00

Akademiapczątkującego/EJWYCHOWAWCY/CZYNISPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

FUNDACJA IBRAS / 01-04 / PROJEKT / 05-06 /SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE / 07-08 /METODY AKTYWNE / 09-14 /KONSPEKTY ZAJĘĆ DOTYCZĄCE SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO / 15-28 /DOBRE PRAKTYKI / 29-34 /

Fundacja Instytut Badania i Rozwoju Aktywności Społecznej (IBRAS) powstała w 2009 roku z pasji i inspiracji osób, które chcą „sprawiać, że inni uwierzą, że mogą zmienić świat”.

fundacjaibras

01

02

fundacjaibras

Naszym wielkim marzeniem jest stworzenie systemu edukacji, który odpowia-da na wyzwania współczesnego świata. Dążymy do tego by szkoła kształtowała otwartość na świat i innych ludzi, kreowała postawy zaangażowania, wrażliwości społecznej, odpowiedzialności za wspólnotę. Chcemy by w każdej szkole uczniowie mieli kontakt z nauczycielami, którzy z zaangażowaniem i pasją rozwijają ich talenty, uczą współpracy, myślenia i kreatywności. Wierzymy, że dobra szkoła to podstawa dobrego, obywatelskiego społeczeństwa!

Nasze działania skoncentrowane są na:• Zaszczepianiunowychideiwsystemieedukacji• Rozwijaniu obszaru badań z zakresu edukacji, partycypacji społecznej, aktywności obywatelskiej• Popularyzacjiedukacjiobywatelskiejwsystemieszkolnymipozaszkolnym• Kształtowaniuobywatelskościwśróduczniówiuczennic• Przeciwdziałaniu dyskryminacji m.in. ze względu na wiek, płeć, orientacje seksualną, niepełnosprawność i inne• Przygotowaniunauczycieli/lekdokształtowaniaświadomychodpowiedzial- nych otwartych postaw wśród uczniów i uczennic• Pomaganiu szkołomwdziałaniach na rzecz lokalnych społeczności, tak by stały się centrami, wokół których realizowane są rozmaite inicjatywy na rzecz lokalnej wspólnoty.

Włącz się w kreowanie pozytywnej zmiany. ZAINWESTUJ W EDUKACJĘ!! Przekazując darowiznę na konto: 04 9068 1013 0000 0000 0035 4743 lub przez system płatności internetowych: www.ibras.org zakładka „Wesprzyj nas” Odwiedź naszą stronę www.ibras.org oraz profil na facebooku.

Projekt dofinansowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego oraz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu

03

04

Edukacyjny eksperyment.Projekt Fundacji IBRAS był odpowiedzią na potrzebę edukacji obywatelskiej wśród młodzieży. Idea Akademii to promocja wartości obywatelskich, pokazania możliwo-ści angażowania się w życie społeczne i jak można wyko-rzystywania narzędzi demokracji.

Projekt

05

06

Projekt

Motywem przewodnim Akademii było ZACHĘCENIE MŁODZIEŻY DO AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ I OBYWATELSKIEJ, przełamanie bierności i pokazanie jakie korzyści nie-sie ze sobą angażowanie się w sprawy publiczne i społeczne. Uczestnikom/czkom projektu pokazaliśmy nowoczesne, ciekawe i niebanalne oblicze edukacji obywatel-skiej. Zgodnie z ideą, że DEMOKRACJA WYMAGA PRAKTYKOWANIA pokazaliśmy, że odzaangażowaniakażdegoznaszależytowjakimspołeczeństwieżyjemy.W ramach Akademii zorganizowane zostały:• Letnia Akademia Początkującego/ej Wychowawcy/czyni Społeczeństwa Obywatelskiego – interaktywne warsztaty dla studentów/ek kierunków peda- gogicznych,kompleksowoobejmująceproblematykęspołeczeństwaobywa- telskiego• Warsztaty edukacyjne dla dzieci z terenu województwa wielkopolskiego dotyczące aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.Uczestnicy/czkiwarsztatówLetniejAkademiipozakończeniucykluszkoleniowegow kilkuosobowych zespołach przeprowadzili zajęcia z dziećmi i młodzieżą, pokazu-jąc im, że edukacja obywatelska może być dobrą zabawą i jednocześnie odgrywa niebagatelną rolę w naszym codziennym życiu. Tematy wybrane przez studentów/tki dotyczyły równouprawnienia, wyborów, globalnej odpowiedzialności oraz ko-munikacji międzykulturowej.

społeczeństwoobywatelskie

07

Społeczeństwoobywatelskietowyodrębniony,autono-micznywobecpaństwaobszar,wktórymobywatele i obywatelki organizują się w formalne (stowarzyszenia, fundacje) i nieformalne (zrzeszenia, ruchy) struktury, w celu wyartykułowania, obrony lub realizacji swoich zbiorowych potrzeb i aspiracji. Struktury te nie mają na celuzastąpieniainstytucjipaństwowychczyprywatnych, a jedynie funkcjonowania obok nich, mając na nie ogra-niczony wpływ, przy uwzględnieniu zasady wzajemnego szacunku.

