E Drejta Biznesore Ndërkombëtare - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)

Universiteti i Prishtinës | Dr. Armand Krasniqi

1

E DREJTA BIZNESORE NDËRKOMBËTARE Dr. sc. Armand Krasniqi

Sllajdet e ligjëratave

Fakulteti

Ekonomik

Universiteti i Prishtinës Fakulteti Ekonomik

| Dr. Armand Krasniqi

2 E Drejta Biznesore Ndërkombëtare

1. ROLI DHE RËNDËSIA E LËNDËS E DREJTA BIZNESORE NDËRKOMBËTARE

• E Drejta Biznesore Ndërkombëtare është degë e së drejtës, e rëndësishme, që

studion raportet – marrëdhëniet tregtare (biznesore) ndërkombëtare;

• Kjo lëmi është e rëndësishme dhe për faktin se marrëdhëniet ekonomike tani në

botën bashkëkohore po bëhen gjithnjë e më dinamike dhe masive që i rregullojnë

raportet lidhur me;

– Qarkullimin e mallrave;

– Shërbimeve;

– Teknologjisë;

– Kapitaleve;

• Të gjitha këto veprime që të kryhen me një profesionalizëm dhe lehtësi detyrimisht

kërkohet shkallë e lartë e përgatitjes intelektuale të palëve kontraktuese;

• Kontraktimi i punëve – veprimtarive konsiderohet faza me e rëndësishme e realizimit

të shitblerjeve dhe bashkëpunimit të zhvilluar biznesor;

• Andaj, kjo lëndë ka për qëllim ofrimin e informacioneve të dobishme personelit dhe

ndërmarrjeve të tyre që më elegancë dhe lehtësi profesionale t’u mënjanohen

vështirësive dhe humbjeve eventuale;

Këtu trajtohen studiohen:

Fazat e negociatave;

Praktikat e dëshmuara të biznesit;

Strategjitë e negocimit dhe lidhjes së punëve;

Lehtesuesit nderkombetar;

Ndermjetesuesit nderkombetare

Organizatat nderkombetare financiare;

Organizatat qe bejne unifikimin e te drejtes etj.

Studentët do të jenë të gatshëm që t’i njohin:

• Strategjitë e formulimit të mirë të negociatave me partnerë të jashtëm dhe lidhjen e

kontratave serioze e të dobishme;

• Nganjëherë në praktikë ndodhë që ndërmarrjet tona, për shkak të mungesës së

praktikave, të krijojnë projekte – kontratash të cilat nuk janë racionale dhe të

dobishme për vet ndërmarrjen e vendit;

• Andaj, njohja e këtyre çështjeve ndihmon në rritjen e sigurisë juridike të punëve

kontraktore dhe biznesore;



• Në botën bashkëkohore marrëdhëniet biznesor më botën e jashtme edhe pse janë

liberalizuar në mas të madhe, secili vend po ashtu edhe vendi ynë, i rregullohen me

dispozita të veçanta ligjore – ligje;

• Rregullohet mënyra e lidhjes, regjistrimit dhe e përmbarimit të

kontratave;

• Proceduat rreth arbitrazhit;

• Etj;

• Marrëdhëniet e qarkullimit të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve

konsiderohen marrëdhënie komplekse që kërkojnë që para se këto raporte të lidhem

me kontratë që të fillim të:

– Njohjen e partnerëve të ardhshëm;

– Njohjen e gjendjes së tyre financiare;

– Vëllimin dhe dimension e biznesit;

– Cilësinë e mallrave dhe të shërbimeve;

– Teknologjitë që mund të jenë objekt i biznesit;

– Etj;

• Zakonisht kontratat në bizesnin ndërkombëtar janë afatgjata ndaj duhet të

plotësohen një seri detyrimesh bilaterale që kërkohen nga ligji i vendit por edhe nga

rendi juridik ndërkombëtar;

• Sot lëvizja – qarkullimi i mallit, kapitalit, shërbimeve dhe të arriturave shkencore

(dijës dhe teknologjisë) është liberalizuar në mas të madhe;

• Zakonisht lëvizja identifikohet nga shtetet e zhvilluara në drejtim të atyre në zhvillim;

• Kjo është mundësuar për shkak të liberalizimit të madh të politikave shtetërore dhe

kufizimeve në sovranitetin vetanak;

• Andaj në pikëpamje operacionale kontratat si instrumente juridike në biznesin

ndërkombëtarë duhet të jenë të analizuara dhe të matura mirë me të vetmin qëllim

që të sjellin efekte pozitive;

• Tani në tregun ndërkombëtar ekziston parimi i lëvizjes së lirë të mallrave,

shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve në hapësira sa më të mëdha gjeografike;

• Kjo lëvizje e lirë është determinuar nga presioni i madh i shteteve të zhvilluara në

pikëpamje ekonomike;

• E drejta biznesore ndërkombëtare trajton dhe ofron informacione për teknikat

juridike dhe kontraktuese për zhvillimin e biznesit ndërkombëtar;

• Po ashtu trajtohet edhe roli i institucioneve nderkomebare



• Marrëdhëniet bizesore ndërkombëtare, qofshin ato sociale apo ekonomike, janë një

pjesë integrale e marrëdhënieve të përgjithshme socio – ekonomike në të cilat janë

të lidhura forcat ndërkombëtare prodhuese të njerëzimit.

• Këto marrëdhënie evoluojnë dhe ndryshojnë së bashku me tërësinë e

marrëdhënieve sociale dhe ligjet e atij tërësi.

• E drejta nndërkombëtare biznesore është një sistem i rregullave që qeverisin

marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare.

• Këto janë marrëdhënie specifike që zhvillohen në planin e biznesit ndërkombëtar që

ndodhin ne mes subjekteve që u përkasin komuniteteve të ndryshme sovrane për të

cilat vet shteti është i interesuar drejtpërdrejtë në mbrojtjen e tyre kombëtare

(ekonomike, biznesit, sociale) interesat manifestohet si në marrëdhëniet e biznesit

ndërkombëtar, nuk ka asnjë dyshim që ligji ndërkombëtar të biznesit rregullimin e

marrëdhënieve të tilla.

• Si një term, e drejtë biznesore ndërkombëtar, nënkupton përmban një grup të

dispozitave ligjore që rregullojnë transaksionet ndërkombëtare të biznesit.

• Kjo është një degë relativisht e re e të drejtës që ekziston është vetëm disa dekada.

• Ashtu si çdo disiplinë e re shfaqja e të drejtës biznesore ndërkombëtar ka shkaktuar

një numër të mendimeve të ndryshme në teorinë dhe praktikën juridike

ndërkombëtare.

Qëllimi i studimit

• Qëllimi i studimit të D.N. B. është nevoja për studentët e ketij niveli të mësojnë

rregulla elementare ligjore që rregullojnë marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare,

marrëdhëniet d.m.th mes bizneseve në vende të ndryshme.

• Subjekt i mundëson studentëve për të studiuar funksionet e shtetit në marrëdhëniet

ekonomike dhe përcaktimin e kornizës ligjore të ndërmarrjeve të biznesit në rast të

një kontrate me një element të huaj.

• Përveç kësaj, subjekti është i mbuluar dhe ligji publik ndërkombëtar, sepse jeta

moderne referohet gjendje konstante e negociatave ndërkombëtare për të zgjidhur

një sërë çështjesh me interes të përbashkët.

Çfarë arrihet pas kursit?

• Studentët pas perfundimit te ketije kursi do të fitojnë njohuritë e nevojshme për t’i

njohur se si funksionojne e marrëdhëniet ndërkombëtare biznesore, subjekte e të

drejtes ndërkombëtar të biznesit, duke përfunduar kontrata me qytetarët e huaj,

pagesat ndërkombëtare, kredi të huaja dhe zgjidhjen e konflikteve nderkombetare.



Si do të realizohet kursi?

• Leksione dhe transferimi i njohurive sistematike nga literatura.

• Ushtrimet, që do të përdoren së bashku me shumë shembuj konkretë, studentët

përpiqen ta paraqesin situata të jetës reale, në mënyrë që të përmirësojë të

kuptuarit te materialit.

• Konsultimet dhe seminare të cilat më pas do të ekspozohen në ushtrimet dhe

ligjëratat.

NOCIONI

• E drejta biznesore ndërkombëtare është lëndë e posaçme e cila studiohet në

fakultetet juridike dhe ekonomike me qëllim që studentëve të këtyre profileve t’u

ofrojë dijen dhe informatat e duhura;

• E drejta biznesore ndërkombëtare është emërtim një materie juridike e cila i studion

aspektet e tregtisë – biznesit ndërkombëtar respektivisht marrëdhëniet juridike

ndërkombëtare biznesore;

E DREJTA NDËRKOMBËTARE BIZNESORE SI DISIPLINË SHKENCORE • E drejta ndërkombëtare biznesore një periudhë të gjatë kohore ka qenë pjesë e të

drejtës ndërkombëtare publike dhe e të drejtës ndërkombëtare private;

• Për shkak të zhvillimit ekonomik ndërkombëtar dhe nevojës për rregullimin e këtyre

marrëdhënieve, ajo shndërrohet në disiplinë të veçantë shkencore;

• Është karaktresistike sepse i studion dhe i komponon për studim shumë rregulla që

janë pjesë edhe e degëve të tjera juridike;

Cilat tematika do trajtohen: • Temat do trajtohen ne kapituj:

1) Shyrtimet hyrese

2) Burimet juridike te se DBN

3) Subjetet e DBN

4) Ne pergjithesei per institucionet nderkombetare

5) Institucionet financiare e karakterit global

6) Institucionet e fianciare te karakterit regjional

7) Institucionet qe bejne unifikimin e te drejtes nderkombetare

8) Tema te vecanta qe kane te bejne me marredhneit qe krijohen ne DBN

• Në teori ka pasur probleme lidhur me ndarjet pro dhe kundër që janë bërë lidhur me

të drejtën ndërkombëtare nacionale të një shteti dhe në të drejtën ndërkombëtare

biznesore;

• Megjithatë, shteti paraqitet edhe si tregtarë dhe i cili në këto raste nuk mund të

thirren në të drejtën nacionale;



• Gjithashtu, e drejta biznesore ndërkombëtare studion edhe rregullat e të drejtës

publike ndërkombëtare me të cilat rregullohen çështjet e tregtisë dhe biznesit

ndërkombëtar të cilat lidhen në bazë të kontratave ndërkombëtare;

OBJEKTI I TË DREJTËS NDËRKOMBËTAERE BIZNESORE

• Objekti i studimit të drejtës biznesore ndërkombëtare janë aspektet juridike të

marrëdhënieve tregtare – biznesore me elmente te huaj që janë të lidhura për shit

blerjen e mallrave dhe të shërbimeve;

• Shikuar në aspektin e gjerë nënkuptojmë marrëdhëniet ose transaksionet e

ndryshme:

– Shkencore – teknike;

– Prodhuese;

– Tregtare – komerciale;

– Valutore – financiare;

– Kreditore – financiare; dhe të

– Lidhjeve të tjera të bazuara në pjesëmarrjen e shumë subjekteve të niveleve

të ndryshme në bazë të rregullativave juridike në fuqi;

• Nga kjo gamë aspektesh dhe marrëdhëniesh duhet potencuar së veprimtaria

zhvillohet në një hapësirë të gjerë – jo rrallë në tërë globin;

• Për shkak të natyrës jashtë nacionale dhe për shkak të kompleksitetit të mjedisit

biznesor ndërkombëtar në mënyrë automatike paraqitet nevoja e formimit të

strukturave të veçanta dhe e formave organizative që e ndihmojnë biznesin si në

planin nacional ashtu edhe në atë ndërkombëtar;

• Zhvillimi i marrëdhënieve biznesore është i kushtëzuar nga një seri faktorësh me

ndikim siç janë:

– Faktorët natyrorë, gjeografikë, demografikë, prodhues, teknologjikë, social,

nacional, etnikë, politikë etj.

• Të gjitha këto veprime paraqiten si trajta të manifestuara të marrëdhënieve

ekonomike ndërkombëtare më aktorë të ndryshëm sic janë:

• Organizatat ndërkombëtare të karakterit ekonomikë;

• Bashkëpunimi në zgjedhjen e problemeve globale ekonomike dhe

• Specializimin ndërkombëtar të prodhimtarisë dhe punëve shkencore teknike;

• Punëve informative dhe marrëdhënieve valutore – financiare e kredituese ndërmjet

shteteve;

• Zgjedhjes së kontesteve nga lëmi i marrëdhënieve të caktuara në relacione me

karakter ndërkombëtar;



METODAT E STUDIMIT TË SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE BIZNESORE

• Secila lëmi juridike dhe ekonomike ka metodat e studimit të cilat i aplikon për

studimin shkencore;

• Edhe e drejta ndërkombëtare biznesore për të studiuar normat juridike përdorë

metodën e

– Interpretimit materiale – normativ / juridik;

– Metodën krahasimore

– Metodën e zhvillimit historik ndërkombëtar;

– Hulumtimit të rregullave të cilat i zgjedhin normat juridike që rregullojnë

marrëdhëniet juridike dhe kontraktore në biznesin ndërkombëtar;

– Identifikimin e subjekteve biznesore;

– Studimin e rregullave të tregtisë ndërkombëtare

– Iniciativës private për të lidhur punët kontraktore juridike;

– Rolin e OJQ – ve ndërkombëtare

– Identifikimit të konventave ndërkombëtare primare dhe alternative;

– Rregullat e posaçme të Odave Tregtare ndërkombëtare;

SISTEMIMI I LËNDËS SË TË DREJTËS NDËRKOMBËTARE BIZNESORE (EDBN)

• Qëllimi i së drejtës biznesore ndërkombëtare (EDBN) është studimi i rregullave

juridike me të cilat rregullohen marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare;

• Kjo nënkupton rregullat ndërkombëtare dhe ato nacionale të cilat së bashku janë në

varshmëri me njëra tjetrën me qëllim të rregullimit të këtyre marrëdhënieve;

• Qëllimi i së drejtës biznesore ndërkombëtare (EDBN) është studimi i rregullave

juridike me të cilat rregullohen marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare;

• Kjo nënkupton rregullat ndërkombëtare dhe ato nacionale të cilat së bashku janë në

varshmëri me njëra tjetrën me qëllim të rregullimit të këtyre marrëdhënieve;

• Detyrë e objektit të kësaj lënde në cilësi të disiplinës shkencore është që të ofrojë

informacione të dobishme lidhur me:

• Karakteristikat juridike të marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare – PJESA E

PËRGJITHSHME;

• Krijimin dhe rregullimin e marrëdhënieve të drejtpërdrejta biznesore të subjekteve

ekonomike që janë të lidhura me qarkullimin ndërkombëtar të mallrave, shërbimeve

dhe të hollave – PJESA E POSAQME;

• Shkenca e së drejtës ndërkombëtare biznesore këto marrëdhënie i trajton nga dy

aspekte:

• E parë, (pjesa e përgjithshme) e cila mund të identifikohen si pjesë e ligjit të

përgjithshëm ekonomik ndërkombëtar që adreson kushtet e përgjithshme ligjore të



së drejtës ndërkombëtare ekonomike, e cila përcakton konceptet themelore dhe

rregullat e përgjithshme ligjore për zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike

ndërkombëtare.

• Prandaj, kjo pjesë trajton subjektet e së drejtës ndërkombëtare ekonomike, burimet

e ligjit, zgjidhja e mosmarrëveshjeve që rrjedhin nga marrëdhëniet biznesore

ndërkombëtare, legjislacionin kombëtar në lidhje me marrëdhëniet ekonomike

ndërkombëtare (rregullat biznesore, zakonet rregulloret), etj.

• E dyta, (pjesë e veçantë) e së drejtës ndërkombëtare biznesore me rregullat që

rregullojnë ushtrimin e aktiviteteve të veçanta të së drejtës ndërkombëtare

komerciale, dhe kjo është shpesh pjesë e ligjit ndërkombëtar ekonomik të njohur si

Ligji Biznesit Ndërkombëtar.

• Kjo pjesë përmban rregullat e ligjit në lidhje me operacionet e biznesit, ose të gjitha

veprimet ligjore dhe faktike të cilat plotësojnë shkëmbimin ndërkombëtar të

mallrave, shërbimeve, kapitalit

• Pjesë e veçantë e së drejtës ndërkombëtare biznesore me rregullat që rregullojnë

ushtrimin e aktiviteteve të veçanta të së drejtës ndërkombëtare komerciale, dhe kjo

është shpesh pjesë e ligjit ndërkombëtar ekonomik të njohur si E drejta Biznesore

Ndërkombëtare.

• Kjo pjesë përmban rregullat e ligjit në lidhje me operacionet e biznesit, ose të gjitha

veprimet ligjore dhe faktike të cilat plotësojnë shkëmbimin ndërkombëtar të

mallrave, shërbimeve, kapitalit.



2. BURIMET JURIDIKE (Prezentimi nr. 2 dhe 3)

1. Kuptimi dhe nocionet

• Burimet formale të së drejtës ekonomike ndërkombëtare janë:

Së pari:

• Kontratat ndërkombëtare (traktatet, konventat, protokollet, etj,) dhe

• Doket (zakonet);

Së dyti:

• E drejta e interene – e brendshme private dhe

• publike e vendit të caktuar;

Së treti:

• Rregullat (parimet) e formuluara në bazë të dëshirës (vullnetit) autonom të palëve të

cilat e përbëjnë të drejtën ndërkombëtare ekonomike autonome.



• Gjithmonë është shtruar pyetja se a konsiderohetr edhe e drejta transnacionale e

pavarur e tregtarëve e njohur si (lex mercatoria):

Si burim formal i së drejtës ndërkombëtare ekonomike.

Kjo për shkak se

• Çështja ka të bën me atë se a do ta pranoj gjykata e rregullt veprimin e vendimit të

arbitrazhit të marr në bazë të lex mercatoria.

• Deri vonë në disa legjislacione gjykatat e rregullta e kanë pranuar veprimin e

vendimit të tillë kështu që në ato sistemi lex mercatoria është burim formal i së

drejtës ndërkombëtare ekonomike.

• Në shumicën e legjislacioneve kjo nuk ndodhë. Atje rregullat e lex mercatorit

aplikohen si tradita – doke biznsore ose si pjesë e së drejtës ndërkombëtare

ekonomike e autonome.

• Burimet formale të së drejtës ndërkombëtare ekonomike duhet dalluar nga kuptimi i

së drejtës së njëllojshme të unifikuar e cila shfaqet në secilën nga këto burime.



KONTRATAT NDËRKOMBËTARE DHE DOKET (ZAKONET NDËRKOMBËTARE)

1. Kuptimi

• Kontratat ndërkombëtare të lidhura në mes shteteve sipas rregullave të së drejtës

ndërkombëtare publike janë edhe burime të së drejtës ndërkombëtare ekonomike.

• Kontratat ndërkombëtare ekskluzivisht janë ato kontrata të cilat janë lidhë në formë

të shkruar në mes shtetesh dhe për të cilat është kompetente e drejta

ndërkombëtare.

• Kontratat ndërkombëtare dy paleshe dhe shumë paleshe rregullojnë fusha të

ndryshme të së drejtës ndërkombëtare ekonomike:

– p.sh. liberalizimin e tregtisë në mes shteteve (marrëveshjet gjeneralë mbi

doganat dhe tregtinë),

– kontratat e ndryshme dypalëshe mbi tretmanin e investimeve të huaja,

kontrata mbi fondin monetar ndërkombëtar),

• kontratat që rregullojnë marrëdhëniet juridike - materiale të shitjes ndërkombëtare

të mallit;

– e njohur si (Konventa e KB mbi shitjen ndërkombëtare të mallit në literaturën

juridike e njohur si kontrata e Vjenës);

• ose raporti në mes gjykatave të rregullta dhe kontratës së arbitrazhit

– (Konventa e Nju Jorkut mbi njohjen dhe zbatimin e vendimeve të arbitrazhit

të tregtisë së jashtme nga viti 1958).

• Pas lidhjes së kontratës ndërkombëtare shteti nuk mund të thirret (mbështetet) në

sovranitetin e vet ose në rregullat e së drejtës së brendshme (interne) e me këtë ta

revokojë (tërheqë) pëlqimin e vetë për kontratën e lidhur.

• Rregulla e më sipërme është parim i përgjithshëm juridik dhe konkretizim i parimit

,,pacta sunt servanda”, sipas nenit 46 të Konventës së Vjenës mbi të drejtën

kontraktuese pas lidhjes së kontratës ndërkombëtare:

• Shteti nuk mund të thirret në ato se pëlqimi për lidhjen e kontratës ndërkombëtare

është dhënë në kundërshtim me rregullat e së drejtës interne – brendshme e cila i

rregullon autorizimet për lidhjen e kontratave me përjashtim nëse është fjala për

shkelje të qenësishme – thella të rregullave të së drejtës interne - brendshme.

• Shkelje mund të konsiderohen evidente nëse objektivisht do të ishte e dukshme për

cilin cdo shtet i cili do të vepronte konform me praktikën e rregullt për atë çështje.

• Parimet themelore të së drejtës ndërkombëtare publike i aplikojnë arbitrazhet

tregtare ndërkombëtare të cilat i zgjedhin kontestet e së drejtës private.

• Përveç kontratave ndërkombëtare doket ndërkombëtare po ashtu, janë burime të

së drejtës ndërkombëtare biznesore.



– Kështu, ,,e drejta e shtetit që ta bën eksproprimin për nevoja të veta”, në të

vërtet është doke ndërkombëtare.

• Po ashtu, Konventa e cituar e Vjenës mbi të drejtën kontraktuese e vitit 1969

paraqet;

– kodifikim të së drejtës ndërkombëtare dokeve publike dhe parimet e saj

(pacta sunt servanada,

– ndërgjegje dhe ndershmëri,

– rendi ndërkombëtar publik etj.

• aplikohen në kontrata ndërkombëtare tregtare në të cilat shteti është

njëra ndër palët kontraktuese.

STANDARDET NDËRKOMBËTRAE, kuptimi

• Në tregtinë ndërkombëtare aplikohen standarde të sjelljes në mes shteteve,

• Përveç standardit të trajtimit (tretmanit) minimal si tretman i obligueshëm për

subjektet e të drejtës zbatohen edhe standarde tjera të cilat duhet të precizohen në

kontrata ndërkombëtare që i kanë lidhë shtetet.

• Kjo nënkupton rastin e shqyrtimit të një çështjeje se a është proceduar në harmoni

me standardin apo parimin themelor i së drejtës ndërkombëtare kontraktuese pacta

sant seranada (dispozitat e kontratës janë të obligueshme për palët dhe duhet të

plotësohen me besim të mirë) dhe rregullat e interpretimit të kontratave

ndërkombëtare.

• Trajtimin e situatave të caktuara në rastet kur nuk është paraparë ndryshe me

kontratë ndërkombëtare.

• Në standarde të sjelljes në mes shteteve kontraktuese do të aplikohen rregullat e

interpretimit të kontratave:

• Ne atë rast duhet pasur kujdes për praktikën e më vonshme të plotësimit të

kontratës ngase vetë praktika paraqet pëlqimin e palëve kontraktuese për

implementimin e tyre.

• Ky rregull paraqet aplikimin e parimit të ndalimit të qëndrimit kundërthënës në

aplikimin e dispozitave të kontratës. (venire contra factim proprium)

b) Standardi minimal

• Standardi minimal është norma ose rregull minimale (më e vogël) e obligueshme

sipas të cilës duhet të sillen të gjitha shtetet në mënyrë që të mund të marrin pjesë

në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare.

• Kjo normë është e detyrueshme për dallim nga standardet tjerë të sjelljes të cilat

nuk e obligojnë shtetin nëse nuk janë të parapara në kontrata ndërkombëtare.

• Standardi minimal (tretmani) paraqet standardin ndërkombëtar civilizues që obligon

çdo shtet si burim i së drejtës ndërkombëtare.



Këto janë parime të përgjithshme të pranuara nga kombet e civilizuara me neni 38.1 c të

Statusit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë.

• Të drejtat që rrjedhin nga ky standard janë të drejta të shprehura në Deklaratën

Universale mbi të Drejtat e Njeriut e të cilat janë me ndikim në tregtinë

ndërkombëtare.

DUHET BËRË DALLIMI NË MES TË TRETMANIT DHE STANDARDIT

• Praktika bashkëkohore kontraktuese gjithnjë e më shumë e thekson nevojën e

harmonizimit të rregullave dhe të transmetimit të tyre në kuadër të shteteve

vetanake dhe te të huajve.

• Edhe pse në shtetin vetanak (të vendit) nuk aplikohet tretmani minimal, standardi

minimal duhet të aplikohet në të gjitha rastet te të huajt.

• Standardi i trajtimit të drejtë është i lidhur me standardin minimal.

• Sipas këtij standardi shtetet i aplikojnë ligjet e veta ndaj të gjithë njerëzve dhe

subjekteve në mënyrë të drejtë, të kuptueshme dhe të barabartë.

– Duhet pasur parasysh se standardet zbatohen për:

• Individë – subjekte biznesore; dhe

• Shtete;

• Ka mendime që shteti duhet të aplikoj tretmanin e drejtë jo vetëm në individ por

edhe në shtete tjera (vendet në zhvillim) të cilat kanë të drejtë të kërkojnë trajtim të

drejtë nga shtetet e ndryshme.

• Pa parimin e drejtësisë nuk ekziston barazia në mes shteteve, ngase bashkësinë

ekonomike e përbëjnë vendet me nivele të ndryshme zhvillimi.

• Rendin e ri ekonomik ndërkombëtar do të duhej ta zhvillojnë:

– Kombet e Bashkuara; dhe

– Organizatat e specializuara ekonomike me karakter ndërkombëtare.

• Shtetet duhet të veprojnë në harmoni me parimin e drejtshmërisë.

• Parimi drejtshmërisë nënkupton se zhvillimi duhet të shërben:

– si balancë e drejtë mes interesave kundërshtare,

– në veçanti të interesave të shteteve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim.

• Ky parimi është element integral i rregullave plotësuese të interpretimit të cilat i

zbatojnë gjykatat ndërkombëtare dhe mund të aplikohet në mënyrë që të plotësohet

e drejta.

• Kuptimi i transmetimit apo tretmanit minimal në raportet në mes shteteve është

verifikuar në praktikën e arbitrazhit ndërkombëtar.



– Në një rast tribunali i arbitrazhit ka vërtetuar se në mungesë të cilitdo qoftë

standardë të sjelljes në mes shteteve të aplikohet standardi i sjelljes minimale

si burim i së drejtës.

Standardi i kombit më të favorizuar, kuptimi

• Standardi i favorit më të madhe është dispozitë – rregull e paraparë në kontratën

ndërkombëtare sipas së cilës një shtet obligohet ndaj shtetit tjetër që t’i jap

tretmanin e kombit më të favorizuar në sferën e marrëdhënieve të ndërsjellat që

janë paraparë me atë kontratë.

– Tretmani i kombit më të favorizuar ka të bën me prerogativa (konsecione)

ose privilegje të cilat shteti i ka dhënë për njerëz, mall ose shërbime që kanë

origjinë nga një vend i tretë.

• Kontraktimi i kombit më të priveligjuar, prerogativat e njëjta dhe privilegjet që iu

janë dhënë vendeve të treta do të vlejnë për palën tjetër kontraktuese.

• Sipas kësaj klauzole kontraktore, shteti shfrytëzues merr të drejtën sipas tretmanit të

kombit më të favorizuar vetëm nëse shteti dhënës u ofron shteteve të treta tretman

i cili është në lëndën (sfera e marrëdhënieve).

• Ky standard nënkuptohet edhe anasjelltas dhe përkundër asaj që ekziston klauzura e

kombit më të favorizuar ajo nuk i jep asfare prerogativash dhe privilegjesh shtetit

shfrytëzues nëse këto prerogativa dhe privilegje nuk i janë dhënë shtetit të tretë

konkretisht.

• Klauzola e kombit më të favorizuar mundëson që dispozitat ekzistuese të

ndryshohen në mënyrë kontituele (përshtatja, fleksibiliteti).

• Çdo sjellje (prerogativë ose privilegj) ndaj shtetit të tretë, e obligon – detyron

shtetin kontraktues i cili ia ka dhënë statusin e të favorizuarit më të madh vendit të

caktuar.

• Kur është fjala për distancën (ose qarkun) e klauzolës së favorit më të madh në rend

të parë mendohet në fushën e doganave.

• Klauzola e kombit më të favorizuar që nuk do të thotë se tretmani i shtetit tjetër

kontraktues e favorit më të madh është më i miri gjegjësisht më favorizues se

tretmani i vendit (shtetit) të tretë.



Llojet

• Në doktrinën juridike bëhet ndarja e klauzolave të kombit më të favorizuar;

– sipas asaj se a i japin shtetet njëra tjetrës statusin e kombit më të favorizuar

në të një anshme dhe reciprokisht sipas asaj se a është lidhur klauzola e

kombit më të favorizuar me kushte apo jo të kushtëzuara dhe pakushtëzuara

andaj edhe

– a është me kohëzgjatje të kufizuar (e përkohshme) ose e përhershme në

aspektin kohor;

• Klauzola reciproke e kombit më të favorizuar ka domethënie që shteti i jep shtetit

tjetër statusin e kombit më të favorizuar pasi të ketë marrë nga shteti tjetër statusin

e kombit më të favorizuar.

• Efektet e klauzolës së kombit më të favorizuar mund të janë objekt kushtesh ose

kompensimesh.

• Nëse nuk ka të tillë (kushte) atëherë shteti shfrytëzues merr të drejtën e tretmanit të

kombit më të favorizuar pa obligim që të bën çfarëdo kompensimi shtetit dhënës.

• Klauzola e kombit më të favorizuar sipas rregullit është e paraparë në kontratën e

caktuar ndërkombëtare dhe sipas vetive të saj është:

• reciproke (qe të dy palët kontraktuese i japin njëra tjetrës cilësinë e kombit më të

favorizuar) dhe

• e parevokueshme (pala kontraktues e të cilës i është dhënë statusi i kombit më të

favorizuar automatikisht është e autorizuar për të njëjtat preferenca të cilat i janë

dhënë shtetit të tretë) klauzolat e kombit më të favorizuar janë të formuluara në

kontratat dy paleshe të cilat i kanë lidhë shtetet.

