DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI DÜNYAMIZ VE EVREN

Hasan PARLAK / Bilal BİRİNCİ / Esra KARAN

2 | S a y f a

İÇİNDEKİLER

DÜNYA’NIN ŞEKLİ .............................................................................................. 3

DÜNYAMIZ VE EVREN ...................................................................................... 3

DÜNYA’NIN ŞEKLİ VE BOYUTLARI ................................................................... 4

EKVATOR ................................................................................................. 5

DÖNENCELER ........................................................................................... 6

KUTUP DAİRELERİ .................................................................................... 7

DÜNYA’NIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI .................................................................... 8

Dünyanın Geoid Şekline Bağlı Sonuçlar .......................................................... 8

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 11

3 | S a y f a

DÜNYA’NIN ŞEKLİ

DÜNYAMIZ VE EVREN

Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır.

Güneş sistemindeki gezegenler, güneşe yakınlıklarına göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Satürn,

Uranüs, Neptün'dür. 24 Ağustos 2006 tarihinde Çek Cumhuriyetinde toplanan gökbilimciler Plüton'u

gezegen olmaktan çıkardı. Böylece Dünya'nın yedi kardeşi kaldı. Bütün gezegenler elips şeklinde bir

yörüngede hareket ederler. Hızları ve yörünge uzunlukları farklıdır. Güneşe yakın olan gezegenler

daha hızlı, uzak olan gezegenler ise daha yavaş hareket ederler.

Evren: İçinde milyarlarca gökcisminin bulunduğu sonsuzluk ve onun içindeki varlıklar

bütünüdür. Evren içerisindeki cisimlerin başlıcalar şunlardır.

Yıldız: Sahip oldukları enerji ile çevresine ısı ve ışık veren gök cisimleridir. Güneş bir yıldızdır.

Gezegen: Bağlı olduğu yıldız ve kendi ekseni etrafında dönen, ısı ve ışık saçmayıp bağlı

olduğu yıldızdan aldıkları ışıkları yansıtan gök cisimleridir. Dünya, Merkür.

Uydu: Gezegenlerden küçük onların çevresinde dönen gökcisimleridir. Ay.

Nebula: Evrendeki kızgın gaz ve toz bulutlarıdır. Andromeda.

Meteor: Atmosfere girince ateş külçesi durumuna dönüşen Evrendeki başıboş dolaşan

kayaçlardır.

4 | S a y f a

Galaksi: Birden fazla yıldız sisteminin oluşturduğu büyük sistemlerdir. Güneş sisteminin yer

aldığı Samanyolu Galaksisi.

Yıldız Sistemi: Bir yıldız ve onun çekim gücünün etkisi altındaki gezegenler ve diğer

gökcisimlerinden oluşan sistemlerdir. Güneş sistemi.

Güneş Sistemi: Güneş’in çekim gücü etki-sindeki 9 gezegen, uyduları ve diğer gökcisimlerinin

oluşturduğu bir sistemdir. Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin uzaklık ve büyüklük sıralanışı

şöyledir.

DÜNYA' NIN ŞEKLİ VE BOYUTLARI

Bilim ve teknolojik seviyeye bağlı olarak, İlk Çağ’da Dünya’mızın şekli, değişik biçimlerde tahmin

ediliyordu. Dünya’nın çevresi günümüzden yaklaşık 2.200 yıl önce Erotostenes tarafından

hesaplanmıştır. Erotostenes Mısırın İskenderiye şehrinde yaşamaktaydı. İskenderiye’de güneş ışınları

dik gelmiyordu. Bir yolculuğu sırasında 21 Haziran tarihinde güneş ışınlarının Aswan’daki bir kuyunun

tam dibine düştüğünü görünce Dünya’nın çevre uzunluğunu hesaplayabileceğini anlamıştır. Aynı

tarihte İskenderiye’de güneş ışınlarının yere düşme açısını hesaplayan Erotostenes iki kent

arasındaki açının 7,2 derece olduğunu bulmuştur. Sonra bu iki kent arasını ölçtürerek yaklaşık 5,000

stadia (925 km) olduğunu öğrendi. Bu değerlerden yola çıkan Erotostenes Dünya’nın çevresini 46,250

km olarak hesaplamıştır.