08

Społeczeństwoobywatelskierozumiesiętakżejakosamsposóborazjakośćfunk-cjonowania obywateli i obywatelek w życiu publicznym – poziom zaangażowa-nia społecznego i aktywności w życiu publicznym, przynależności do organizacji, otwartość na dialog i różnorodność, zdolność do kompromisu oraz koncentracja na dobru wspólnym. Społeczeństwoobywatelskieobejmujewięcdwaobszary:• Obywatelskaaktywnośćobywateliiobywatelek• ŚwiadomośćobywatelskaobywateliiobywatelekWarunkamisinequanonistnieniaspołeczeństwaobywatelskiegosązjednejstronypaństwoorazjegoaparatdemokratycznyumożliwiającyswobodnystrukturspołe-czeństwaobywatelskiego,zdrugiejwolnyrynekpozwalającynaswobodnąwymia-nę dóbr i usług. PojęciaspołeczeństwoobywatelskieporazpierwszyużyłArystoteles.Jegorozumie-nietegopojęciastałosiępunktemwyjściadorozważańRousseauiMachiavelliegoorazpodstawąrepublikańskiegodefiniowaniaspołeczeństwaobywatelskiego,ro-zumianego jako polityczna wspólnota obywatelska. Tradycja liberalna (przedstawi-ciele:Locke,Mill,Hobbes)rozumiespołeczeństwoobywatelskiejakodobrowolną,opartąnaróżnorodnościiniezależnąodstrukturpaństwowychipolitycznychumo-węspołeczną.Wtradycjimarksistowskiej(Marks,Hegel)natomiastspołeczeństwoobywatelskie jest sferą konfliktów interesów poszczególnych jednostek.

metodyaktywne

09

Bardzo ogólnie rzecz biorąc można wyodrębnić dwa po-dejścia do nauczania: tradycyjne oraz aktywizujące. Nie sątojednakdwastylewnauczaniu,araczejdwakrańcepewnego kontinuum biegnącego od tradycyjnej dydak-tyki po metody uczestniczące oparte na aktywności i uczeniu się przez doświadczenie. Przy prowadzeniu zajęć warto korzystać z zasobów obydwóch tych podejść, by osiągnąć cele nauczania. O ile każdy z nas doświadczył podejścia tradycyjnego w szkole, metody aktywizujące nie są tak powszechnie znane.

10

Mariola Łaguna w swojej książce „Szkolenia” podaje charakterystyczne cechy metod aktywnych:• Akcentpołożonyjestnaosobieuczącejsięijejumiejętnościach• Celem jest rozwój sfery poznawczej, emocjonalnej i społecznejw równym stopniu• Nacisknaekspresjętwórcząosobyuczącejsię• Rozwijaniesamodzielnegoprocesumyślenia,autonomiiwewnętrznej• Trener/kaaranżujesytuacjęuczeniasięjakoosobawspierająca• Łączenieteoriizpraktyką• Pobudzaniemotywacjiwewnętrznejosobyuczącejsię• Dominacja technik „odkrywczych”, eksperymentalnych, uczenia się przez doświadczenie• Elastycznaaranżacjaprzestrzeni• Akcentpadanawspółpracęgrupową• Wgrupiekażdykomunikujesięzkażdym

Istnieje wiele metod, przy pomocy których można z aktywizować i zaangażować osoby uczące. Przy ich wyborze trzeba zwrócić uwagę na kilka czynników:• Cel zajęć: należy przede wszystkim zastanowić się, które z metod będą optymalne do osiągnięcia założonych celów edukacyjnych, czyli zwiększeniu konkretnej wiedzy, rozwoju umiejętności i postaw osób uczących się.• Wielkośćgrupy:wartodostosowaćmetodydoilościosób,którebędąobecne na zajęciach. Są metody, które mogą nie być odpowiednie dla zbyt licznej grupy np. odgrywanie ról. W takich sytuacjach warto pomyśleć o innej metodzie bądź podzielić grupę na mniejsze grupy.• Czas:niektóremetodysądosyćczasochłonne-np.niektóresymulacjemogą trwać po kilka godzin, nie ma możliwości przeprowadzenia ich w krótszym czasie bez uszczerbku dla ich efektywności• Ograniczeniaprzestrzenneisprzętowe:doużycianiektórychmetodpotrzeb- ne są specyficzne wymogi sprzętowe bądź przestrzenne. Warto przed zaję- ciami zadbać o to, by potrzebny sprzęt znalazł się na miejscu i sprawdzić, czy mamydostępnąodpowiedniąprzestrzeńdoprzeprowadzeniazajęć.• Osobyuczącesię:specyfikagrupyjesttakżebardzoważnymczynnikiemprzy wyborze metody. Młodzież gimnazjalna wymaga innych metod niż np. menadżerowie wyższego szczebla. Warto wziąć pod uwagę wiek, doświad- czenie oraz różne potrzeby osób, które uczymy• Osobatrenera/ki:każdymaswojeulubionemetody,którychużywaiwktó- rych czuje się dobrze. Dobrą zasadą w tym obszarze jest stosowanie metod, których sami doświadczyliśmy jako uczestnicy/czki zajęć.