Përjashtimet

• Klauzola e kombit më të favorizuar nuk aplikohet në;

– unionet doganore,

– zonat e tregtisë së lirë dhe

– sipas dispozitave të marrëveshjes së përgjithshme mbi doganën dhe tregtinë

(GATT) në vendet në zhvillim

• kur ekziston mundësia që shtetet kontraktuese e përjashtojnë

aplikimin e rregullave të GATT – i ( e në këtë edhe klauzola e

favorizimit më të madh) në mënyrë që të mbrohen interesa të

caktuara të shtetit të cilin nuk e lidhin matej obligimet e dhënies së

statusit të kombit më të favorizuar.

• Në këtë rast fjala është për rregullat e GATT – it dhe dispozitën e kontratës

ndërkombëtare kështu që me përjashtim nuk shkelet rregulli gjenial i kontratës

ndërkombëtare e drejt kjo sipas së cilës shteti nuk mund të thirret në të drejtën e vet

interne në mënyrë që ta arsyetojnë mos përmbushjen e kontratës ndërkombëtare.



Ç) Tretmani i njëjtë (barabartë)

• Rregulla e trajtimit të njëjtë (barabartë) në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare

kanë përmbajtje të dyfishtë.

– Në një anë, kanë të bëjnë me tretmanin e ndërsjellët të dy shteteve në cilësi

të palëve kontraktuese të cilat duhet t’i sigurojnë njëra tjetrës tretman të

njëjtë.

– Nga ana tjetër, ka të bën me tretmanin nacional të cilin në vendin nikoqir –

pritës e gëzon i huaji i cili merret me veprimtari ekonomike.

• Standardi i tretmanit nacional kërkon që personi i cili e ka kombësinë e palës tjetër

kontraktuese të trajtohet në mënyrë të njëjtë si edhe personi që është i

nacionalitetit të vendit.

• Por tretmani nacional, sipas përmbajtësit së vetë nuk mund të lëshohet nën nivelin e

tretmanit minimal sepse në atë rast të huajt do të gëzonin pozitë më të favorshme se

subjektet vendase.

g) Tretmani preferencial

• Tretmani preferencial do të thotë që shteti tjetër kontraktues (dhe subjekteve të tij)

t’i japësh lehtësire më të mëdha se sa ato që iu janë dhënë shteteve të treta (dhe

subjekteve të tyre).

• Standardi i tretmanit preferencial është e kundërta e tretmanit të kombit me të

favorizuar.

• Tretmani preferencial në marrëdhëniet e ndërsjella ekonomike krijohet në mes

shteteve të cilat janë të lidhura shumë fortë ekonomikisht ose politikisht.

• Marrëveshja formale (e përgjithshme) mbi doganat dhe tregtinë lejon mundësinë e

dhënies së tretmanit preferencial të kontratat tregtare me vendet në zhvillim

brenda unioneve të doganave dhe brenda zonave të tregtisë së lirë.

• Nga sistemi preferencial të afarizmit i cili krijohet në kuadër të një shteti siç janë

zonat e lira dhe zonat doganore të cilat ekzistojnë brenda një shteti.

B. BURIMET E TË DREJTËS SË BRENDSHME

• Ligji.

• Burimet e të drejtës biznesore ndërkombëtare janë:

– norma të së drejtës biznesore - nacionale,

– të së drejtës biznesore ndërkombëtare dhe

– të së drejtës publike që janë formuluar nga ana e ligjdhënësit, gjegjësisht janë

ligje dhe akte të tjera nënligjore.



• Me norma të së drejtës private rregullohen veprimet juridike me të cilat behët

qarkullimi i mallit dhe shërbimeve, ndërsa

• me norma të karakterit juridik – publik rregullohet regjimi i investimeve të huaja dhe

rregullat me të cilat zhvillohet e tregtia.

2. Doket biznesore

• Kuptimi

• Doket biznesore janë burimi i dytë plotësues i së drejtës menjëherë pas normave

ligjore.

• Në pikëpamje të bazës juridike për pranimin e veprimeve të dokeve, ekzistojnë dy

botëkuptime:

– subjektive dhe

– objektive.

• Botëkuptimi subjektiv është i orientuar me qëllimin e palëve kontraktuese.

• Qëllimi i tyre është që ta inkorporojë doken e caktuar si rregull e sjelljes e cila

i obligon.

– Pasoja e teorisë subjektive është që doket të aplikohen para normës dhe

dispozitës së ligjit vetëm nëse këtë e parashohin palët.

• Sipas teorisë objektive mbi doket normative, norma i detyron palët kontraktuese

edhe po që se nuk janë të vetëdijshëm për ekzistencën e saj.

• Për të dy teoritë (botëkuptimet) është e nevojshme që doket biznesore të jenë të

shpërndara gjerësisht.

Nga sa u tha, rrjedh se:

• Për doket ndërkombëtare biznesore nuk është e thënë se duhet të ekzistojë vetëdija

mbi detyrimin e rregullës;

• Këto rregulla gjykata do t’i zbatojë, gje që është në kundërshtim me doket

biznesore, sepse doket juridike janë rregulla të sjelljes që janë përgjithësisht të

pranuara në veprimtari biznesore.

Duhet bere dallimi me mes te:

• Dokeve biznesore vendore dhe nderkombetare; dhe

• Dokeve normative



Me ligje uniforme të Hagës mbi Shitblerjen Ndërkombëtare, është dhënë definicioni i

dokeve biznesore.

• Aty thuhet se doket biznesore janë cilado sjellje e subjekteve biznesore të cilat janë

të përhapura gjerësisht në punët e llojit të njëjtë, si edhe puna për të cilën është fjala

dhe sëkëndejmi është normale që pala tjetër duhet të konsiderojë se ka pasur kujdes

mbi doket dhe interpretimin e tyre në kontratë ose konventa.

b. Llojet e dokeve

• Sjellja (veprimi) e caktuar ne rastin konkret mund të detyrojë palët kontraktuese dhe

kështu behët burim i së drejtës edhe nëse aplikimi i saj nuk është kontraktuar në

mes të palëve.

• Dallohet tri raste në të cilat veprimi i tillë detyron dhe ka prioritet (përparësi) në

implementimin në raport me normat dispozitave të së drejtës kompetente.

Rasti i parë është rregulla e krijuar në marrëdhëniet e ndërsjella (reciproke) të palëve

kontraktuese.

• Nëse ajo rregull e sjelljes, të cilën palët kontraktuese e kanë përcaktuar (doket në

mes të dy palëve) atëherë kjo rregull paraqet praktikë të krijuar (marrëdhënie të

përkohshme biznesore) dhe si e tillë i detyron palët kontraktuese.

• Pasojë e kësaj është se do të aplikohet para normës dispozitave të ligjit përkatës.

Doket në marrëdhënie reciproke të palëve kontraktuese kështu behën doke

biznesore si burime formale të së drejtës.

Rasti i dytë është aplikimi i kontraktuar i dokeve biznesore që do të thotë se palët

kontraktuese janë thirr në kontratë për aplikimin e dokeve të caktuara të cilat me këtë

behën pjesë përbërëse e kontratës së tyre.

• Thirrja ne doke paraqet kontraktim të aplikimit të akteve të caktuara të shkruara në

të cilat janë fokusuar rregullat e sjelljes.

• Për shembull, aplikimin e kontraktuar të dokeve biznesore e paraqet thirrja në

kontratë në rregullat të cilat i ka formuluar Oda Ndërkombëtare Ekonomike me seli

në Paris (Incoterms rregullat mbi kalimin e rrezikut dhe shpenzimeve. Rregullat

uniforme dhe doket për akreditivat dokumentare. Rregullat uniforme për garancinë

të pavarura bankare).

Rasti i tretë është aplikimi plotësues i dokeve biznesore. Rregulla e caktuar paraqet doke

biznesore e cila në përgjithësi është e njohur dhe e pranueshme nga subjektet ekonomike

në tregtinë ndërkombëtare (në këtë rast fjala është për doket normative).

• Doket e këtilla biznesore i detyrojnë palët në kontratë edhe që nuk e kanë paraparë

aplikimin e saj.



• Baza juridike e aplikimit të saj qëndron në Konventën e Kombeve të Bashkuara mbi

Kontratat në Shitjen e Ndërkombëtare të Mallit (neni 9). Ato rregulla aplikohen në

lidhjen e të gjitha kontratave në tregtinë ndërkombëtare për të cilën kompetente

është vendi që e ka ratifikuar Konventën e përmendur.

Argumentimi i dokeve biznesore është çështjeje faktike. Ekzistenca e dokeve biznesore

mund të vërtetohet në dy mënyra:

• Ekzistenca e praktikës së caktuar, dhe

• Ekzistencës së përmbledhjes (bultenit),

– të shpallur të rregullave e të cilat i kanë hartuar organizatat për unifikimin e

së drejtës ndërkombëtare ekonomike (që paraqesin publikime të Odës

Ekonomike Ndërkombëtare me seli në Paris).

– Konflikt në mes të dokeve biznesore ndërkombëtare është i evituar sipas

definicionit, sepse në të njëjtën kohë nuk mund të ekzistojnë dy rregulla

kundërthënëse gjegjësisht të pranuara të cilat i plotësojnë kushtet që të

konsiderohen doke ndërkombëtare biznesore.

Konventat ndërkombëtare në ekonomi – autonomia

• 1. Kuptimi

• Praktika biznesore ndërkombëtare, societes mercatotum, i ka formuluar rregullat

unike të cilat janë të aplikueshme në lëmin e konventave në ekonomi dhe lemite e

saj.

• Këto janë kushtet e përgjithshme të biznesit, format e standardizuara të kontratave

dhe klauzolave tjera kontraktuese, praktika e arbitrazheve dhe rregullat e sjelljes.

• Emërtimi Konventat ndërkombëtare në ekonomi – autonomia, shfrytëzohet ngase

ajo krijohet me aplikimin e parimeve të autonomisë së vullnetit të palëve në suazë të

sistemeve të caktuara nacionale.

• Fjala është për punët të cilat për nga natyra janë të llojllojshme.

• Se a do të vije deri të vetë rregullimi apo jo, kjo varet nga vlerësimi i subjekteve

biznesore se a u është e nevojshme rregulla, andaj shfrytëzohet emërtimi konventat

ndërkombëtare në ekonomi – autonomia.

• Njëkohësisht kështu aplikohet e drejta. Në doktrinë (teori) tërhiqet vërejtja në atë

se, për dallim nga unifikimet zyrtare të cilat behën nga organe shtetërore, këtu

interesat janë me homogjene dhe qëllimisht më konkrete.

• Sëkendejmi thuhet, një subjekt inicion, shkruan dhe shfrytëzon rregullat.

Mungesat e mundshme ne aplikimin Konventave ndërkombëtare në ekonomi – jane:

• Rregullat nuk janë transparente (rregullat iu destinohen anëtarëve të bashkësisë,

nuk njihen në mënyrë të mjaftueshme ne përmbajtje dhe rëndësia e rregullave);



• Nuk ka organe për unifikimin e uniformuar të rregullave (kjo mungesë plotësohet –

zgjidhet me interpretimin unik të vet tekstit të rregullave).

– Në burime të Konventave Ndërkombëtare në ekonomi numërohen: Kushte e

përgjithshme të biznesit dhe terminët standarde, praktika e arbitrazhit,

rregullat e sjelljes, udhëzuesit e ndryshëm juridik.

Në burime të Konventave Ndërkombëtare në ekonomi numërohen:

1. Kushte e përgjithshme të biznesit dhe terminët standarde,

2. praktika e arbitrazhit,

3. rregullat e sjelljes, udhëzuesit e ndryshëm juridik.

2. Kushtet e përgjithshme të biznesit – Kuptimi

• Kushtet e përgjithshme të biznesit (terminët standarde dhe dispozitat e kontratave)

janë dispozita kontraktuese që janë formuluar në mënyrë që të shfrytëzohen në

marrëdhënie të shumë numërtua kontraktuese të cilat do të lidhen me vonë.

• Tregtia ndërkombëtare që zhvillohet me lidhjen e shumë punëve, kërkon aplikimin e

terminëve standarde kontraktore që janë bërë kushte të përgjithshme të biznesit.

• Këto kushte janë rezultat i revolucionit industrial të Shek. XIX dhe krijohen

njëkohësisht me standardizimin në qarkullimin e mallit dhe të shërbimeve.

• Kontribuojnë në racionalizim dhe zhvillim të punëve masive në mënyrë që e

lehtësojnë vlerësimin e shpenzimeve të biznesit dhe e thjeshtësojnë procedurën e

lidhjes së kontratave.

• Me rastin e formulimit të tyre, njëra nga palët kontraktuese ka insistuar që sa më

shumë të rëndojë palën tjetër, sëkëndejmi vije deri të një – anshmëria e kushteve të

përgjithshme dhe dominimi i tyre në anë e një pale kontraktuese.

• Përgjigja në një – anshmërinë e kushteve të përgjithshme është në rregullat e

llojllojshme të së drejtës së detyrimeve në biznes të cilat i bëjnë shtetet në mënyrë

që të kontrollohet përmbajtja e tyre.

Mënyra e aplikimit të kushteve të përgjithshme

• Në mënyrë që kushtet e përgjithshme të biznesit të aplikohen gjegjësisht të

inkorporohen në kontratë, është e nevojshme që pala kontraktuese të pranojë

aplikimin e tyre.

• Për këtë është e mjaftueshme që kushtet standarde të jenë të shtypura

(daktilografuara – ose që është shtypur thirrja në aplikimin e kushteve të

përgjithshme të biznesit) në ofertë që i janë dërguar palës tjetër e të cilët nuk janë

përcjellë me kundërshtim të palës të cilës i janë dërguar në kuptim të aplikimit të

kushteve.



• Interpretimi. – Përveç rregulloreve të përgjithshme të interpretimit, rregull e

veçantë për interpretim të termineve standarde është që ato të interpretohen në

harmoni me rregullin “in dublo contra stipulatorm” që do të thotë interpretimin në

favor të palës e cila iu është qasur atyre.

• Kontrolli i përmbajtjes.- Për të gjitha legjislacionet kontrollohet përmbajtja e

kushteve të përgjithshme të cilat janë në kundërshtim me besimin e mirë. Në

legjislacionet nacionale janë të përcaktuara standardet juridike të cilat i epin të

drejtë gjyqtarit që të mos aplikojë kushtet e përgjithshme.

• Kontrolli i përmbajtjes është preventiv, administrativ e, më në fund, gjyqësor dhe

është objektiv i studimit të konventave ndërkombëtare në ekonomi.

Praktika e arbitrazheve tregtare ndërkombëtar

• Arbitrazhet tregtare ndërkombëtare zgjedhin konteste nga marrëdhëniet biznesore

ndërkombëtare.

• Është e përhapur praktika e shpalljes së vendimeve të arbitrazheve ndërkombëtare

të cilat në procedurë të caktuar i nxjerrin arbitrazhet e njohura të përhershme.

• Shpallja e vendimeve të arbitrazhit për opinionin, përkundër parimit që procedura e

arbitrazhit është sekrete, është në interes të arbitrazhit.

• Praktika garanton homogjenitetin dhe koherencën e vendimeve të arbitrazhit të

cilat i nxjerrin institucionet e ndryshme.

• Publikimi i vendimeve të arbitrazhit ndërkombëtar është një kontribut i rëndësishëm

për stabilizimin dhe konsolidimin e së drejtës.

• Thirrja reciproke në vendime të tjera të arbitrazhit është gjithnjë më e shpeshtë. Në

mënyrë kritike analizohen, pranohen dhe modifikohen ose i refuzojnë kategoritë

juridike, institucionet ose botëkuptimet në kontekst të arbitrazheve ndërkombëtare

tregtare.

d. Burimet tjera të së drejtës autonome

• Rregullat e sjelljes.- Rregullat e sjelljes të cilat i kanë formuluar organizatat

ndërkombëtare paraqesin njërin nga burimet të Konventave ndërkombëtare në

ekonomi (p.sh. UNCTAD dhe OECD, rregullat mbi biznesin e ndërmarrjeve

multinacionale).

– Rregullat u janë dedikuar rregullimit të sjelljes së kompanive të ndryshme ose

grupeve të kompanive të ndryshme në fusha të caktuara te tregtisë ose janë

formuluar në atë mënyrë që të jenë të natyrës së përgjithshme.



• Ciceronët juridikë.- Ciceronët (udhërrëfyesit) juridikë i kanë formuluar organizatat

ndërkombëtare zyrtare si modele që i shfrytëzojnë subjektet biznesore me qëllim që

t’u gjenden pran – ndihmë në sajimin e versioneve punuese të kontratave.

• Pjesëmarrësit në tregtinë ndërkombëtare i shfrytëzojnë rregullisht dhe ata në këtë

mënyrë behën instrument me të cilët behët vet – rregullimi andaj i përvetësojnë

(pranojnë) edhe organizatat oficiele (zyrtare) për unifikimin e rregullave .

• P.sh. të tilla janë ciceroni UNCITRAL për lidhjen e kontratave për mbikëqyrjen e

punëve investuese, pastaj ciceroni UNCITRAL për lidhjen e punëve kompensuese etj.

• Modelet e kontratave .- Në kuadër të tregtisë ndërkombëtare modelet e kontratave

të cilat j kanë formuluar asociacionet ekonomike paraqesin njërin nga burimet e

Konventave ndërkombëtare në ekonomi dhe turizëm.

• P.sh. modele të tilla janë ato që i ka përpiluar FIDK organizata e inxhinieringut

konselting. Oda ekonomike ndërkombëtare me seli në Paris e cila e ka përpiluar

modelin e kontratës mbi shitblerjen e mallit, Komisioni Ekonomik i Kombeve të

Bashkuara – modelin e kontratës mbi “shitjen e lidhur”, ORGALIME asociacioni –

modelin e kontratës mbi dorëzimin e pajisjeve, etj,.

• Modelet e kontratave i aplikojnë pjesëmarrësit në punë tregtare ndërkombëtare.

• Të kuptuarit e doktrinës juridike.- Doktrina juridike i ka formuluar gjykimet

(kuptimet) e veta juridike në bazë të rregullave të praktikës, por edhe nga nevojat

dhe interesat e tregtisë ndërkombëtare dhe pjesëmarrësve të saj.

• Gjykimet, botëkuptimet e doktrinës juridike mund të jenë të lidhura me sistem më të

fortë rregullash. Shembull për këtë mund të jenë parimet e UNDROIT – it për

kontrata ne tregtinë ndërkombëtare..

e. E drejta transnacionale e tregtarëve (LEX MERCATORIA)

Lex mercatoria është termin i cili shfrytëzohet në tri domethënie:

si sistem juridik i pavarur – autonom i cili aplikohet ne veprimin e caktuar juridik në

tregtinë ndërkombëtare,

si doke biznesore në tregtinë ndërkombëtare dhe

si e drejtë e përgjithshme autonome ndërkombëtare ekonomike.

• Sipas të drejtës ndërkombëtare private, përzgjedhja e palëve kontraktuese që të

aplikohet lex mercatoria, e drejta transnacionale e tregtarëve mund të vështrohet si:

– Përzgjedhje e së drejtës e cila i zëvendëson normat imperative të së drejtës

së rregullt të brendshme.

• Në këtë rast rregullat e lex mercatoria aplikohen si sistem i pavarur

juridik. (kjo është i ashtuquajturi veprim juridik koliziv).



– Kontraktimi i aplikimit të lex mercatoria në kontratë si grup e posaçme e së

drejtës së caktuar nacionale e cila do të ishte kompetente sipas rregullave

mbi konfliktin e ligjeve.

• Në këtë rast, kontraktimi lex mercatoria ka veprim identik me kontraktimin e

aplikimit të kushteve të përgjithshme të biznesit (i ashtuquajturi veprim juridik –

material). Rrjedhojë është se atëherë lex mercatoria nuk është sistem i rëndësishëm

juridik.

• Se a ekziston sistemi i pavarur juridik, varet nga ajo se gjykatat vendore dhe

ligjdhënësi do të pranojë ose jo lex mercatoria – n si burim të veçantë të së drejtës.

• Ne disa legjislacione (franceze, holandeze, etj,) është pranuar se arbitrazhet

ndërkombëtare mund të marrin vendime në bazë të rregullave juridike.

• Kjo do të thotë se palët, në harmoni me parimet e autonomisë së vullnetit, mund të

zgjedhin rregullat juridike (lex mercatoria) si të plotfuqishme (por edhe kompetente)

si dhe që tribunali i arbitrazhit mund të marr vendime në bazë të rregullave juridike.

• Vështirësitë rreth aplikimit të konceptit lex mercatoria krijohen në përcaktimin e

përmbajtjes së këtyre rregullave juridike.

UNIDROIT (Instituti për unifikimin e së drejtës private)

• UNIDROIT (Instituti për unifikimin e së drejtës private) i ka formuluar Parimet

(rregullat) për kontrata në tregtinë kombëtare si dhe tekstin i cili paraqet ofertë për

palët kontraktuese, gjyqit dhe arbiterat si dhe ligjdhënësve të sistemit të formuluar

të rregullave “lex mercatoria”.

• Bazë e aplikimit të tyre është të bindurit dhe fuqia e argumenteve.

• Parimet e UNIDROIT - it, e plotësojnë kërkesën e praktikës biznesore ndërkombëtare

që marrëdhëniet kontraktuese të izolohen nga legjislacionet e caktuara nacionale.

• Përveç kësaj, parimet janë zgjedhje nëse palët kontraktuese nuk mund të arrijnë

marrëveshje se cilën të drejtë ta aplikojnë si kompetente, pasi që udhëzojnë

(orientojnë) ne aplikimin e parimeve të përgjithshme juridike të së drejtës

kontraktuese. Parimet aplikohen ne kontratën ndërkombëtare në tregti.

• Kjo është në përputhje me botëkuptimin se parimet e përgjithshme të së drejtës

kontraktuese përbëjnë një element të kodifikimit të së drejtës ndërkombëtare

ekonomike.



2. Qëndrimi ndaj unifikimit

• E drejta e unifikuar ose e drejta uniforme ndërkombëtare e tregtisë ka vend të

posaçëm në suaza të shqyrtimeve të së drejtës transnacionale.

• Ekzistojnë dy botëkuptime mbi kuptimin e së drejtës së unifikuar.

– Sipas njërit, e drejta e unifikuar është ajo që është rezultat i aktiviteteve të

organit i cili është i autorizuar për unifikim (p.sh. aktiviteti i UNIDROIT – it),.

– Sipas botëkuptimit tjetër me të gjerë, të drejtën e uniformuar e përbëjnë

rezultatet tjera spontane të unifikimit.

Unifikimi mund të jetë i kontrolluar dhe spontan. Shembuj të unifikimit të kontrolluar janë:

• Konventat ndërkombëtare të Kombeve të Bashkuara mbi shitblerjen ndërkombëtare

të mallrave – Konventa e Vijenes, konventat ndërkombëtare me të cilat rregullohet

transporti i mallit;

• modelet e ligjeve që paraqesin ciceronë (udhëzues) për ligjdhënës nacionalë dhe

mundësojnë barazimin e rregullave të së drejtës ekonomike ndërkombëtare

(shembull UNCITRAL, UNIDROIT);

• botëkuptimet juridike të formuluara nga ana e doktrinës (teorisë), praktikës

biznesore dhe te arbitrazhit si dhe të organizatave ndërkombëtare (p.sh. OECD).

– Shembuj të unifikimit spontan janë burimet e të drejtës ekonomike

autonome (kushte e përgjithshme të bzinesit, terminet standarde

kontraktuese, rregullat e prodhimit dhe standardet, parimet e përgjithshme

dhe praktika e arbitrazhit.

• Unifikimi i rregullave të së drejtës ndërkombëtare biznesore sipas:

• modelit monist dhe

• modeli dualist;

• Sipas modelit monist unifikimi ka të bëjë me “situatën ndërkombëtare” – qëndrimi

juridik – civil me element të jashtëm (p.sh. shitblerja ndërkombëtare), dhe kështu

rregulli i formuluar si i unifikuar, nuk aplikohet në raport identik juridik – qytetar pa

element të jashtëm (p.sh. shitblerja e brendshme).

• Modeli dualistë më së shumti është shfrytëzuar për shkaqe juridike – politike: disa

shtete i aprovojnë rregullat e unifikuara të tregtisë ndërkombëtare sepse me këtë

nuk preket në të drejtën e tyre të brendshme, me ç’ gjë mundësojnë ekzistimin e dy

modeleve të pavarura të cilat rregullojnë marrëdhëniet e caktuara juridike – civile.



3. SUBJEKTET E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE BIZNESORE (Prezentimi 4)

I. SHTETI

Shteti si subjekt që e krijon të drejtën ndërkombëtare biznesore

Shteti është subjekt i cili krijon rregulla në sferën e të drejtës ndërkombëtare biznesore.

Në këto raste shteti paraqitet si bartës i pushtetit publik dhe kryen aktivitete të cilat janë objekt i së drejtës ndërkombëtare biznesore.

Konfrom me parimin e ndarjes së pushtetit, shteti nëpërmjet organeve të veta ligjdhënëse, krijon të drejtën interne (të brendshme) e që është e plotfuqishme për punën e caktuar të së drejtës ndërkombëtare biznesore, ndërsa nëpërmes pushtetit gjyqësor në territorin e caktuar, i kryen kompetencat gjyqësore.

Në të drejtën e brendshme nacionale, shteti i rregullon parimet që aplikohen në të drejtën ndërkombëtare ekonomike.

Në harmoni me rregullat e së drejtës ndërkombëtare publike shteti lidh kontrata ndërkombëtare të cilat janë relevante për zhvillimin e tregtisë ndërkombëtare.

Përveç lidhjes së kontratave ndërkombëtare, shteti mund të sillet në mënyrë të caktuar në tregtinë ndërkombëtare në atë mënyrë që gjithmonë mund të jenë të plotësuara kushtet që më atë sjellje formon doke ndërkombëtare.

Doket ndërkombëtare të krijuara kështu janë p.sh. e drejta e shtetit që të bëjë eksproprimin.

b. Shteti si tregtar

Shteti merr pjesë në tregtinë ndërkombëtare në atë mënyrë që lidh punë të caktuara juridike që për objekt kanë:

– qarkullimin e mallit, – kryerjen e shërbimeve e që për nga përmbajtja e vet janë objekt i së drejtës

ndërkombëtare.

Punët e këtilla janë mund të jenë të natyrave të ndryshme: Cedimi i të drejtave për shfrytëzimin e pasurive natyrore (shitja koncesionit

për eksploatimin e minierave), Blerja e prodhimeve (produkteve) dhe shërbimeve të ndryshme që janë të

nevojshme për shtetin për ushtrimin e pushtetit publik (lidhë kontrata për ndërtimin e zyrave për administratë ose shfrytëzuesit e të cilave janë nëpunësit e saj),

Ushtrimi i të drejtës të anëtarëve të shoqërisë të parapara me të drejtën e kompanive në ndërmarrje me pronë shtetërore.



Në të gjitha rastet e këtilla, shteti nuk paraqitet si bartës i të drejtës publike (ex iure amperi), por si bartës i autorizimeve juridike – private, ngase fjala është për punë të së drejtës private (ex iure gestionis).

Për punë në të cilat paraqitet si bartëse e pushtetit publik, shteti gëzon imunitet.

Çështja se a paraqitet shteti si pjesëmarrës në tregtinë ndërkombëtare reduktohet në përcaktimin e kushteve se a mund të jetë palë në procedurë gjyqësore civile e cila mund të ushtrohet me rastin e atij kontesti.

c. Imuniteti i shtetit

Imuniteti i shtetit nga ushtrimi i procedurës është çështje veçanërisht e rëndësishme për të drejtën ndërkombëtare biznesore.

Kjo paraqet një nga çështjet e cila mjaft shpesh shtrohet në konteste gjyqësore dhe të arbitrazhit për shkak të pjesëmarrjes së madhe dhe aktive të shtetit në tregtinë ndërkombëtare sepse shtetet mund të jenë drejtpërdrejtë ose tërthorazi pronarë të avio – kompanive, bankave, anijeve etj.

Në fillim ka mbretëruar teoria e imunitetit absolut sipas të cilës shteti ka gëzuar imunitet nga ushtrimi i procedurës gjyqësore para gjykatës së shtetit tjetër.

Shteti nuk gëzon imunitet kundruall aktiviteteve që kanë karakter juridik – privat, gjegjësisht punëve të natyrës komerciale (iure gestionis).

Është rregull që shteti të gëzojë imunitet në raport me kompetencën e gjyqit të shtetit tjetër.

Imuniteti nga ushtrimi i procedurës gjyqësore ka të bëjë me shtetin dhe në veçanti me pasurinë (pronën) e tij.

Kur fillon procedura para gjyqit të shtetit tjetër, gjykata vendase do të shpallet jokompetente.

Procedura e filluar kundër shtetit tjetër konsiderohet procedura ne të cilën shteti tjetër është emëruar si i paditur – akuzuar ose kur procedura prodhon ndonjë veprim në pronë, të drejtë, interes ose veprimtari të shtetit tjetër.

Shteti tjetër mund të heq dorë nga imuniteti në procedurën e filluar para gjyqit të rregullt të shtetit të huaj në mënyrë eksplicite (shprehimisht) ose heshtazi.

Heqja dorë shprehimisht mund të ketë formën e: – Kontratës ndërkombëtare; – Deklarimit para gjyqit; ose – Korrespondencës me shkrim në procedurë të posaçme.

Heqja dorë heshtazi konsiderohet të filluarit e procedurës nga ana e shtetit ose marrja pjesë në proces ose ndërmarrja e çfarëdo aktiviteti që kanë të bëjnë me “meritumin” e kontestit, përveç nëse shteti deklaron se pikërisht ndërmarrja e veprimeve të këtilla konsiderohet si bazë për vënie në dukje të imunitetit.

Kështu p.sh. nuk konsiderohet heqje dorë nga imuniteti, nëse shteti kërkon nga gjyqi padinë në mënyrë që të njihet me përmbushjen e saj ngase kundër saj ka filluar procedura për të cilën gjë nuk iu është dërguar asgjë me shkrim sipas rregulloreve që e obligojnë.



Në të kaluarën koncepti i imunitetit gjyqësor është aplikuar pa përjashtim (imuniteti absolut).

Tash është i pranuar rregulli nga të gjithë se në disa raste të caktuara duhet të ekzistojnë përjashtime nga rregullat e imunitetit absolut, (imuniteti restriktiv).

Në të drejtën anglo – saksone dhe kontinentale, në mënyra të ndryshme janë caktuar përjashtimet nga imuniteti gjyqësor.

Në të drejtën kontinentale është çështja e praktikës gjyqësore të vlerësojë në bazë të çështjes konkrete juridike që e ka lidhur shteti ose se a gëzon shteti imunitet apo jo.

