IWONA WOŹNIEWSKA (PEDAGOG, SOCJOTERAPEUTA)

AGRESJA u

dzieci

1. Rozwój emocjonalny dziecka

2. Socjalizowanie emocji

3. Kompetencje emocjonalne

4. Dzieciece wybuchy złosci Przyczyny pojawiania sie zachowan trudnych u dzieci

5. Procedury redukowania zachowan agresywnych

PRZEBIEG

MODUŁU

AGRESJA

Istota emocji

Dzieci poznają emocje głównie w kontekście

kontaktów z innymi ludźmi. W JAKI SPOSÓB UCZYMY SIĘ ZROZPOZNAWAĆ EMOCJE?

Świadomość własnych stanów

emocjonalnych

Kontrola jawnych

oznak emocji

Rozpoznawanie emocji

innych osób

Świadomość własnych stanów

emocjonalnych

W jakich sytuacjach się złościmy?

W jaki sposób rozpoznajemy, ze ogarnia nas złość?

Jak wygląda Twoja złość? Jakie należy mieć

kompetencje, aby rozmawiać o emocjach?

KLUCZOWA UMIEJĘTNOŚĆ: kontrolowanie własnych uczuć i zachowań

KIEDY DZIECKO ZACZYNA ROZPOZNAWAĆ EMOCJE?

Kontrola jawnych oznak

emocji Każda kultura dysponuje

regułami, określającymi to co jest dopuszczalne w okazywaniu uczuć.

W największym stopniu te reguły dotyczą agresji, którą należy powstrzymywać i przeciwstawiać się jej sposobami najmniej szkodliwymi dla życia społecznego.

Dzieci muszą nauczyć się oddzielać wewnętrzne odczucia od ich zewnętrznej reprezentacji. SOCJALIZACJA EMOCJI

Rozpoznawanie emocji innych

osób

Zdolność do odczytywania wewnętrznych uczuć innych osób na postawie ich zewnętrznego zachowania jest podstawą w budowaniu relacji społecznych.

Rozpoznawanie emocji innych osób umożliwia dziecku dostrojenie swojego zachowania.

Zakres zewnętrznych oznak emocji w obrębie jednego społeczeństwa jest stosunkowo ograniczony. GENERALIZACJA

Tata wrócił z pracy ze zmarszczonym czołem, kąciki ust skierowane w dół, nic nie mówi, unika kontaktu wzrokowego = gniew, frustracja (podjęte zachowanie: trzymać się z daleka)

Mama wróciła z pracy uśmiechnięta, mówi łagodnym tonem głosu = szczęście, zadowolenie (podjęte zachowanie: podejść i się przytulić)

JESTEM ZŁA KIEDY MOJE DZIECKO …JESTEM ZADOWOLONA KIEDY MOJE DZIECKO…MOJE DZIECKO JEST ZŁE KIEDY JA…MOJE DZIECKO JEST ZADOWOLONE KIEDY JA…

Składnik fizjologicz

ny

Zdarzenie

wywołujące

Osobiste doświadczenie

Widoczna zmiana zachowa

nia

EPIZOD EMOCJONAL

NY

Lęk Gniew

Obrzydzenie

Smutek

Zaskoczenie

Radość

EMOCJE PIERWOTNE

EMOCJE EKSPESJA TWARZY REAKCJE FIZJOLOGICZNE

FUNKCJA ADAPTACYNA

Gniew Obniżenie i zbliżenie do siebie brwi, usta otwarte bądź wargi zaciśnięte.

Przyśpieszona akcja serca, podwyższona temperatura skóry, wypieki na twarzy

Przezwyciężenie przeszkody, osiągnięcie celu

Lęk Oczy szeroko otwarte, intensywnie wpatrzone w bodziec.

Przyśpieszona akcja serca, obniżenie temperatury skóry, posapywanie.

Rozpoznanie zagrożenia, uniknięcie niebezpieczeństwa.

Obrzydzenie Nos zmarszczony, policzki i górna warga uniesione.

Spowolnienie akcji serca, podwyższona oporność skóry.

Unikanie szkodliwego źródła.

Smutek Kąciki ust opuszczone, podciągnięty podbródek.

Spowolniona akcja serca, niska temperatura skóry, niskie przewodnictwo skórne

Zachęcanie innych do pocieszenia

Radość Kąciki ust uniesione i cofnięte, oczy przymrużone.

Przyśpieszona akcja serca, podwyższone przewodnictwo skórne

Sygnał do życzliwego kontaktu

Zaskoczenie Oczy szeroko otwarte, stała orientacja w kierunku bodźca.

Spowolniona akcja serca, oddech zawieszony, spadek napięcia mięśni.

Poszerzenie pola widzenia, przygotowanie do zdobycia nowego doświadczenia

Socjalizowanie emocji

Pierwszym kontekstem nabywania przez dziecko wiedzy o emocjach jest rodzina.

Rodzaj relacji z innymi określa sposób i zakres socjalizacji emocjonalnej.

Odnosi się do bezpośrednich instrukcji wydanych przez rodzica. „chłopaki nie płaczą”, „nie ma co się bać psa”, „uśmiechnij się jak babcia daje Ci prezent”.