11

MetodaBURZA MÓZGÓW

PLUSY

•Wielestanowisk•Dostępdowiedzyinnychosób•Kreatywność•Brakocenianiapomysłów•Efektywniejszerozwiązanie problemów przez długie szukanie rozwiązańiwybórnastępnego•Każdypomysłjestważny•Każdypomysłjestanalizowany indywidualnie lub grupowo•Pobudzanasdodziałania•Dajebardzodużąilośćpomysłów•Każdymożebraćudział

MetodaSTUDIUM PRZYPADKU

Osoby uczestniczące podają swoje sko-jarzenia z danym tematem, rozwiązania postawionego problemu etc. Wszystkie hasła są zapisywane.

MINUSY

•Mogąbyćosoby,któredominują podczas ćwiczenia•Trudnoosiągnąćporozumienie•Pojawiasięczęstotylkowiedza potoczna•Możeniebyćłatwoznaleźć porozumienie

Osoby uczące się w grupach bądź indywidualnie analizują konkretny przypadek. Może on dotyczyć jakiegoś problemu,możebyćtohistoria,dzień z życia jakiejś osoby etc. Metoda ta po-zwala nabyć wprawę w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji w określonych sytuacjach. Studium przypadku opiera się na zastosowaniu w praktyce teoretycznej wiedzy i kon-cepcji. Rezultaty pracy nad konkretnym przypadkiem mogą być np. zapisywane naflipczarciebądźwarkuszuzadań.

12

PLUSY

•Pracanadrealnymprzykładem danego problemu pomaga w praktycznym rozwiązaniu go•Szukaniekonkretnychrozwiązań•Uwidaczniakonkretnerealnekwestie•Wymagazaangażowania•Pokazujezłożonośćproblemu•Pokazujenieoczywistości

MetodaMAPA MYŚLI – MAPA MENTALNA

PLUSY

•Rozkładzagadnienianaczynniki pierwsze oraz pogrupowanie•Zobrazowaniezagadnienia•Pokazaniepołączeń•Pobudzadomyślenia•Wzbudzakreatywność

MINUSY

•Możebyćzbytskomplikowane i trudne do rozwiązania dla kogoś, kto nie ma doświadczenia•Pracochłonnametoda•Czasochłonnametoda•Trudnoznaleźćgotowytekstdo analizy•Trudnoocenićjakośćwypracowanychrozwiązań,ponieważniewiadomojak się sprawdzą w realnej sytuacji

Przedstawiamy dany problem za pomo-cą zapisu graficznego. Dzięki tej meto-dzie jesteśmy w stanie uporządkować informacje i zauważyć między nimi związki. Mapę mentalną tworzy się po-dając skojarzenia do konkretnego hasła, pojęcia kluczowego, które zapisywane jest na środku kartki. Następnie poda-wane skojarzenia porządkowane są w kategorie.

MINUSY

•Czasochłonna•Potrzebaprzestrzeni,abydokładnie zobrazować połączenia•Pracochłonna•Intelektualniewymagająca•Zładlanie-wzrokowców

13

•Dajemożliwościdowykorzystania kolorów, różnych wielkości liter, podkreśleńitd.•Pobudzadotwórczegomyślenia•Zaskakuje•Skojarzeniamimożnapołączyćteorię z praktyką

MetodaODGRYWANIE RÓL

PLUSY

•Obrazowość•Możliwośćodczucia,własnego doświadczenia odgrywanej sytuacji•Możliwośćwariacji•Poszerzająwyobraźnię

•Każdymainnyrozkładsynaps/ połączeńmyślowych

•Sameskojarzeniatozamało, potrzebna jest pewna wiedza na ten temat

Osobom uczącym się przydzielone zostają role, które później mają za za-danie odegrać. Każda osoba powinna mieć czas na to, aby wczuć się w sytu-ację osoby, w którą ma za moment się wcielić, postarać się wyobrazić sobie życie tej osoby, emocje, które jej to-warzyszą, możliwe zachowania. Każdy w odgrywaniu roli opiera się na swo-ich wcześniejszych doświadczeniach i przeczuciach tego, jak dana osoba może postąpić. Po odegraniu sytuacja jest analizowana, wyciągane są wnioski i uogólnienia. Ważne jest, aby pozwo-lić osobom uczącym się symbolicznie wyjść z roli i powrócić do własnych tożsamości.

MINUSY

•Możewystępowaćproblem z wczuciem się w role•Czasochłonne•Trzebauważaćnastereotypy•Ważnejestostrożnedobranieról,

14

•Sąatrakcyjne•Pozwalająnaprzećwiczenie nowych umiejętności

MetodaDRZEWO DECYZYJNE

PLUSY

•Umożliwiacałościowespojrzenie na dany problem•Pomagarozwiązaćdanyproblem•Pokazujeróżnepunktywidzenia•Bardzodobrametodadla wzrokowców

tak by nikogo nie urazić•Potrzebnejestwcześniejsze przygotowanie ról

To graficzna metoda wsparcia procesu decyzyjnego, bardzo często wykorzy-stywana do analizy posiadanych infor-macji. Podany przez osobę prowadzącą problemwpisywanyjestwpieńdrze-wa, w koronie drzewa wpisuje się cele i wartości decydującego. Istotne jest by zgromadzić jak największa liczbę po-tencjalnychrozwiązań–wpisujemyjew gałęzie drzew. Następnie określamy pozytywne i negatywne skutki wyboru danej drogi i zapisujemy je jako mniej-szegałęzie.Nakońcućwiczeniawybie-ramy najkorzystniejszą opcję.