Kjo qasje mund të shkaktojë pasiguri për shkak të vlerësimeve të ndryshme nga gjyqet.

Me qëllim të konkretizimit dhe parashikimit, disa shtete evropiane e kanë nxjerrë konventën e veçantë e cila përcakton se për cilat veprime (punë) shteti nuk gëzon imunitet. (Konventa evropiane mbi imunitetin e shtetit e vitit 1972).

Disa shtete nuk janë palë të kësaj konvente ndërkombëtare, ngase konsiderojnë që nuk ekzistojnë burime të veçanta lidhur me imunitetin e shteteve të tjera andaj mbështetja në të drejtën ndërkombëtare publike dhe në dispozita të Ligjit mbi procedurën kontestimore, mund të kërkohet vetëm në teori dhe në praktikën e varfër.

Në vendet anglo – saksone, në të cilat vendimet e gjyqeve më të larta kanë karakter detyrues, është formuluar ligji i veçantë i cili numëron përjashtimet nga rregullat e imunitetit gjyqësor të shtetit tjetër.



4. ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE (Pjesa I)

Ç'janë Organizatat Ndërkombëtare?

Organizatat ndërkombëtare janë një formë institucionale te cili referohet në një sistem formal me rregulla dhe objektiva, me një instrument racional administrativ dhe që mbart një formë teknike dhe organizim material si kushtetutë, kapituj lokal, makineri, mjete pune, emblema, logo, një staf, një hierarki administrative etj.

Gjithashtu organizatat ndërkombëtare janë bashkësi e përhershme me karakter qeveritar ose jo qeveritar të krijuar mbi bazë të një marrëveshje ndërkombëtare me qëllim bashkëpunimi në zgjidhjen e problemeve ndërkombëtare të parashikuara në ato dokumente.

Nga ky përkufizim del që organizatat ndërkombëtare krijohen me vullnetin e shteteve,

Pra themelues te organizatave ndërkombetare janë shtetet sovrane në rastin kur organizatat janë shtetërore dhe ato krijohen bazuar në një traktat ndërkombëtar.

Gjithashtu veprimtaria e tyre është e shtrirë brënda kompetencave që janë përcaktuar në marrëveshje.

Organizatat ndërkombëtare janë klasifikuar në dy kategori kryesore: A. Organizata ndërqeveritare (IGO) dhe B. Organizatat jo qeveritare (INGO).

o Një organizatë ndërqeveritare (IGO) është një organizatë e përbërë kryesisht nga shtete sovrane shpesh të referuara si shtetet anëtare, ose organizata të tjera ndërqeveritare.

o Organizatat ndërqeveritare janë quajtur shpesh organizatat ndërkombëtare, edhe pse ky term mund të përfshijë edhe organizata ndërkombëtare joqeveritare të tilla si organizatat ndërkombëtare jofitimprurëse (OJQ) ose korporatat multinacionale.

Në bazë te shtrirjes gjeografike dhe anëtarësisë ato ndahen ne:

Organizatat klasifikohen mbi bazë të shtrirjes gjeografike dhe antarësisë.

Në këtë klasifikim kemi dy tipe organizatash ato globale dhe rajonale.

Organizata rajonale mbledh ne vetvete vende të një mjedisi të ngjashëm për të zgjidhur probleme me të cilat nuk mund të merreshin në nivel kombëtar dhe që do të trajtoheshin në mënyrë ineficente nga insitucionet më të gjëra.

Organizata rajonale ka në përbërje një numër të kufizuar antarësh shumë prej të cilëve janë afër gjeografikisht, ekonomikisht dhe politikisht të ngjashëm.

Kjo do të sillte në një mënyrë siguri kundër kërcënimeve të jashtme.

Ndërkohë organizatat globale kanë në përbërje të tyre shtete nga anembanë botës.

Ato përbëjnë bazën për sigurinë kolektive për cështjen e paqes dhe prosperitetit. Qëllimet dhe objektivat e organizatave ndërkombëtare

Janë shpesh të shumëfishta dhe në interes të publikut, por ato mund të jenë krijuar për një qëllim të veçantë.

Organizatat ndërkombëtare i përshkruajnë dhe i përcaktojnë qëllimet e tyre në statutet ose dokumente të tjera themeluese.



Por, ndodh dhe që organizatat kanë dhe qëllime të tjera përvec atyre të përcaktuara në status.

Ajo cka i dallon dy llojet kryesore të organizatave është që organizatat ndërqeveritare janë organizata ndërkombëtare, anëtare të të cilave janë shtetet.

Ndërsa organizatat jo qeveritare janë shoqatat që përbehen nga anëtarë të tillë si individë ashtu dhe grupe.

Ato janë organizata transnacionale të përbëra nga qytetarë privatë që mbajnë një status konsultativ.

Ato përfshijnë shoqata profesionale, fondacione, korporata multinacionale ose grupe aktive ndërkombëtare të veçanta në shtete të ndryshme që bashkohen së bashku për të punuar në lidhje me interesa të përbashkëta.

OJQ-të kryejnë një sërë funksionesh:

Ato japin informacion dhe ekspertizë teknike për qeveritë dhe organizatat ndërkombëtare (të tilla si agjencitë e specializuara të OKB-së) çështjet të ndryshme ndërkombëtare.

Ato mund të ofrojnë ndihmë humanitare lehtësim dhe zhvillim (p.sh., Kryqi i Kuq, Oxfam, dhe CARE).

OJQ-të gjithashtu mund të monitorojnë të drejtat e njeriut apo zbatimin e rregulloreve mjedisore (p.sh., Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës, Amnesty International, Human Rights Watch, dhe Transparency International).

Organizatat ndërkombëtare jo qeveritare kanë luajtur role qendrore në fushatat globale kundër skllavërisë, tregtisë në fildishit, gjueti balenash, e në fushata sensibilizuese kundër dhunes së ushtruar ndaj grave.

Edhe organizatat ndërqeveritare si OKB, Banka Botërore, Organizata Botërore e Tregtisë (OBT), etj, lujnë rol të rëndësishëm në cështje të ndryshme globale.

Konkretisht funksionet e këtyre organizatave konsistojne së pari mënyrën e bashkëpunimit.

Në përmjet organizatave qeveritare shtetet hyjnë në ndërveprime dhe bashkë veprime të rregullta midis tyre.

Shumë organizata të tjera përpunojnë procedura për të vendosur rregulla dhe për të zgjidhur mosmarrveshje.

Organizata të tjera si Organizata Botërore e Shëndetsisë (OBSH) kryejnë veprimtari operacionale që veprojnë për të zgjidhur probleme madhore ndërkombë tare të tilla si pabarazia ekonomike, përhapja e armëve, sëmundjet infective etj.

Organizatat ndërkombëtare mund të përdoren dhe si instrumente nga ana e shteteve në lidhje me politikën e tyre të jashtme.

Roli i tyre si instrument përbën rolin më të përhapur të organizatave.

Në këtë rast organizatat ndërkombëtare janë instrumente të politikave të qeverive individuale, mjete për diplomacinë e një numri shtetesh të kufizuar dhe sovrane.

Nëse do ta ilustronim me një shembull për këtë rol do të përmendnim Organizatën e Kombeve të Bashkuara e cila u përdor si instrument gjatë Luftës së ftohtë për të realizuar diplomacinë e saj.



Organizatat deri në themelimin e OKB-së

Para themelimit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB) në botë ekzistonin shumë organizata ndërkombëtare, që ishin bazë për bashkëpunimin ekonomik ndërkombëtar në formë multilaterale.

Organizatat ndërkombëtare themelohen që nga gjysma e dytë e shekullit XIX, pikërisht nga viti 1865 kur u themelua

– Unioni Ndërkombëtar i Telekomunikacionit, – në vitin 1875 u formua Unioni Postal Botëror, – në vitin 1878 Organizata Meteorologjike Botërore dhe – në vitin 1890 u firmos Konventa për bartjen e mallit me komunikacion

hekurudhor.

Qëllimi i të gjitha këtyre organizatave ndërkombëtare ishte zhvillimi i bashkëpunimit ndërkombëtar në formë multilaterale për çështjet që ishin objekt i veprimtarisë së përhershme të tyre.

Në periudhën midis dy luftërave botërore po ashtu u themelua një numër i madh i organizatave ndërkombëtare, nga të cilat posaçërisht dallohen:

– Lidhja e Kombeve, – Organizata Ndërkombëtare e Punës dhe – Oda Tregtare Ndërkombëtare

Nga të gjitha këto organizata, të themeluara në periudhën midis dy luftërave botërore, përkah rëndësia dallohet Lidhja e Kombeve ose siç quhet edhe ndryshe

Liga e Kombeve

Kjo organizatë u themelua më 14 shkurt të vitit 1919 me seli në Gjenevë.

Në kohën kur ajo ishte më e fortë, në radhët e veta kishte 60 vende anëtare.

Parimet kryesore, që u aprovuan nga vendet anëtare të kësaj organizate dhe në bazë të të cilave duhej të realizohej bashkëpunimi ndërkombëtar, ishin:

Respektimi i pavarësisë dhe integritetit territorial të vendeve të botës;

Zgjidhja e konflikteve ndërkombëtare në mënyrë paqësore etj.

Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB)

Vendimi për themelimin e Organizatës së Kombeve të Bashkuara u muar në takimin e përbashkët të Ruzveltit, Çerçilit dhe Stalinit më 11 shkurt të vitit 1945 në Jalltë, ku njëkohësisht u vendos edhe mbajtja e Konferencës në San Francisko, më 25 prill të vitit 1945.

Në Konferencën e San Franciskos u themelua Organizata e Kombeve të Bashkuara dhe u miratua Karta e OKB-së, të cilën e firmosën 51 vende. Sot kjo organizatë përfshinë 186 vende, me një tendencë të përhershme të rritjes së këtij numri.

Qëllimet dhe parimet e Organizatës së Kombeve të Bashkuara Janë theksuar në nenin 1 të Kartës, dhe ato janë:

Të ruajnë paqen dhe sigurinë ndërkombëtare dhe për këtë qëllim të ndërmarrin masa kolektive të përshtatshme për pengimin dhe për evitimin e tërë asaj, që rrezikon paqën dhe për pengimin e agresionit ose të çrregullimeve të tjera të paqës,



Të zhvillojë marrëdhëniet miqësore ndërmjet kombeve të bazuara në respektimin e parimeve të barazisë dhe të vetëvendosjes së popujve, si dhe me qëllim të forcimit të paqes në botë të ndërmarrë masa tjera të përshtatshme.

Të realizojë bashkëpunimin ndërkombëtar duke zgjidhur problemet ndërkombëtare të natyrës ekonomike, shoqërore, kulturore dhe humanitare, duke përkrahur dhe duke zhvilluar respektimin ndaj të drejtave të njeriut dhe ndaj lirisë elementare për të gjithë, pa marrë parasysh racën, gjininë, gjuhën ose fenë; dhe

Të jetë qendër ku do të harmonizohen qëndrimet e kombeve drejt realizimit të këtyre qëllimeve të përbashkëta.

Organet kryesore të kësaj Organizate: Kuvendi i Përgjithshëm, Këshilli i Sigurimit, Këshilli Ekonomik dhe Social, Këshilli i Kujdestarisë, Gjyqi Ndërkombëtar i të Drejtës dhe Sekretariati.

Për këtë fushë posaçërisht është i rëndësishëm Këshilli Ekonomik dhe Social (ECOSOC), i cili shqyrton çështjet ekonomike dhe sociale në botë.

Ky Këshill qëllimet e veta i realizon nëpërmjet komiteteve (Komiteti ekonomik, Komiteti social, Komiteti koordinues, Komiteti i ndihmës teknike dhe Komiteti i organizatave joqeveritare), komisioneve (Komisioni i statistikës, Komisioni i popullsisë, Komisioni social, Komisioni për të drejtat e njeriut, Komisioni për të drejtat e gruas, Komisioni për mjetet narkotike dhe Komisioni i tregtisë ndërkombëtare të lëndëve të para) dhe komisioneve ekonomike rajonale (Komisioni ekonomik për Evropë, Komisioni ekonomik për Amerikë Latine, Komisioni ekonomik për Azi dhe Lindje të Largme dhe Komisioni ekonomik për Afrikë.

Në nenin 57 të Kartës është paraparë mundësia e themelimit të agjencive të specializuara të OKB-së.

Mbi kete baze u themelua një numër i madh i agjencive të tilla.

Organizatat ndërkombëtare të themeluara para OKBsë morën statusin e agjencive të specializuara, kurse ndër të rejat duhet përmendur: Fondi Monetar Ndërkombëtar, Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe

Zhvillim me afilacionet e veta, Marrëveshja e Përgjithshme për Dogana dhe Tregtia (Organizata Botërore e

Tregtisë), Konferenca e KB për Tregti dhe Zhvillim, Organizata Ndërkombëtare për

Ushqim dhe Bujqësi etj.

Agjencitë e Specializuara të KB dhe Organizatat ndërkombëtare financiare

Ideja e formimit të organizatave ndërkombëtare financiare të karakterit universal, anëtarë të te cilave do të ishin shtete, e të cilat do t’i zgjedhin çështjet e stabilitetit monetar, është iniciuar në vitet e tridhjeta të Shekullit XX, me daljen në skenë të krizës së njohur botërore financiare.

Mirëpo, përpjekjet e para nuk kanë pasur sukses.



Megjithëse nuk u themeluan organizatat e këtilla ndërkombëtare, ishte themeluar banka e posaçme, anëtarë të së cilës u bënë bankat qendrore të disa shteteve.

Roli i Organizatave ndërkombëtare finanaciare

Organizatat ndërkombëtare financiare anëtarë të së cilëve janë shtetet, Fondi Monetar Ndërkombëtar, Banka Ndërkombëtare për rindërtim dhe zhvillim ose Banka Botërore janë themeluar më vonë, në vitin 1944 nën ndikimin e rrethanave tani më të reja.

Qëllimet themelore të formimit të këtyre institucioneve ndërkombëtare financiare kanë qenë:

– Afirmimi i stabilitetit financiar; – Rindërtimi i vendeve të rrënuara në Luftën e Dytë Botërore; – Zgjerimi i sistemit tregtar me tregti të hapur – lirë dhe me qasje në treg për

të gjitha vendet.

Shkenca e të drejtës biznesore ndërkombëtare, tradicionalisht e studion Fondin monetar ndërkombëtar (FMN) dhe Banka botërore (BB) si institucione ndërkombëtare financiare të karakterit universal.

FMN dhe BB kryejnë funksione të ndryshme por komplementare në marrëdhënie ndërkombëtare financiare.

Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)

FMN është organizatë ndërkombëtare financiare e karakterit universal me seli në Uashington.

Kjo organizatë promovon: – bashkëpunimin monetar ndërkombëtar, përkrah ekspansionin e tregtisë

ndërkombëtare, – promovon stabilitetin e kursit dhe eviton çrregullimet për shkak të jo

stabilitetit të marrëdhënieve në mes të valutave.

Kontrata mbi themelimin e FMN (1944). Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)

Është një institucion ndërkombëtar i themeluar më 22 Korrik 1944 në konferencën e Breton Woods, që sot ka 188 vende anëtare.

Roli i FMN është të nxisë bashkëpunimin monetar ndërkombëtar, të garantojë qëndrueshmërinë financiare, të lehtësojë shkëmbimet ndërkombëtare, të kontribojë për një nivel të lartë punësimi, qëndrueshmëri ekonomike dhe ulje të varfërisë”.

FMN ka për funksion të sigurojë: Qëndrueshmërinë e sistemit monetar ndërkombëtar, Të mbështesë bashkëpunimim monetar global dhe rritjen ekonomike, dhe Menaxhojë krizat monetare dhe financiare. Për këtë ai u jep kredi vendeve që janë në vështirësi financiare duke vënë si kusht

për organizmat qeveritare të vendit, qëndrueshmërinë e sistemit të tij financiar (bankat, tregjet financiare) dhe/ose ekuilibrimin e flukseve te shkëmbimeve të tregëtisë ndërkombëtare me vendet e tjera.



FMN vepron kryesisht duke dhënë hua financiare të kushtëzuara dhe këshillime vendeve anëtare që ndodhen në vështirësi ekonomike.

Kushtëzimet përfshijne zbatimin e reformave ekonomike që synojnë në mënyrë të përgjithshme të përmirësojnë menaxhimin e financave publike dhe të arrijnë një rritje ekonomike të ekulibruar për një periudhë afatgjatë.

Ndërhyrja e Fondit bëhet e domosdoshme në kushtet kur vendi nuk mund të rimbursojë më kreditorët e vet, ose nuk mund të paguajë shpenzimet e veta të zakonshme.

Po ashtu FMN mbikëqyrë sistemin monetar dhe financiar botëror si dhe situatën

makroekonomike dhe politikat përkatëse të vendeve anëtare.

Burimet e mjeteve financiare të FMN – së janë depozitimet (derdhjet) – kuotat (kuotat quhen depozitimet e shteteve anëtare).

Me rregulla të FMN, është paraparë që qëllimi i dhënies së mjeteve të jetë dhënia e kredive të përkohshme shteteve anëtarë të cilat FMN – së, ia paraqesin vështirësitë e veta rreth pagesës së importit dhe borxheve të jashtme.

Mirëpo, FMN kushtëzon që ato shtete të pranojnë që të bëjnë reforma të caktuara të brendshme në mënyrë që ta korrigjojnë debalansin (jo proporcionalitetin) që është thelbi (esenca) i problemit nga i cili krijohen vështirësitë me pagesa.

Marrëdhënia juridike në mes të FMN – së dhe shtetit anëtar, sipas natyrës juridike nuk është mënyra punës si kredi klasike.

Fjala është për aranzhmanin financiar i cili shprehet në këmbimin e një mase parash me një tjetër.

Kur lidhet kontrata e aranzhmanit në mes të FMN – së, në një anë dhe anëtarëve të tij (shtetit të caktuar) në anën tjetër, anëtari me valutë të vet ne të vërtetë e blen valutën e fortë nga FMN – ja e pastaj me te, e blen valutën vet.

Në këtë mënyrë shtetit anëtarë valuta e fortë i shërben si balans me të cilën e paguan mallin ose shërbimet e blera.

BANKA BOTËRORE (BB)

(BB) grupon dy institucione ndërkombëtare: I. Bankën ndërkombëtare për rindërtim dhe zhvillim (BIRD) dhe II. Shoqatën ndërkombëtare të zhvillimit (IDA),

… të krijuara për të luftuar varfërinë duke dhënë ndihma, financime dhe këshilla për shtetet që janë në vështirësi.

Grupi i Bankës Botërore është në vetvete i përbërë prej pesë institucioneve. Selia e saj është në Washington. Presidenti zgjidhet për 5 vjet prej Këshillit të Administratorëve të Bankës, me një

mandat të rinovueshëm. Sipas një rregulle të pranuar në heshtje, Drejtori i FMN caktohet prej qeverive

evropiane, ndërsa presidenti i BB caktohet prej qeverisë amerikane, meqënëse Shtetet e Bashkuara janë aksioneri kryesor i BB.

Ajo bën pjesë në institucionet e specializuara të sistemit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara.



Ajo është krijuar në 27 dhjetor 1945 me emrin e Bankës ndërkombëtare për rindërtim dhe zhvillim pas nënshkrimit të marrëveshjes Bretton Woods.

BB ka qënë krijuar fillimisht për të ndihmuar Evropën dhe Japoninë për rindërtimin e tyre, të nesërmen e luftës së dytë botërore.

Por, me lëvizjen e dekolonializimit të viteve gjashtëdhjetë, ajo fiksoi një objektiv suplementar, atë të inkurajimit të rritjes ekonomike të vendeve afrikane, aziatike dhe të Amerikës latine në rrugën e zhvillimit.

Pas viteve 1990 ajo filloi të financojë edhe vendet që sapo dolën nga sistemi komunist. Shqipëria është bërë anëtare e BB qysh prej 15 tetorit të vitit 1991.

Objektivat e BB kanë ndryshuar në vite. Kohët e fundit ajo e ka vënë theksin mbi reduktimin e varfërisë. Ajo favorizon krijimin e ndërrmarjeve shumë të vogla. Ajo ka mbështetur idenë që uji i pijshëm, edukimi dhe zhvillimi i qëndrueshëm janë

faktorët kyesorë të rritjes ekonomike dhe kanë filluar të investojnë masivisht në projekte të tilla.

Në përgjigje të kritikave, sidomos të atyre të bëra nga organizatat jo qeveritare, BB ka adaptuar një sërë politikash në favor të mbrojtjes së mjedisit dhe të aspekteve të ndryshme sociale.

Gruopacioni Banka Botërore

Grupacioni Banka Botërore (World Bank Group) ose Banka Botërore, në të vërtetë është kombinimi i pesë institucioneve të veçanta: IBRD (Banka ndërkombëtare për rindërtim dhe zhvillim); IDA (Asociacioni ndërkombëtar për zhvillim – International Finance

Corporation); FIC (Korporata ndërkombëtare financiare – International Finance

Corporation); MIGA (Agjencioni ndërkombëtar për sigurimin e investimeve – Multilaterals

Investment Guarantee Agency); CISID (Qendra ndërkombëtare për zgjedhjen e kontesteve financiare –

International center for settiment of investment Disputes). Me qëllim studimi, shkenca juridike të gjitha këto institucione i ndan në dy grupe. Grupin e parë e përbëjnë:

Banka ndërkombëtare për rindërtim dhe zhvillim (BRRD) dhe

Asociacioni ndërkombëtar për zhvillim (IDA). Është paraparë që këto të dy institucionet tu japin kredi ndërmarrjeve në pronësi

shtetërore ose ndërmarrjeve private të cilat kanë gananca shtetërore për projekte dhe programe që kanë të bëjnë më zhvillimin e mëtejmë të tyre.

Grupin e dytë e përbëjnë:

Institucionet tjera (FIC, MIGA dhe CISID) që kanë për qëllim që çdo njëra në mënyrë të vet të nxisin investime në zhvillimin e

sektorit privat. Çdo njëra nga këto subjekte ka ne vete subjektivitet të veçantë dhe të gjitha së

bashku e përbejnë Grupacionin e Bankës Botërore ose shkurtë – Banka Botërore (BB).



Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD) Është institucioni më i vjetër i Bankës Botërore. Është themeluar në vitin 1944. Deri me sot ia ka ndryshuar funksionet. Pas Luftës së Dytë Botërore ka pasur për qëllim rindërtimin e shteteve të rrënuara

nga lufta. Më vonë është orientuar në rikonstruimin e vendeve në zhvillim (në koloni të

dikurshme). Në fillim e ka ndihmuar zhvillimin e sektorit privat por më vonë më shumë është

orientuar në dhënien e kredive sektorëve shtetëror meqë shtetet janë në gjendje të udhëheqin investimet e mëdha më mirë dhe në mënyrë me efektive se sa subjekte të tjera.

Në organet e IBRD – së e drejta e vetos së anëtarëve është e lidhur ne raport me lartësinë (shumën) e deponimeve.

Në mes të Bankës Botërore IBRD dhe Fondit Monetar ndërkombëtar FMN ekzistojnë ngjashmëri, por edhe dallime.

Ngjashmëritë janë: anëtarë të te dy organizatave janë shtetet; të dyja janë institucione me karakter multilateral; qëllim i tyre është zgjedhja e problemeve ekonomike; në të dyja vendimmarrja është e bazuar në votim i cili varet nga vëllimi i

pjesëmarrjes (kuotës) në bankë.

Dallimet kanë të bëjnë me: qëllimin e themelimit dhe me mjetet të cilat realizohen qëllimet e këtyre dy

institucioneve. IBRD është bankë investuese – ndërmjetësuese në mes të institucionit i cili

blen fletobligacione dhe vendeve në zhvillim të cilat i huazojnë mjetet nga IBRD – ja.

(FMN) menaxhon me mjete financiare (valuta) të grupuara nga të cilat anëtarëve të vet u jep shuma të caktuara, por që në rend të parë funksionin si institucion i cili mbikëqyrë sistemin monetar ndërkombëtar.

IBRD – ja, si bankë investuese ka funksionin financiar multilateral duke u dhënë kredi vendeve për të cilat, sipas mendimit të tij, i plotësojnë kushtet e caktuara.

Mjetet për aktivitetin e vet FMN – ja i siguron nga kuotat e anëtarëve të vet.



Korporata Ndërkombëtare Financiare (IFC)

Është formuar në vitin 1956.

Qëllimi i IFC-së është që të siguroj ngritjen e vendeve të zhvilluara me financim të sektorit privat dhe të jap ndihmë e këshilla shteteve dhe ndërmarrjeve në bashkëpunim me investitorët privat.

IFC jep huana dhe financon ndërmarrje të ndryshme dhe kështu fiton pjesë të këtyre ndërmarrjeve.

Këtë e arrin duke dhënë kredia afatgjata sipas kushteve të tregut dhe përfitim të pjesës (aksioneve) në ndërmarrjet private.

Me rastin e formimit të IFC – së si pjesë e BB është menduar që pjesëmarrja e IFC – së në projekte konkrete të veprojë si nxitës e investitorëve të tjerë që të hyjnë në atë projekt.

Agjencioni Multilateral për Sigurinë e Investimeve (MIGA)

Është formuar në vitin 1988 dhe si i tillë është institucioni i fundit i themeluar e që bënë pjesë në Grupacionin Banka Botërore.

Ky agjencion mbështet investimet direkte në vendet me zhvillim.

Këtë e bënë në atë mënyrë që siguron garanci kundër rrezikut (ndikimit) politik (jo komercial) i cili do t’i shkaktonte dëm investitorit.

Investitorët, kur sigurojnë mbrojtjen e MIGA – t, janë me të gatshëm për të investuar në vende të cilat, sipas mendimit të vet investuesit, nuk janë mjaft të sigurta për të investuar në projekte.

Qendra Ndërkombëtare për Zgjidhje të Kontesteve Investuese (ICSID)

Është themeluar në vitin 1966 me kontratë ndërkombëtare që të sigurojë një forum për zgjedhjen e kontesteve në mes investitorëve të huaj dhe të vendit nikoqir – pritës nëpërmjet ndërmjetësimeve ose arbitrazheve.

Selia e Qendrës është në lokalet e Bankës Ndërkombëtare për Ndërtim dhe Zhvillim.

Kryetari i kësaj banke, sipas pozitës, është edhe Kryetar i Këshillit administrativ të Qendrës por pa të drejtë vote.

Objektivat e Qendrës janë mundësimi i shtimit të vëllimit të investimeve të huaja duke themeluar nj arbitrazh të posaçme për zgjedhjen e kontesteve të krijuara me investime të jashtme.

Qendra zgjedh konteste në mes të investitorëve të huaj dhe shteteve në të cilat bëhen investime, me kusht që shteti nacionalitetin e të cilit e ka investitori i huaj dhe shteti në të cilin janë bërë investime, të jenë kontraktuese të Konventës së ICSID-së.

Shtetet nuk janë të obliguara që t’i shfrytëzojnë shërbimet e ICSID-së për procedurë të pajtimit dhe arbitrazhit, por kur i pranojnë ato, nuk mund të dalin nga procedura duke u thirrur në imunitet gjyqësor nga ushtrimi i procedurës gjyqësore.



Agjencioni Ndërkombëtar për Zhvillim (IDA)

Është formuar në të njëjtën kohë me IBRD – në dhe është mbështetëse e bankës së IBRD – së.

Aktivitetin e vet e orienton kah vendet e varfra.

Sipas akteve të themelimit, IDA jep huana pa kamatë dhe bën shërbime të tjera në vendet e pazhvilluara.

Mjetet ky institucion i merr nga vendet e zhvilluara.

BANKA NDËRKOMBËTARE PËR NIVELIME (BIS)

Banka ndërkombëtare për nivelime (barazime) BIS (Bank for International Settlement).

Është organizatë ndërkombëtare për avancimin e bashkëpunimit të bankave qendrore të shteteve dhe iniciativave ndërkombëtare financiare e themeluar në formë banke ne seli në Bazel.

Anëtarët e kësaj banke janë bankat qendrore të shteteve të ndryshme. Për këtë thuhet se BIS – i është “klubi” i bankave qendrore. Këto banka i kanë 86% të kapitalit të BIS – it.

Pjesën tjetër e posedojnë aksionarët privat të cilët nuk kanë të drejtë të asistojnë e as të votojnë në kuvendet e BIS – it.

BIS është themeluar në Konferencën e Hagës në vitin 1930 me qëllim të kryerjes (ekzekutimit) më të lehtë të reperacionave (dëmshpërblimeve) gjermane pas Luftës së Parë Botërore.

Qëllimet të tjera kanë qenë paraqitja e bankës si bankë qendrore e anëtarëve të vet dhe promovimi i bashkëpunimit të bankës qendrore të shteteve.

Misioni themelor i BIS – it ka përfunduar pas Luftës së Dytë Botërore.

Në konferencën e Bretton Woods – it në vitin 1944, kur edhe është themeluar FMN dhe BB, është shqyrtuar likuidimi i BIS – it.

Mirëpo, në vend të ndërprerjes së veprimtarisë si i këtillë, ka fituar funksione të reja. Funksionet e BIS-it janë:

Bashkëpunimi ndërkombëtar monetar dhe financiar. Bankat Qëndrore janë anëtare të BIS – it dhe takohen çdo muaj për të shqyrtuar çështje më rëndësi për politikën bankare dhe ekonomike;

Ofron shërbime të llojllojshme për bankat qëndrore në menaxhimin e rezervave të tyre të jashtme dhe paraqitje në cilësinë e përfaqësuesit për lehtësime në aplikimin e kontratave ndërkombëtare;

Themelon trupa (komitete, organe) të veçanta të cilat kanë formuluar standarde të procedurave bankare në fusha (lëmë) të ndryshme.

– Më i rëndësishmi është Komiteti për Monitorim (Mbikëqyrje) i formuar në vitin 1974 i njohur si Komiteti i Bazelit.

– Ai formulon standarde të pranueshme të veprimtarisë ndërkombëtare bankare. Në tërë botën bankat i aplikojnë standardet e sjelljes dhe udhëzuesit të cilët i ka hartuar Komiteti.



ORGANIZATA E USHQIMIT DHE BUJQËSISË (FAO)

Është një agjenci e specializuar e K.B. që çon në përpjekjet ndërkombëtare për të mundur urinë.

Shërbyes janë vendet e zhvilluara dhe vendet në zhvillim.

FAO vepron si një forum neutral ku të gjithë vendet takohen si të barabartë për të negociuar marrëveshje dhe debat politik.

