19%Si është llogaritur: 60,000 anketa

më familjeNë vitin 1995 një anketë me pyetje

për të evidentuar praninë e ekonomisë jo-formale

Ekonomia jo-formale 10-15%Pse kjo papunësi:Beneficionet sociale nga shteti (4

deri 24 muaj, 60-70% të pagës)=nuk arsyetohet përmes beneficione

Si po mbiejtojnë të papunët: Struktura familjare (vetëm 10% të familjeve nuk kanë pasur asnjë anëtar të punësuar)

28

Inflacioni

GDP deflatore: GDP nominale/GDP reale

Indeksi i cmimeve të konsumit (consumer price index CPI)

.

29

Pse të brengosemi për inflacionin?

• Rriten cmimet• Nuk korigjohen

beneficionet sociale, pensionet (në SHBA korigjohen me CPI)

• Rriten të hyrat, rritet baza tatimore e punëtorëve

30

31

INFLACIONI, RRITJA DHE PAPUNËSIA

Ciklet e biznesit dhe hendeku i prodhimit

Cikli i biznesit përfaqëson një rritje dhe rënie të aktivitetit ekonomik

Hendeku i prodhimit=produkti aktual – produkti potencial (?)

GDP prijës/potencialVlera e prodhimit kur e

gjithë fuqia punëtore dhe kapitali shfrytëzohet,

• Toka dhe aftësitë ndërmarrëse shfryëzohen tërësisht

32

33

LIDHJET MIDIS VARIABLAVE

MAKROEKONOMIKE Të gjitha variablat

makroekonomike duhet parë si të ndërlidhura

Rritja ekonomike përcillet:

me papunësi të ulët dhe inflacion të lartë

Ligji i Okunit: kur ritmi i rritjes është mbi ritmin e prirjes prej 2.25%, norma e papunësisë bie.

u= – 0.5(y – 2.25) Kurba e Philipsit

34

INFLACIONI, RRITJA DHE PAPUNËSIA

Rritja ekonomike=rritja e standardit jetësor: GDP nominal, real për kokë banori!

Inflacioni: ritmi i rritjes, në përqindje i nivelit të cmimeve gjatë një periudhe të dhënë: pasojat e inflacionit: rënia e fuqisë konsumuese

Papunësia e lartë=> efekte negative në ekonomi dhe probleme sociale

Kurba e Philips-it

Inflacioni dhe papunësia: lidhje negative (kurba e Philips-it); kur norma e papunësisë e ulët, inflacioni rritet

Kur norma e papunësisë e lartë, inflacioni bie

Diskuto pse egziston kjo lidhje?

35

Rritja dhe papunësia

Ligji i OkunitNë hartimin e politikave:

papunësia 9% sa gjatë duhet pritur për tu kthyer në papunësi prej 6%

3 vite me nga 4.25%Cdo vit rritje prej 2% mbi

prirjen dhe si rezultat 1% ulje në normën e papunësisë

36