MINUSY

•Ważnejestbydobrzesformułować problem – może dojść do pomyłek•Należyznaćschematdrzewa•Możebyćtrudnadowykonana w dużych grupach•Przyczynymogąmieszaćsięze skutkami

KONSPEKTYZAJĘĆDOTycząceSPOŁECZEŃSTWAOBYWATELSKIEGO

Konspekty powstały w ramach projektu „Pracownia Wychowawcy–cyklszkoleńdlanauczycieli/ekwycho-wawców/czyńzterenuwoj.Śląskiego”współfinansowa-nego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

15

16OU – osoby uczestniczące

TEMAT WARSZTATU

CELE EDUKACYJNE

CELE SZCZEGÓŁOWE

Wiek OUIlość OUMetoda

Czas

„Jak to się robi?”

•OUznajądefinicjęspołeczeństwaoby-watelskiego •OUrozumiejąwielopoziomowośćspołeczeństwaobywatelskiegoijegopotrzeb oraz zasięg aktywności lokalny/ globalny•OUpotrafiąwymienićprzejawydziałalnościspołeczeństwaobywatelskiegow rozmaitych obszarach

•zapoznaniezżyciorysamiosóbaktyw-nych, reprezentujących postawę obywa-telską•wzbudzenieszacunkudlabezintere-sownego wkładu pracy na rzecz dobro-stanuspołeczeństwa•wzbudzenieodpowiedzialnościzapro-blemy społeczne •zmotywowaniedodziałańprospołecz-nych

szkoły gimnazjalne, ponadgimnazjalne20-30 osóbburza mózgów, praca w zespołach, studium przypadku45 minut (1 godzina lekcyjna)

17

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Zapoznanie OU z dobrymi praktykami ukazującymi wkład różnych osób w budo-waniespołeczeństwaobywatelskiegomaprzyczynićsiędozrozumieniapotrzebyrozwiązywania problemów również przy udziale i zaangażowaniu nas, przeciętnych ludzi (tzw.„zwykłychobywateli/ek”)orazzmotywowaćdodziałańwobrębiespo-łeczności lokalnej.

POMOCE DYDAKTYCZNE

• dużearkuszepapieru• pisaki,flamastry• taśma do przylepiania papieru na ścianach (np. tzw.„malarska”) lubmasa mocująca

PRZYGOTOWANIE

Przyszykuj salę do zajęć odbywających się w zespołach. Skopiuj odpowiednią ilość materiałów pomocniczych.

PRZEBIEG

• PodzielOUna3 lub6podzespołów.Rozdajarkuszepapieruorazprzybory do pisania.• Poproś OU o zastanowienie się w zespołach nad odpowiedzią na pytanie: Co to jest duch obywatelski? Wyjaśnij, że na arkuszach OU mogą zapisać wszelkie pomysły i przemyślenia, które pojawią się podczas dyskusji.• Poupływiekilkuminutizakończeniupracywzespołachpoproś,abyteprzed- stawiły efekty swojej burzy mózgów na forum.• Podsumujwypowiedzidotyczącepojęciaduchaobywatelskiego.• Rozdaj zespołom odpowiednio posortowany Materiał dydaktyczny nr 1 i poproś o zapoznanie się z życiorysem/ ami. • ZbierzwszystkieOUipoprośprzedstawiciela/kękażdegozzespołówokrót- kie zaprezentowanie jednej z postaci. • ZaprośdowspólnejrefleksjiwedługpytańzMateriałudydaktycznegonr2

18

OMÓWIENIE ĆWICZENIA I EWALUACJA

Podsumuj zajęcia parafrazując najistotniejsze przemyślenia i wnioski, które pojawiły sięwczasiewspólnychdyskusji.Wsposóbzwięzłyzdefiniujczymjestspołeczeń-stwo obywatelskie, wyjaśnij dlaczego jego aktywność jest kluczowa dla funkcjono-waniapaństwajakiwiększościobywateli/ek.Podkreśl,żedziałaniatzw.„zwykłychobywateliiobywatelek”mająwpływnadecyzjepodejmowanewpaństwie,wzmac-niają strukturę społeczną, ubogacają debatę publiczną oraz gwarantują realizację prawdziwych interesów i potrzeb ludności.

PROPOZYCJE DZIAŁAŃ EDUKACYJNYCH

Zachęć OU do poszukania informacji o innych bohaterach i bohaterkach. Czy może osobiście znają taka osobę? Zastanówcie się wspólnie nad zaproszeniem do szkoły/ klasy na spotkanie działacza lub działaczki lokalnej społeczności, aby wszyscy swo-bodnie mogli zadać szczegółowe pytania i na własne oczy przekonać się jak prosto możnarozpocząćswojaaktywnośćnarzeczrozwojuspołeczeństwaobywatelskie-go. Przemyślcie jakie problemy są Wam najbliższe i kto mógłby je rozwiązać. Takie spotkanie może być również początkiem współpracy z konkretną organizacją.