FAO është gjithashtu një burim i dijes dhe informacionit, si dhe ndihmon vendet në zhvillim dhe vendet në tranzicion për përmirësimin dhe modernizimin e bujqësisë, pylltarisë dhe peshkimit, duke siguruar "ushqime të mira" dhe "sigurinë ushqimore" për të gjithë.

FAO është themeluar më 16 tetor 1945, në Quebec City, Quebec, Kanada.

Në vitin 1951, selinë e saj u zhvendos nga Washington, DC, Shtetet e Bashkuara në Romë, Itali.

Agjencia drejtohet nga Konferenca e Kombeve Anëtare, e cila mblidhet çdo dy vjet për të shqyrtuar punën e kryer nga organizata dhe të miratojë një Program të Punës dhe të Buxhetit për periudhën e ardhshme dy-vjeçare.

Konferenca zgjedh një këshill prej 49 shteteve anëtare (që shërbejnë një periudhë tre-vjeçare me rotacion) që vepron si një organ i përkohshëm qeverisës, gjithashtu zgjidhet edhe Drejtorit i përgjithshëm, që drejton agjencinë.

ORGANIZATA E AVIACIONIT CIVIL NDËRKOMBËTAR (ICAO)

Organizata e Aviacionit Civil Ndërkombetar (The International Civil Aviation Organization “ICAO”), kodifikon principet dhe teknikat e navigimit ajror ndërkombëtar dhe kujdeset për planifikimin dhe zhvillimin e transportit ndërkombëtar për të bërë një rritje të sigurtë dhe të rregullt të këtij transporti.

Zyrat qëndrore janë të lokalizuara në Quartier International of Montreal, Canada.

Këshilli i ICAO adopton standartet dhe praktikat e rekomanduara që i përkasin navigimit ajror, parandalon ndërhyrjet e paligjshme gjatë këtij procesi dhe ndihmon në procedurat e kalimit të kufijve për aviacionin civil ndërkombëtar.

Gjithashtu ICAO përcakton protokolet që i përkasin hetimeve të aksidenteve ajrore të ndjekura nga autoritetet për sigurinë ajrore në shtetet që kanë firmosur Konventën e Aviacionit Civil qe ndryshe njihet si Konventa e Chigago-s. Pikërisht ICAO i ka dhënë aeroportit të Kukësit kodin “LAKU” dhe e ka përcaktuar atë si aeroport të klasit C.

Me 12 maj të vitit 1990, ICAO adoptoi skemën e asaj kohe për klasifikimin e hapësirave ajrore. Klasat janë të përcaktuara saktë përsa i përket rregullave të fluturimit dhe bashkëveprimit ndërmjet aeroplanit dhe Kontrollit të Trafikut Ajror (Air Traffic Control “ATC”).

Ndarja: Duke mbajtur një distancë minimale ndërmjet dy aeroplanëve ose ndërmjet aeroplanit me terrenin për të evituar përplasjet, normalisht duke i kërkuar aeroplanit që të fluturojë në nivele të caktuara, duke i drejtuar në drejtime të tjera, ose duke menaxhuar shpejtësinë e fluturimit.



Leje për të vepruar: Leja e dhënë nga Kontrolli i Trafikut Ajror (ATC) për një aeroplan për të proceduar sipas rregullave që përmban kjo e fundit.

Informacioni i Trafikut: Informacion që jepet nga Kontrolli i Trafikut Ajror.

Organizata Botërore e Punës (ILO)

ILO është formuar pas Luftës së Parë Botërore në kuadër të ligës së popujve. Pas Lufës II Botërore fiton statusin e instutucionit të OKB-së me seli në Gjenevë.

Qëllimi i org. është që me marrëveshje ndërkombëtare të sigurojë kushte më të mira të punës dhe pozitë më të mirë të punëtorëve.

Organi më i lartë i saj është konferenca e përgjithshme e cila bjen rekomandime: bashkimin e lirë në sindikata, kohëzgjatja e punës dhe caktimin e mëditjeve minimale, mbrojtja e grave në punë dhe pengimi i punës së fëmijëve të mitur, të drejta në pushim dhe mbrojtje shëndetësore.

Organizata Ndërkombëtare Detare (IMO)

Organizata Ndërkombëtare Detare (International Maritime Organization - IMO) është Kombet e Bashkuara janë përgjegjëse për sigurinë e lundrimit detar dhe parandalimin e ndotjes detare nga anijet, një agjenci e specializuar, me seli në Londër.

Organizata u themelua në 6 janar 1959, e njohur dikur si "organizatë ndërqeveritare Konsultativ Detare", në maj 1982 për emrin e tij të tashme, deri në tetor të vitit 2006, më shumë se 167 anëtarë të plotë.

IMO (Organizata Ndërkombëtare Detare - IMO) është e Kombeve të Bashkuara përgjegjës për sigurinë e lundrimit detar dhe parandalimin e ndotjes detare nga anijet,

Një agjenci e specializuar, Organizata Ndërkombëtare Detare është një Qeveritë kontribuar dhe industrisë kombëtare të anijeve për të përmirësuar sigurinë detare dhe parandalimin e ndotjes detare detar dhe bashkëpunimi teknik në organizatat ndërkombëtare.

Me seli në Londër. Organizata u themelua në 6 janar 1959, e njohur dikur si "organizatë ndërqeveritare Konsultativ Detare", në maj 1982 për emrin e tij të tashme, ekzistuese 170 anëtarë të plotë dhe tre anëtarë të asociuar. (Shtator 2012

ORGANIZATA BOTËRORE PËR PRONËSI INTELEKTUALE

Organizata Botërore për mbrojtjen e pronës intelektuale = World intellectual Property Organization mbron të drejtat e krijuesve në tërë botën- të drejtën e autorit. Duke siguruar stabilitetin e tregut për tregti me prodhime intelektuale, WIPO e avancon tregtinë e këtillë ndërkombëtare.

– Kujdeset për më se njëzetenjë kontrata multilaterale të cilat e rregullojnë aspektin juridik dhe administrativ të pronës intelektuale. Kryesisht i ushtron këto veprimtari;

– I unifikon rregullat e legjislacioneve nacionale mbi pronën intelektuale; – Ofron shërbime për mbrojtje ndërkombëtare të pronës intelektuale; – Këmben informacione dhe ofron ndihmë në këtë lëmi për vendet në zhvillim; – Lehtëson zgjedhjen e kontesteve rreth kësaj pune nëpërmes qendrës së vetë

të veçantë të arbitrazhit;



– Angazhohet në drejtim të zhvillimit të teknologjisë informative e cila mundëson mbajtjen dhe shfrytëzimin e të dhënave mbi pronën intelektuale.

ORGANIZATA NDËRKOMBËTARE E TURIZMIT

Turizmi është praktika, veprimi i marrë nga ata që udhëtojnë apo vizitojnë vende me qëllim zbavitjeje, njohurie dhe mësimi;

Sipas definicionit te Organizatës Botërore të Turizmit (World Tourism Organization, një nga departamentet e Kombeve te Bashkuara), turist quhet gjithkush që udhëton në vende të ndryshme nga ai në të cilin ka rezidencën aktuale, jashtë ambientit të përditshëm personal, për një periudhë prej minimumi një nate por jo më gjatë se sa një vit dhe qëllimi i tij i zakonshëm të mos jetë asnjë lloj veprimtarie nga e cila të përfitojë ekonomikisht.

Në këtë term përfshihen të gjithë ata që udhëtojnë për: dëfrim, pushim dhe çlodhje; për të vizituar miq dhe të afërm; për motive pune dhe profesionale, për motive shëndeti, besimi/pelegrinazhi dhe tjetër.



PJESA E DYTË E LIGJËRATAVE



ORGANIZATA BOTËRORE E TREGTISË (OBT)

është organizata e parë e strukturuar ndërkombëtare, përgjegjëse për mbikëqyrjen e

marrëdhënieve tregtare globale

është krijuar me Marrëveshjen e Marrakeshit ne vitin 1995, e cila ofron një kornize

multilaterale dhe trajton rregullat e tregtisë midis vendeve ne bote.

OBT-ja shërben për lehtësimin e lidhjeve te marrëveshjeve ndërkombëtare tregtare,

zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare pranë organit te posaçëm dhe mbikëqyrjen e

politikes tregtare te vendeve anëtare, me synimin e ndërtimit te një sistemi unik te

tregtisë botërore ku te gjithë ekonomitë se bashku do te jene ne kuadër te një

institucioni dhe do t’i nënshtrohen rregullave te përbashkëta tregtare.

Ne kuadër te OBT-se, përfaqësohen ekonomi te ndryshme, prej aktoreve global

ekonomik gjegjësisht ekonomive te zhvilluara, atyre ne zhvillim si dhe vendeve me

pak te zhvilluara.

Sot, shumica e shteteve janë anëtar te OBT-së (157 anëtar deri ne vitin 2013) deri sa

pjesa tjetër e shteteve janë ne faza te ndryshme te procesit te anëtarësimit apo e

kane statusin e vëzhguesit dhe vetëm një numër i vogël duhet te vendosin për hapin

e anëtarësimit ne OBT.

Qeveritë qe synojnë anëtarësimin duhet te kalojnë neper një proces te gjatë ku

përfshihen negociata komplekse dhe pranim te marrëveshjeve detyruese.

Arsyeja e ekzistimit te procesit te anëtarësimit ndërlidhet me natyrën e vet OBT-se, e

cila është organizate kontraktuale dhe anëtaret janë te varur nga rregullat e

përcaktuara me marrëveshjet ndërmjet tyre si dhe angazhimet e tyre individuale ne

qasjen e tregut.

Arsyet pse vendet synojnë anëtarësimin ne ketë mekanizëm tregtar mund te

shikohen nga këndvështrime te ndryshme,

mirëpo para se gjithash ndërlidhen me misionin e saj qe është nxitja e tregtisë së lirë,

harmonizimi i politikave tregtare, paraqet vend apo forum për negocimin e

marrëveshjeve dhe te njëjtën kohe edhe mekanizëm funksional për zgjidhjen e

mosmarrëveshjeve tregtare.

Kosova dhe OBT – ja

Kosova si shteti i ri, detyrimisht ne një te ardhme te afërt duhet te aplikoi për

anëtarësim dhe te jete pjese e kësaj familje te madhe, e cila e promovon tregtinë

dhe rregullat ne baze te cilat duhet te sillen vendet anëtare.

Te gjithë janë te vetëdijshëm se rruga drejt anëtarësimi është e komplikuar dhe

përfshin shume aspekte si dhe ka shume kërkesa për tu plotësuar, pasi çdo pranim

është negociate ne mes te qeverise qe aplikon dhe vendeve anëtare te OBT-se,



andaj negocimi varet nga natyra e çështjeve dhe përfshin negociata bilaterale,

plurilaterale dhe multilaterale

Roli aktual i OBT-së në tregtinë botërore

OBT paraqet një trup institucional i bazuar ne rregulla dhe dispozita përkatëse ligjore

OBT sot ne botë llogaritet te jete një nder organizatat me te përsosura dhe me te

organizuara ne kuptim te mënyrës se udhëheqjes se saj, funksionimit, zbatimit te

marrëveshjeve dhe vendimeve te saja nga vendet anëtare

OBT – ne, duke e dalluar nga GATT-i e cila ishte marrëveshje multilaterale, semi-

instituticionale dhe funksiononte ne baze te dispozitave provizionale me te cilat janë

pajtuar shtetet.

OBT-ja mbështetet ne marrëveshjet e arritura tregtare ne baze te se cilave qeveritë

pranojnë koncesionet për liberalizim te tregut, te cilat ne te ardhmen ne një mase

kufizojnë politika e brendshme.

Kjo organizate sot paraqet faktor kyç ne ndihmën dhe lehtësimin e reformave për

liberalizimin e tregut te cilat mundësojnë zhvillimin e konkurrencës, produktivitetit

dhe rritjes ekonomike.

Një nder arsyet kryesore pse OBT është me e rëndësishme se GATT-i, është pikërisht

zgjerimi i rolit te tregtisë ne nivel kombëtar dhe global.

Anëtarësimi ne OBT ne veçanti është i rëndësishëm për vendet qe janë ne procesin e

kalimit nga një ekonomi e planifikuar dhe e centralizuar ne atë te tregut te lire,

meqenëse mund te zbatojnë programet dhe masat e nevojshme për një tranzicion te

suksesshëm.

Hapja e tregut te një vendi ndaj ekonomisë globale nënkupton kyçje ne rrjedhat

ekonomike botërore, respektimin e rregullave tregtare, zbatimin e politikave

tregtare ne pajtim me marrëveshjet e OBT-se, ndërtimin e interesave te përbashkëta

me vendet anëtare, te gjitha këto parakushte për krijimin e një klime stabile tregtare

dhe bërjen e një vendi atraktiv për rritje te investimeve dhe rritjes se sigurisë.

Përfitimet nga liberalizimi i tregut mund te shikohen ne aspektin e përfitimeve nga

ana e kompanive tregtare mirëpo edhe ne aspektin e përfitimeve për blerësit.

Reduktimi i normave tarifore dhe heqja e barrierave tregtare manifestohet me

importimin e një laramani te produkteve, nga te cilat përfitojnë konsumatorët ne

kuptim te cilësisë dhe çmimeve te volitshme.

Importi i produkteve nënkupton konkurrence te tregut i cili shërben si katalizator për

nxitjen e prodhuesve vendor ne ngritje te produktivitetit dhe plasimit te një

prodhimi sa me konkurrues ne treg.

Zgjedhja e kontesteve tregtare ne kuadër te OBT-se është një nder përparësitë me te

mëdha te OBT-se, dhe si i tille është unik ne organizatat e karakterit ndërkombëtare



OBT-ja duhet te shikohet si kushtetutë qe qeveris me tregtinë botërore dhe imponon

nivele te ndryshme te kufizimeve për shtetet anëtare.

Marrëveshjet ligjore te OBT janë te përbëra nga me shume se:

gjashtëdhjetë marrëveshje,

anekse dhe

vendime.

Shumica e këtyre janë si rezultat i Rundës se Uruguait ku janë negociuar

marrëveshjet multilaterale te cilat mund te klasifikohen ne gjashte grupe kryesore

Marrëveshja ombrelle për themelimin e OBT-se si rezultat i negociatave te Uruguait;

Marrëveshjet për tri fushat kryesore te tregtisë (mallrat, shërbimet dhe pronësinë

intelektuale);

Organi për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe

Rregullat për rishikimin e politikave tregtare te qeverise.

Marrëveshjet për dy fushat me te gjera,

I. Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tregtinë me Mallra (GATT) dhe

II. Marrëveshja e Përgjithshme mbi Tregtinë ne Shërbime (GATS)

ndajnë një kornize te përbashkët pasi qe bazohen ne parimet e përgjithshme, pastaj

hyn marrëveshjet e veçanta dhe anekset qe trajtojnë kërkesat specifike për sektor te

veçante, dhe ne fund lista e angazhimeve te marra nga vendet për liberalizimin dhe

qasjen ne treg.

Parimet e OBT-së

Tregeti pa kurrefare diskriminimi

Transparenca

Tregetia e lire

Prediktabiliteti

Nxitja e zhvillimit dhe reformave ekonomike

Afirmimi dhe promovimi i konkurrences lojale

Funksionet e OBT-së:

• Administrimi, dhe avancimi i objektivave të marrëveshjeve tregtare- biznesore;

• Përfaqesimi i formimit për negociata të anëtarëve të OBT-së, lidhur me

marrëdhëniet e tyre biznesore;

• Administrimi i procedurave me zgjidhjen sa më efikase dhe korrekte të kontesteve,

në bazë të ujdisë mbi procedurat dhe rregullat;

• Administrimi i mekanizmave të hulumtimit dhe analizës së politikave biznesore-

tregtare;

• Bashkëpunimi me fondin monetar ndërkombëtar dhe me Bankën për rikonstruktim

dhe zhvillim, në arritjen e koherencës sa më të madhe në krijimin e politikës

ekonomike globale.



Organet e OBT-së

• Konferenca Ministrore

• Keshilli i Pergjithshem

• Tre Keshilla te Perhershem

• Tri Komitete te Perhershme

• Administrata

OBT ka edhe 3 komitete te perhershme

• Komiteti per Tregti dhe Zhvillim

• Komiteti per Restrikcione Pagimore -Bilansore

• Komiteti per qeshtje buxhetore, administrative dhe financiare

Fushat në të cilat OBT-ja përqëndrohet më me prioritet, për të dhënë kontributin,

ndihmesën dhe përkrahjen e saj janë:

Grupizimi dhe organizimi sa më i mirë dhe i avancuar ekonomik;

Tregtia- biznesi dhe investimet;

Tregtia dhe mbrojtja e ambientit;

Transparenca dhe informimi relevant i qeverive, rrjedhimisht tregtia pa dogana dhe

pengesa;

Tregtia – biznesi dhe të drejtat e punës;

Biznesi elektronik.

OBT – ja eshte organizata e vetme universale qe ka per qëllime:

Sigurimin e parimeve të tregtisë së lirë ndaj kufizimeve te shtetit:

Eliminin kufizimet qasje në tregun kombëtar (diskriminim)

Lejon kompanitë vendase më shumë pozicione (subvencione, deponimin, të drejtat

ekskluzive, monopolet)

Parandalimi e pengesave për transitin e lire te mallrave të huaja.



Marrëveshja e Tregtisë së Lirë (CEFTA)

CEFTA (Central European Free Trade Agreement) është një marrëveshje e tregtisë së lirë në të cilën marrin pjesë tetë vende të rajonit të Ballkanit Perëndimor: Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia dhe Moldavia. Marrëveshja e parë e CEFTA-s u nënshkrua nga Polonia, Hungaria, Çekia dhe Sllovakia në Dhjetor 1992 dhe hyri në fuqi në Korrik 1994. Kosova u bë anëtare fuqiplotë e “CEFTA 2006” në Korrik 2007, tetë muaj pas nënshkrimit të marrëveshjes.

Nëpërmjet CEFTA-s, këto vende pjesëmarrëse u mobilizuan për t’iu qasur institucioneve politike, ligjore dhe ekonomike të Bashkimit Evropian, duke forcuar në këtë mënyrë demokracinë dhe ekonomitë e tyre të tregut. Sllovenia i’u bashkua CEFTA-s në vitin 1996, Rumania në 1997, Bullgaria në 1999, Kroacia në 2003 dhe Maqedonia në 2006.

Meqenëse në vitin 2007 të gjitha palët e mëparshme të CEFTA-s kishin hyrë në Bashkimin Evropian dhe kishin dalë nga CEFTA, u vendos që CEFTA të shtrihej në pjesën e Ballkanit të mbetur jashtë BE-së.

Në këtë kohë, Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi, Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia dhe Moldavia kishin nënshkruar një numër të madh marrëveshjesh bilaterale të tregtisë së lirë në kuadrin e “Paktit të Stabilitetit për Evropën Juglindore”. Këto u zëvendësuan nga një marrëveshje e vetme multilaterale -CEFTA. Nga këndvështrimi politik, CEFTA është pjesë e përpjekjeve të vendeve të rajonit dhe Bashkimit Evropian (BE) për të krijuar një treg rajonal që mundëson zhvillimin ekonomik dhe që do të kontribuojë eventualisht në rritjen e sigurisë dhe stabilitetit politik në Ballkan. Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë të implementuara nga Kosova Marrëveshjet e Tregtisë së lirë të implementuara janë: Me Republikën e Shqipërisënga data 01.10.2003. Me Republikën e Maqedonisënga data 03.08. 2005. Me Republikën e Kroacisë nga data 01.11.2006 dhe Me Republikën e Bosnjës dhe Hercegovinës nga data 12.12.2006. Vlen të theksohet se Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë me Shqipërinë dhe Bosnjën e Hercegovinën janë plotësisht të lira për të gjithë artikujt si ata bujqësorë, poashtu edhe ata industrial.



Marrëveshja mbi Doganat dhe Tarifat (GATT)

GATT-i pararendësi i OBT-së

Ne përfundimit te luftës se Dyte botërore, blloku fitues i luftës donte te gjente

mënyre se si ne te ardhmen te evitonin shkaqet e luftës, andaj si zgjidhje opcionale

parashihej mundësia qe nëpërmjet eliminimit te shkaktareve ekonomik te luftës te

arrihej deri te afrimi i popujve dhe mbizotërimi i paqes.

Ekonomistet e kohës ishin te mendimit qe duhet te krijoheshin institucione te

fuqishme financiare dhe tregtare ndërkombëtare

andaj edhe u mbajt konferenca e njohur si Bretton Woods, ku u krijuan institucionet

ekonomike financiare ndërkombëtare si Fondi Monetar Ndërkombëtare (IMF) dhe

Banka Botërore (WB) si dhe

me qellim te reduktimit reciprok te tarifave dhe zhvillimi te tregtisë u propozua qe

sistemi Bretton Woods te kompletohet edhe me krijimin e Organizatës

Ndërkombëtare te Tregtisë (ITO).

Marreveshja ka hyre ne fuqi me: 01.01.1948.

Pas luftës se dyte botërore gjate kohës sa zhvilloheshin bisedimet për themelimin e

Organizatës Ndërkombëtare te Tregtisë, SHBA-ja i pati propozuar vendeve

pjesëmarrëse qe ne ndërkohe te negociohet një marrëveshje tregtare multilaterale

për reduktimin e tarifave ne tregti dhe kufizimeve tjera, qe si rrjedhoje pati krijimin e

Marrëveshjes se Përgjithshme për Tarifa dhe Tregti (GATT).

Pas dështimit te hyrjes ne fuqi te Marrëveshjes për Organizate për Tregti, vendet ju

kthyen marrëveshjes se GATT-it e cila ka shërbyer si baze për funksionimin e sistemit

ndërkombëtare te tregtisë ne mes 150 shteteve për plot 47 vjet, edhe pse ne fillim

ishte vetëm një marrëveshje e përkohshme. GATT-i gjate ekzistimit te saj ka

sponsoruar tete runde te negociatave duke përfshire edhe rundën e Uruguait, ne te

cilin u vendos themelimi i OBT-së.

Gjate viteve 80-ta disa nga vendet anëtare vendosen qe GATT-i do t’i shërbente me

mire zhvillimit global nëse do te shndërrohej ne një organizate formale

ndërkombëtare dhe sidomos te forcohej roli i mekanizmit te zgjidhjes se

mosmarrëveshjeve tregtare ne mes vendeve anëtare,

andaj si rezultat i këtyre kërkesave gjate Rundës se Uruguait përveç marrëveshjeve

te reja ne fushën e tarifave, masave jo tarifore, rregullave, shërbimeve, pronësisë

industriale, mekanizmit te zgjidhjes se mosmarrëveshjeve, tekstilit, bujqësisë u krijua

një organizate gjithëpërfshirëse dhe e fuqishme e quajtur Organizata Botërore e

Tregtisë, që përfaqësonte një organizate te përhershme ku qeveritë mund te

adresojnë çështjet ndërkombëtare tregtare dhe te mbikëqyrin implementimin e

marrëveshjeve tregtare te negociuara gjate rundës se Uruguait.



Tani ne vijim është runda e Dohas e cila ka filluar ne vitin 2001 dhe ende nuk ka

përfunduar, pasi qe janë duke u diskutuar çështje te reja si standardet e punës,

ambienti, konkurrenca, investimit, transparenca, patentat dhe te tjera.



E Drejta e Unionit Evropian (Ligjërata 1)

INTEGRIMET EVROPIANE

Nocioni i integrimeve rajonale

• Studimi i të drejtës së Unionit Evropian është i pa suksesshëm pa e trajtuar –

shtjelluar më parë proceset reale historike të integrimit do të ndikonte që

shpjegimet të jenë të limituara – pa qarta;

• Integrimet janë sot realitet i zhvillimeve aktuale botërore;

• Integrimet gjithashtu janë edhe problem serioz i rendit të ri botëror;

• Bota në përgjithësi po shkon në drejtim të proceseve integruese globale ose

rajonale;

• Kjo po shkaktohet nga ndërvarësia e shteteve, rajoneve dhe regjioneve;

Me integrim nënkuptohet procesi i lidhjes së dy ose më shumë shteteve të një rajoni të

caktuar dhe atë në pikëpamje ose forme institucionale

• Varësisht nga këto forma integrimet mund të jenë:

• Kulturore;

• Tregtare / Biznesore;

• Ekonomike;

• Politike;

• Ushtarake;

• Etj;

• Format me të shpeshta janë ato të integrimeve ekonomike sepse konsiderohen se

ato nuk e kufizojnë ne masë sovranitetin e vendit;

• Sot në botën bashkëkohore ka shumë organizata të këtilla në Evropë UE – ja, EFTA,

CEFTA, në Amerikën Veriore NAFTA, LAFTA në Amerikën Latine, ASEAN dhe APEC në

Azi dhe Pacifik;

• Integrimte kulturore janë të shpeshta dhe reflektohen në formë të shkëmbimit të

programeve arsimore, kulturore, shkencore, informative;

• Integrimet politike kuptohen si formë e adrimit të vendeve në organizatë si p.sh.

anëtarësimi në OSBE;

• Ndërkaq, integrimet ushtarake karakterizohen si marrëveshje bilaterale ose

multilaterale në lëmin ushtarak të dy ose më shumë shteteve: (rasti i NATOS);



TRAJTIMI I ÇËSHTJEVE SIPAS KËTIJË PROGRAMI MËSIMOR DO TË FOKUSOHET VETËM NË

PROCESET E INTEGRIMEVE EKONOMIKE

• Ekzistojnë pesë forma të realizimit të integrimit rajonal ekonomik që kanë dallime

formale dhe substanciale në mes vete. Ato janë;

• sipas preferencave;

• sipas tregtisë së lirë;

• unionit doganorë;

• unionit ekonomik; dhe

• bashkimit politik;

1. Zonat preferenciale

• Janë format me të ulëta të integrimeve rajonale tregtare;

• Këto marrëdhënie rregullohen kur brenda një hapësire të dyja shtetet aplikojnë në

qarkullimin e tyre tregtar preferenca (përparësi) tregtare në mes vete. (P.sh,.

aplikojnë norma doganore me të ulëta etj);

• P.sh, marrëveshjet për tregti të lirë më mes të Kosovës dhe Shqipërisë;

2. Zonat e tregtisë së lirë:

• Janë formë me shkallë më të avancuar të lidhjes tregtare në mes të dy ose më

shumë vendeve të një rajoni;

• Ato zakonisht i anulojnë plotësisht doganat në tregtinë e tyre të

• përbashkët ndërkaq akoma i mbajnë në fuqi ato për shtetet e treta;

3. Unioni doganor;

• Është shkallë më e lartë e integrimit dhe në këtë strukturë shtetet jo vetëm që i

heqin doganat ne mes vendeve të veta por nxjerrin, ingurojnë dhe zbatojnë norma –

tarifa doganore për vendet e treta

4. Unioni ekonomik

• Është strukturë akoma më e avancuar e bashkëpunimit e cila sëndertohet me heqjen

e pengesave në drejtim të qarkullimit të te gjithë faktorëve ekonomik, si të atyre

tregtare po ashtu edhe prodhuese;

• Kjo formë promovon dhe zbaton rregullativa të cilat krijojnë mundësi të lëvizjes së

lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit, fuqisë punëtore, etj, (Modeli i UE – së)

5. Unioni politik

• Forma me e avancuar e integrimeve;

• Bashkim me një shtet (rasti i UE –së dështimi i kushtetutës)

ORGANIZATAT KRYESORE EVROPIANE

• Situata pas Luftës së dytë botërore dhe pasojat e saj;

• Logjika politike – OBJEKTIVA – t, e paqes, pajtimit dhe e rindërtimit evropian;



• Ndërtimi i Evropës sipas kësaj logjike garantohet vetëm nëpërmjet procesit të

integrimit;

• Këto ide tani përputheshin me idenë e Evropës së bashkuar;

• Në këtë përudhë rol të rëndësishëm kanë pasur SHBA – të, të cilat në atë kohë

kundër ish Bashkimit Sovjetik, krijuan të ashtuquajturën “perde të hekurt”;

• Mbështetja fillestare amerikane sipas planit MARSHALL

• Vetëm deri në fund të viteve të pesëdhjeta në Evropë ekzistonin disa organizata

ekonomike siç ishin OECD, KNER, CSCE, BEE, EVROATOM, EFTA, NATO, etj;

• VARËSISHT NGA SHTRIRJA GJEOGRAFIKE, PROGRAMI DHE NATYRA E TYRE TË

GJITHA ORGANIZATAT EVROPIANE MUND TË SISTEMOHEN NË TRI KATEGORI

KRYESORE:

A. Evro – Atlantike (Transatlantike)

B. Pan – Evropiane; dhe

C. Supranacionale

A. Organizatat Evro – Atlantike (trans – atlantike)

• Kjo krijesë – strukturë nuk është në tërësi e pastër evropiane por brenda saj ka edhe

shtete të tjera siç janë SHBA – të, Kanadaja,

• Jo rrallë këto janë quajtura edhe si evro – amerikane;

• Të këtilla janë;

• OECD = Organizata për bashkëpunim dhe Zhvillim në Evropë, e themeluar në

Paris me 1948. Në fillim pa SHBA –të dhe Kanadanë

NATO

• NATO = themeluar me 1949 si aleancë ushtarake dhe politike;

• Këshilli i Atlantikut Verior;

• Sekretari i përgjithshëm i NATOS;

• Asambleja e Atlantikut verior;

• Themelimi dhe zhvillimi i saj ka kaluar në dy faza;

• Faza e parë 1949 – 1995 e karakterizuar me luftën e ftoftë;

• Faza 1995 e tutje; periudha e transformimit

KSBE / OSBE =

Organizatë e karakterit politik e themeluar ne samitin e Helsinkit me 1975;

• Inaugurojë filozofinë e lirive dhe të drejtave të njeriut;

• Luajti rol të rëndësishëm në ndryshimet që ndodhën në Evropën Jug –

Lindore;

• Monitoron dhe promovon zgjedhje te lira dhe parime te demokracisë;



• Selia e saj është në Vjenë dhe anëtare të saj janë edhe vende jashtë

territorit evropian;

• Organet kryesore të saj janë:

• Këshilli i përhershëm;

• Këshilli i lartë;

• Kryetari rotativ i radhës;

• Sekretari i përgjithshëm;

• Komisionarët e OSBE – së në lëmi të caktuar;

B. Organizatat pan – evropiane

• Pjesëmarrëse janë vetëm shtetet në territorin evropian;

• Pjesëtare të kësaj organizata janë vetëm shtetet me orientim strategjik pan –

evropian;

• Deri me tani është vetëm një organizatë KËSHILLI I EVROPËS

• Në gjirin e saj marrin pjesë 41 shtete anëtare dhe kanë këtë strukturë:

• Këshilli i Ministrave;

• Asambleja Parlamentare;

• Kongresi i Pushteteve Lokale dhe Rajonale të Evropës;

• Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut

Organizatat Supranacionale

• Në këtë kategori sistemohen:

• CSCE – Bashkësia Evropiane për thëngjill dhe çelik

• EVROATOMI

• BEE – Bashkimi ekonomik evropian;

• UE – Unioni evropian.




