As Vanguardas vanse á Guerra

Antonio MartínezINICIARTE

http://artenoafonsox.blogspot.com.es/

Introdución

• Pero de que arte imos falar?

¿Tantos séculos de pintura para esto?

A arte do século XX: A Forma• A forma créase coa liña e o claroscuro= relevo. Na

arte contemporánea iremos da disolución da forma no Impresionismo, a a súa consolidación (postimpresionismo), a a súa distorsión (p.e. expresionismo), a a súa redución (Miró) ou a unha nova interpretación (Surrealismo, abstracción)

A arte do século XX: O Espazo

• Da busca das tres dimensión, no Postimpresionismo acéptanse so as dúas que ten un cadro, culminando no Cubismo e derivando so en elementos cromáticos.

A arte do século XX: A Materia• Ata o Impresionismo a materia

(os óleos) eran os medios para acadar as formas mais co Postimpresinismo as formas libéranse da cor. O cadro xurde como unha orquestación de campos de cor, potenciando o seu valor expresivo. A Cor é o elemento máis expresivo da pintura: Fauvismo, Expresionismo.

Comprender a arte?

“O que máis me sorprende é que tanta xente teña a pretensión de comprender a arte. Fágome unha pregunta: ten sentido comprender o canto dos reiseñores? Ten sentido querer penetrar no misterio da noite, das flores, das cousas fermosas que nos rodean e que amamos? Así e todo, cando lle toca a arte, a xente pretenden comprendela. Por que?”

“Eu creo que a única cousa que a xente debe comprender é que o artista crea porque debe crear, porque posúe a súa arte. O artista é soamente unha pequena, pequenísima parte do universo, e non merece máis atención que os outros elementos que compoñen o universo, e que como a obra de arte, proporcionan ledicia, consolo, emoción, paz.”

Pablo Picasso

A Arte no século XX

A arte pictórica deixará de ter coma fin sobranceiro a representación óptica de imaxes externas, volcando cara a si mesma o seu fin primordial, comezando unha involución para si mesma que constitúe a principal característica e condicionante da arte pictórica do século XX: “a arte ensimesmada”.

Contexto HistóricoO o primeiro terzo do século XX caracterizouse por grandes tensións e enfrontamentos entre as potencias europeas. Pola súa banda, a Primeira Guerra Mundial (1914 -1918) e a Revolución Soviética (1917) fomentaron as esperanzas nun réxime económico diferente para o proletariado.

Tralos anos 1920, época de desenvolvemento e prosperidade económica coñecida como os anos tolos, viría o gran desastre da bolsa de Wall Street(1929) e volvería unha época de recesión e conflitos que, unidos ás difíciles condicións impostas aos vencidos da Gran Guerra, provocarían a xestación dos sistemas totalitarios (fascismo e nazismo) que conducirán á Segunda Guerra Mundial.

Algo no mundo occidental estaba a cambiar:

• A Segunda Revolución Industrial, coa aparición do motor de explosión.

• O nacemento do cine a fins do XIX.• A publicación da “Interpretación do soños” de

Freud en 1900.• A publicación da “Teoría da Relatividade” de

Albert Einstein en 1905.• A popularización da fotografía a principios do XX.

As Vangardas Artísticas• O vangardismo maniféstase a través de varios movementos que, desde

formulacións diverxentes, abordan a renovación da arte, despregando recursos que creben ou distorsionen os sistemas máis aceptados de representación ou expresión artística, en teatro, pintura, literatura, cine, arquitectura ou música, entre outros.

• Estes movementos artísticos renovadores, en xeral dogmáticos, producíronse en Europa nas primeiras décadas do século XX, desde onde se estenderon ao resto dos continentes, principalmente cara a América, onde se enfrontaron ao modernismo.

• A característica primordial do vangardismo é a liberdade de expresión, que se manifesta alterando a estrutura das obras, abordando temas tabú e desordeando os parámetros creativos.

Os “ismos”

• Actitude provocadora.• Publicación de manifestos.• Rexeitamento de todo o anterior.• Reivindicación do orixinal e lúdico.• A loita contra as tradicións,

procurando o exercicio da liberdade individual e a innovación.

• Audacia e liberdade da forma.• Carácter experimental e a rapidez con

que se suceden as propostas, unhas tras outras.