Trenowanie Dzieci w sposób nieunikniony naśladują rodziców, na podstawie obserwacji i naśladowania uczą się sposobów zachowania.

ModelowaniePrawa uczenia się. Konkretne wyrazy emocji najczęściej występują po odpowiednich wyrazach emocji z drugiej strony.

Uczenie się zbieżności

Kompetencje

emocjonalne

1. Świadomość własnego stanu emocjonalnego

2. Zdolność dostrzegania cudzych emocji 3. Zdolność używania słownictwa

związanego z emocjami4. Zdolność do współczującego

zaangażowania w cudze doświadczenia emocjonalne

5. Wiedza o tym, że wewnętrzne stany emocjonalne nie muszą korespondować z ich zewnętrznymi objawami, zarówno u siebie jak i u innych

6. Zdolność adapcyjnego radzenia sobie z przykrymi emocjami

7. Świadomość ze emocje określają rodzaj relacji, wzajemność emocjonalna

8. Zdolność do samoregulacji emocjonalnej – poczucie kontroli i akceptacja swoich stanów emocjonalnych

Strategie autoregulacji emocji

Strategia Zachowanie Moment pojawienia się

Przekierowanie uwagi Odwracanie wzroku od źródła pobudzenia emocjonalnego

Około 3 miesiąc życia

Samouspokajanie Poszukiwanie dorosłego

Ssanie palca, kręcenie loków, kołysanie się. Uczepianie się, podążanie za, przywoływanie

1 rok, druga połowa 1 roku

Fizyczne unikanie Zabawa na niby

Uciekanie z sytuacji trudnych emocjonalnieWyrażanie różnych emocji w zabawie na niby

Początek drugiego roku, 2 i 3 rok życia

Kontrola werbalna Rozmowy nt emocji z innymi, myślenie o nich

Okres przedszkolny

Tłumienie odczuć emocjonalnych

Rozmyślne oddzielanie myśli od źródła niepokoju

Okres przedszkolny

Konceptualizacja emocji

Refleksja nad doświadczaniem emocji, metafora

Środkowe dzieciństwo

Dystansowanie się poznawcze

Świadomość tego jak powstają emocje i jak nad nimi panować

Środkowe dzieciństwo

PO CO ROZMAWIA

Ć O EMOCJACH?

Rozmowy nt. emocji mają istotne znaczenie dla

rozwoju emocjonalnego, zwiększają szanse

na zrozumienie przez dziecko istoty

relacji interpersonalnych

Dziecięce

wybuchy

złości

WZMOCNIENIA POZYTYWNE – zachowania trudne są wyuczonym zachowaniem powstałym na skutek systematycznego poznawczego wzmacniania, na przykład przez uwagę otoczenia bądź konkretne nagrody ( słodycze, zabawki, aktywności), które osoby przejawiające takie zachowania mogą pozyskać.

WZMOCNIENIA NEGATYWNE – zachowania trudne są wzmacniane negatywnie przez to, ze pacjent angażując się w nie unika jakiejś awersyjnej sytuacji.

AUTOSTYMULACJA – zachowania trudne przynoszą automatyczne wzmocnienie w postaci doznań pochodzących ze wszystkich zmysłów.

ZMIENNE BIOLOGICZNE – wpływ neurotransmiterów na powstanie zachowań trudnych.

ABC złości

Każde zachowanie składa się z 3 elementów tak zwanego ABC. Gdzie A (antecedent) to bodziec poprzedzający zachowanie, B (behavior) prezentowane zachowanie a C (consequence) to konsekwencje jakie następują po wystąpieniu zachowania, mogą być one dwojakiego

typu: wzmocnienie bądź kara. Wzmocnienie prowadzi do wzrostu ilości

prezentowanego zachowania, kara zaś do jego spadku. Takimi samymi zasadami rządzi się złość. Zawsze coś ją wywołuje, następuje wybuch i reakcja ze strony otoczenia wzmacniająca bądź karząca wybuch złości.

Wybuch złośc

i

?Pierwsze symptomy

złości u mojego dziecka

Najczęstsze powody złości państwa dzieci w

„Kreatywnej Świetlicy” 1. Dzieci pracują nad zadaniem, które sprawia im trudność i pomimo dużego zaangażowania niestety nie są w stanie wypracować rozwiązań. Tu często pojawia się sformułowanie „to jest głupie“ i równie często następuje zniszczenie dotychczasowej pracy. W celu zapobiegnięcia wybuchowi złości podpowiadam podopiecznym rozwiązanie zadania, bądź robimy je wspólnie. Mówię wówczas ze jeśli mają trudności mogą poprosić mnie o pomoc. Najczęściej działa! 2. Dzieci uważają, ze kolega specjalnie robi im na złość. Tu najczęściej pytam się podopiecznych czego od siebie potrzebują bądź czego potrzebują od siebie, aby móc współpracować. Ich odpowiedzi często pozytywnie mnie zaskakują! 3. Dziecko po prostu ma gorszy dzień, no cóż czasem tak bywa. Widząc to mówię do dziecka ze widzę ze dzisiaj nie ma najlepszego dnia i ze czasem tak po prostu się zdarza. 4. Dzieci uważają ze „to jest niesprawiedliwe“ pytam się wówczas jak należy zrobić, aby było „sprawiedliwie“. Dzieci mają olbrzymią wiedzę, korzystajmy z niej! 5. Dzieci denerwują się ponieważ nie zrozumiały instrukcji, polecenia nie mają jasności jakie są oczekiwania dorosłego i w jakie zachowanie mają się zaangażować. Nie pozostaje mi nic innego jak wyrazić się jaśniej oraz upewnić czy dzieci mnie zrozumiały.