E DREJTA E UNIONIT EVROPIAN ose BASHKIMI EVROPIAN

Ideja, Integrimi, Identiteti dhe e ardhmja.

Rëndësia e studimit të lëndës

• Aspirata për të qenë pjesë e familjes së madhe evropiane;

• Njohja dhe studimi i politikave integrative në UE;

• Njohja thelbësore e funksionimit të institucioneve të UE – së;

• Analizimin e perspektives kosovare në relacion me UE – në;

• Është degë e re multi – disiplinore dhe dinamike e së drejtës por edhe e

ekonomise;

• Karakteri sui generis i vet UE – së;

• Specificiteti i UE – së;

• Fakti se kjo nuk është e drejtë e një shteti;

• Struktura legjislative;

• Kompetencat specifike;

• Fleksibiliteti ndaj ndryshimeve

• etj

UNIONI EVROPIAN

THEMELIMI I KOMUNITETIT EKONOMIK EVROPIAN

• Origjina e idesë evropiane

• Një pjesë e madhe e studiuesve zhvillimit dhe aspektet historike për një UE e

nisin vetëm pas luftës së dytë botërore;

• Ndërkaq, një pjesë e studiuesve të tjerë këtë çështje e vështrojnë shumë më

herët dhe atë që nga koha e krijimit të shteteve – kombe (shekulli XVIII);

• Realisht, që nga shekulli XIX kanë filluar idetë për një Evropë të bashkuar ose

për popujt e bashkuar të Evropës;

• Perandori Napoloni I. e proklamonte dëshirën e tij që të gjithë popujt e

Evropës duhet të bëhen një popull – nëpërmjet të një bashkimi

konfederal për të siguruar paqen e ekuilibruar ;

• Nevoja për zgjerimet nacionale të popujve dhe shteteve në drejtim të afirmimit të

identitetit dhe traditave kombëtare nuk i penguan idetë dhe konceptet e reja për një

Evropë të re;

• Në mesin e të parëve që i ka proklamuar idetë ka qenë Sen Simoni i cili e ka hartuar

edhe një tekst në këtë funksion dhe të cilin ja ka destinuar diplomatëve të mbledhur

në Kongresin e Vjenës(1814);

• Sen Simoni deshironte të krijonte një Evropë të re e cila do të ishte e bazuar në një fe

të re, frymë iluministe, të mbështetur në progres dhe shkencë dhe parlamentarizëm;



• Sipas Simonit forma e organizimit të Evropës do të quhej konfederatë evropiane

bërthama e së cilës do të ishte bashkimi i Francës me Anglinë;

• Edhe pse projekti i Sen Simonit u prite me shumë interes ai në realitet nuk

pati sukses, nuk arriti t’i influencojë vendimet e Konferencës së Vjenës;

• Me kohë ideja evropiane filloi t zgjerohet dhe nga rrethi i ngushtë i

mendimeve fillojë të rekrutohet si një LËVIZJE EVROPIANE;

• Lidhur me këto pretendime, ide, lëvizje dhe iniciativa të tjera u dalluam edhe

shumë mendimtarë siç ishin Zhan Zhak Ruso – ja, Viktor Hygo – ja, etj të

njohura si PACIFIZMI EVROPIAN;

• Në fundin e shekullit XIX idetë evropiane u përuruan dhe u ndanë në dy

rryma;

• Federaliste; dhe

• Konfederaliste;

Si u krijua BE-ja, nga kush dhe qëllimi i krijimit?

• Historiku i BE-së i ka rrënjet e veta që nga marrëveshja e parë për krijimin

bashkësisë

për Thëngjill dhe Çelik propozuar nga Ministri i punëve të jashtme Franceze Robert

Schuman (1948-52), ku propozimi i tij u mirëprit nga kancelari i Republikës Federale

Gjermane, Konrad Adanuer.

• Iniciativa e tyre ishte që në mesin e tyre të ftoheshin edhe aktor të tjerë Euro-

Perendimor, ku Italia dhe disa tjera, posaçërisht ato të Beneluksit (Belgjika, Holanda

dhe Luksemburgu) i’u bashkangjiten dhe formuan Bashkësinë e Thëngjillit dhe

Çelikut, e cila u themelua në Paris, në muajin prill të vitit 1951.

UE - Nocioni, ideja

Robert Schuman, 9/5/1950…

• Evropa, nuk do të bëhet e gjitha menjëherë, sipas plani të vetëm. Ajo do të

ndërtohet përmes arritjeve konkrete, të cilat më pari krijojnë një solidaritet de facto

de facto.

Dhe

.... Jan Monet

Ne po fillojmë proces reformash i cili do farkëtojë botën e së të nesër, shumë më tepër sesa

parimet e revolucionit

• Origjina e UE – së rrjedh nga Bashkësia Evropiane e Thëngjillit dhe Çelikut e cila është

themeluar me 18 prill 1951 me Traktatin e Parisit;

• Qëllimi i themelimit të kësaj organizata pikësëpari ka qenë evitimi i ndonjë konflikti

eventual në mes të Francës dhe Gjermanisë;



• Kjo është realizuar sipas metodës “evtimi i konflikteve eventuale nëpërmjet

integrimt ekonomik”;

• Propozimi fillestar për të themeluar Bashkimin Evropian të Thëngjillit dhe të çelikut

(ECSC) u realizua me 1950 nga Ministri i Punëve të Jashtme Robert Shuman dhe u

pranua nga Kancelari i Republikës Federale të Gjermanisë Adenauer;

• Kësaj organizate ju përgjigjën pozitivisht edhe Belgjika, Italia, Luksemburgu dhe

Holanda;

• Ky bashkim ishte në fakt modeli i ri i integrimit Evropian;

• ECSC – ja menjëherë pas themelimit të saj fillojë të reflektojë rezultate pozitive;

• Kjo i dha së pari francezëve qasje në depozitat e thëngjillit në RUR dhe i dha fund

sistemit të dyfishtë të çmimeve;

• ESCS – ja i largojë të gjitha barrierat doganore për shitjen e thëngjillit dhe të çelikut

në mes të shteteve pjesëmarrëse;

• Ky integrim rezultoi me faktin se në vitin 1951 tregtia me çelik ne mes të vendeve u

rrit ne 51 % ndërkaq, me thëngjill 21 % ndërkaq ajo me gurë metalikë me 25%

• Ndër qëllimet me themelore të ECSC – së ka qenë eliminimi i barrierave tregtare,

restrikcioneve dhe kuotave të caktuara më mes të shteteve anëtare;

• Këto masa u përcaktuar që të realizoheshin në një përudhë dymbëdhjetë vjeçare;

• Ky proces vijojë shumë lehtë dhe pa problem sa taksat e fundit doganore u

shfuqizuan me 1 korrik 1968 – një vit e gjysmë më herët se sa kishte qenë e

planifikuar

• Në këtë kohë në Evropë ekzistonte një klimë jo shumë e mirë politike për shkak të

mbretërimit të synimeve territoriale dhe çështjeve të tjera të pa zgjidhura;

PROCESI Nga ECSC në UE

• Mund të konkludohet se që nga nënshkrimi i Traktatit të Parisit 1951 e deri të krijimi

i UE – së / Traktati i Mastrihtit (1991) së bashku me paraqitjen e EURO – s (2001)

arritën që në territorin e Evropës të mbretëroi:

• paqja,

• stabiliteti dhe

• rritja ekonomike;

• Traktati i ECSC – së, ka synuar që të krijojë një institucion të përbashkët për

prodhimin e thëngjillit dhe të çelikut;

• Ne traktatin e Romës (1957) ku u themelua

1) Bashkimi Ekonomik Evropian dhe

2) Bashkësia Evropiane Atomike (EUROATOM)

arritën që të zgjerojnë procesin integrativ ekonomik në tërë ekonominë e vendeve

anëtare;



• Kjo reflektojë një proces integrues në një Union Doganor dhe qarkullim të lirë të

mallrave, shërbimeve dhe të punëtorëve;

• Me 1989 u lansua projekti i tregut të vetëm – UNIK në bazë të te cilit u arrit që deri

në vitin 1993 të eliminohen shumicën e barrierave të mbetura në tregti brenda BEE –

së;

• Duhet konkluduar se integrimi evropian nuk u përqendrua vetëm në çështje

ekonomike;

• Procesi vazhdoi edhe në politikë, ambient, infrastrukturë, etj;

• Për një periudhë rreth 50 – vjeçare UE – ja kaloi nëpër një proces të gjatë dhe

dinamik të zhvillimit dhe rritës;

• Përveç sukseseve, në letër mbetën dhe shumë objektiva;

• Sipas FOLSOM – it thuhet se “UE – ja ËSHTË FUQI MAGNETIKE që sa ma i madh TE

JETE tërheq edhe më shumë;

I tërë procesi historik i paraqitjes dhe zhvillimit të këtij procesi integrativ supranacional në

Evropë ka kaluar nëpër shtatë (7) faza të rregulluara nëpër shtatë (7) traktatet themeltare:

1) E para Paris – Romë (1951 – 1957)

2) E dyta Romë – Mastriht (1957 – 1991)

3) E treta Mastriht – Amsterdam (1991 – 1997)

4) E katrëta përiudha e Amstardamit (1997 – 2001)

5) E pesta përiudha e “reformimit për zgjërim të UE –së” (2001 – e tutje) dhe Traktat i

Nices 2003

6) E gjashta Marrëveshja për Kushtetutën (2005 dështoi)

7) E shtata 2009 Traktati i Lisbonës



Periudha e parë: PARIS – ROMË (1951 – 1957)

• Ishte faza e parë serioze e integrimt ekonomik të shteteve të Evropës;

• Kjo formë e integrimt ishte e karakterizuar me forcime të lehtë të elementeve të

supranacionalitetit;

• Menjëherë u hapën perspektivat edhe për krijimin e parteneriteteve të tjera ne

veçanti në lëmin e mbrojtjes;

• Megjithë idetë dhe iniciativat pati edhe raste të dështimeve kur projekti në fjalë

dështoi pasi që Asamblea Kombëtare Franceze e kundërshtoi projektin;



• Që një muaj pas paraqitjes së këtij plani u thirr një konferencë qeveritare, e cila

trajtoi propozimin e bërë, dhe pas pak kohësh, në prill 1951, në Paris u arrit që

Marrëveshja mbi Themelimin e KEQÇ të nënshkruhej nga Franca, Republika Federale

e Gjermanisë, Italia, Belgjika, Luksemburgu dhe Holanda.

• Në këtë mënyrë u krijua një Organizatë e një tipi krejtësisht të ri dhe kjo në

pikëpamje të dyfishtë:

A. këtu bëhej fjalë jo vetëm për një zonë tregtie të lirë, por edhe për ngritjen e një

tregu të përbashkët, dhe

B. në fakt në një fushë me rëndësi të jashtëzakonshme për kohën e atëhershme.

Shtetet anëtare ua kaluan një pjesë të konsiderueshme të sovranitetit të tyre institucioneve

të sapokrijuara mbikombëtare.

Periudha e dytë: Romë - Mastriht (1957 – 1991)

• Nënshkrimi i Traktatit të Romës themeloi

A. Bashkësinë Ekonomike Evropiane (BEE) dhe

B. Organizatën e Energjisë Atomike (EUROATOM)

• Me Traktatin e Romës kjo krijesë ngritet në një nivel më të lartë dhe të avancuar

institucional;



• Kjo kohë karakterizohet me integrim ekonomik dhe jo politik për faktin se qeveritë e

shteteve dhe mentaliteti i popujve nuk ishte ende ndërgjegjësuar;

• Kjo periudhë (1957 – 1991) quhet, respektivisht konsiderohet periudha e integrimt

ekonomik evropian ose periudha e krijimit të BEE –së;

• Ajo se çka u konsiderua si dilemë në BEE ishte fakti se kjo themelatë a do të ishte:

• Bashkësi shtetesh që ruajnë sovranitetin e tyre kombëtar – një organizatë

ndërqeveritare evropiane? ose

• Një bashkim ekonomik – politik së bashku si një etnitet supranacional që do

të tërhiqte një pjesë të sovraniteteve kombëtare duke i shkrirë ato në një

strukturë të bashkimit evropian?

Elementet me të rëndësishme që mund të trajtohen si sukses gjatë kësaj periudhe

është procesi zgjedh dhe zgjedhja direket e parlamentarëve për Parlamentin

Evropian;

• Krijimi i sistemit të ri monetar evropian

• Në samitin e Këshillit Evropian (1984) përveç vendimeve të karakterit ekonomik u

morën dhe iniciativa politike të cilat patën si rrjedhojë nxjerrjen e vendimit për:

• Lirinë e qarkullimit të mallrave;

• Lirinë e qarkullimit të njerëzve;

• Lirinë e qarkullimit të shërbimeve;

• Lirinë e qarkullimit të kapitalit.

• Fitore domethënëse konsiderohet AKTI UNIK EVROPIAN (SEA) i datës 1.07.1987 për

Tregun e përbashkët evropian të konceptuar në një treg unik dhe të garantuar në

pikëpamje juridike;

Periudha e tretë; Mastriht – Amsterdam (1991 / 1997)

• Fillon me Traktatin e Mastrihtit (hynë në fuqi me ë nëntor 1993)

• Me këtë akt ndryshohet karakteri i BEE në UE – nga një bashkësi ekonomike në një

union monetar së bashku me elemente të një unioni politik në krijim e sipër;

• Tregu i përbashkët Evropian u shndërrua në një treg unik evropian;

• U krijua një sistem monetar unik Evropian;

• U vendosën bazat e Unionit politik të Evropës;

• BEE – ja u karakterizua me ekzistimin e një shtylle themeltare që përfshinte

bashkësitë evropiane:

• ECSE,

• BEE dhe

• Euroatom,



Traktati i Mastrhtit ingurojë dhe dy shtylla të tjera të UE – së;

• Shtyllën e dytë - ku rregullohet politika e përbashkët e jashtme dhe ajo e sigurisë

(CFSP); dhe

• Shtyllën e tretë: - punët e brendshme dhe të drejtësisë (IHA);

• Reformës dhe integrimit institucional më së shumti i ka kontribuar shtylla e tretë

sepse me këtë është arritur që të kalohet në një union të përbashkët politik;

• Krijohet dhe identiteti politik i UE – së;

Periudha e katërt: Amsterdam / Nicë (1997 – 2001)

• Kjo periudhë integrative vijon fuqishëm me integrim të institucionalizuar evropian

me nënshkrimin e traktatit të Amsterdamit që hynë në fuqi me 1 maj 1999 dhe zgjat

deri me aprovimin e Traktatit të Nicës – 2001;

• Edhe ky traktat konsiderohet formulë e vazhdimit të procesit të ndryshimeve duke i

dhënë një dimension të fuqishëm krijimit të:

• strukturave unike evropiane;

• në lëmin e politikës, sigurisë,

• zgjerimit më të madh të fushave ku çështjet do të vendosen me shumicë

votash;

• forcimit të institucioneve Evropiane (Komisionit Evropian, Parlamentit

Evropian);



• U promovuan dhe filluan që të zbatohen procedurat e reja ligjdhënëse;

• Brenda shtyllës së dytë krijohet dhe fillon të funksionojë fusha e politikës së jashtme

dhe e sigurisë në UE që për qëllim ka pasur unifikimin e udhëheqjes së politikave të

jashtme dhe të sigurisë;

• Ndryshimet cilësore dhe domethënëse u konkretizuan edhe në kuadër të shtyllës së

tretë dhe atë në:

• Punët e brendshme dhe të drejtësisë;

• Regjimit unik lidhur me të drejtën e azilit së bashku me kushtet dhe procedurat;

• Përveç çështjeve të cekura më sipër shënuara, konferenca ndërqeveritare shqyrtoi

edhe reformimin e:

• Gjykatës Evropiane të Drejtësisë;

• Gjykatës Evropiane të Auditorëve;

• Procedurës legjislative të bashkë – vendosjes, më qëllim të zgjerimit

të saj;

• Përgjegjësisë individuale të komisionarëve (zgjedhja, disiplinimi dhe

largimi i tyre;

• Numrit të ulëseve të vendeve anëtare në Parlamentin Evropian;

• Periudha e konstitucionalizmit të UE – së;

• Kushtetuta e UE –së, dallimet dhe sfidat;

Traktati i nices 2003

• Periudha Amsderdam – Nice karakterzizohet me nje varg paqartesisesh dhe nevojash

qe kerkonin zgjidhje;

• Kjo do të thotë që dinamika e zhvillimit u forcua sërish.

• Konferenca duhej të zhvillohej, sipas vullnetit të lajmëruar të kryetarëve të shteteve

dhe qeverive, në vitin 2000 si dhe të trajtonte ato çështje, që nuk kishin mundur të

zgjidheshin në Amsterdam.

• madhësia dhe përbërja e Komisionit;

• shpërndarja e votave në Këshill;

• zgjerimi i mundshëm i vendimmarrjes me shumicë të cilësuar;

• çështje të tjera në lidhje me ato ndryshime traktati, që do të

rezultonin nga të ashtuquajturit „left-overs“ ose nga zbatimi i

Traktatit të Amsterdamit;

• këtyre temave nga mesi i vitit iu shtua edhe tematika e një

bashkëpunimi më të fuqishëm, pra mundësitë për një integrim

të shkallëzuar.



PERIUDHA E PESTE - RRUGA DREJT TRAKTATIT TË LISBONËS (KONVENTA DHE DESHTIMI I

KUSHTETUTES)

• Përpjekja, që më në fund problemet urgjente të zgjidheshin ende përpara zgjerimit

te metejme,

• Mënyra e veçantë që u zgjodh për këtë – pikërisht thirrja e një konvente, e cila do të

duhej të përpunonte një projekt-kushtetutë të re.

• Vetëm qeveritë e shteteve anëtare këshillonin dhe përgatisnin ndryshimet e teksteve

të marrëveshjeve, tanimë kjo do të behej në një kuadër më të gjerë, i cili do të

përfshinte aktorë si në nivelin e Brukselit ashtu edhe në atë të shteteve anëtare.

• Pas gjithë kësaj qëndronte para së gjithash ideja e shmangies së përqendrimit në

interesat kombëtare, sikurse ndodhte gjatë konferencave qeveritare, dhe bllokadat

që rrjedhin së këtejmi.

• Krahas kësaj, duke u nisur nga objektivat e bëra të ditura të rishikimit tjetër të

Marrëveshjes – demokratizimi, ç‘burokratizimi, afërsia me qytetarin si dhe

thjeshtëzimi i të drejtës komunitare ekzistuese (formuluar në të ashtuquajturën

Deklaratë të Laeken mbi perspektivën e UE) – dukej se ishte i domosdoshëm një

diskutim publik më i gjerë.

• Ndër të tjera qytetaret dhe qytetarët e shteteve anëtare ishin dukshëm gjithnjë e më

pak të gatshëm, për ta njohur politikën e BE vetëm në teori pa patur mundësinë të

ndikojnë vetë në të.

Konventa

• Konventë, në përbërjen e së cilës bënin pjesë 15 përfaqësues të kryetarëve të

shteteve dhe qeverive

• 30 anëtarë të parlamenteve kombëtare (2 për secilin shtet anëtar),

• 16 anëtarë të Parlamentit Evropian dhe

• 2 përfaqësues të Komisionit, u mblodh për herë të parë në datën 1 mars 2002 nën

kryesinë e ish-Presidentit francez, Giscard D'Estaing, dhe të dy

zëvendëspresidentëve.

• Krahas tyre në seancat e kësaj konferencë morën pjesë edhe vëzhgues,

tre përfaqësues të Komisionit Ekonomiko-Social,

tre përfaqësues të partnerëve socialë evropianë,

gjashtë përfaqësues të Komisionit të Rajoneve si dhe

i Ngarkuari i Qytetarëve Evropianë.

Projekt-Kushtetuta (!)

• Konventa zhvilloi seancat e veta me këtë përbërje deri në 20 qershor 2003 dhe gjatë

kësaj kohe punoi në konceptimin e kushtetutës evropiane.

• Vëzhgues për vite të tëra të zhvillimit të UE nuk po u besonin veshëve.



• Vetëm përdorimi i termit "Kushtetutë" në kontekstin e UE, kishte qenë gjithnjë një

tabu, dhe papritur mbi tryezë gjendej një projekt i përfunduar pikërisht i kësaj

kushtetute.

• Të mësuar me një përshtatje të ngadaltë dhe graduale të zhvillimit të UE

(inkrementalizimi), një dinamikë e tillë perceptohej si marramendëse.

• Por, në fund të fundit, ligjet e zhvillimit të UE do të vazhdonin të mbeteshin të

vlefshme, sikurse do ta shohim më vonë

• Në tetor 2003 filloi punimet, nën kryesinë e italianëve, konferenca qeveritare, e cila

do të debatonte rreth kësaj projekt-kushtetute dhe do ta miratonte atë deri në

Samitin e Brukselit në dhjetor 2003.

• Megjithë shpresat e mëdha nuk u arrit të bihej dakord, dhe kjo, në fakt, për shkak

ndryshimesh shumë të thella në këndvështrimet lidhur me përbërjen e Komisionit

dhe shpërndarjen e votave në rast vendimesh me shumicë të cilësuar.

• Cila ishte konkretisht tema e këtij debati

• Në nëntor 2004 filloi edhe procesi i miratimit të Kushtetutës nga - atëherë - 25

shtetet anëtare, në pjesën më të madhe me anë procedurash parlamentare, por

pjesërisht edhe përmes referendumesh.

• Ratifikimi i realizua me sukses nga Lituania, Hungaria, Sllovenia, Italia, Greqia ,

Sllovakia, Spanja – vendi i parë me referendum – (76,73 %: po; 17,24: jo;

• pjesëmarrja në referendum = 42,32%;), Austria dhe Gjermania.

Traktati i Lisbonës 2009

• Traktati i Lisbonës shënon një hap të rëndësishëm të rrugës së Unionit Europian

drejt konsolidimit të mëtjeshëm të vlerave të përbashkëta mbi të cilat është krijuar

ai.

• Pas hyrjes në fuqi të Traktatit tëLisbonës më 1 dhjetor 2009, reformimi

dhe modernizimi i institucioneve europiane bën të mundur promovimin e plotë

të objektivave të UE-së në shërbim të qytetarëve dhe shteteve anëtare si dhe

konsolidon urën lidhëse mes qytetarëve dhe projektit europian, të nisur në fillim të

vitevë 50 drejt“pajtimit” dhe “unifkimit” të kontinentit europian.




Struktuta e UE

• Në tërë literaturën ekzistuese por edhe në praktikë nuk ka një përkufizim unik lidhur

me përmbajtjen e kësaj organizate;

• Njëri nga ato përmban përpjekjet shekullore të popujve evropianë për stabilitet,

paqe, unitet, integrim dhe miqësi;

• Tjetri, karakterizohet me botëkuptim kritik rreth UE – së duke e trajtuar atë si një

organizatë të pa aftë në çdo pikëpamje – ushtarake, politike, e cila nuk ka aftësi për

zgjedhjen e krizave dhe e konflikteve të caktuara;

• Mendimi tjetër – dallon nga dy të parët dhe këtë strukturë e konsideron si kategori

më funksion të kufizuar vetëm në tregun unik – dimensionin ekonomik;

• Megjithatë, pavarësisht nga këto botëkuptime, vizione, mendime ose qëndrime, EU

– ja është strukturë specifike e cila ka diçka më tepër se sa mendimet e

sipërpërmendura;

• Është një proces i pastër i të integrimit që ka filluar menjëherë pas Luftës së

Dytë Botërore;

• Ky proces i integrimit ka ardhur si rezultat i nevojës për zgjedhjen e

konflikteve dhe problemeve evidente në territorin e Evropës;

• Organizatat Evropiane (UE, BEE,) të gjitha si të këtilla tregojnë natyrën dhe

tendencën substanciale që e mbajnë në vete;

• UE – ja është e konstruktuar në tri shtylla të cilat këtë organizatë e bëjnë sui generis

(të veçantë);

• Nëpërmjet të këtyre tri shtyllave – fushave zhvillohet në tërësi aktiviteti i UE – së;

Unioni Europian ka si objektiva

1. Promovimin e progresit ekonomik e social dhe të një niveli të lartë të punësimit dhe

arritjen e një zhvillimi të ekuilibruar dhe të durueshëm, në veçanti me anë të krijimit

të një hapësire pa kufij të brendshëm, forcimin e lidhjes ekonomike dhe sociale dhe

krijimin e një Unifikimi ekonomik dhe monetar ;

2. Vendosjen e një identiteti të vetin në skenën ndërkombëtare, në veçanti me anë të

një politike të jashtme dhe të një sigurie të përbashkët, po këtu përfshihet edhe

caktimi progresiv i një politike të mbrojtjes së përbashkët;

3. Përforcimin e mbrojtjes së të drejtave dhe interesave të qytetarëve të Shteteve

anëtare të tij me anë të krijimit të një nënshtetësie të UE;

4. Rruajtjen dhe zhvillimin e vetë Bashkimit si hapësirë lirie, sigurie dhe drejtësie në të

cilën është i siguruar qarkullimi i lirë i individëve, bashkë me masat e përshtatshme

për sa i përket kontrolleve në kufij te jashtëm, azilin, imigrimin, parandalimin e

kriminalitetit dhe luftën kundër këtij të fundit.



E drejta e UE - se është tërësia e normave që disiplinon raportet mes

1. institucioneve komunitare, mes

2. Shteteve anëtare dhe

3. individëve, personave fizik dhe juridik.

• Këto norma kanë:

A. Origjinë qoftë ndërkombëtare (traktatet themelore të Komuniteteve me plotësimet

dhe modifikimet e më passhme ),

B. Qoftë komunitare (aktet e institucioneve komunitare), qoftë edhe

C. Kombëtare ( masat legjislative dhe administrative të Shteteve anëtare për të

realizuar sistemin juridik komunitar).

Vecoria specifike e eksperiences komunitare në krahasim me organizatat e zakonshme

ndërkombëtare mund të kuptohet nga të paktën katër pika themelore;

• përdorimi i rregullit të maxhorances në shumë raste votimi në brendi të Këshillit të

ministrave (në organizatat ndërkombëtare është në fuqi rregulli i unanimitetit ).

• aplikueshmëria e drejtpërdrejt në Shtetet Anëtare te shumë akteve të paraqitura nga

institucionet komunitare (aktet e organizatave ndërkombëtare normalisht duhet të

përvetësohen një nga një në brendi të Anëtarëve të saj ).

• përparësia e së drejtës komunitare mbi normat shtetërore qoftë ato paraardhëse

qoftë pasardhëse ( si rregull, normat e organizatave ndërkombëtare të përvetësuara

në brendi

• kontrolli i juridiksionit i plotë dhe efektiv, i aktivueshëm edhe nga personat fizik dhe

juridik (në pjesën më të madhe të organizatave ndërkombëtare të zakonshme vetëm

Shtetet mund të aktivizojnë procedurën e kontrollimit të së drejtës).

Shtyllat e UE – së janë:

Shtylla e parë – EKONOMIKE që i referohet tregut evropian dhe politikave të

përbashkëta bujqësore;

Shtylla e dytë – POLITIKËN E PËRBASHKËT TË JASHTME

DHE TË SIGURISË

Shtylla e tretë – ÇËSHTJET E BRENDSHME DHE TË

SIGURISË;

• Secila nga këto shtylla e ka kornizën e vet specifike juridike;

SHTYLLA E PARË =

Tregu unik i UE – së

• Është treg i përbashkët i të gjitha shteteve që janë pjesë e UE – së;

• Tani llogarite të ketë mbi 600 milionë konsumatorë;

• Është tregu më i madh i industrializuar në glob;

• Në këtë treg janë të garantuara katër liritë e njohura për:



• Lirinë e qarkullimit të njerëzve;

• Lirinë e qarkullimit të mallrave;

• Lirinë e qarkullimit të kapitalit;

• Lirinë e qarkullimit të shërbimeve; dhe

• Është eliminuar të tërësi sistemi i brendshme doganor;

• Është krijuar sistemi i si doganon në bazë të KODIT të ri doganor për tërë territorin e

UE – së;

Arsyet e krijimit të këtij tregu janë të përmbledhura në

• Nxitjen e proceseve të integrimeve në UE;

• Të behët nxitës – katalizator i vendeve të reja të punës;

• Të behët stimul për rritje dhe zhvillim ekonomik;

• Të ndikoj në uljen e çmimeve dhe të shpenzimeve;

• Të tërheq investime të huaja në UE;

• Të jetë konkurrues në tregjet globale;

• Të afirmojë vlerat e produkteve evropiane;

Marrja e këtyre masave ndikoj në:

• Heqjen e kontrollit kufitar ndërshtetëror;

• Krijimin e ndërmarrjeve më konkurruese në treg;

• Zhvillimin e vizioneve të ndërmarrësisë;

• Zvogëlimin e shpenzimeve të transportit dhe infrastrukturave ;

• Çmimet zvogëlohen (oferta dhe kërkesa);

• Tregu karakterizohet për mobilitet;

Si u zbatua – implementua praktikisht sistemi i tregut unik ?