SŁOWA KLUCZE społeczeństwo,działacz/działaczkaspołeczna

Materiał dydaktyczny nr 1

Anna Dymna, ur. 1951

Aktorka teatralna i filmowa. Wykła-dowczyni Państwowej Wyższej SzkołyTeatralnej w Krakowie. Współpracuje między innymi z krakowskim Teatrem Starym. Pomysłodawczyni Ogólnopol-skiego Festiwalu Twórczości Teatralno--Muzycznej Osób Niepełnosprawnych. Współautorka i współprowadząca m. in. Krakowskiego Salonu Poezji w Teatrze im. J. Słowackiego, cyklicznego progra-mu „Anna Dymna — Spotkajmy się”.

19

„(...) do drugiego człowieka trzeba się zbliżać nieprofesjonalnie, bo nadmier-ny profesjonalizm może zabić człowie-czeństwo.”Źródło: „Gazeta Wyborcza”, Trójmiasto, 8 maja 2004

„Nie lubię i wywołuje we mnie sprzeciw wszelka łopatologia, nudne oczywisto-ści, bezsensowne wulgaryzmy. Poza tym, odpycha mnie głupie epatowanie brutalnością i mania „straszenia widza”. Często słyszę ze sceny, że oto tak na-prawdę nie ma miłości, a życie i czło-wiek jest zdegenerowany, ohydny i nic nie wart. Widzowie oczekują od teatru nie tylko negatywnego obrazu współ-czesności. Zagoniony człowiek, zmę-czony rzeczywistością, skołowany co-dziennymi problemami szuka przecież w teatrze także jakiejś nadziei, chwili spokoju, poezji, odpowiedzi na trudne pytania… a ja często wychodzę z teatru przestraszona, zmęczona i jeszcze bar-dziej skołowana. I myślę sobie wtedy, że teatr na własne życzenie odsuwa się od ludzi poprzez owo „straszenie”.”Źródło: „Ad Spectatores”, 7 marca 2008

Założycielka i prezeska fundacji działa-jącej na rzecz osób niepełnosprawnych intelektualnie i ruchowo.

Polecany link:www.mimowszystko.org/

20

Jerzy Owsiak, ur. 1953

Dziennikarz radiowy i telewizyjny, dzia-łacz charytatywny. Założyciel i prezes zarządu Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Główny pomysło-dawca i realizator corocznego Finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, twórca również jednej z największych cyklicznych imprez muzycznych Przy-stanku Woodstock. Popularyzator tema-tyki pierwszej pomocy przedmedycznej i poszerzania świadomości społecznej w tym zakresie. Absolwent liceum eko-nomicznego, z zawodu witrażysta, po-siada uprawnienia psychoterapeuty.

Kawaler Orderu Uśmiechy, laureat m. in. Krzyża Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1999), Honorowej Odznaki GOPR „Za Zasługi dla Ratownictwa Górskiego” (1998).Pierwsza zbiórka pieniężna, która póź-niej przyczyniła się do powstania WOŚP, współorganizowana przez JO, odbyła się spontanicznie po apelu kardiochi-rurgów z Centrum Zdrowia Dziecka o wsparcie finansowe zakupu sprzętu medycznego dla umierających dzieci.

„<Osiemnastka> musi być do zapamię-tania. Największą wartością orkiestry jest to, że po 18 latach jest taki „żar”. JO o XVIII finale.

„Dla mnie Jurek Owsiak to mistrz świa-ta! Konsekwencji, z którą działa, mogło-by mu pozazdrościć wielu zawodowych sportowców. Nie jednemu zabrakłoby sił, aby co roku rozkręcać akcję społecz-ną na tak ogromną skalę.” Autor: Michał Kościuszko „Popieram, to za mało. Trzeba wyrazić wielkie uznanie dla tych, którzy potrafią poświęcać swój czas na chłodzie, nieraz wśród mrozu, po to, aby śpieszyć z po-mocą innym. To nie jest tylko akcja, to konkretna forma pomocy dla cierpią-cych.” Autor:JózefŻyciński

Źródło: gazeta.pl, 9 stycznia 2011

Polecany link:www.wosp.org.pl/jurek

21

Izabela Jaruga-Nowacka, 1950-2010

Działaczka, polityczka, posłanka na sejm RP, ministra, wicepremier, była przewodnicząca partii politycznych. Absolwentka studiów etnograficznych na UW, pracowała m. in. w Instytucie Po-lityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego i Polskiej Akademii Nauk. Aktywność społeczną rozpoczęła od działań zwią-zanych z obroną praw człowieka, w tym praw kobiet. Deklarowała poglądy fe-ministyczne. Pracowała na rzecz równe-gostatusukobiet imężczyzn,państwaneutralnego światopoglądowo oraz za-pewnienia równych szans startu życio-

wego np. poprzez dostęp do edukacji.

„Dla niej najważniejszy był człowiek i ważna była Polska, i ważne było pań-stwo, ale zawsze o tyle o ile temu czło-wiekowi jest w stanie pomóc.” Autor: Aleksander Kwaśniewski podczas po-grzebu IJNŹródło: gazeta.pl z 22 kwietnia 2010

22

Henryka Krzywonos, ur. 1953

Działaczka opozycji w okresie PRL, sy-gnotariuszka porozumień sierpnio-wych. W stanie wojennym zajmowała się wsparciem osób internowanych oraz kolportażem wydawnictw pod-ziemnych. Była represjonowana, objęta nakazem opuszczenia miejsca zamiesz-kania, pozbawiona możliwości zatrud-nienia. Podczas jednej z rewizji została dotkliwie pobita, na skutek czego stra-ciła ciążę. Absolwentka szkoły podsta-wowej, pracowała m. in. jako motor-nicza tramwaju, operatorka urządzeńdźwigowych w stoczni. Od 1994 do

2009, czasu przejścia emeryturę, prowa-dziła rodzinny dom dziecka wychowu-jąc łącznie wraz z mężem dwanaścioro dzieci.