Jak możemy poznać ze nasze dziecko zaraz

„wybuchnie”? Najczęściej obserwujemy zmianę zachowania: - nasze dziecko jest bardziej ruchliwe, ma trudności „ze znalezieniem sobie miejsca“ - na twarzy pojawia się grymas, mimika i gestykulacja ulega niepokojącej zmianie- dziecko formułuje zaczepne uwagi- twarz naszego dziecka czerwienieje bądź blednie- pojawia się partykuła „nie“ w odpowiedzi na większość kierowanych do dziecka pytań- dziecko nie przyjmuje naszych argumentów, zachowuje się jakby „nagle ogłuchło"- nasza pociecha „mruczy niezrozumiale coś pod nosem“ - o nie trzaska drzwiami! - a teraz milczy i ma łzy w oczach pewnie nie będzie chciała jeść obiadu ...

Rozminowywanie wybuchu

1. Poproszenie dziecka o pomoc 2. Odwrócenie uwagi dziecka 3. Zaproponowanie konkretnej czynności 4. Wymyślenie ciekawej zabawy5. Bycie przy dziecku 6. Rozmowa na inny temat 7. Danie kilku minut samotności 8. Aktywność fizyczna 9. Słuchanie muzyki 10. Rozmowa o przyjemnych dla dziecka czynnościch np. jego zaintersowaniach.11. Żart, dowcip12. Uśmiech13. Spokojna rozmowa

Rodzicu pamiętaj!

TWÓJ SPOKÓJ = SPOKÓJ

DZIECKA

Jeśli wybuchy złości

zdarzają się u dziecka w

wieku szkolnym częściej

niż raz w tygodniu,

konieczny jest kontakt z

profesjonalistą.

Behawioralne techniki redukcji zachowań

niepożądanych KONTROLA BODŹCÓW POPRZEDZAJĄCYCH – aranżowanie takiej sytuacji, która zmniejszy prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań trudnych. Ważne jest, aby zadania stawiane przed dzieckiem nie były dla niego, ani za łatwe, ani za trudne. W obu sytuacjach istnieje duże prawdopodobieństwo, ze dziecko w odpowiedzi na nudę lub frustrację zacznie angażować się w zachowania niepożądane.

KONSEKWENCJE WZMACNIAJĄCE ZACHOWANIE – po pozytywnym/ pożądanym zachowaniu dostarczamy dziecku wzmocnień pozytywnych (społecznych, biologicznych, możliwości zaangażowania się lubianą aktywność, symbolicznych)

KONSEKWENCJE OSŁABIAJĄCE ZACHOWANIE – techniki oparte na karach i wygaszaniu. Kara pozytywna: reprymenda słowna, hiperkorekta, praktyka pozytywna. Kara negatywna: time out, koszt reakcji.

Rodzaje zachowań agresywnych

AGRESJA FIZYCZNA• Bardzo głośny krzyk • Niszczenie

przedmiotów • Kopanie innych • Uderzanie innych • Rzucanie w innych

przedmiotami • Plucie• Gryzienie • Zabieranie cudzej

własności • Bardzo mocne

ściskanie innych osób

• Duszenie • Popychanie • Szczypanie

AGRESJA FIZYCZNA• Podstawianie nogi • Wykręcanie rąk • Spychanie ze

schodów • Wkładanie innym

palców do oczu • Wyłudzanie

pieniędzy • Kradzież

AGRESJA WERBALNA • Używanie

wulgaryzmów• Grożenie innym • Przedrzeźnianie • Pokazywanie języka • Prowokowanie

kłótni • Pisanie na rękach

obraźliwych wyrazów

ZACHOWANIA AUTODESTRUKCYJNE• Przebijanie sobie skóry • Uderzanie siebie • Kaleczenie się cyrklem • Uderzanie rękami w stół • Drapanie siebie • Gryzienie siebie • Kopanie siebie • Uderzanie o coś głową • Skubanie skórek wokół

paznokci • Obgryzanie paznokci

NIEDOSTOWYWANIE SIĘ DO WYMAGAŃ • Niewykonywanie poleceń• Odmowa wykonania zadania • Chowanie się pod ławką, krzesłem • Całkowita pasywność

Ściągawka z kontroli

Ściągawka z kontroli

Ściągawka z kontroli

Ściągawka z kontroli

POLECANA LITERATURA

Zielińska Monika, „Jak reagować na agresję uczniów” Kołakowski, Pisula, „Sposób na trudne dziecko” Schaffer, „Psychologia dziecka”