• Nëpërmjet paketave legjislative;

• Paketa përmbante rregulla ligjore – DIREKTIVA;

• Këto Direktiva i njoftonin shteteve anëtare lidhur me zbatimin e masave unike të

përcaktuara nga ana e UE – së;

• Direktivat e caktuara i jep Komisioni Evropian që njëkohësisht e ka rolin kyç në

formësimin juridik dhe ekonomik të tregut të përbashkët;

• Komisioni Evropian është organi i cili i përcakton rregullat e lojës në tregun evropian

– roli i referit;

• Nëse vendet nuk i zbatojnë vendimet atëherë komisioni ka të drejtë që të merr masa

shtesë për implementim të direktivave;

• Komisioni evropian ka të drejtë që të iniciojë edhe procedura gjyqësore në Gjykatën

Evropiane të së Drejtës;

• Gjykata Evropiane e së Drejtës ka autoritetin që të nxjerrë dhe ekzekutojë vendime

në tërë territorin e UE – së;



• Komisioni Evropian nëpërmjet direktivave për interes të rregullimit të tregut unik

përcakton edhe standardet e përbashkëta evropiane;

• Tregu unik, si sistemi motorik i UE – së, nuk mund të funksionojë pa standardet të

qarta dhe konkrete;

• Zbatimi i standardeve garanton eliminimin e barrierave tregtare, kufitare dhe më

tutje krijimin e rregullave të standardizuara si burime – juridike;

• Tregu unik në UE është një mekanizëm i tillë që funksion jashtë ndikimit të

monopolizimit nacional dhe konkurrencës jo lojale territoriale;

• Luftohen dhe ndalohen marrëveshjet për ndarje të tregut;

• Lufton dhe ndalon mbajtjen e çmimeve artificiale në treg;

Ne veçanti në tregun unik konsumatorëve u garantohen të drejta në këto fusha:

• Mbrojtjen e shëndetit sipas standardeve unike për kushtet minimale shëndetësore;

• Mbrojtjen e interesave ekonomik të konsumatorëve në bazë të legjislacionit të UE –

së;

• Mbrojtjen e konsumatorëve nga efeki I mundëshëm me dispozitat denigruese dhe jo

të ligjshme të kontratave të caktuara;

• Detyrimin e shitësve që t’i ekspozojnë çmimet e mallrave për shitje;

• Të Drejtën e konsumatorëve për informata lidhur me mallin ose shërbimin e

nevojshëm;

• Të drejtën e konsumatorit për t’u kompensuar;

• Shenja e UE – së është e detyrueshme për të gjitha mallrat që qarkullojnë në treg;

• Përdorimi i shenjave garanton që malli i caktuar është në përputhje me standardet e

caktuara të UE – së;

• Promovon dhe garanton konkurrencën e lirë të te gjitha pjesëmarrësve në treg,

pavarësisht nga përkatësia shtetërore;

• Mbrojtja e këtij tregu dhe konsumatorëve të saj realizohet nëpërmjet të

instrumenteve juridike, administrative dhe gjyqësore;

• Komisioni Evropian në bazë të ligjit garanton blerësve dhe subjekteve qendrore në

treg, standarde mbi cilësinë e prodhimeve, etiketave, shitjeve në distancë, etj;

Unioni monetar evropian dhe monedha unike Evropiane EURO – ja €

• Kompletimi i tregut të UE – së nuk do të ishte funksional dhe substancial pa një

sistem unik monetar;

• Sot UE – ja ka një sistem relativisht të mirë të sistemit unik monetar;

• Natyrisht se edhe ky sistem e ka historinë e vet dhe etapat e caktuara të zhvillimit;



• Projekti i sistemit monetar evropian – i cilësuar si ambicioz ka kaluar në tri faza

kryesore të zhvillimit;

Periudha 1979 – 1995

1. Krijimi i sistemit monetar evropian (EMS) 1979

2. Instituti monetar evropian (EMI) 1993

3. Vendimi më i rëndësishëm politik lidhur me këtë çështje është ai për monedhën

unike – Traktati i Mastrihtit

• Protokolli i veçantë në cilësi të shtesë ju lejon Britanisë së madhe dhe Danimarkës që

të mund të qëndrojnë jashtë monedhës unike evropiane;

• Me 1995 në Këshilli Evropian në Madrid vendosi që monedha evropiane të quhet

EURO dhe pse në qarkullim ende gjendej ECU (eku);


• U arrit marrëveshja për kornizë ligjore lidhur me përdorimin e EURO – s dhe

vazhduan procedurat për inaugurimin e saj;


• Me 01. 01. 1999 fillon faza e tretë e realizimit të unionit monetar evropian;

• Në këtë fazë nxjerrët jashtë përdorimit ECU – ja;

• Këshilli i fikson kurset e këmbimit monetar

• Themelohet Banka Qendrore Evropiane (ECB);

• Kjo fazë rrumbullakësohet me 01.01.2002 kur në shumicën e vendeve anëtare u

tërhoqën nga përdorimi monedhat nacionale dhe u zëvendësuan me EURO;

• Kushtet dhe procedurat lidhur me valutat kombëtare ne relacion me EURO – n, i

përcaktoji “Pakti i stabilitetit dhe i rritës” në Këshillin Evropian – Amsderdam në

vitin 1997

• Sipas këtij modeli shtetet të cilat duhej të aderonin në këtë sistem duhet që t’i

plotësonin këto kushte:

• Zvogëlimin e deficitit qeveritar (më së shumti 3 % në vit të GDP)

• Fiksimin e inflacionit maksimal (i lejuar deri ne 1.5%);

• Mbajtjen e valutës kombëtare brenda qarkullimit normal edhe për dy vjet;

• Mosrritja e shkallës së interesit afatgjatë (2%);

SHTYLLA E DYTË

Politika e përbashkët e jashtme dhe ajo e sigurisë

• Orientimet strategjike të bazuara në tri shtylla janë të promovuara dhe rregulluara

me Traktatin e Mastrihtit;

• Nëpërmjet të kësaj shtylle është rregulluar identiteti dhe fuqia ekonomike, politike,

mbrojtjes, politikës së jashtme, drejtësinë, punëve të brendshme dhe të sigurisë;



• Shtylla e dytë / politikat e përbashkëta të jashtme e të sigurisë dhe mbi drejtësinë

dhe punët e brendshme realizohen nëpërmjet të:

• Aksioneve të përbashkëta;

• Shumicës së kualifikuar të votave;

• Asocimit të plotë të Komisionit

• Në këtë fazë Traktati i Amsterdamit vazhdoi procesin për forcimin e identitetit të

jashtëm dhe të mbrojtjes së UE - së;

• Përveç sukseseve në lëmin e tregut të lirë dhe sistemit monetar unik aktiviteti u

orientua në ngritjen e një fuqie në bazë të politikës së jashtme në baza efektive dhe

reprezentative;

• Me kohë u braktisë metodologjia e vendosjes në baza unanime dhe u kalua në baza

të shumicës së kualifikuar;

• Kjo ndikojë që të eliminohen politikat destruktive brenda UE – së;

• Roli i UE – së në këtë funksion u fuqizua në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në Kosovë

ku vazhdon edhe me tej me misionin EULEX;

• Tani politikat dhe orientimet strategjike të UE – së (të kësaj shtylle) janë të fokusuara

në luftimin e terrorizmit, partneritet me Rusinë dhe Ukrainën;

SHTYLLA E TRETË

(çështjet e drejtësisë dhe të punëve të brendshme)

• Shtylla e tretë kryesisht ka kompetenca që të rregulloi në UE punët e brendshme dhe

drejtësinë;

• Arritja e unifikimit të gjithmbarshëm u vërtetua se nuk mund të funksionoi nëse ajo

nuk e ka një mekanizëm unik që do të rregullonte punët e brendshme dhe çështjet e

drejtësisë;

• Me direktiva u rregulluan aspekte e aktiviteteve policisë së përbashkët dhe

kompetencat e gjykatave;

• Përveç këtij organizimi aktiviteti u shtri kryesisht në bashkëpunimin në mes të

gjykatave, prokurorive, policive, të azilit, procedurave hetimore për krimet e luftës,

krimit të organizuar, trafikimit të njerëzve, larjes së parave, flet – arrestit evropian,

etj;

• Në këtë funksion janë marrë shumë masa të ngjashme në parimin “për një hapësirë

të lirë të sigurisë dhe të drejtësisë”.

• Nga të gjitha çështjet të cilat ishin në sferën e dabatit dhe angazhimit u përcaktuan

katër politika të përbashkëta:

• Për azilin dhe migrimin,

• Për hapësirën evropiane të drejtësisë;



• Për luftën gjithë / evropiane kundër krimit;

• Për zbatimin efikas të politikave;

• U realizua ideja e krijimit të hapësirës gjyqësore evropiane (EJA) nga më rreth 28

sisteme juridike në një sistem unik juridik;

• Kjo sferë u rregullua nëpërmjet të tri programeve specifike:

• GROTIUS;

• FALCONE: dhe

• EUROJUST

• Këto tri programe krijuan kushte për një bashkëpunim më të ngushtë në mes të

gjyqtarëve, prokurorëve dhe personelit penitensiar (të burgjeve);

• Mund të përfundojmë se Fletë – arrestit evropian ishte masa më radikale që e

ndërmorri EU – ja që rriti efikasitetin e ndjekjes penale për vendet anëtare dhe

shtetasit e tyre;

KUFIJTË E BRENDSHËM TË UE – së

• Që në vitin 1984 është ngritur ideja për krijimin e kufijve të brendshëm të UE – së

• Kjo ide është bazuar në sigurimin dhe garantimin e një hapësire të lirë e cila do të

sigurojë qarkullimin e lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe të njerëzve;

• Kjo ide ishte proklamuar edhe më herët por seriozisht është ngritur në vitin 1984 në

Samitin e këshillit të BEE – së në FONTENBLO;

• Në këtë Samit u arrit marrëveshja për;

• Eliminimin e doganave;

• Formaliteteve të tjera doganore brenda kufijve të BEE – së;

• Po në vitin 1984 ndërmjet Francës dhe Gjermanisë në SABRINKEN nënshkruhet

marrëveshja e cila do t’i zbatojë përcaktimet dhe synimet e cekura më sipër;

• Në vitin 1985 në SHENGEN nga Holanda, Franca, Gjermania, Belgjika dhe

Luksemburgu nënshkruhet marrëveshja për heqjen e post – blloqeve kufitare për

shtetasit e shteteve nënshkruese;

• Në mesin e qershorit të viti 1990 nënshkruhet një marrëveshje e re e cila i

amandameton ligjet kombëtare nga kjo lëmi;

• Kësaj marrëveshje i bashkohet edhe Spanja, Italia, Portugalia dhe Greqia;

• Përfundimisht marrëveshja SHENGEN hynë në fuqi me 26 mars 1995;

• Më vonë kësaj marrëveshja i bashkëngjitet Danimarka, Finlanda, Austria dhe Suedia;

• Me 31 mars të vitit 1998 përfundimisht hiqet kontrolli i fundit kufitar brenda kufijve

të brendshme të UE – së në mes të Austrisë dhe Italisë;

• Me Traktatin e AMSTERDAMIT (2 tetor 1997) marrëveshja e Shengenit inkorporohet

dhe bëhet pjesë e këtij Traktati;



Çka nënkuptohet dhe çka garanton marrëveshja e Shëngenit

• Qarkullimin e lirë për të gjithë personat fizikë dhe juridikë të vendeve anëtare të UE

– së, pa marrë parasysh shtetësinë e tyre;

• Kufizimet vetëm për shtetasit jashtë UE – së;

• Kontrollimi policorë vetëm në “kufijtë e jashtëm” të UE – së dhe eliminimi i

kontrolleve në “kufijtë e brendshëm” të UE – së;

• Aplikimi i masave dhe rregullave të përbashkëta të UE – së kundër terrorizmit, krimit

të organizuar, drogës, prostitucionit, etj;

• Aplikimi i masave dhe i politikave të përbashkëta të UE – së për viza, migracion dhe

azilin;

QYTETARI I UE – së

- shtetësia e EU – së –

• Koncepti i qytetarit të UE – së është nga përmbledhja e idesë së Zhan Monesë – nga

fjalimi i tij i njohur në vitin 1952:

“ Ne nuk formojmë koalicione në mes të shteteve

por union në mes të njerëzve”

• Në vitin 1974 Këshilli Evropian (sipas raportit TIENDERMANS) kërkoi një përkushtim

dhe qasje shumë më demokratike në kuadër të procesit të integrimit dhe atë nga

niveli popullor;

• Aty potencohej:

“ UE – ja duhet të fillojë nga provoja e re

e qytetarëve evropian dhe atë nga jeta e

tyre e përditshme”

• U potencua parimi se nga koncepti klasik i qytetarisë brenda shtetit nacional të

kalohet në konceptin modern për qytetarinë e UE – së:

• Kjo nënkupton qytetarinë – shtetësinë e UE – së:

• Ky koncept bazohej na kalimin e asaj që konsiderohej nacionale dhe vendosjen e

kuptimin në parimin e mbi nacionales / supranacionales;

• Ky koncept nënkupton se shtetasi – qytetari nuk është i lidhur vetëm më territorin e

shtetit por me tërë hapësirë e UE – së;

• Ky koncept në mënyrë automatike nënkupton lojalitetin e qytetarëve të UE – së jo

vetëm ndaj shteteve të veta por edhe ndaj civilizimit të përbashkët evropian;

• Autorë të ndryshëm gjatë trajtimit të çështjes së civilizimeve theksojnë se “koncepti

dhe veprimi për Evropën e bashkuar nënkupton aderimin në të ashtuquajturin

civilizim perëndimor”.

• Ky koncept i ri ka filluar që të përkrahet dhe të jetë forcë ne proceset integrative:



• Një opinion i tillë pro idesë të qytetarisë evropiane ishte një shenjë e sigurt që ky

koncept të përligjej – ligjësohen në tekstin e Traktatit të Mastrihtit;

• Ky traktat e ka inauguruar konceptin e qytetarit të UE – së pasi që eliminuan dallimet

në mes të UE – së dhe organizatave të tjera evropiane:

• UE – ja është:

• Union i shteteve anëtare, por edhe

• Union i qytetarëve të tyre;

• Në organizatat tjera jashtë UE – së qytetarët e tyre identifikohen vetëm si qytetarë –

shtetas të shtetit përkatës dhe jo të organizatës ku është i anëtarësuar shteti;

• Ndërkaq, UE – ja pretendon që të krijojë qytetarin e UE – së si një kategori

SUPRANACIONALE;

• Ky pretendim u legalizua me AKTIN UNKI EVROPIAN (SEA) në vitin 1987 në cilësi të

institutit “konstitucional të UE – së” dhe më fortë u legalizua për herë të parë në

Traktatin e Mastrihtit:

• Megjithatë, ky Traktat nuk e inauguron qytetarin e UE – së kundër shtetësisë së

shtetit të tij;

• Me anë të këtij Traktati kjo materie komplementarizohet dhe realizohet modeli

“shtetasi i shtetit anëtarë – qytetarë i UE – së”

• Së pari:

• Me këtë status qytetarit të UE – së i garantohen këto të drejta:

• Për të punuar;

• Për të jetuar lirisht;

• Për të udhëtuar në të gjitha shtetet anëtare të UE – së

• Së dyti:

• Në cilësi të personit rezident në cilin do nga shtetet, secili qytetarë i UE – së ka të

drejtën:

• Aktive të votës; dhe

• Pasive të votës;

• Që të merr pjesë në zgjedhjet për PE ose lokale aty ku edhe është

rezident;

Përfundimisht:

• Qytetari i UE – së i ka të gjitha të drejtat;

• Personale;

• Sociale;

• Ekonomike;

• Politike;

• ngjashëm me të drejtët e çdo shtetasi aty ku është rezident:



• Kjo mund të nënkuptohet edhe për;

• Të drejtat dhe liritë e tij personale në tërë hapësirën e UE – së;

• Të drejtat dhe liritë në qarkullimin e lirë të dhe pa pengesa:

• Të drejtat për sigurim social;

• Të drejtat për punë;

• Të drejtën aktive dhe pasive të vetos:

Me Traktatin a Mastrihtit dhe të Amsterdamit u përcaktuan kategoritë e veçanta

statusore – personale të UE

• së sipas të cilës bartësit e saj tani e tutje do të gëzonin:

a) Të drejtat socio – ekonomike;

b) Të drejtat personale;

c) Të drejtat politike;

d) Të drejtat konsulare – diplomatike për t’i shfrytëzuar shërbimet e ambasadave të një

vendi tjetër anëtarë i UE – së nëse shtetasi i shtetit që i takon nuk e ka përfaqësi

konsulare ose diplomatike në vendin tjetër;

e) Të drejta ankuese – peticioni direkt në PE dhe ekzistimi i institucionit të

ombdusmanit në PE.




INSTITUCIONET KRYESORE TË UNIONIT EVROPIAN

Struktuta e UE

HISTORIKU

• Procesi i formësimit të UE – së nga Kongresi i Hagës (1948) deri Traktati I LISBONES

(2009) ka evoluar në mënyrë dinamika;

• Fillimisht Lëvizja Evropiane në Kongresin e Hagës u propozua që organi përfaqësues

institucional të jenë;

• KUVENDI EVROPIAN – institucion përfaqësues evropian;

• KËSHILLIN NDËRKOMBËTAR - Ky këshill sipas këtij projekti do të përbëhen nga 75

përfaqësues të këshillave kombëtare;

• KOMITETI EKZEKUTIV prej mbi 50 anëtarëve:

Bashkimi i parë ekonomik për thëngjill dhe çelik (CSCE) – TRAKTATI I PARISIT 1951 u

karakterizua për:

• bashkim të parë me organe supra / nacionale;

• AUTORITETIN E LARTË të (CSCE) – si organ më i lartë i cili përbëhej nga 9 anëtarë të

emëruar nga qeveritë e shteteve nënshkruese;

• ASAMBLENË – si organ përfaqësues i të deleguarve të parlamenteve kombëtare të

shteteve nënshkruese të traktatit;

• KËSHILLI – si organ i përbërë përfaqësuesit e qeverive kombëtare;

• GJYKATA E SË DREJTËS e CSEC – së si organ kryesor i gjyqësor;

KONKLUZION

a) Struktura institucionale e UE – së është komplekse në pikëpamje të vendim –

marrjes;

b) Karakterizohet për qeverisje shumë – shtresore;

c) Qeveritë e shteteve nuk e kanë monopolin e qeverisjes por kompetencat janë të

bartura në organizatat supra – nacionale;

d) Institucionet supranacionale kanë pavarësi të plotë në relacion me qeveritë

• KOMISIONI EVROPIAN, PARLAMENTI EVROPIAN DHE GJYKATA EVROPIANE E SË

DREJTËS – e kanë pavarësinë e vet në relacion me qeveritë.

• KËSHILLI EVROPIAN dhe KËSHILLI – ruajnë influencën e shteteve të cilat i

përfaqësojnë;

• EDHE VET SHTETET JANË PJESË INTEGRALE E STRUKTURAVE TË UE;

• Shtetet nuk janë aktorë të vetëm – janë bashkëpjesëmarrës të vendimeve në union;



INSTITUCIONET E UNIONIT EVROPIAN I NDAJMË NË:

• NDËRQEVERITARE

• Këshilli Evropian;

• Këshilli (Ministrave)

• SUPRANACIONALE

• Komisioni Evropian;

• Parlamenti Evropian; dhe

• Gjykata Evropiane e Drejtësisë

• TRAKTATI I MASTRIHTIT karakterizohet për shkak se ka bërë tentativa serioze që UN

– në ta sistemojë në kuadër të një KORNIZE INSTITUCIONALE UNIKE;

• Karakteristika themelore e këtij traktati është:

• Avancimi i orientimit për institucione efikase dhe demokratike;

SIPAS TRAKATIT TË MASTRIHTIT INSTITUCIONET THEMELORE TË UE – së JANË:

• KËSHILLI EVROPIAN;

• KËSHILLI (I ministrave);



• KOMISIONI EVROPIAN;

• PARLAMENTI EVROPIAN;

• GJYKATA EVROPIANE E SË DREJTËS; dhe

• GJYKATA E AUDITORËVE.

• Nisur nga parimi klasik i ndarjes së pushteteve brenda UE –së nga pikëpamja e

• Legjislativit;

• Ekzekutivit dhe

• Gjyqësorit,

• Qeverisja në UE karakterizohet nga trekëndëshi

• Këshilli i Ministrave;

• Parlamenti Evropian; dhe

• Komisioni Evropian;

KËSHILLI EVROPIAN

• Është institucion ndërqeveritarë;

• Përbëhet nga ana e shefave të shteteve anëtare + Kryetari i Komisionit

Evropian;

• Historikisht është paraqitur në vitet e 60 – të;

• Është institucionalizuar në Samitin e Parisit me 1974;

• Për herë të parë Traktati i Manstrihtit KE – së i jep legjitimitet dhe i përcakton

fushën e veprimit dhe atë lidhur me:

• fushën e marrëdhënieve të jashtme;

• anëtarësimin e ri në UE;

• politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë;

• strategjinë e përbashkët;

• iniciativat konstitucionale.

• I takojnë kompetencat kyçe të vendim – marrjes në udhëheqjen e politikave

strategjike në UE

• Është organi më i lartë politik në UE;

• (1) Këshilli Evropian i jep Unionit impulse të domosdoshme për zhvillimin e tij dhe

përcakton në këtë kontekst prioritetet dhe objektivat e përgjithshme politike. Ai nuk

ka kompetenca legjislative.

(2) Këshilli Evropian përbëhet nga kryetarët e shteteve dhe të qeverive si dhe nga

Kryetari i Këshillit Evropian dhe Kryetari i Komisionit. Përfaqësuesi i Lartë për

Politikat e Jashtme dhe të Sigurisë merr pjesë në punimet e tij."





Herman van Rompuj kryeson samitet e BE-së si President i Këshillit Evropian

KËSHILLI (Këshilli i Ministrave)

• Është organ ndërqeveritarë;

• Përfaqëson dhe mbron interesat e shteteve anëtare në UE;

• Përbëhet nga përfaqësuesit e çdo vendi anëtarë në nivelin ministrorë;

• Pjesëmarrja e qeverive në këshillë sigurohet nëpërmjet ministrave të vendit;

• Edhe Këshilli është institucion vendim – marres i UE –së

• Këshilli i ka këto organe

• Presidencën – përfaqësuesi i çdo shteti ndërrohet në çdo gjashtë

muaj;

• Komiteti i përfaqësuesve të përhershëm (COREPER) – që është i

përbërë nga zyrtarë të lartë të shteteve anëtare dhe është kompetent

që të përgatisë punën e Këshillit;



Këshilli i Ministrave është institucion kyç gjatë sjelljes së vendimeve në UE, së bashku me

parlamentin Evropian.

• Siç asociacionon edhe emri, në suaza të Këshillit çdo vend anëtar merr pjesë me nga

një ministër.

• Cili ministër nga secili vend-anëtar do të merr pjesë në punë varet nga pyetjet që

diskutohen në mbledhjen e ministrave (për shembull nëse diskutohet rreth rrjetave

transportuese, do të marrin pjesë ministrat për transport, kurse nëse diskutohet për

vizë dhe azil, do te marrin pjesë ministrat për drejtësi ose për punë të brendshme).

• Përmes anëtarëve të Këshillit barten dhe përfaqësohen interesat nacionale të

vendeve anëtare.

• Kompetencat e Këshillit janë në pjesëmarrjen gjatë vendosjes së vendimeve,

• koordinimi i politikave nacionale të anëtarëve dhe informim I përbashkët mes

anëtarëve.

• Këshilli i Ministrave selinë e ka në Bruksel.

Detyrat kyçe të Këshillit janë që:

të krijoj legjislaturë evropiane;

të kërkoj nga Komisioni Evropian të paraqes propozim për sjelljen e legjislaturës së

re;

të sjell buxhet- kompetencë që e ndan me Parlamentin;

të propozoj emërime dhe të emëroj, për shembull kryetarin dhe anëtarët e

Komisionit, anëtarët e gjyqit Evropian të revizorëve, anëtarët e këshillit zgjedhor të

bankës qendrore Evropiane, si dhe anëtarët e disa komiteteve të UE-së;

mundëson koordinim në lëmin e politikës ekonomike dhe politikës së punësimit;

i jep mandat Komisionit për negociata dhe arritjen e marrëveshjeve të caktuara me

vende që nuk janë anëtare të UE-së, si dhe organizata ndërkombëtare.

• Kryesia e Këshillit të ministrave ndërrohet çdo 6 muaj ne bazë të rotacionit dhe secili

vend-anëtar ka mundësinë që 6 muaj të jetë kryesues.

• Kryesia me Këshillin nënkupton role të rëndësishme:

• inicim të propozimeve për punën e Këshillit,

• koordinim dhe udhëheqje të punës së saj dhe përfaqësimin e Këshillit në lëmi

ndërkombëtare dhe në Union.

Komitete e Keshillit te Ministrave

• KOMITETI OPERON NË DY NIVELE:

• Niveli i parë:

• COREPER II – i përfaqësuar nga niveli i ambasadorëve

të vendit anëtarë; dhe



• COREPER I – i përfaqësuar nga zëvendësit e

përfaqësuesve të përhershëm

• Niveli i dytë:

• SEKRETARIATI I PËRGJITHSHËM

• Organ – shërbim administrativ i këshillit

• KOMPETENCAT E KËSHILLIT

• Koordinimi i politikave të përgjithshme të shteteve anëtare;

• Aprovimi i iniciativave legjislative të Komisionit Evropian;

Pyetje dhe diskutim ?

1. A e dini cili shtet në këtë moment përfaqëson Këshillin e ministrave?

2. Pse është kjo me rëndësi?

KOMISIONI EVROPIAN

• Është njëri ndër organet të natyrës supra – nacionale së bashku me Gjykatën

Evropiane të Drejtësisë;

• Është forca politike e federalizmit integrative evropian;

• Është institucioni i vetëm politik i UE = së i cili nuk i përgjigjet shtetit anëtarë nga i cili

vjen Komisioneri

• E quajnë “motori i integrimit evropian” “player – menager” i UE = së



• Komisioni është, pa një shembull krahasimi si në politikën ndërkombëtare ashtu

edhe në atë kombëtare, i pari organ vërtetë mbikombëtar.

• Ai përbëhet aktualisht nga 28 anëtarë, të cilët propozohen nga qeveritë e shteteve

anëtare dhe emërohen me një mandat pesëvjeçar, për të cilin ndërkohënevojitet

edhe miratimi i Parlamentit Evropian.

• Komisarët nuk duhet të veprojnë për llogari të vendit të tyre të origjinës, por duhet

të angazhohen në pavarësi të plotë për interesin e Komunitetit.

• Ata mbështeten nga plot 23.000 nëpunës

SIPAS TRAKTATIT TË MASTRIHTIT – Komisioni Evropian:

• Siguron zbatimin e Traktatave të UE – së;

• Harton rekomandime rreth zbatimit të traktateve;

• Vendos vet apo në bashkëpunim me Këshillin dhe PE – së;

• Ka pushtet implementues;

• Ka rol qendror në procesin legjislativ, sepse ndërmerr iniciativat legjislative në UE;

• Ka përgjegjësi administrative;

• Ka pushtet ekzekutiv, - sidomos në marrëdhënie me jashtë; me tregti të jashtme që

zhvillon UE – ja me vendet tjera, pjesëmarrjen në emër të UE – në organizatat

ndërkombëtare – shtetet jo anëtare, etj.

KOMISIONI EVROPIAN:

• Nominimi i komisionarëve bëhet nga shtetet anëtare;

• Aprovimi i nominimeve realizohet nga Parlamenti Evropian;

• STRUKTURA UDHËHEQËSE E KOMISIONIT EVROPIAN

• Kryetari i Komisionit Evropian;

• Shefi i kabinetit dhe Kolegjit të Komisionerëve të cilët ndahen në këto nivele;

• NIVELI I PARË – Komisionerët – për fusha të caktuara;

• NIVELI I DYTË – Drejtorët Gjeneralë

• NIVELI I TRETË – Drejtorët e Drejtorive brenda një Drejtorie Gjenerale;

• NIVELI I KATËRT – Udhëheqësit e divizioneve;

• sektorët politikë (bujqësia dhe zhvillimi rural, politika e konkurrencës, politika

industriale etj.)

• marrëdhëniet me jashtë (zhvillimi, zgjerimi, tregtia etj.)

• shërbimet e përgjithshme (Eurostat, Sekretaria e Përgjithshme etj.)

• shërbimet e brendshme (buxheti, përkthimet etj.)

• Roli i Komisionit është i ngjashëm me rolin që e ka qeveria në një shtet.

• Komisioni ka të drejtë të iniciojë sjellje të ligjeve në UE dhe e mbikëqyr

implementimin e legjislaturës së UE-së në shtetet anëtare.

• Komisioni është bartës i implementimit të politikave të UE-së dhe e udhëheq

buxhetin e UE - së.



• Ai e përfaqëson Unionin Evropian në politikën e jashtme dhe bën negociata gjatë

vendosjes së marrëveshjeve ndërkombëtare.

• Komisioni Evropian gjithashtu ka të drejtë përfaqësie edhe në vende të cilat nuk janë

anëtare të UE-së.



Zhoze Manuel Barroso udhëheq organin ekzekutiv të BE-së si President i Komisionit Evropian

Kethrin Eshton është shefe e politikës së jashtme të BE-së dhe koordinon veprimet e BE-së në

raport me pjesën tjetër të botës.



PARLAMENTI EVROPIAN

• Parlamenti Europian është e vetmja strukturë përfaqësuese eBE-së e cila zgjidhet me

votim të drejtpërdrejt nga qytetarëteuropiane që prej vitit 1979.

• Për herë të parë është inauguruar në vitin 1987 me Aktin Unik Evropian;

• Ka kompetenca ekskluzive në lëmin e legjislacionit;

• Përafërsisht ka rreth 732 anëtarë – deputet nga vendet anëtare;

• Ka grupacione të caktuara politike (p.sh. Reformatorët, Demokristianët, Liberal –

Demokratët, etj);

• Pushteti i PE – së bazohet në

• Pushtet legjislativ;

• Pushtet mbikëqyrës;

• Pushtet buxhetorë;

• Pushtet litigant

Parlamenti - PUSHTETI LEGJISLATIV

• Ka kompetenca ekskluzivisht legjislative;

• Ka trupin konsultativ e më pak vendim – marres;

• I aprovon ose refuzon propozimet e dokumentacionit që vijnë në Këshilli

Evropian dhe Këshilli;

• Vendos rreth marrëveshjeve ndërkombëtare, demokracinë dhe të drejtat e

njeriut;

Parlamenti - PUSHTETI MBIKËQYRËS

• Nënkupton monitorimin e aktiviteteve të institucioneve të tjera të UE – së;

• Ka të drejtën e hetimit – komiteteve për shqyrtimin e çështjeve;

• Pranon dhe shqyrton ankesat e qytetarëve dhe subjekteve të tjera;

• Monitoron shkeljet eventuale të të drejtave të njeriut në shtetet e treta;

• Etj,

• PUSHTETI BUXHETOR

• Nuk ka pushtet të plotë mbi vendosjen e buxhetit të UE – së;

• Ka pushtet në kontrollin buxhetor – kontrollin parlamentar;

• Kontrolli buxhetor realizohet nëpërmjet GJYKATËS SË AUDITORËVE;

• PUSHTETI LIGITANT

• Nënkupton të drejtën e UE = së që të intervenojë, iniciojë dhe paraqesë raste të

caktuara para Gjykatës Evropiane të së Drejtës (EJC);

• Parlamentin evropian e përbëjnë 732 europarlamentar me mandat pesëvjeçar.