Os “Ismos”

• Fauvismo• Escola de París• Cubismo• Expresionismo • Abstración: lírica, xemétrica e suprematismo• Futurismo• A pintura metafísica• Dadaísmo• Surrelismo

Fauvismo• Un dos primeiros movementos de vangardia do século, aínda

que a cohesión e o propósito común do grupo de pintores que a forma é efémera: 1905-1910.

• Os características comúns do grupo son as seguintes:• Liberdade na cor ata chegar á exaltación ou a violencia, sen

mesturas ou matices. A cor independízase do obxecto.• Extrema simplificación de formas e elementos.• Interpretación lírica e emocional da realidade con temas

agradables paisaxes ou retratos.• A profundidade desaparece e os volumes perfílanse con

pinceladas fortes e non co claroscuro.• É figurativo pero bastante antinatural.

Henry Matisse, 1869-1954

Ao comezo da súa carreira identificóuselle co fauvismo e para os anos 20 xa se destacou polo seu mestría na linguaxe expresivo da cor e do debuxo, a cal despregou nunha inmensa produción que se estendeu por máis de medio século, e que consagrouno como unha das figuras centrais da arte contemporánea

A raia verde, 1905, Ó/l, 40 x 32 cm.

A ESCOLA DE PARÍS:Amadeo Modigliani, 1884-1920

Arquetipo do artista bohemio, n asúa vida houbo estupefacientes, alcool, mulleres, pobreza e enfermidade, e só acadaou o recoñecemento despois de morto.

• Espido feminino sentado, 1916

Ó/l, 92.4 x 59.8 cm.Courtauld Institute Galleries. Londres

Cubismo

• O Luis Vauxcelles afirmou en 1908 que os cadros de Braque estaban compostos por pequenos cubos.

• Apollinaire publicou en 1913 un ensaio co título “Os pintores cubistas”.

Cubismo

• Non se emprega a perspectiva convencional.• Suma de varias perspectivas.• Líberase a cor da forma.• Non se emprega un punto de vista único.• Uso máis austero da cor: tonos neutros.• Escasa valoración da luz.

Pablo R. Picasso 1881-1973

• Considerado un dos maiores artistas do século XX, participou desde a xénese en moitos movementos artísticos que se propagaron polo mundo e exerceron unha gran influencia noutros grandes artistas do seu tempo.

• Incansable e prolífico.

As señoritas de Avignón, 1907, Ó/l, 243x233

“Pinto os obxecto tal como os penso, non coma os vexo”

Cubismo analítico:

Rapaza con mandolina,

1910

Georges Braque, 1882-1963

• Despois duns inicios moi influenciados polo fauvismo, desenvolverá o cubismo xunto con Picasso

• Muller con mandolina, 1910, Ó/l, 80 x 54 cm.

Picasso: Bodegón con trenzado de silla, 1912, Óleo e collage sobre lenzo, 29 x 37 cm

Cubismo sintético

Pablo Gargallo, 1881-1934

Considerado un dos escultores máis importantes e innovadores do século XX, ao longo da súa vida artística combinou paralelamente o clasicismo coa experimentación.

Pablo GargalloO profeta, 1933,Broce, 235 x 65 x 50 cm.

Expresionismo• Movemento a principios do século XX, entre 1905 e

1925, en Alemania e outros países centroeuropeos de ámbito xermánico e austro-húngaro, ligado ao fauvismo francés como arte expresiva e emocional que se opuxo diametralmente ao impresionismo.

• Aglutinouse na década de 1910 en torno a dous grupos: Die Brücke (A ponte) e Der Blaue Reiter (O xinete azul). Paralelamente desenvolveu a súa actividade en Viena o grupo da Secesión, que integraron entre outros Gustav Klimt, Oskar Kokoschka e Egon Schiele.

• Enfrontaríase ás vellas ideas impresionistas.• Afirman que o real non é fundamentalmente

aquilo que vemos no exterior, senón aquilo que xorde na nosa interioridade cando vemos, percibimos, intuímos ou producimos algo.

• Uso de cores planas, con temática en clave de angustia e pesimismo.

• Entre os principios desta corrente artística sinálanse:

-a reconstrución da realidade, -a relación da expresión literaria coas artes plásticas e a música e a expresión da angustia do mundo e da vida a través de novelas e dramas onde se fala das limitacións sociais impostas á liberdade do home. -a expresión de filias e fobias do ser humano. Polo tanto, non require dunha boa técnica, nin dun resultado estéticamente fermoso.