Orta Çağ’da özellikle Türk-İslam dünyasında matematik coğrafyada görülen gelişmelerle

meridyenlerin uzunlukları ölçülmüş ve Yer’in yuvarlak olduğu anlaşılmıştır. 16. y.y.’da Kopernik’ten

sonra Yer’in şekli, Güneş çevresindeki hareketleri ve yörüngesi konularında önemli gelişmeler

sağlanmıştır. Önce elipsoit ve daha sonra da yuvarlak olarak bilinen Yer’in şeklinin, 18. y.y.’da

yapılan hassas ölçmeler sonucunda tam olarak yuvarlak olmadığı anlaşılmıştır.

Dünya, kutuplardan hafifçe basık, Ekvator’dan şişkin kendine has bir şekle sahiptir. Buna geoit

denir. Dünya’nın geoit şekli, kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında oluşan, merkez kaç kuvvetiyle

savrulması sonucu meydana gelmiştir.

Dünya ile ilgili tespit edilmiş başlıca boyut bilgileri şunlardır:

Ekvator çevresi 40.076 km

Kutuplar çevresi 40.009 km

Ekvator yarıçapı 6.377 km

Kutup yarıçapı 6.356 km

5 | S a y f a

Basıklık oranı 1/297

Yüzölçümü 510 milyon km2

Hacmi 1.083.320.000 km3

Özel Paraleller: Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa

tarafından belirlenmiştir.

Bunlar: Ekvator, Dönenceler, Kutup Daireleri, Kutup Noktaları

EKVATOR Ekvator, dünyayı iki eşit parçaya ayırdığı kabul edilen yatay çizgiye denir. Başka deyişle, Kuzey

ve Güney kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen çizgidir.

Ekvatorun Özellikleri:

1. En uzun paraleldir.

2. Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların oluşturduğu paraleldir.

3. Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı Ekvator'da yaklaşık 1670 km/saat'tir.

4. Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır.

5. Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır.

6. Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır.

7. Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşit ve 12'şer saattir.

8. Ekvatorun çevre uzunluğunun yarısının 60º enlemlerinde görülür.

9. Ekvatorun uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır.

10. Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapına göre 21 km daha uzundur.

6 | S a y f a

DÖNENCELER

Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler, 23-27 derece Kuzey ve

Güney paralelleridir.

Dönencelerin Özellikleri:

1. Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler,

2. 23 27' Kuzey ve Güney paralelleridir.

3. Kuzey Yarım Küre'dekine ‘Yengeç’ Dönencesi denir.

4. Güney Yarım Küre'dekine ‘Oğlak ‘ dönencesi denir.

5. Orta kuşak ile Tropikal kuşağı birbirinden ayırırlar.

6. Güneş ışınlarının düz zeminlere dik geldiği en son noktalardır.

7. Yengeç Dönencesi 21 Haziran’da yer alır.

8. Oğlak Dönencesi 21 Aralık'ta güneş ışınlarını dik açı ile alır.

7 | S a y f a

KUTUP DAİRELERİ Dönenceleri (23° 27') karşı yarımkürede 90 dereceye tamamlayan 66° 33' Kuzey ve

Güney'den geçen noktaları birleştiren çizgilerdir. Kutup Dairelerinin Özellikleri Kutup kuşağının

sınırlarını belirler. Gece ile gündüzü ayıran aydınlanma çemberinin hareket sınırını belirler. 24 saat

sürebilecek gece ve gündüzün

yaşanabileceği yerlerin

sınırlarını belirler.

Kutup Noktalarının

Özellikleri

1. 90. Kuzey ve Güney

paralelleridir.

2. Güneş ışınlarının düz

zeminlere en dar açıyla geldiği

yerlerdir.

3. Sürekli soğuk olduğundan

kutuplar ve çevresinde yıl

boyunca termik yüksek basınç

kuşakları oluşur.

4. Aydınlanma çemberinin 21 Mart ve 23 Eylül'de teğet geçtiği yerlerdir.

5. Bir yıl içinde 6 ay sürekli gündüz, 6 ay sürekli gece yaşanır.

6. Çizgisel hızın sıfır, yerçekiminin en fazla olduğu yerlerdir.

Kutup Dairelerinin Özellikleri

1. Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Kutup Daireleri,

2. 6633' Kuzey ve Güney paralelleridir.

3. Kutup kuşağı ile Orta kuşağı birbirinden ayırırlar.

4. Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği ve 21 Haziran ile 21 Aralık'ta teğet geçtiği

paralellerdir.

5. 21 Haziran'da Kuzey Kutup Dairesi'nde, 21 Aralık'ta Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz

yaşanır.