• Ky është UE institucion i vetëm anëtarët e të cilit janë direkt të zgjedhur nga

qytetarët e UE-së- që kanë të drejtë vote.



• Secila anëtare e UE-së zgjedh numër të ndryshëm të deputetëve që më herët është i

caktuar proporcionalisht me popullatën e secilit shtet. Kështu për shembull

Gjermania zgjedh 99 deputet, kurse Malta 5.

• Deputetët në parlamentin Evropian nuk mblidhen sipas përkatësisë nacionale, por

në grupe politike, varësisht nga përkatësia partiake.

• Në këtë mënyrë Euro-parlamentarët nëpërmes parlamentit Evropian i përfaqësojnë

interesat e të gjithë qytetarëve në Union, jo vetëm të shtetit në të cilin janë

zgjedhur.

• Për këtë Qytetarët e UE - së mund të zgjidhen dhe mund të jenë të zgjedhur për

deputet në parlamentin Evropian në cilën do qoftë anëtare të Unionit, pa marr

parasysh shtetësinë e tyre.

Parlamenti ka rol në këto aktivitete tradicionale parlamentare:

• Krijimin e legjislaturës evropiane – rolin e ndan me Këshillin e ministrave;

• Zgjedhje dhe formim të pushtetit ekzekutiv - ky rol veçanërisht vërehet gjatë

vërtetimit të Kryetarit të Komisionit Evropian dhe më vonë në të gjithë anëtarët e

Komisionit dhe zgjedhja e Ombudsmanit ;

• Kontrolli demokratik i aktiviteteve të institucioneve dhe trupave tjerë të UE-së - kjo

kompetencë i mundëson Parl. Evr. të parashtron pyetje deri te komisioni Evropian

dhe të gjitha institucionet tjera të UE, si dhe obligim i institucioneve dhe vendeve –

anëtare Evropiane të informojnë Parlamentin për aktivitetet e tyre, të drejtë të

pranoj parashtesa të parashtruara nga qytetarët e UE-së dhe të tjera.

• Kompetencë buxhetore – së bashku me Këshillin e ministrave, merr pjesë në

procedurën për votim dhe vërtetim të buxhetit të UE-së.

• Puna e parlamentit Evropian zhvillohet në tre qytete:

• në Strasburg mbahen seancat plenare,

• në Bruksel punojnë komisionet parlamentare dhe grupet politike,

• kurse në Luksemburg gjendet Sekretariati i tij.

• Në punën e tij Parlamenti i përdor të gjitha gjuhët zyrtare të Unionit.



Martin Shulc u zgjodh President i Parlamentit Evropian në vitin 2012.

GJYKATA EVROPIANE E DREJTËSISË (EJC)

• Është institucion i veçantë i UE –së;

• Vendimet e Gjykatës janë të natyrës obligative për vendet anëtare;



• Kjo gjykatë ka kompetenca të vendos për:

• Rastet gjyqësore në mes të

• Institucioneve të UE – së dhe shteteve anëtare të UE – së;

• Individëve nga vendet anëtare në UE dhe punëdhënësve të tyre;

• Kompatibilitetin e akteve juridike të UE – së me traktatet themelore të UE – së;

• Funksioni gjyqësor – në cilësi të gjykatës supreme;

• Funksionin e gjykatës kushtetuese;

• E përbëjnë 28 gjykatës, nga një prej secilit vend anëtar, te zgjedhur në pajtueshmëri

të gjithë anëtarëve, me mandat 6 vjeçar.

• Ky gjyq është kompetent vetëm për pyetje që përfshin legjislaturën evropiane.

• Kështu, ai vepron në rastet në vijim:

e shpjegon të drejtën evropiane (i shpjegon përgjegjësit dhe të drejtat e

institucioneve evropiane, të shteteve anëtare, të personave fizik dhe juridik

në pajtim me atë drejtësi)

vendos nëse shtetet anëtare i përmbushin detyrat në pajtim me drejtësinë e

Unionit;

i asgjëson aktet juridike të cilat nuk janë në pajtim me të drejtën evropiane;

INSTITUCIONET TJERA TË UNIONIT EVROPIAN

• KOMITETI EKONOMIK – SOCIAL



• Është organ i cili e ndihmon dhe e këshillon Këshillin dhe Komisionin Evropian nga

fushat e ekonomisë dhe sociale;

• Përbëhet nga përfaqësuesit e prodhuesve, sindikalistëve, bujqve, punëtorëve,

profesionistëve, etj,.

• KOMITETI I RAJONEVE

• Përfaqëson trupat lokale dhe rajonale të UE – së me qëllim të shmangies së

centralizimit të UE – së;

• Kontribuon për faktorizimin e rajoneve në relacion me UE - në;

• AGJENCITË E UE –së

• Janë trupa sekondarë që e ndihmojnë UE – në

• Nuk e kanë bazën e formimit të tyre në traktate të UE – së;

• GJYKATA E AUDITORËVE

• Nuk konsiderohet si institucion gjyqësor;

• Konsiderohet institucion më shumë kontrollues financiar;

• Ka autorizime që të bëjë kontrollimin e buxhetit dhe financave të UE – së;

• BANKA QENDRORE EVROPIANE

• Është institucion i pavarur financiar dhe monetar i UE – së;

• Përcakton politikat monetare për UE – në;

• Është në tërësi institucion i pavarur nga shtetet anëtare;

• BANKA QENDRORE E INVESTIMEVE

• - Udhëheqë politikën e investimeve në UE.

Shkurtimisht për roli i institucioneve

• Parlamenti Evropian: zëri i popullit

• Këshilli Evropian: vendosja e strategjisë

• Këshilli: zëri i Shteteve Anëtare

• Komisioni Evropian: promovimi i interesave të përbashkëta

• Parlamentet nacionale: zbatimi i subsidiaritetit

• Gjykata e Drejtësisë: respektimi i ligjit të BE-së

• Banka Qendrore Evropiane: sigurimi i stabilitetit të çmimeve

• Gjykata e Auditorëve: ndihma për të përmirësuar menaxhimin financiar të BE-së

• Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social: zëri i shoqërisë civile

• Komiteti i Rajoneve: zëri i pushtetit lokal

• Avokati i Popullit Evropian: shqyrtimi i ankesave tuaja

• Mbikqyrësi Evropian për Mbrojtjen e të Dhënave: mbrojtja e privatësisë suaj

• Banka Evropiane e Investimeve: investim në të ardhmen



INSTITUCIONET REGJIONALE

BANKA QENDRORE EVROPIANE

(BQE, BCE, akronimi në anglisht) është banka qëndrore e ngarkuar me vënien në jetë

të politikës monetare për 17 vendet e Bashkimit evropian, që kanë aderuar në euro

dhe që formojnë të ashtuquajturën “zona euro“.

Duke u nisur nga 1 janari 2011, ato janë: Austria, Belgjika, Qipro, Estonia, Finlanda,

Franca, Gjermania, Greqia, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Malta, Vendet e Ulta,

Portugalia, Sllovakia, Spanja.

BQE është formuar, në bazë të Traktatit të Bashkimit evropian dhe të “statutit të

sistemit evropian të bankave qëndrore dhe të Bankës qëndrore evropiane“, më 1

qershor 1998, ndërsa ka filluar të funksionojë më 1 janar 1999, kur të gjitha

funksionet e politikës monetare dhe normave të këmbimit të 11 bankave qëndrore

kombëtare u transferuan në BQE.

Në të njëjtën datë u sanksionuan në mënyrë të parevokueshme edhe normat e

kthimit të monedhave nacionale kundrejt euros.

Në kuptimin e së drejtës publike ndërkombëtare, BQE, në bazë të Traktatit të

Lisbonës, është person juridik autonom.

BQE është organi qëndror i Eurosistemit dhe i Sistemit europian të bankave

qëndrore.

Eurosistemi grupon BQE dhe bankat qëndrore kombëtare të Shteteve anëtare të

Bashkimit evropian, që kanë adaptuar euron.

Në kuadrin e Eurosistemit, BQE-s i janë besuar misionet që më parë kryheshin prej

bankave qëndrore kombëtare: emetimin e monedhës dhe politikën monetare.

Ndërsa Sistemi evropian i bankave qëndrore përfshin BQE dhe bankat qëndrore të 28

Shteteve anëtare të BE.

Bankat qëndrore të Shteteve, antare të BE, por që nuk marrin pjesë në zonën euro,

kanë një status të veçantë: ato kanë të drejtë të zbatojnë një politikë monetare

kombëtare autonome, por nuk marrin pjesë në marrjen e vendimeve të politikës

monetare të zonës euro dhe as në zbatimin e tyre.

Në përputhje me traktatet dhe statutet, objektivi kryesor i BQE është të ruaj

qëndrueshmërinë e çmimeve.

Pa paragjykuar këtë objektiv, ajo u jep mbështetjen e vet objektivave ekonomike të

BE, domethënë, mbajtjen e një niveli të lartë të punësimit dhe nxitjen e një rritje

joinflacioniste.

Ajo vepron në përputhje me parimin e një ekonomie të tregut të hapur.



Misionet themelore të Eurosistemit konsistojnë në:

të përcaktoj dhe zbatoj politikën monetare të zonës euro;

të drejtoj politikën e shkëmbimit të zonës euro;

të mbaj dhe të menaxhoj rezervën e shkëmbimit të Shteteve anëtare;

të siguroj funksionimin e mirë të sistemit të pagesave.

Gjithashtu Eurosistemi kontribon në drejtimin e politikave të autoriteteve

kompetente që lidhen me kontrollin e ndërmarjeve të kreditit dhe stabilitetin e

sistemit financiar.

BQE luan një funksion konsultativ pranë BE dhe autoriteteve kombëtare në fushat e

kompetencës së saj, në veçanti për çështjet që lidhen me të drejtën komunitare ose

kombëtare.

Së fundi, për të kryer misionet eSistemit europian të bankave qëndrore, e asistuar

nga bankat qëndrore kombëtare, BQE mbledh informacione statistikore të

nevojshme për funksionimin e saj.

BANKA EUROPIANE PËR RINDËRTIM DHE ZHVILLIM

Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (www.ebrd.com) u themelua në vitin

1991, me qëllim të financimit të projekteve strukturore në vendet ish-socialiste nga

Evropa Qendrore dhe Lindore,

Ajo angazhohet duke i mbështetur ato në fazën e tranzicionit drejt ekonomisë së

tregut.

Banka është në pronësi të 60 shteteve dhe 2 institucioneve ndërqeveritare

(Bashkësisë Evropiane dhe Bankës investuese Evropiane), me kapital të shënuar

prej një shume më të madhe se 20 miliardë Euro.

Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim nuk e shfrytëzon direkt këtë bazë të

fortë kapitale për financim të projekteve, por huazon nga tregjet ndërkomëtare të

kapitalit, duke u bazuar vazhdimisht në principet e shëndosha bankare.

Banka promovon financimin dhe investimet direkte nga jashtë, e mobilizon kapitalin

vendas dhe mundëson ndihmë teknike; punon me banka, industri dhe biznese si dhe

me ndërmarrje publike.

Ajo, punon me 28 vende nga Evropa Qëndrore deri tek Azia Qëndrore, në të cilat

respektohen principet demokratike

Strukturën udhëheqëse të Bankës e udhëheq:

Bordi i guventarorëve (të cilit i janë ndarë të gjitha kompetencat),

Bordi i drejtorëve (përgjegjës për punën dhe politikën e përgjithshme), dhe

Kryetari (përfaqësuesi ligjor i Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim,

i zgjedhur nga ana e Bordit të guvernatorëve, i cili udhëheq me punën e Bankës sipas

udhëzimeve nga Bordi i drejtorëve).

http://www.ebrd.com/



Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim është aktive në programet vijuese për

mbështetje zhvillimore të biznesit:

Program për menaxhimin e ndryshimeve organizative – TAM (shkëmbimin e

menaxhimit „know-how“ dhe i zhvillojnë aftësitë për biznes);

Program për biznesin e shërbimeve këshillore – BAC (zhvillohet kapaciteti

profesional për konsultantët lokal të cilët do t’ju ndihmojnë MSP

këshilltarëve ekspert rreth performancës në biznes);

Instituti i përbashkët i Vienës (zbaton seminari për udhëheqës të ndërrmarjeve,

sipërmarrës dhe nënpunës shtetëror).

Bashkësia e shteteve të pavarura

Me ndërprerjen e ekzistencës së Bashkimit Sovjetik, në bashkësinë ndërkombëtare

paraqitet Bashkësia e Shteteve të Pavarura (BSHP).

Aktet e themelimit konsiderohen tri dokumente që për nga forma dhe fuqia janë të

ndryshme: Marrëveshja në mes të Bellorususë, Rusisë dhe Ukrainës mbi BSHP;

Protokolli i shefave të shteteve i nënshkruar në Alma Ata dhe Deklarata e Alma Atës

e datës 21.12.1991.

Këto akte e kanë proklamuar qëllimin mbi formimin dhe zhvillimin e aktiviteteve të

përbashkëta të palëve nënshkruese për zhvillimin e hapësirës ekonomike, për

politikën e përbashkët doganore dhe të migrimit, për zhvillimin unik të sistemit të

transportit e lidhjeve

BPSH konsiderohet organizatë ndërkombëtare e tipit regjional.

Anëtarët e saj janë akorduar që të realizojnë reforma radikale ekonomike dhe t’i

transformojnë marrëdhëniet pronësore dhe liritë ndërkombëtare, t’i evitojnë

mundësitë e aktiviteteve që do të dëmtonin njëri tjetrin, t’i ndërtojnë marrëdhëniet

ekonomike në bazë të njësisë ekzistuese rublës, me mundësi të futjes edhe të

valutave vetanake, krijimin e hapësirës së përbashkët ekonomike, koordinimin e

veprimtarisë së tregtisë së jashtme, lirinë e transitit të mallit, njerëzve etj,.

Vendet anëtare të BPSH kanë lidhur kontratë mbi themelimin e Unionit Ekonomik

(1993).

NAFTA

(North American Free Trade Agreement) Zona e Amerikës veriore për tregti të lirë

NAFTA është kontratë shumëpalëshe mbi liberalizimin e tregtisë së përbashkët e

lidhur në mes të SHBA, Kanadës dhe Meksikës.

Kontrata ka shumë dispozita të cilat mund të radhitën në katër grupe:

1. rregullat mbi eliminimin e doganave që paguhen për mall me origjinë nga vendet

kontraktuese:



2. rregullat mbi konstatimin e origjinës së mallrave;

3. zvogëlimi i barrierave në tregti e shërbime dhe

4. rregullat mbi mënyrat e posaçme të zgjedhjes së kontesteve nga kontratat.

ASEAN – Asociacioni i shteteve të Azisë juglindore

ASECAN – i është integrim regjional i Republikës Popullore të Kinës dhe Japonisë.

Zona e lirë e ASEAN – it është formuar me kontratë në vitin 1992 por fillimisht ka

qenë kontrata mbi tregtinë preferenciale (1977).

ASEAN – i inicion ndërmarrje të përbashkëta ku pjesëmarrja e të huajve mund të jetë

maksimalisht 49%.

Organet e ASEAN – it janë Samiti i Shefave të vendeve anëtare dhe këshillit ministror

me sektor të posaçme.

Ndërkaq ky organizim nuk ka zhvilluar tregti të përbashkët.

Si kundërpeshë e Kinës dhe ASGAN – it para pak kohësh është formuar AREK-u (Asia

Pacific Economic Corporation) nga 18 vende të pacifikut aziatik duke i përfshirë këtu

edhe ShBA – të.

Kjo organizatë e ka themeluar planin që anëtarëve të vetë t’i sigurojë tregti të lirë

deri me 2010 ndërsa vendeve në zhvillim deri me 2020.

ANCON ose Cartagona Agreement

Këtë organizatë e përbëjnë Bolivia, Çile, Kolumbia dhe Ekuadori.

Njihet edhe si grupa e Andeve.

Ekziston si kundërpeshë e fuqisë Ekonomike të Argjentinës, Brazilit dhe Meksikës.

Në lëmin e tregtisë e ka përcaktuar liberalizimin e tregtisë së Jashtme të përbashkët

dhe programin e sektorit të zhvillimit industrial.

Me ndryshime të mëvonshme flaket baza e tregtisë multilaterale në favor të tregtisë

bilaterale.

Me vendim të vitit 1991 plasojnë investime të huaja është kufizuar në 40% të

kapitalit themelor ndërmarrja e cila e ka nacionalitetin e ANCON-it.



ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE ANËTARE TË TE CILAVE JANË SHTETET ME SISTEM TË NGJASHËM EKONOMIK

OCED (Organization for Economic Corporation and Development)

Organizata për zhvillim dhe bashkëpunim ekonomik, është një organizatë

ndërkombëtare anëtarë të së cilës janë vendete e Evropës Perëndimore dhe Botë

Perëndimore të cilat i kanë pranuar politikat dhe obligimet e caktuara në mes vete.

Kjo është organizatë me karakter të kufizuar ngase e përbëjnë shtetet me sistem të

njëjtë ekonomik.

Këshilli i OCED-së vendosë se a do të fiton ndonjë vend që ti bashkëngjitet OCED-së.

Rregullisht një herë në vit e shqyrton situatën ekonomike në shtetet anëtare dhe jap

rekomandime.

OECD ka sajuar një numër të madh rregullash të veprimit në fusha të ndryshme.

Në këto rregulla janë përfshirë fusha të llojllojshme të jetës ekonomike me qëllim të

arritjes së efikasitetit dhe përparimit ekonomik të anëtarëve të vetë.

Rregullat e këtilla e formulojnë tregtinë ndërkombëtare. OECD zhvillon

bashkëpunim dhe konsultime në lëmine e energjisë nëpërmes komitetit përkatës.

E ka edhe agjencinë për energji nukleare si trup të veçantë të organizatës.

Janë themeluar edhe qendra bashkëpunimi me joanëtarët të cilat realizojnë

programe të caktuara, si p.sh për lëmin e investimeve, testimin, ekologjinë etj.

OECD sot e parqet vetën si organizatë e cila jep përgjigje në atë se si globalizimi

ndryshon ekonominë botërore.

Sipas OECD-së globalizimi duhet të kapë perspektiva të reja për rritjen ekonomike

ose të ndërprerje rezistencën e shprehur në protekcionzëm.

KOMONVELTI

Është asociacion i veçantë të cilinë e përbëjnë 54 vende të zhvilluara dhe vende në

zhvillim shtete sovrane nga kontinente të ndryshme.

Komonvelti nuk e ka funksionin të cilin e ka pasur atëherë kur këtë organizatë e ka

pat themeluar Britania e Madhe si fuqi koloniale nga shtetet nën ndikimin e saj.

Veprimtaria e asociacionit të komonveltit është e natyrave të ndryshme;

promovimin e demokracisë, menaxhimi i mirë, reformat ekonomike, ofrimi i

ndikimeve teknike, masat në lëmin e shëndetit, menaxhimi i borxheve, këshillime se

si të negociohet për aranzhmane më të mira tregtare etj.

COMESA (Common Market for Eastern and Sour then Africa)

Fjala është për tregun e përbashkët të Afrikës lindore dhe juglindore si organizatë

tregtare regjionale.



Sekretariati gjeneral (i përgjithshëm) i COMESA – it jep informacione mbi programin

e zi shteteve të cilat e kanë lidhë kontratën e Llomës (1996) me UE-në dhe ndihmon

shtetet e këtyre vendeve që ta realizojnë zhvillimin e vetë nëpërmes rregullave të

konventës së Llomes.

Konventa parasheh instrumente të shumë numërta nëpërmes të të cilave vendet

anëtare të COMESA-së dhe Unionit Evropianë mund të bashkëpunojnë në forma të

ndryshme nga lëmit e tregtisë, kulturës, zhvillimit të përgjithshëm etj.



AGJENCIONET E SPECIALIZUARA DHE TRUPAT PRANË ORGANIZATËS SË KOMBËVE TË BASHKUARA

Komisioni Evropian për Evropë (ECE)

Është formuar nga Këshilli ekonomik social i Kombeve të Bashkuara.

Ky është njëri nga pesë Komisionet e KB qëllimi i të cilit është zhvillimi i Evropës.

Komisionet regjionale ekonomike paraqesin organe ndihmëse të KB të sajuara në

bazë regjionale.

ECE është formuar për dialog për kuptim më të mirë të politikës së përbashkët.

Qëllimi themelor ka qenë harmonizimi i politikës dhe praktikës së anëtarëve të vetë

në atë mënyrë që të lehtësojnë kombinimin e investimeve, integrimin e rrjetit të

transportit etj.

Më shumë se dyzet vite ECE ka qenë instrument i dialogut ekonomik në mes

sistemeve të ndryshme ekonomike dhe formulimit të standardeve si p.sh udhëzimin

mbi transportin e mallrave të rrezikshme TIR, lëmin e tregtisë ekonomike, konventën

mbi ndotjen etj.

ECE vepron në kushtet e ekzistencës së Unionit Evropian dhe në arritje të

organizatave me karakter regjional dhe shërben për unifikimin e veprimtarive dhe

lehtësimin në mes shteteve anëtare.

Komisionet tjera regjionale janë ato të Amerikës latine dhe karaiveve për Afrikën,

për Azinë Perëndimore.

Konferenca e KB mbi tregtinë dhe zhvillimin (UNCTAD)

Si organizatë e specializuar e KB ka për qëllim që vendet ne zhvillim të rrisin (shtojnë)

tregtinë, investimet e njëkohësisht të ndihmon që të ballafaqohen me provokimet e

globalizimit në mënyrë që në baza të njëjta të integrohen në ekonominë botërore.

Ka 188 anëtarë por ka edhe vende me status vëzhguesish. Sekretariati gjendet në

Gjenevë.

Qëllimet e veta i realizon nëpërmes konsultimeve dhe analizave politike, bisedimeve

ndërkombëtare, bashkëpunimit teknik me sektorin afarist.

GRUPI 77 (G –77)

ka lindur me nënshkrimin e deklaratës së shtatëdhjetë e shtatë vendeve në fund të

sesionit të parë të UNCTAD-it në vitin 1964

numri i anëtarëve është shtuar në 133 por emërtimi ka mbetur i nyejt që nga fillimi.

G-77 është koalicioni më i madh i vendeve të botës së tretë në KB.

Afirmon kooperimin ekonomik dhe teknik në mes anëtarëve, interesat kolektive të

anëtarëve etj.

Organizata e KB për zhvillim industrial UNIDO

Ka për objektiv ndihmën në zhvillimin industrial dhe modernizimin industrial.



ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE TË KARAKTERIT JOQEVERITAR

Organizatat ndërkombëtare me karakter joqeveritar kanë vend të rëndësishëm për

shkencën e të drejtës ndërkombëtare. Përkundër FMN, Bankës Botërore etj këto nuk

i themelojnë shtetet por tregtarët e shteteve të ndryshme (asocies moratorium).

Janë të rregulluara me të drejtën nacionale të vendeve në të cilat i kanë selitë por

kanë karakter ndërkombëtarë ngase anëtarët janë nga vende të ndryshme.

Ndahen në organizata universe ngase i përfshijnë të gjitha aktivitetet ekonomike

(Oda ekonomike ndërkombëtare në Paris) dhe të veçanta sipas veprimtarive të

posaçme (aerotransporti, transporti i mallit, konsalting inxhinierët etj.).

Oda Ekonomike ndërkombëtare (International chamber of commerce)

me seli në Paris është themeluar në vitin 1919. aktualisht ka anëtarë nga më shumë

se 130 vende.

Kombet e bashkuara ia kanë dhënë kësaj ode statusin konsultativ të nivelit më të

lartë pranë KB ashtu si edhe agjencioneve të reja të specializuara. Anëtarë janë

komitetet nacionale të vendeve anëtare.

Meqë ka numër të madh anëtarësh OEN ka autorizime të formulojë rregulla të

afarizmit.

Aplikimi i tyre është i vullnetshëm dhe në shumë raste edhe aplikohen.

Këto janë kodifikime private në formë të rregullave autonome.

Shembujt më të rrënjësishëm të rregullave të këtilla janë rregullat Incoterms

(International Commercial Terms) dhe rregullat uniforme e doket për akreditivat

dokumentare.

Ka edhe rregulla të arbitrazhit që i aplikon edhe gjyqi i arbitrazhit për shkak të

kualitetit të tyre të lartë.

OEN i ka sajuar edhe modelet e njohura të kontratave mbi shitjen ndërkombëtare të

mallrave, mbi agjenturën, mbi distribuimin etj.

Përveç tjerash OEN është vendi ku shqyrtohen çështje të ndryshme të tregtisë dhe

investimeve.

IATA

asociacioni ndërkombëtarë për aerotransport është organizatë e kompanive ajrore e

cila formulon rregullat për aerotransport.

IATA i ka komitetet e veta.

Një komitet i veçantë i shqyrton të gjitha çështjet juridike që kanë të bëjnë me

transportin ajror ndërkombëtarë.

Aktivitetin e vetë e ushtron në grupe të veçanta siç është p.sh grupi mbi kushtet

transportit, grupi mbi çështjet juridike të transportit kargo etj.



FIDIC

është organizatë ndërkombëtare e inxhinierëve konsalting e formuar për të mbrojtur

interesat e profesioneve të inxhinierëve konsalting.

FIDIC në veçanti është i rrënjësishëm sepse i ka themeluar modelet e kontratave për

ndërtime siç janë, pushtetet e kontratave për kryerjen e punëve të vitit 1987,

kushtet e kontratave për kryerjen e punëve (libri i verdhë) i vitit 1987, kushtet e

kontratave mbi ndërtimet sipas sistemit ,,çelësi në dorë” (libri i portokalltë) etj.

Në vitin 1999 FIDIC e ka hartuar setin e ri të kontratave me versione të ndryshuara të

atyre paraprake.

IMO

(International Maritime organization) është organizatë për komunikacion

ndërkombëtarë detarë dhe për promocion të sigurisë së transportit në det.

I ka formuluar masat që duhet ndërmarr me qëllim të evitimit të mundësisë së

shkaktimit të dëmtimit gjatë lundrimit.

IMO e ka hartuar legjislacionin komplet në lëmin e transportit detar duke i përpiluar

dhjetëra konventa dhe protokolle me norma të cilat rregullojnë lëmit e sigurisë së

transportit, të ndotjes, përgjegjësive, kompensimin e dëmit etj.



BURSAT SI INSTITUCIONE

BURSAT SI INSTITUCIONE

Bursat u krijuan për lehtesimin e transaksioneve tregtare. Roli i bursave sot nuk është vetem

krijimi i një tregu dhe lehtësive që krijon ai,por ai i tërheqjes së kapitaleve të investimeve në

ekonomi dhe kthimi i tyre në investime afatgjata. Kriteret e bursave për pjesmarrjen e

publikut në to kanë qenë tepër strikte ndërkohe që sot këto kritere janë liberalizuar në

mënyre që edhe publiku i gjerë të mund të hyjë në bursë me shuma minimale.

Puna në bursa duhet të jetë e shpejtë , profesionale dhe e sigurt. Këtë cilësi të tregtimit në

bursa e mundësojnë uzansat e bursave të cilat paraqesin doke tregtare të sistemuara dhe të

institucionalizuara që rregullojnë punën në bursa.

Për lidhje cilësore të punëve të bursës bazë të rëndësishme paraqesin

informatat afariste. Informata afariste i plotëson kriteret e cilësisësë informimit

nëse është:

E shpejtë,

E saktë dhe e pandryshueshme,

E besueshme,

Gjithpërfshirëse dhe

E arritshme.

Ndërmjetësuesit e bursave:

Brokerët

Dilerët

Shtëpitë e brokerëve.

- Ndërmarrjen emitente vendimi që publikut të gjerë tu shitën letrat me vlerë e vendos para

dy problemeve kryesore:

a)cilat tregje ti shfrytezoj

b)cilat metoda te shitjes ti përdorë.

- Një nga alternativat e mundeshme janë tregjet me vend qendror të tregtimit ku të

gjitha punët dhe transaksionet kryhen në vend të caktuar, pra në bursa. Në bursa

kryhen blerjet dhe shitjet e formave të ndryshme të instrumenteve financiare, sipas

rregullave të njohura dhe të standardizuara dhe përmes ndermjetësve financiare

(brokereve).

-Roli i brokerëve është ndërmjetesimi midis blerësve dhe shitësve potencial, ata gjithashtu

shkëmbejne informata rreth ofertës dhe kërkesës si dhe kryejnë transaksione të shitblerjes

së letrave me vlerë në bursa, ku blerësit dhe shitesit janë së bashku në një vend. Këto tregje

me vend treg-qendror të tregtimit, ndryshe quhen pra bursa (stock exchange). Brokeri ka



nje kosto shume më të ulët se cilido blerës ose shitës individual, sepse shpenzimet fikse të

hulumtimit të tij shpërndahen në shumë transaksione.

Ku qëndron roli i vecantë i bursave?

Bursat u krijuan për lehtësimin e transaksioneve tregtare. Roli i bursave sot nuk

është vetëm krijimi i një tregu dhe lehtësive qe krijon ai, por ai i tërheqjës së kapitaleve, të

investimeve në ekonomi dhe kthimi i tyre ne invesimeve afatgjata.

Kriteret e bursave për pjesmarrjen e publikut në to, kanë qenë tepër strikte, ndërkohë që

sot këto kritere janë liberalizuar, në mënyrë që dhe publiku i gjerë të mund të hyjë në bursë

me shuma minimale.

BURSAT NE SHBA

New York-u mbetet qyteti kryesore financiarë në botë me bursën më të madhe të letrave

me vlerë NYSE dhe me një bursë më të vogël të letrave me vlerë AMEX. Në New York

ekzistojnë edhe bursa tjera më pak të njohura: p.sh në Qikago, në Los Angelos, në Boston,

etj

NYSE është bursa më e njohur dhe më e madhja në botë, e matur me kapitalizëm të tregut.

ka 1.336 antare aktiv, numer që ka mbetur i njejtë që nga viti 1953.