Antecedentes: Edward Munch, 1863-1944

• “Xa non pintarei máis interiores e xente lendo e mulleres facendo punto. Pintarei seres que respiran, senten, sofren e aman (…)

• O espectador tomará conciencia do que neles hai de sagrado, e descubrirase coma nunha igrexa”.

• Diario, 1889

Camiñaba eu con dous amigos pola estrada. Ocultouse o sol, tinxiuse o ceo dun vermello coma o sangue e eu sentín coma un sopro de angustia. Pareime, apoieime na varanda, indeciblemente canso; por riba da cidade e do fiordo dun azul anegrado planeaban nubes sanguinolentas como linguas de lume. Os meus amigos seguiron camiñando, mentres eu fiquei alí cravado, tremendo de medo. Parecíame que oía o berro inmenso, infinito da Natureza.

O berro, 1893

A pubertade, 1894-1895

Madonna, 1894-1895

Expresionismo:Die Brücke (A ponte). Dresde, 1905-1913

• Pretendía tender unha ponte que unira todos os elementos axitadores e revolucionarios, tanto artísticos como literarios, e , entre todos, rexeitar a arte coetánea alemá.

• Expresaban a súa devoción por Van Gogh e os grabados de Munch.

• Engadiron o uso da cor propoia dos fauvistas.

Ernst Ludwig Kirchner, 1880-1938

Cor antinatural, subxetivo e chillón, en cores cálidas; as formas máis ben planas, con pouco interese polos volumes e a perspectiva, que se violenta en escorzos imposibles, e contornos trazados con liñas grosas, como incisións en madeira.

Autorretrato con modelo, 1910. Óleo sobre lenzo, 150 x 100 cm.

Berlín, 1913, óleo sobre lenzo, 120 x 91 cm

Expresionismo: Der Blaue Reiter (O xinete azul) Múnich

• Abandono do dramatismo e da amargura para achegarse a unha experimentación permanente ata abandonar todo naturalismo, chegando á abstración.

Grupo de MunichVasily Kandinsky, 1866-1944

Precursor da abstración na pintura e teórico da arte, con el considérase que comenza a abstracción lírica.

• En 1912 publicou Do Espiritual na Arte, onde critica ás institucións académicas tradicionalistas e a idea de arte en xeral. É o primeiro libro que describe a fundación teórica do movemento abstracto e fala dunha nova época de gran espiritualidad e da contribución da pintura a ela.

• A arte nova debe basearse nunha linguaxe de cor e Kandinsky da as pautas sobre as propiedades emocionais de cada ton e de cada cor, a diferenza de teorías sobre a cor máis antigas, el non se interesa polo espectro senón só na resposta do alma.

Composición IV, 1911, óleo sobre lenzo, 1,59 x 2,5 m.

Era a caída do crepúsculo (...) cando percibín súbitamente un cadro dunha beleza extraordinaria, brillando por un lóstrego interior. Aproximeime a ese cadro xeroglífico, onde non vía máis que formas e cores, e cuxo contido resultábame incomprensible. Enseguida atopei a clave: era un cadro meu, que fora colocado de lado (...) Nese momento comprendín que os obxectos prexudicaban as miñas pinturas.

Kandinsky. Mirada retospectiva. Berlín, 1913

Piet Mondrian, 1872-1944

• Evolucionou desde o naturalismo e o simbolismo ata a abstración, da cal é o principal representante inaugural xunto aos rusos Kandinski e Malévich.

Taboa II, 1921-1925, óleo sobre lenzo, 55 x 53 cm

Gerrit Rietveld.Casa Rietveld Schröder (ou Casa Schröder) situada en Utrecht (Países Baixos) 1924

Kazimir Malévich, 1878-1935

O seu abstracionismo xeométrico ou suprematismo, derívase do cubismo pola súa extremada simplificación e unha redución deste ás figuras elementais da xeometría: o rectángulo, o triángulo, a liña e a circunferencia.

Suprematismo, 1916 nº 58. Ó/l,80 x 70 cm.

Emil Nolde, 1867 -1956

O seu crispado manexo do pincel, a utilización de cores vivas e estridentes e as figuras de rostros a modo de máscaras pretendían provocar no espectador un shock visual e emocional.“Cada cor ten en si mesmo un alma, que me fai feliz ou me repugna”.

Danza ao redor do becerro de ouro,1910

Xente emocionada, 1913

Autorretrato 1917.