8 | S a y f a

DÜNYA’NIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI

DÜNYANIN GEOİD ŞEKLİNE BAĞLI SONUÇLAR:

1. Dünya'nın geoid şekli

nedeniyle, yerçekimi

Ekvator'dan kutuplara

doğru artar.

2. Dünya, geoid değil de

küre şeklinde olsaydı,

yerçekimi Dünya'nın her

yerinde aynı olurdu.

3. Dünya'nın geoid şekli

nedeniyle Ekvator diğer

paralellerden ve

meridyenlerden daha

uzundur.

Dünya küre şeklinde olsaydı, Ekvator çevresi (kutupları

çevreleyen iki meridyenin uzunluğu) birbirine eşit olurdu.

Ekvator çevresi =40.077 km Kutuplar çevresi=40.009 km

9 | S a y f a

Dünya’nın şeklinden dolayı, güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer.

Sıcaklık dağılışını etkiler. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer.

Dünya’nın

şeklinden

dolayı,

Dünya’nın bir

yarısı

karanlıkken

diğer yarısı

aydınlıktır.

Aydınlanma

çizgisi daire

biçiminde olur.

Buna aydınlanma çemberi de denir.

Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan kutuplara gidildikçe daralır.

Kutuplar, Dünya’nın merkezine (Ekvator’a göre) daha yakındır. Bunun sonucu olarak,

yerçekimi Ekvator’da az, kutuplarda daha fazladır.

Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır.

10 | S a y f a

Ekvator’dan kutuplara gidildikçe, paralel boyları ve meridyenler arası mesafe azalır.

Dünya’nın şeklinden dolayı, harita çizimlerinde hatalar meydana gelir.

Kutup yıldızının görünüm açısı bulunduğumuz yerin enlem derecesini verir.

Dünyanın bir tarafı gece diğer tarafı gündüzdür.

Ekvator’dan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar.

Meridyenlerin arası kutuplara gidildikçe daralır.

Yeryüzünden yükseldikçe görülen alan genişler.

Dünya’ nın dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır. (Ekvator'da 1670 km/saat

Kutuplarda O km/saat)

Kuzey kutbundan güneye gidildikçe Kutup Yıldızının görünüm açısı küçülür.

Doğuya gidildikçe Güneş daha erken batar.

Dünya’nın bir yarısında gece diğer yarısında gündüz yaşanır.

Ay tutulmasında Dünya’nın gölgesi Ay üzerine daire biçiminde düşer.

Ekvator'dan kutuplara doğru sıcaklık azalır.

Ekvator çemberi, meridyenlerden ve paralellerden daha uzun olur.

Dünya'nın küreselliği nedeniyle, Kutup Yıldızı'nın görünüm açısı Kuzey Kutbu'ndan Ekvator'a

doğru daralır. Bu nedenle 60. Kuzey paralelinde 60° açı ile görülen Kutup Yıldızı Güney

Kutbu'nda görülmez.

Dünya'nın küreselliği nedeniyle hep aynı yönde hareketle başlangıç noktasına ulaşılır. 1519

yılında Macellan tarafından, hep batıya gidilerek çıkış noktasına varılabileceği düşüncesi ile

İspanya'nın Cadiz Körfezi'ndeki Sancular Limanı'nda başlatılan ve aynı limanda 1522 yılında

son bulan Dünya seyahati ile bu sonuca ulaşılmıştır.

Ekvator çevresinde termik alçak basınç alanı, kutuplar çevresinde termik yüksek basınç alanı

oluşur.

Dünyanın ekseni etrafındaki dönüş hızına bağlı olarak, güneşin doğuş ve batış saatlerinde

ufuk üzerinde kalma süresi Ekvator’dan kutuplara doğru artar.

Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.

Paralellerin boyları kutuplara gidildikçe küçülür.

11 | S a y f a

KAYNAKÇA

http://facebookrasim1371.blogspot.com/2013/03/cogr

afya-9snf-dunyann-sekli-ve.html

http://www.matematikcifatih.com/lise-

cografya/dunyanin-sekli-ve-hareketleri

http://aygunhoca.com/kpss/122-kpss-cografya/1524-

dunyanin-sekli-hareketleri-ders-notlari.html

http://www.derszamani.net/dunyanin-sekli-ve-

hareketleri-konu-anlatimi-ders-notlari.html

http://www.konuanlatimi.gen.tr/ygs-cografya-

dunyanin-sekli-ve-hareketleri-konu-anlatimi

http://cografyalise.blogcu.com/dunyanin-sekli-ve-

sonuclari/3831703