Që të bëhesh antare e NYSE, duhet të plotësohen disa kushte (kërkesa) siq janë:

-neto asetet minimale

-fitimet,

- kapitalizimet

-numri i aksioneve në pronësi publike

Pastaj vendi (karriga) në bursë duhet të blehet nga antarët e tanishëm (aktual). Qmimi i

vendit (karrigës) në NYSE është refleksion i fluktacioneve në vëllimin e tregtimit, në afat të

shkurtër, por në afat të gjatë ndryshimet varen nga niveli i konkurrencës. Në vitin 1987 në

NYSE çmimi i nje vendi ka arritur 1mil$.

Ekzistojnë 4 lloje kryesore të antarëve të bursës:

1)Brokerët nv dysheme

2)Tregtarët në dysheme

3)Specialistet (specialists)

4)Antarët jashtë dyshemesë së bursës

Në NYSE( New York Stock Exchange) që të fitohet listimi ose kuotizimi i aksioneve të ndonjë

firme, duhet që të plotësohen disa kërkesa (kushte):

1)Kompania duhet së paku të ketë të emituara 1mil aksione, me vlerë tregu prej së paku

16mil$, dhe duhet që të jenë së paku 2.000 posedues me nga 100 e më shumë aksione. Këtë

kriter nuk e plotesojnë një numër i madh i korporatave në SHBA.

2)Të kenë se paku 2.5mil$ fitim para tatimit në vitin paraprak, dhe nga 2mil$ në vitet e tjera

paraprake.



3)Duhet te pajtohen me të gjtha standardet e raportimit, duke përfshirë edhe publikimin e

fitimeve të tyre për qdo 3-mujor,

4)Shumica e drejtorëve të kompanisë duhet të votojnë në favor të listimit (kuotizimit) në

NYSE, etj.

AMEX

Bursa e dytë në SHBA është AMEX ku tregtohen diku rreth 950 aksione të zakonshme dhe

preferenciale, që paraqet rreth 8% të vëllimit të tërësishem të tregtimit krahasuar me NYSE-

ne.Bursa amerikane ka 661 antare.Ekzistojnë edhe të ashtuquajturit antarët me

korrespodencë, të cilët mund ti plasojne urdhërsat e tyre për tregtim përmes antarëve të

rregullt të kësaj burse. Zakonisht këtë janë kompani të vogla, të cilat nuk kanë qarkullim të

mjaftueshëm për tu bërë antar i rregullt.

Kërkesat për listim në AMEX, janë më të buta sesa në NYSE.

BURSAT NE JAPONI

Në Japoni ekzistojnë 8 bursa të letrave me vlerë. Nga këto, vetem 3 jane bursa më të

medha: në Tokio, Osaka dhe Nagoja. Bursa më e madhe në Japoni është TSE (tokio), e cila fal

investimeve të shumta të korporatave japoneze, është ngritur në një nga bursat më të

rëndesishme të letrave me vlerë në botë. Bursat japoneze janë të organizuara ne bazë të

antarësiseë ndërsa antarsia në bursë arrihet me blerjen e vendit në të. Derisa Osaka ka qenë

më liberale në krijimin e vendeve të reja në bursë, kjo nuk është ashtu në bursën e Tokios,

sepse nga viti 1949 deri në vitin 1987 janë shtuar vetem 2 vende. Rruga alternative e

antarsimit është blerja e aksioneve të kompanive që tanime janë antare.

BURSA E LONDRES (LSE)

Bursa e Londrës (LSE) daton që nga viti 1773. Ajo është reformuar vazhdimisht, ndërsa

reformën e fundit e ka përjetuar ne vitin 1986 me Big Bang. Në vitin 1990, në LSE ishin

1.484, ndërsa 551 të huaja. LSE liston edhe firma të huaja, duke ruajtur imixhin e qendrës

financiare me përmasa boterore. Frika nga ikja e investitorëve drejte tregjeve me te lira dhe

më të mëdha e shtyri LSE, që në mesin e viteve te 80’ta që të hapet për kapitalin e huaj dhe

kështu tu konkurroj bursave jasht Britanisë së madhe . Efektet e Big Bang-it si proces

reformues (derregullues), ishin të shumëfishta.

TREGJET FINANCIARE PA VEND-TREG QENDROR

Organizimi i tregjeve të reja (ne SHBA) dallon dukshëm nga bursat me vend-treg qendrorë të

tregtimit dhe me sistem specialistesh.Tregu i valutave të jashtme, sikurse tregu i

obligacioneve, ka nje vëllim shumë të madh të transaksioneve shitëblerëse, por nuk ka

vend-qendror të tregtimit dhe nuk ka specialist. Shumica e tregtimit kryehet përmes

bankave: këtu ekzistojnë gjithashtu brokrët. Ky është shembull tipik i shitjes me shumicë, në

të cilin tregtojnë jo me shume se qindra mijra participant.



Dy faktorët kyq të tregjeve financiare pa vend-treg qendrore janë: Numri i pjesmarrësve në

treg dhe Numri i produkteve të ofruara për tregtim.

TREGU FINANCIAR EUROPIAN

1.Transformimi i sistemit financiare Evropian?

Në vitin 1958, BE filloi krijimin e unionit të doganave me qëllim për krijimin e një tregu unik

Evropian, por shërbimet financiare nuk e ndoqën këtë rrugëtim. Kjo ndodhi sepse disa

vende në Evrope, ishin akoma të mbyllura, pra të orientuara kah tregu financiare vendorë.

Por inovacionet financiare, kanë ndryshuar këtë gjendje, sidomos viteve të fundit të

shekullit XX. Ndikim të rëndesishëm ka pasur edhe zhvillimi i shpejtë i TI-se dhe

telekomunikacionit në uljen e kostos së procedimit dhe transmetimit të informacioneve,

dhe përmes teknologjisë së avancuar është mundësuar edhe tregtimi 24 orësh dhe

ndërlidhja e bursave në zona të ndryshme kohore.



ARBITRAZHI

Kuptim – terminologjia

• Fjalori i shqipes së sotme – botimi Toena Tiranë 2002 fjalën Arbitrazh e sqaron në dy

kuptime.

• E para; nënkuptohet zgjedhje e mosmarrëveshjeve ndërmjet të palëve të ndryshme

nga ana e një komisioni arbitrash;

• E dyta; Organ i posaçëm, që merret me zgjedhjen e mosmarrëveshjeve me karakter

ekonomik, financiar, etj, ndërmjet palëve të ndryshme.

• Sipas fjalorit me fjalë e shprehje të huaja të autorit Mikel Ndreca i botuar nga Rilindja

Prishtinë në vitin 1986 fjala arbitrazh rrjedh nga fjala frënge arbitrage – gjykim nga

arbitri ndërkaq kuptimi i fjalës është identik si në fjalorin e cituar në sipër.

Konteksti historik

• Arbitrazhi në shoqërinë njerëzore ekziston që nga kohërat e vjetra.

• Sipas disa mendimeve dhe botimeve të ndryshme arbitrazhi ka ekzistuar gjithmonë

dhe rrjedhimisht është i vjetër po aq se edhe vet shoqëria njerëzore.

• Për shkak të natyrës që ka, në qarqet akademike konsiderohet se fenomeni arbitrazh

i ka tejkaluar perceptimet internacionale dhe tani parqet një fenomen përfundimisht

intelektual

• Sipas burimeve historike për kuptimin, rolin ekzistencën, etj, të arbitrazhit i referohet

kohes nga Greqia antike, Roma e vjetër, vendet e lindjes së afërt dhe të mesme,

• Mbi kete baze arbitrazhi është një institucion shumë i vjetër që ka lindur dhe është

zhvilluar gjatë kohës pothuajse në shumicën e territoreve të vendeve.

• Deri në mesin e Shekullit XIX ka dominuar lloji i arbitrazhit tradicional roli i të cili ka

qenë fillimisht ruajtja marrëdhënieve të mira në mes të njerëzve të cilat në ndonjë

formë kanë qenë të detyruar të jeton në bashkësi siç është rasti me familjen, të

afërmit, etj,.

• Deri të arbitrazhi ka ardhur vetëm në rastet më ekstreme kur papajtueshmëritë

respektivisht kontestet që kanë lindur kanë qenë aq të mëdha sa për zgjedhjen e tyre

është dashur intervenimi i palës së tretë.

• Palët në kontest për arbitër kanë zgjedhur personin e caktuar gjykimi, dija,

objektiviteti, besimi dhe autoritet i të cilit nuk qenë aspak të dyshimtë.

• Duhet theksuar se sipas këtij modeli janë menaxhuar dhe rregulluar kontestet

politike dhe pronësore edhe në polisat e vjetra greke.

• Ky lloj tradicional i arbitrazhit edhe sot nuk është braktisur për të rregulluar konteste

të caktuara në jetën shoqërore por përkrah tij janë zhvilluar edhe lloje të reja të cilat

mund të klasifikohen sipas kritereve të ndryshme.



• arbitrazhet mund të klasifikohen sipas disa kritereve: sipas mënyrës së zgjedhjes së

kontestit: arbitrazhet që kontestet i zgjedhin me mjete juridike dhe arbitrazhet të

cilat kontestet i zgjedhin me mjete jo juridike;

• sipas palëve pjesëmarrëse: arbitrazhet të cilat zgjedhin konteste në mes të shteteve

sovrane, arbitrazhi për tregti të jashtme që zgjedhë kontestet nga lëmi i tregtisë

ndërkombëtare dhe

• arbitrazhi për zgjedhjen e kontesteve nga tregtia me mallra dhe shërbime që

qarkullojnë në sferën nacionale ose raporteve biznesore pa elementin e jashtëm

• sipas qëndrueshmërisë: arbitrazhe të tregtare të përhershme dhe të përkohshme

(ad hoc);

• sipas tërësisë së normave që vlejnë: arbitrazhe për tregti të jashtme të cilat i

takojnë sistemit ndërkombëtar, arbitrazhin tregtar nacional respektivisht arbitrazhin

e odave tregtare dhe arbitrazhin ad hoc.

Cka do trajtohet per arbitrazhin

• kontratën në bazë të së cilës kontraktohet kompetenca e arbitrazhit ndërkombëtar

(të përhershme – institucionale ose të përkohshme – ad hoc) për tregti për zgjedhjen

e kontesteve të karakterit pasuror me element ndërkombëtar me ç’rast palët në bazë

të kompetencave ligjore ua besojnë zgjedhjen e kontestit dhe vendimin e

konsiderojnë të formës së prerë sikurse çdo vendim tjetër gjyqësor

• Zhvillimi i një arbitrimi të këtillë në kuadër të rregullimit të marrëdhënieve tregtare

ndërkombëtare konsiderohet fenomen relativisht i ri.

• Që në fillim të Shekullit XIX disa shoqëri tregtare kanë filluar që të respektojnë

arbitrazhat si institucione të përherëshme dhe të veçanta për zgjedhjen e kontesteve

nga sfera e tregtisë ndërkombëtare.

• Rregullat e këtyre arbitrazheve gradualisht e kanë tejkaluar legjislacionin e vendit

dhe janë shnëdrruar në një sistem autonom i cili është pëlqyer dhe zbatuar nga

subjekte të fuqishme ekonomike.

• Motivi i cili i ka shtyrë subjektet biznesore që lidhur me kontratat ndërkombëtare të

kontraktojnë kompetencën e arbitrazhit në rast të ndonjë kontesti ka qenë dëshira

që kontesti të zgjidhet me ligj dhe drejtë më mënyrë specifike duke i marrë parasysh

dokte profesionale dhe rregullat e caktuara të sjelljes.

• Vet natyra komplekse e strukturës të marrëdhënieve të tregtisë së jashtme kërkojnë

një shkallë të lartë të kujdese me rastin e zgjedhjes së këtyre kontesteve.

• Palët në këto konteste ju takojnë botës së biznesit e që qëllimi parësor i tyre është

në përgjithësi zhvillimi i veprimtarisë biznesore sipas parimit të njohur në tregtinë

ndërkombëtare “goodwill”.



• Ky parim shpesh shumë më të rëndësishëm e konsideron ruajtjen e marrëdhënieve

të mira dhe fer biznesore se sa edhe fitimin e ndonjë kontesti të caktuar.

• Roli i arbitrazhit të tregtisë ndërkombëtare para së gjithash nuk është vetëm

zgjedhja e kontesteve. Kjo arbitrazh para vetës ka misionin e ndërtimit të një

praktike tregtare fer dhe parimit juridik – biznesor bona fides.

• Për arbitrazhin potencohet se vepron edhe si faktor psikologjik që jo rrallë ka rol

vendimtar në sjelljen e palëve ne veçanti të atyre subjekteve të cilat nuk ju

përmbahen standardeve ndërkombëtare të tregtisë

Andaj,

• Arbitrazhi tregrat ndërkombëtar paraqet një institucion specifik e kompleks për nga

forma e krijimit dhe metodat e procedimit për zgjedhjen e kontesteve që lindin nga

operacionet biznesore, q` zhvillohen dhe përfundojnë në sferën e tregtisë

ndërkombëtare.

• E vecanta e këtij institucioni është kompetencë ka e cila buron nga vullneti dhe

konsensualiteti i palëve kontraktuese

• Është e njohur se karaktreri dhe struktura e komplikuar e marrëdhënieve biznesore

ndërkombëtare kërkojnë kujdes maksiomal dhe trajtim të veçantë me rastin e

paraqitjes dhe të zgjedhjes së kontestve të caktuara nga kjo sferë.

• Njëri ndër motivet themelore që i shtynë subjektet të përcaktohen që brenda një

kontrate biznesore ndërkombëtare, e cila i referohet rregullimit operacioneve dhe

marrëdhënieve specifike, në rast të paraqitjes së ndonjë kontetsi eventual,

komepetente për zgjedhje e tyre të përcaktojnë gjykatën e arbitrazhit.

• Kjo për shkak se mbizotëron bindja se çështja kontestuese do të zgjedhet drejtë,

shpejtë, profesionalisht dhe nga personalitete që kanë kualifikime dhe cilësi të

duhura morale dhe profesionale.

• Palët para arbitrit të kësaj gjykate zakonisht i takojnë botës së biznesit qëllimi i të

cilëve është ushtrimi i aktivitetit biznesor.

• Nga këto arsye palët ndonjëherë kanë interes më të madh që në këto marrëdhënie

t'i ruajnë lidhjet e tyre biznesore dhe pozitën autoritative se sa edhe të fitojnë

kontestin e inicuar

• Roli i arbitrazhit ne tregtinë ndërkombëtare nuk është i bazuar vetëm në zgjedhje të

kontestve të caktuara.

• Parasëgjithash ky instituciona para vetës ka misionin e ndërtimit të një praktike të

bazuara në parime te fer pley dhe boa fide në kuadër të aktiviteteve tregtare

ndërkombëtare në përgjithësi.



• Për arbitrazhin potencohet se ajo vepron edhe si faktor psikologjik që në vazhdimësi

ka rolin e injorimit të subjekteve të caktuara të cilat nuk i pranojnë dhe bojkotojnë

standardet e pranuara tregtare ndërkombëtare.

• Andaj, në sferën e qarkullimit dhe operacioneve tregtare ndërkombëtare parimisht

në konsideratë merren edhe qendrimet e arbitrazhit.

• Sipas rregullit përvec qendrimeve e arbitrazheve konsiderohen edhe efeket që vinë

nga rreziqet në rast të zgjedhjes së kontestit para këtyre gjykatave.

• Arbitrazhi kontribuon në tejkalimin e kontesteve dhe krijimin e kushteve për vijimin

e rregullut të transaksioneve tragtare ndrkombëtare.

• Arbitrazhi ka rol të rëndësishëm jo vetëm në sferën e të drejtës por edhe në sferate

e marrëdhënieve politike dhe ekonomike

• Rëndësia e pranimit të palëve që kontesti eventual i tyre të zgjidhet nga ndonjëra

nga arbitrazhet në sferën e tregtis ndërkombëtare është e themeluar pikërisht për

shkak të mosbesimit që kanë palët kontraktuale në gjykatat nacionale të vendeve të

huaja.

• Pavërsisht nga parimet dhe bindjet e vendeve të caktuara për panshëmrinë

gjykatava të rregullta nacionale, prap se prap praktika jo rrallë ka treguar se ka raste

kur këto gjykata kanë qenë të një anëshme në favor të palës vendore.

• Situata e këtillë e ka favorizuar dhe aktualizuar abitrazhin si forume serioze e të

paanshme në zgjedhjen e kontestve.

• Në përcaktimin e palëve të interesuara për arbitrazh ka ndikuar edhe mundësia e

zgjedhjes së arbitrit të cilët janë zakonisht ekspertë të qarkullimit tregtarë

ndërkombëtar me njohuri të mjaftueshme për teknikat dhe operacionet e biznesit.

• Ashtu siç mund të zgjedhin arbitrin ose panelin e aribitëve, palët lirishëm kanë

mundësi të deklarohen se sipas të cilës së drejtë materiale dhe procedurale do të

procedojnë.

• Përveç kësaj, palët sipas parimit të konsensualitetit kanë të drejtë të zgjedhin vendin

e arbitrazhes që nënkupton zgjedhjen e vendit nga i cili arbitri do të nxjerrë vendimin

që ka rëndësi shumë ta madhe në fazën e ekzekutimit të tij.

• Rëndësia e veçntë e arbitrazhit qëndorn pikërisht në shpejtësinë procedurale.

• Në kuadër të procedimit – gjykimit të arbitrazhit sipas rregullit gjykimi është një

shkallësh dhe më pak formal se sa ai që nxjerret gjatë procedurës në gjykatë të

rregullt.

• Vendimit i arbitrazhit është meritor dhe ndaj tij palët nuk mund të ushtrohet ankesë.



• I vetmi mjet juridik i cili mund të ushtrohet ndaj këtij vendimi është kërkesa për

prishjen e vendimit të arbitrazhit për të cilin vendon gjykata e shtetit kompetente

sipas vendit ku është zhvilluar procedura.

• Megjithatë, prishja e vendimit të arbitrazhit mund të ushtohen vetëm më

pretendimet se nuk janë respektuar kushtet procedurale dhe në asnjë mënyrë për

shkak të kushteve materiale dhe faktike.

• Procedura para arbitrazhit është jopublike për shkak të interesit dhe fshehtësive

biznesore që kanë palët.

• Të gjitha këto rrethana kanë ndikuar që arbitrazhi të fitojë rol primar në sferën e

zgjedhjes së kontestve të qarkullimit të tregtisë ndërkombëtare dhe jetës biznesore

Burimet juridike ndërkombëtare

Konventat nd`rkombetare

• Rol vendimtar në evaluimin dhe avansimin e arbitrazhit, në veçanti në sferën e

marrëdhënieve të tregtisë ndërkombëtare, kanë pasur dhe kanë konventat

multilaterale, regjilane dhe bilaterale.

• Dy konventat e para multilaterale sipas të cilave është rregulluar çështja e arbitrazhit

ndërkombëtar datojnë para Luftës së Dytë Botërore në kuadër të Lidhjes së

Kombeve të lidhur ne Gjenevë.

• Këto janë Protokoli mbi arbitrazhin i nxjerrë me 24 shtator 1923 (i njohur si

Protokoli i Gjenevës) dhe

• Konventa për ekzekutimin e vendimeve të arbitrazhave të huaja e datës 26 shtator

1923 (e njour si Konventa e Gjenevës).

• Në kohën e nxjerrjës së tyre këto dokumente janë cilësuar të një rëndësie të veçantë

duke i pasur parasysh faktet se ato kanë aritur që me shpejtësi t'i tejkalojnë

vështerësitë që janë paraqitur me herët nga ky lëm

• Progresi të cilin do ta fitoj arbitrazhi posaqërisht sipas dispozitave të Konventës për

pranimin e ekzkeutimin e vendimeve të arbitrazhit ndërkombëtar të vitit 1958 (e

njohur si Konventa e New Yorku – t) patën ndikim zbehjen dhe uljën e rëndësisë së

Protokolit të Gjenevës dhe Konventës së Gjenevës. Këto ky dokumente nuk vlejnë

më ne mes të shteteve të cilat e kanë pranuar dhe Konventën e New York – ut

• Konventat e sipërpërmendura zbatohen vetëm për ato vendet të cilat nuk janë

nënshkruese të Konventës së New York – ut si dhe në marrëdhëniet në mes të

vendeve të cilat nuk janë nënshkruse të Konventës së New Yorkut dhe atyre të cilat e

kanë ratifikuar këtë Konventë.



• Konventa e New York – ut deri me tani paraqet instrumet universal juridik –

konventë të veçantë ndërkombëtar nga sfera arbitrazhit të tregitisë

ndërkombëtare.

• Kjo konventë të cilën deri me sot e kanë pranura rreth 160 shtete

• zbatohet dhe interpretohet nga ana e gjykatave të një numri të madh të shteteve

dhe njëkohësisht paraqet lëndë të veçantë për trajtim shkencor nga doktrina në tërë

botën

• Në kuadër të konventave të karakterit regjional të cilat e rregullojnë arbitrazhin e

tregtisë ndërkombëtare e rëndësishme është Konventa Evropiane për arbitrazhin

ndërkombëtar e nxjerrë me 21 prill 1961 në Gjenevë nga ana e Komisionit Ekonomik

të Kombeve të Bashkuara për Evropen.

• Këtë konventë deri me sot e kanë pranuar 26 shtete evropiane.

• Sipas qendirimit të përgjithsmë doktrinar, Konventa Evropiane paraqet një etap të

rëndësishme të evolucionit të së drejtës së arbitrazhit të tregtisë së jashtme.

• Në fund, kur është fjala për konteste nga sfera e investimeve, me rëndësis të

posaqme për zgjedhje të tyre në mes të shtetit dhe subjekteve të caktuara si dhe në

mes të vet shteteve është Konventa e Washingtonit datës 18 mars 1965 e pranuar

nga 130 shtete

Ligjet – model si rregulla të rëndësishme për harmonizimin e arbitrazhit të tregtisë

ndërkombëtare

• Njëri nga dokumentet më të rëndësishme për unifikimin dhe harminizimin e

rregullativës së arbitrazhit për tregti ndërkombëtare është Ligji – model i arbitrazhit

të tregtisë ndërkombëtare i cili është miratuar nga Komisioni i KB me 21 qershor

1985 për të drejtën tregtar ndërkombëtare (UNICITRAL)

• Qëllimi themelor i sjelljës së Ligjit – model është konstituar në përcaktimi i rregullave

të përgjithshme të cilat do t'i përcaktonin standardet moderne të një arbitrazhi për

tregti ndërkombëtare që do të pranoheshin nga sistemet juridike të shteteve

pavarësisht se çfarë sistemi ekonomik që kanë.

• Në këtë kuptim me Rezolutën e Organizatës së Kombeve të Bashkuara të datës 11

dhjetor 1985 shteteve u është " rekomanduar që të marrin në konsiderim Ligjin –

model kur të nxjerrin ose kryejë ndonjë revizion të legjislacionit të vet në mënyrë që

ai t'u përshtatet nevojave bashkëkohore për arbitrazhin e tregtisë ndërkombëtare"

• Edhe pse ndryshimet në mes të sistemeve juridike nacionale kanë sjellë komplikim

në unifikimin e rregullativës për arbitrazhin ndërkombëtar, roli i Ligjit – model sot

vlerësohet i kënaqëshëm.

• Shkakun e këtij suksesi pa asnjë dyshim duhet kërkuar në karakterin fleksibil të

harmonizimit që ky dokumet reflekton.



• Për ndryshim nga legjislacionet specifike dhe konventave ndërkombëtare të cilat nuk

pranojnë modifikimin e rregullave të veta, Ligji – model u propozon shteteve që

zgjedhjet e veta nga kjo lëmi t'i rishikojnë dhe t'i harmonizojnë në bazë të Ligjeve –

model.

• Në këtë mënyrë secili shtet është i lirë që për nevoja të procesit të integrimit të

hamonizojë legjislacionin nacional në bazë të Ligjeve – model që konsiderohet mjaft

fleksibile.

• Duke i pasura parasysh zgjedhjet që ofrojnë Ligjet – modele, disa nga shtetet kanë

vendosur që të hecin më tutje në drejtim të liberalizimit të rregullativës ligjore për

sferën e arbitrazhit të tregtisë ndërkombëtare.

• Ligjet – model janë pranuar nga numri më i madh i sistemeve juridike dhe sot mbi 20

shtete kanë nxjerrë ligjin mbi arbitrazhin të cilat, kush më pak e kush me shumë,

janë bazuar pikrësisht në këto modele.

• Duhet potencuar se këtyre ju kanë bashkuar tetë shtete te SHBA – ve dhe të gjitha

provincat në territorin e Kanadës.

Ligji nacional si burim juridik

• Burim i rëndësishëm dhe i veçantë juridik për funksionin dhe kompetencën e

arbitrazhit të tregëtisë ndërkombëtare është ligji nacional.

• Rëndësia e tij është rritur në njëzet vitet e fundit për shkak sigurisë, efikasitetit dhe

profesionalitetit që ka treguar në zgjedhjen e kontesteve eventuale që kanë dala nga

zhvillimi i operacioneve të tregtisë ndërkombëtare.

• Shkaqet për nxjerrjen e ligjieve të veçanta nacionale për arbitrazhin janë të

shumfishta.

• Në radhë të parë janë ato të cilat rrjedhin nga operacionet intensive të cilat janë

karakteristike për biznesin ndërkombëtare.

• Arbitrazhi është bërë mënyra me e zakonshme për zgjedhjen e kontestitit eventual

dhe edhe ato shtete të cilat kanë “papajtueshmëri” me konceptet dhe zgjedhjet e

saja çdo ditë janë duke ju nënshtruar një regjimi shumë më të rreptë dhe kërkesave

të tregtisë ndërkombëtare që të ndryshojnë qëndrimin në këtë fushë P.sh. Rasti i

Spanjes

Konstituimi i kompetencës së arbitrazhit – kontrata mbi arbitrazhin

• Juridiksionin ose kompetenca e arbitrazhit është e bazuar marrëveshje të palëve

kontraktues të cilat paraprakisht pajën pajtuar kontestin evetuar për zgjedhja t’ia

besojnë arbitrazhit.

• Andaj një kontratë e vlefshme për të siguruar kompetencë arbitrazhit është baza e

krijimit të juridiksionit dhe në të njëjtën kohë përjashtim (off) të një gjykata

kompetente shtetërore.



• Marrëveshja për arbitrazhin shfaqet në dy forma.

• E para ka të bejë me kontraktimin paraprak të kompetencës së saj dhe e

• Edyta kur palët në një kontest eventual pajtohen ose arrijnë kompromis që ta

çështjen ta dërgojnë në një gjykatë arbitrazhi

Njohjen dhe zbatimin e vendimeve të arbitrazhit

• Problemi i njohjes dhe zbatimit të vendimeve të arbitrazhit të pasqyrohet në faktin

se ato mund të drejtëpërdrejtë e detyrjnë organet shtetërore që t’i zbatojnë ato pa

përjashtim.

• Kjo nënkupton se nëse pala e humb kontestin dhe nuk pranon që vullnetarisht t’i

përmbush detyrimet nga ky vendim i arbitrazhit, të jetë e mundur që ai të zbatohet –

realizohet vetëm përmes gjykatave kombëtare.

• Baza e saj është autonomia e vullnetit të palëve dhe parimi i konsenualitetit për të ju

shmangur jurisdikdionit të gjykatave të rregullta nacionale dhe kontraktimi i

kompetencës së gjykatës së arbitrazhit.

• Në mënyrë që të shmangen situata të tilla dhe për të lehtësuar njohjen dhe zbatimin

e çmime të arbitrazhit, konventat ndërkombëtare (më e rëndësishme në këtë aspekt

është New York Konventa) dhe Ligji modeli në mënyrë uniforme për të përcaktuar

kushtet për njohjen dhe zbatimin e çmime arbitrazhit.

• Kushtin që vendimi i arbitrazhit, pa marrë parasysh në të cilën tokë e marra do të

njihet si e detyrueshme, dhe se një kërkesë me shkrim gjykatës kompetente për të

bërë me rreth i ngushtë pikërisht duke specifikuar arsyet për refuzimin e njohjes ose

ekzekutimit, këto dokumente japin efektive Çmimin si objektivi kryesor i çdo

arbitrazh të mosmarrëveshjes.

Llojet e Arbitrazhit

• Në praktikën e tashme të begatshme të gjykimit të arbitrazhit, paraqiten dy lloje

kryesore të arbitrazhit :

• Arbitrazhët ad hoc (A-të përkohshme) dhe

• Arbitrazhët institucionale, (gjykatat e zgjedhura të përhershme).

• A. ad hoc – është gjykatë e zgjedhur që themelohet në bazë të kontratës së palëve

me detyrë dhe qëllim që të gjykojë vetëm një kontest të caktuar, në mënyrë që të

pushojë se ekzistuari pas gjykimit të atij rasti.

• A. institucionale – është organizatë permanente, e themeluar me detyrë, që ta

ushtrojë funksionin e gjykatës së zgjedhur, nëse dhe atëherë kur palët në kontest I

drejtohen për këtë. Këto A. janë shërbime-servise joshtetërore, të gatshme për tu

ndihmuar subjekteve që kanë nevojë.



Përparësitë dhe mangësitë e Arbitrazhit

• Ja disa nga përparësitë e tyre:

• Ekzistimi (lidhja) e marrëveshjes së A-imit, si prerekvizitë e arbitrimit;

• Mundësia e zgjedhjes së arbitrave (gjyqtarëve) nga palët sipas dëshirës së tyre

• Profesionalizmi (ekspertiza) e lartë e arbitrave;

• Kredibiliteti dhe autoriteti I tyre I pakontestueshëm;

• Neutraliteti I arbitrave;

• Efikasiteti (shpejtësia e procedimit) dhe efektiviteti I gjykimit (procedurës së A.);

• Fleksibiliteti I A.

• Kushtueshmeria (kostoja) e gjykimit;

• Procedurat dhe vendimet e A. Janë kryesisht jo publike (konfidenciale) që është

relevante për bizneset;

Disa nga mangësitë e Arbitrazhit janë:

• Mungojnë mundësitë dhe instrumentet ankimore ;

• Përgjithësisht arbitrat janë të pafuqishëm që të ndërmarrin masa ndaj palëve;

• Vërtetimi (zbardhja) e gjendjes faktike të A. është më shumë e limituar, se sa në

gjykatat e rregullta shtetërore;

• Vendimet e A nuk janë të ekzekutueshme aty për aty ose ekzekutohen me më shumë

vështirësi etj.

Education

E Drejta Biznesore Ndërkombëtare - Dr. Armand Krasniqi (Sllajdet e ligjëratave)