Laureatka następujących odznaczeń:Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce (2006), Tytuł Polki Dwudziestole-cia przyznany przez Kongres Kobiet Pol-skich (2009), Nagroda Znaku i Hestii im ks. J. Tischnera (2010)

„Najbardziej boli mnie podnoszenie wieku emerytalnego dla kobiet, to, że nie ma żłobków, przedszkoli ani trzylet-niego urlopu macierzyńskiego. Wolnesoboty i niedziele też nie wszyscy mamy. Bo niby się mówi, że pracownik ma wol-ną sobotę – ale gdy wokół nie ma pra-cy, a pracodawca powie pracownikowi, że ma przyjść w sobotę, bo inaczej go zwolni, to on pójdzie i nic nie powie.” HK o niezrealizowanych postulatach „Solidarności”.

Źródło: krytykapolityczna.pl 31 sierpnia 2010

„Na szczęście istnieją wcielenia mitu, które są z nami dłużej. Mają twarz i cha-rakter, siłę zdolną przenosić góry rów-nież wtedy, gdy wymaga tego proza-iczna codzienność. Na szczęście są na tym świecie symbole, które nie giną na barykadach, nie kamienieją na cokołach pomników.Kiedykończysięrewolucyj-na gorączka, kiedy przychodzi podział władzy, nie popadają w szaleństwo,chciwość ani pychę. Schodzą z barykad i zakasują rękawy. Zabierają dzieci z do-

23

mów dziecka i zakładają dla nich praw-dziwy dom. Tak, to ona. Henryka Krzy-wonos - Strycharska.”Autorka: Kazimiera Szczuka, fragment laudacji wygłoszonej na Kongresie Ko-biet przez Krystynę Jandę w czerwcu 2009 r. Źródło: Agnieszka Wiśniewska, „Duża Solidarność, mała

solidarność, Biografia Henryki Krzywonos”

Arkadiusz Nowak, ur. 1966

Ojciec, Kamilianin, Prowincjał Polskiej Prowincji Zakonu Posługującym Cho-rym. Ukończył studia filozoficzno-teo-logiczne oraz socjologię. Wykładowca z zakresuprofilaktyki i terapiiuzależnień

oraz profilaktyki i promocji zdrowia. Pio-nier pomocy osobom chorym na AIDS w Polsce. Już w czasie studiów teolo-gicznych, realizując charyzmat zakonny, podjął pracę z osobami uzależnionymi od narkotyków i chorymi na AIDS. Za-łożyciel pierwszego ośrodka dla ludzi zakażonych wirusem HIV oraz centrów resocjalizacyjnych dla osób uzależnio-nych od środków psychoaktywnych oraz hospicjum. Twórca Res Humanae – Polskiej Fundacji Pomocy Humanitar-nej.

Kawaler Orderu Uśmiechu, laureat Me-dalu Świętego Jerzego (1993), „Pover-ty Award” przyznana przez ONZ za ca-łokształt działalności w zakresie AIDS (2001).

24

JacekKuroń,1934-2004

Polityk, historyk, jeden z przywódców opozycji demokratycznej w okresie PRL, działacz ZHP, dwukrotny minister pra-cy i polityki społecznej, poseł na Sejm RP. Kawaler Orderu Uśmiechu. Jeden z sygnatariuszy aktu założycielskiego Komitetu Obrony Robotników, wspie-rał osoby represjonowane przez władze PRL, wykładał w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych (Uniwersytetu La-tającego), w 1980 organizował sieć in-formacji o ruchu strajkowym, interno-wany w stanie wojennym. Uczestnik obrad plenarnych Okrągłego Stołu oraz w podzespole ds. reform politycznych.„Człowiek, który dorasta, powinien bun-

tować się przeciw zastanemu porządko-wi świata. Bowiem zawsze ten porządek sprzeniewierza się ideałom, w których wychowuje się dzieci. Alternatywą każ-dego młodzieńczego buntu jest przy-stosowanie, a więc posłuszeństwo inaśladownictwo, a przecież każdy czło-wiek, a zwłaszcza młody, chce być pod-miotem swojego życia.” Źródło: Autobiografia

„Czy utopia wolnego rynku doprowa-dziła ludzkość do pełnego szczęścia? Połowa bogactwa świata należy dziś do wielkich koncernów kontrolowanych przez kilkaset rodzin. Wciąż powiększa się dysproporcja między bogatymi i biednymi.” Źródło: Nadzieja i rozczarowanie. Pisma polityczne

1989–2004

Polecany link:www.teremiski.edu.pl

25

Materiał dydaktyczny nr 2

KARTA DO DYSKUSJI

• Którezwymienionychosóbznaliście,októrychdowiedzieliściesiępodczas zajęć?• Kiedywymienioneosobyswojąrozpoczęłydziałalnośćspołeczną?• Dla jakich problemów społecznych wymienione osoby szukają/ szukały rozwiązań?• Czywysiłkiwymienionychosóbodniosłyskutek?• Czyzostałydocenione?• Czywymienioneosobyłączą/łączyłyswojąpracęzawodowązdziałaniamina rzeczspołeczeństwa?• Czydziałaniatychosóbmiałyzawszecharakterinstytucjonalny?• Czymteosobyróżniąsięod„zwykłegoobywatela/zwykłejobywatelki”?