Oskar Kokoschka, 1886-1963

• Emprego violento da cor con grandes e grosas pinceladas

A noiva do vento, 1914

Constantin Brancusi, 1876-1957

Aínda que de orixe rumana, desenvolveuse e deuse a coñecer en Pariís. Está considerado como un dos grandes escultores do século XX. A súa obra influíu en novos conceptos da forma en escultura, pintura e deseño industrial.

Paxaro no espazo, 1923.

Bronce, fundición, 139

cm

Futurismo Xurdiu en Milán (Italia) impulsado polo poeta italiano Filippo Tommaso Marinetti, quen recompilou e publicou os principios do futurismo no manifesto do 20 de febreiro de 1909, no diario Le Figaro de París. Ao ano seguinte, os artistas italianos Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Luigi Russolo e Mario Jordano asinaron o chamado Manifesto do Futurismo.

Aínda que tivo unha curta existencia, (aprox. 1944 -morte de Marinetti-, a súa influencia apréciase nas obras de Marcel Duchamp, Fernand Léger e Robert Delaunay en París, así como no constructivismo ruso. Os textos futuristas trouxeron un novo mito: a máquina, sirva como síntese unha famosa frase de Marinetti:Un automóbil de carreiras é máis fermoso que a Vitoria de Samotracia. Art. 4º do Manifesto do Futurismo.

Este movemento rachaba coa tradición, o pasado e os signos convencionais da historia da arte. Pregoaba o movemento agresivo, o insomnio febril, o paso ximnástico, o salto perigoso e a bofetada.

Segundo o seu manifesto, os seus postulados eran a exaltación do sensual, o nacional e guerreiro, a adoración da máquina, o retrato da realidade en movemento.Rexeitaba a estética tradicional e intentou ensalzar a vida contemporánea, baseándose nos seus dous temas dominantes: a máquina e o movemento.

MANIFESTO DO FUTURISMO DE MARINETTI 11-II-1909

• DECLARAMOS• 1º Que hai que desprezar todas as formas de imitación e

glorificar todas as formas de orixinalidade.• 2º Que hai que se sublevar contra a tiranía das palabras

harmonía e bo gusto…• 3º Que os críticos de arte son inútiles e perxudiciais.• 4º Que hai que barrer todos os temas xa acabados.• 6º Que o dinamismo universal debe ser dado en pintura

como sensación dinámica.• 7º Que o movemento e a luz destrúen a materialidade dos

corpos.

Umberto Boccioni, 1881-1966

• Trasladou a idea do dinamismo e a velocidade á escultura na busca do volume aberto, do dinámico.

Boccioni. A cidade levántase, 1910

Formas únicas de

continuidade no espazo, 1913; bronce,

fundición, 126 x 89 x 40 cm

Umberto Boccioni. Manifesto Técnico da escultura futurista. 11 de abril de 1912

A miña escultura non ofrece perfís ríxidos, de siluetas inmóbiles. Cada perfil contén en si mesmo unha indicación para entender os demais… Pretendo facer que o obxecto viva no medio natural que o rodea. O gran berro é: fóra o pasado dende Grecia ata Rodin! Substituamos o xugo ignominioso da tradición por unha continuidade dinámica das formas, por unha extensión da escultura ata penetrar no espazo, rematando coa homoxeneidade dos materiais.

“O xesto que reproduzamos no lenzo non será máis un momento fixo no dinamismo universal. Simplemente será a mesma sensación dinámica [...]. Debido á persistencia da imaxe na retina, os obxectos en movemento multiplícanse a si mesmos constantemente; a súa forma cambia como rápidas vibracións na súa tola carreira. Dese modo, un cabalo en movemento non ten catro patas, senón vinte, e os seus movementos son triangulares." Umberto Boccioni

Giacomo Balla, 1871-1958

Atopábase interesado por retratar o movemento. Pero a diferenza dos outros futuristas, non se interesou polas máquina nin pola violencia, e as súas obras tenden cara ao lirismo e a graza.

Construción escultórica do ruído e a velocidade, 1914-1915, reconstruido en 1968, Hirschhorn Museum.

Nena correndo nun balcón, 1912. 125 x 125 cm. Civica Glalleria d'Arte Moderna, Milán

A Pintura Metafísica • Grupo creado por Carlo Carrá

(inicialmente futurista) e Giorgio de Chirico.

• Disolto rapidamente por desavinzas entre eles.

• Teñen influencias da psicoanálise, da Art Nouveau e da abstración.