Materiał dydaktyczny nr 1

STWIERDZENIA DO ODCZYTANIA NA GŁOS POD DYSKUSJĘ

• Obywateleiobywatelkimuszążyćrazem,pojedynczosąbezradniisłabi.• Społeczeństwopowinnoangażowaćsięwakcjeobywatelskie,ponieważwten sposób można sobie nawzajem pomóc. • Ludziemuszączućsięczęściąwiększejcałości(np.społeczeństwa,narodu).• Wszyscymusząsobiepomagać.• Gdy ludzie sobie wzajemnie ufają, życie jest prostsze i łatwiej pokonywać trudności.• Dobry/asąsiad/ka,który/azawszepomożejestbezcenny/a.• Kiedyludziesięsiebiebojąosiebieiswojeżycie,aspołeczeństwojestzastra- szonewładzapaństwowamożerobićcotylkochce.• Szanowanieodmiennychodswoichopiniijestbardzotrudne.• Konfliktytrzebarozwiązywaćpokojowo,np.poprzezrozmowęinegocjacje.• Wszyscy jesteśmyobywatelami/kami iponosimyodpowiedzialnośćzapań- stwo.

26OU – osoby uczestniczące

TEMAT WARSZTATU

CELE EDUKACYJNE

CELE SZCZEGÓŁOWE

Wiek OUIlość OUMetodaCzas

„Debata na piechotę”

•OUrozumiejąpojęcieobywatelstwa•OUpotrafiąscharakteryzowaćpostawęobywatelską•OUznajądefinicjęspołeczeństwaoby-watelskiego •OUpotrafiąwymienićprzejawydziałal-nościspołeczeństwaobywatelskiego

•wzbudzenieodpowiedzialnościzapro-blemy społeczne•zmotywowaniedodziałańnarzeczspołeczności lokalnej•poszerzenieświadomościościsłychrelacjach społecznych i współzależności między obywatelami

szkoły podstawowe20-25 osóbdyskusja, burza mózgu45 minut (1 godzina lekcyjna)

27

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

OU zapoznają się z pojęciem obywatelstwa i potrzebą współdziałania. W sposób zwięzłyzapoznająsięzmożliwością(prawem)kształtowaniasytuacjiwswoimpań-stwieispołeczeństwie.Podczaszajęćnależystosowaćwieleporównańdowspólno-ty klasowej, szkolnej oraz rodzinnej.

POMOCE DYDAKTYCZNE

•dwaarkuszepapieru(formatA4lubwiększy)dozapisu„Tak”,„Nie”•taśmadoprzylepianiapapierunaścianach(np.tzw.„malarska”)lubmasamocu- jąca

PrzygotowaniePrzyszykuj salę do zajęć odbywających się przy ustawieniu krzeseł w kręgu, półokrę-gu. Sala winna być przestronna. Na przeciwległych ścianach pomieszczenia zawieś widoczne kartki z napisami: „Tak” oraz „Nie”.

PRZEBIEG

• ZapytajOUczywiedzącotojestobywatelstwoiktojestobywatelami/kaminp. Polski. Wszystkie pomysły zapisuj na arkuszu papieru. Następnie podsumuj tłu-macząc,iżobywatelstwotoprawna,usankcjonowanawięźpomiędzypaństwemajednostką. Jest to forma zabezpieczenia jednostki poprzez przyznanie jej praw i ich respektowanie oraz nałożenie pewnych obowiązków jak np. przestrzeganie prawa obowiązującegona tereniepaństwa.Omów najczęściejprzytaczaneprawapoli-tyczne tj. bierne i czynne prawo wyborcze. Wyjaśnij wszelkie pojawiające się wątpli-wości, odpowiedz na pytania. • PoprośOU,abywstałyzzajmowanychprzezsiebiemiejsc istanęłypośrod-ku sali pomiędzy kartkami z napisami: „Zgadzam się”, „Nie zgadzam się”. Wyjaśnij, że przez całe zajęcia będziecie dyskutować i się spierać, aby ostudzić emocje będziecie swoje decyzje pokazywać przy pomocy nóg, czyli zmieniać pozycje w zależności od preferencji. • Wytłumacz,żebędzieszczytaćpokoleistwierdzenia,OUprzemieszczającsiępomiędzy skrajnym stanowiskami „Tak”, „Nie” mają opowiadać się zgodnie ze swo-ją opinią. W żadnej sposób nie rozpraszaj OU podczas podejmowania decyzji, nie