Giorgio de Chirico, 1888-1978

Canción de amor, 1914

• O enigma dun día, 1914

Dadaísmo

O dadaísmo é un movemento cultural que xurdiu en 1916 no Cabaret Voltaire en Zúrich (Suiza). Foi proposto por Hugo Ball, escritor dos primeiros textos dadaístas; posteriormente, uniuse o rumano Tristan Tzara que chegaría a ser o emblema do Dadaísmo. Unha característica fundamental do Dadaísmo é a oposición ao concepto de razón instaurado polo Positivismo. O Dadaísmo caracterizouse por rebelarse en contra das convencións literarias, artísticas e especialmente, por burlarse do artista burgués e da súa arte. A súa actividade esténdese a gran variedade de manifestacións artísticas, desde a poesía á escultura pasando pola pintura ou a música.

FRAGMENTO DO MANIFESTO DADÁ 1918 Tristán Tzara

Toda forma de noxo susceptible de se converter en negación da familia é dadá; a protesta, as labazadas de todo ser entregado a una acción destrutiva é dadá; (…) a abolición da lóxica, a danza dos impotentes da creación é dadá; a abolición de toda xerarquía e de toda ecuación social de valores establecida entre os servos é dadá; abolición da memoria. (….). Liberdade; dadá, dadá, dadá, asubío de cores encrespadas,encontro de todos os contrarios e de todas as contradicións, de todo motivo grotesco, de toda inchorencia: A VIDA.

Marcel Duchamp, 1887-1968

Roda de bicicleta, 1913

A fonte, 1917

L.H.O.O.Q., 1919

Man Ray, 1890-1976

Con Dalí, en París, 1934

O agasallo, 1921

A puericultura II

O violín de Ingres,1924

Bágoas, 1930

Surrealismo

O surrealismo (en francés: surréalisme; sur ['sobre, por encima'] máis réalisme ['realismo']) é un movemento artístico e literario xurdido en Francia a partir do dadaísmo, na década dos anos 1920, en torno á personalidade do poeta André Breton.

Retrato en "Vertumnus" (Verán) do emperador Rodolfo II realizado por Giuseppe Arcimboldo. Todos os froitos e flores representados no cadro eran propios da estación do verán no século XVI. Algúns surrealistas viron nel a un precursor.

Marc Chagall. 1887-1985

A súa pintura é a encarnación dunha memoria que funde os recordos persoais coa imaxiñería do folclore popular ruso e constitúe unha unidade indisoluble entre realidade e fantasía, entre a lóxica simbólica e a irracionalidade do subconsciente.

A aldea e máis eu.

1911. Óleo sobre lenzo, 192 x 151 cm

Alberto Giacometti, 1901-1966

A bola suspendida, 1930-1931

Joan Miró, 1883-1993

Na súa obra reflectiu o seu interese no subconsciente, no "infantil" e no seu país. Nun principio mostrou fortes influencias fauves, cubistas e expresionistas, pasando a unha pintura plana con certo aire naïf, como o é o seu coñecido cadro A Masía do ano 1920. A partir da súa estancia en París, a súa obra vólvese máis onírica, coincidindo cos puntos do surrealismo e incorporándose a este movemento.

Joan Miró. A masia, 1921-22.Ó/L. 123 x 141 cm. National Gallery of Art Washington

Carnaval de arlequínÓleo sobre lenzo. 1924-1925. Galería Albright-Knox de Buffalo(Nueva York).

Intentei plasmar as alucinacións que me producía a fame que pasaba. Non é que pintase o que vía en soños, como dicían entón Breton e os seus, senón que a fame provocábame un xeito de tránsito parecido ao que experimentaban os orientais

Interior holandés I, 1928, Óleo sobre lenzo

Salvador Dalí, 1904-1989

Artista extremadamente imaxinativo, manifestou unha notable tendencia ao narcisismo e á megalomanía para era atraer a atención pública.En 1929 uniuse ao grupo surrealista en París.

O gran masturbador, 1929; óleo sobre lenzo, 1,1 x 1,5 m. MNCA Reina Sofía

Dalí. A persistencia da memoria. 1931. Óleo sobre lenzo, 24 x 33 cm.MoMa

Teléfono langosta, 1936

Soño causado polo voo dunha abella ao redor dunha granada un segundo antes de espertar, 1944; ó/l, 51 x

41 cm . M. Thyssen-Bornemisza