28

wpływaj na zajmowaną przez nich pozycje, po każdym stwierdzeniu poproś o za-trzymanie w swoich miejscach i krótkie komentarze. Zachęcaj OU do otwartego wy-powiadania się.• PoodczytaniuwszystkichstwierdzeńpoprośOUopowrótnamiejscasiedzą-ce. Wytłumacz, że wszystkie relacje w obrębie zbiorowości to działalność wywodzą-casięzasadniczozestronypaństwa,gospodarki/rynkuorazsamychobywateli/ek.• Wprowadźuproszczonyterminspołeczeństwaobywatelskiegoinspirującsięnastępującącharakterystyką–sferaautonomicznychdziałańsamoorganizującychsię obywateli/ek na rzecz wspólnego dobra, opiera się również na bezinteresownym wkładzie pracy, nie jest to aktywność nastawiona na zysk, lecz na realizacje istot-nych, czasem zaniedbywanych postulatów oraz podtrzymywanie więzi zbiorowych, wspieranie inicjatyw oddolnych w atmosferze odpowiedzialności i wzajemnego za-ufania.

OMÓWIENIE ĆWICZENIA I EWALUACJA

Wyjaśnij,żepaństwomasłużyćobywatelomiobywatelkom,bowiembeznichniemoże istnieć. Obywatele/ ki są w pełni upoważnieni do działania na rzecz swoich po-trzebirealizacjiwłasnychoczekiwań.Całośćodpowiedzialnościzakształtpaństwaidobrostanspołeczeństwadośćrównorozkładasiępomiędzypaństwo/administra-cję, gospodarkę/ rynek oraz samych zainteresowanych dobrym funkcjonowaniem mieszkańcówimieszkanki.

PROPOZYCJE DZIAŁAŃ EDUKACYJNYCH

Podczas innych zajęć poruszcie tematykę praw człowieka, w zawężonym kontekście praw dziecka. Poinformujcie dzieci co mogą zrobić, gdy czują, że ich/ lub ich kole-gów i koleżanek prawa są łamane. Do kogo mogą zwrócić się o pomoc/ wsparcie?

SŁOWA KLUCZE

obywatelstwo, inicjatywa społeczna/ obywatelska

DOBRE PRAKTYKI CZYLI EDUKACJA OBYWATELSKA BEZ NUDY

29

Zajęcia z grupą młodzieży w Ośrodku szkolno wychowaw-czymdladzieciniewidomychwOwińskach.Grupa z którą pracowały edukatorki z Akademii liczyła kilkanaście osób z niewidomych i niedowidzących.

30

W ośrodku funkcjonuje Rada Internatu, co zainspirowało edukatorki do wybrania tematów zajęć i ułożeniu scenariuszy zajęć do nich. Podczasczterechspotkańzrealizowaływrazzmłodzieżąnastępującetematy:I warsztat: WYBORY - PRAWO CZY OBOWIĄZEK?II warsztat: JAKIE MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA DAJE NAM PAŃSTWO? III warsztat - DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH I POMYSŁY NA ICH ROZWIĄZANIE IV warsztat - CZYM JEST WSPÓŁCZESNY PATRIOTYZM?

Każde zajęcia pokazywały, jak początkowo abstrakcyjne dla młodzieży pojęcia i teoria, przekładają się na codzienność (uczniowie, rada internatu, nauczyciele, dy-rekcja).Poruszanezagadnieniaprowadząceodnosiłydoaktualnychwydarzeń.Naprzykład temat WYBORY - PRAWO CZY OBOWIĄZEK? Poruszany był w kontekście tegorocznych wyborów do polskiego Parlamentu.Dlaczego te tematy i taka grupa uczniów/uczennic? Dla osób niepełnosprawnych wy-daje się być szczególnie ważne umiejętność i chęć wchodzenia w różne role społeczne m.in. aktywnego obywatela. To pierwszy krok do godnego i satysfakcjonującego życia mimo utrudnień wynikających z dysfunkcji. Przydatnym narzędziem, wręcz niezbęd-nym dla skutecznego działania dla każdego obywatela, a tym bardziej chcącego aktyw-nie działać jest umiejętność diagnozy i rozwiązywania wszelkich problemów. Naszym zdaniem jest to konieczny „niezbędnik” aktywnego przedstawiciela społeczeństwa oby-watelskiego – mówi jedna z trenerek.Co było najciekawsze w pracy z grupą? Najciekawsze i najcenniejsze były momenty, gdy udawało dostrzec się „błysk inteligencji”, zaciekawienie i taki błysk u uczniów: „ra-cja”, „a jednak te dyrdymały mogą się nawet w praktyce do czegoś przydać – kto by po-myślał”. To było bezcenne. To pokazywało, że praca warsztatowa ma sens. Jest dobra dla pracy nad postawami uczniów.

Rady prowadzących dla innych edukatorów/rek:Nie zniechęcajcie się przy pierwszym kontakcie z młodzieżą :)Mówcie prostym językiem.Patrzcie na reakcje uczniów.Podchodźcie do uczniów, wchodźcie w kontakt interpersonalny, żeby nie traktowali nas tylko jako pan, pani.Nie pozwólcie na stagnacje i ciągłe siedzenie na jednym miejscu.Skłaniajcie do myślenia, nawet prowokując, a nie pytać o definicje.Zajęcia prowadzone były w okresie od października do listopada 2011 przez Iwonę Do-latę i Agnieszkę Sikorę.

31

32

33

34

040

Projekt dofinansowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego oraz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu