Embed Size (px)
DESCRIPTION
biy daalt
Citation preview
îðøèë
Àëèâàà íîìûí ñàíãèéí ¿éë÷èëãýýíèé íýãýí òóëãóóð íü ëàâëàãàà íîì ç¿éí àëáà áàéäàã.
Ëàâëàãàà íîì ç¿éí àëáàíû àæëûí ãîë òóëãóóð íü Êàòàëîãè Êàòàëîãèéí êàðò õýð
çýðýã áîëîâñðîíãóé áîëñíîîñ øàëòãààëäàã íü õóóëü. Ëàâëàãàà íîì ç¿éí àëáàíû
ìýäýýëëèéí ýõ ñóðâàëæ íü íîì ç¿éí á¿òýýë¿¿ä ò¿¿íèé àíõäàã÷ áîëñîí Êàòàëîãè þì. Ýìõ
çàìáàðààã¿é ãóðâàí ñàÿ íîìîí äîòðîîñ ãóðâàí íîì îë ãýâýë ÿìàð÷ õ¿í òîëãîé ñýãñðýí
á¿òýõã¿é ç¿éë ãýæ áîäíî ýíý ÷ áîäèò þì. Ãýâ÷ íîìûí ñàí÷ õ¿í áîë ò¿¿íèéã áîãèíîõîí
õóãàöààíä îëîîä ºãíº
Ìîíãîë óëñûí ¯íäýñíèé òºâ íîìûí ñàíä îäîî ¿åä äºðâºí ñàÿ ãàðóé íîì õàäãàëàãäàæ áàéãàà
ó÷èð òýð äîòðîîñ õýðýãòýé íîìîî îëæ óíøèõàä ìàø õýö¿¿ ýðýë õàéãóóë áîëîõ íü
îéëãîìæòîé Õàðèí íîìûí ñàí÷ õ¿íèé äàâóó òàë áîë ÿìàð ÷ õîâîð õè÷íýýí ÷ ýðòíèé íîì áàéñàí
ÿëãàëã¿é íîìûíõîî ñàíãèéí õºìðºã äîòîðõ õýäýí ò¿ìýí íîìûí äîòðîîñ òºâºãã¿é îëîõ
õýðýãë¿¿ðèéã ýçýìøèæ áàéäàã.
Òýð õýðýãë¿¿ð íü áàðàã ë èä øèäòýé ìýò ñàíàãäàõ ìºðò뺺 ìýðãýæëèéí í¿äýýð
õàðâàë ìàø ýíãèéí ç¿éë áèëýý Íîìûíõîî ýçýí áîëæ íýã ç¿ñýýð íü íýãá¿ð÷ëýí ìýäýæ
áàéõàä íîìûí ñàí÷äàä òóñàëäàã çîíõèëîã÷ øèäèéã ¿ç¿¿ëýã÷ íü íîì ç¿éí á¿ðòãýë íîìûí
ñàíãèéí ëàâëàãàà íîì ç¿é á¿ðòãýë êàòàëîãèéí êàðò õýìýýõ ìýäýýëëèéí ëàâëàãààíû
òºðºë ç¿éë¿¿ä þì. Êàòàëîãèéí ñàí íü ¿ñýã äàðààëëûí òºðºë àíãèéí ãýñýí õî¸ð òîì
á¿ëýãò õóâààãäñàí áàéäàã òóë ýíýõ¿¿ íàíäèí ò¿ëõ¿¿ðýýð ë ñàí õºìðºãºº íýýæ
õýðýãöýýò íîìûã äîð íü îëäîã. Íîìûí ñàíãèéí êàòàëîã íü õàìãèéí èõ õóðäàöòàé õºãæèæ
áàéãàà íîìûí ñàíãèéí ñàëáàð þì. Íîìûí ñàíãèéí êîìïüþòåðæ¿¿ëýëò þóíû ºìíº íîì àíãèëàõ,
êàòàëîãæóóëàõ ñàëáàðûã àâ÷ ¿çüå.Íîìûí ñàíãèéí àãóóëãûã óíøèã÷äàä íýýí
õàðóóëàõ ôîíäûí ýðãýëò àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõàä àíãèëàë êàòàëîãèéí çîõèîí
áàéãóóëàëò ÷óõàë ¿¿ðýãòýé.
Õ¿í òºðºëõòºí íîì òîäîðõîéëîõ 5000 æèëèéí òóðøëàãûã õóðèìòëóóëñàí ãýæ õýëæ áîëíî
Õàìãèéí ýðòíèé ìàíàé ýðèí õ¿ðñýí êàòàëîãè íü Ìݪ 2000 îíä (Ñàìáàð äýýð) áè÷èãäñýí íîìûí
æàãñààëò þì. 18ð çóóíû ñ¿¿ë÷ýýð íîìûí ñàíãèéí àæëûí ò¿¿õýíä àãóó òîì ¿éë ÿâäàë
áîëñîí ýíý íü Ôðàíöûí õºðºíãºòíèé õóâüñãàëòàé õîëáîîòîé áàéñàí áºãººä ò¿¿õýíä àíõ
óäààãàà íîìûí áàÿëàã óëñ ¿äýñíèé ìýäýëä î÷ñîí þì. Èíãýñíýýð óëñûí íîìûã ýìõ æóðàìä
îðóóëàõ çîðèëãîîð íîìûí íýãäñýí ¿ñýã äàðààëëûí êàòàëîã çîõèîí áàéãóóëàõ áîëñîí. Ýíý
êàòàëîãèéí íýãäñýí íýã ä¿ðýì æóðìààð çîõèîí áàéãóóëàõ çîðèëãîîð 1791 îíä
êàòàëîãèéí çîõèîí áàéãóóëàõ àíõíû çààâðûã áîëîâñðóóëæ òàðààñàí áàéíà
àãóóëãà
Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé íîìûí ñàí àíõ ñóäàð áè÷ãèéí õ¿ðýýëýíãèéí íîìûí ñàí õýëáýðýýð
áàéãóóëàãäñàí õîðèîä îíû ¿åä öóãëóóëñàí íîìûíõîî ñàí õºìðºãò êàòàëîãèéí ëàâëàõ áóé
áîëãîõ òàëààð ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èí äóòìàã áàéñíààñ ãàäíà íîìûí ñàí õºìðºã ÷ òèéì
÷ èõ áàÿëàã áàéñàíã¿é óëìààñ òºäèé ë íàðèéâ÷èëñàí êàòàëîãèòàé áîëæ
÷àäààã¿é çºâõºí íýð òºðëèéí äàíñ á¿ðòãýë õºòëºõ õýìæýýíä áàéëàà
1940 îí õ¿ðòýë çºâõºí íýð òºðëèéí á¿ðòãýë õºòºëæ áàéñàí áºãººä 1941 îíîîñ Óëñûí
íèéòèéí íîìûí ñàíä Ìîíãîë íîìûí òºðºë àíãèéí êàòàëîãèéã áóé áîëãîõ àæèë ýõýëñýí áàéíà
Ãýâ÷ äýëõèéã õàìàðñàí äàéí ýõýëñíèé áàëãààð êàòàëîãæóóëàõ óäààøèðñàí þì
Õàðèí äýëõèéí äàéí äóóññàíààñ õîéø êàòàëîãæóóëàõ àæëàà Óëñûí íèéòèéí íîìûí ñàí
èäýâòýé ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéæ ýõýëñýí áàéíà. Êàòàëîãè ãýäýã áîë ãåðåã ãàðàëòàé
áîëîâ÷ ñî¸ëò äýëõèé äàõèíä ºðãºí ò¿ãýí äýëãýð÷ íèéòèéí õýðýãëýýíä îðñîí ¿ã þì.
Êàòàëîãè áîë ìýäýýëýë ýðèí õàéæ ÿâàà õ¿ì¿¿ñò ìýðãýæëèéí ìýäýýëýë òîâ÷ òîäîðõîé
ºã÷ ÷àäàõ ýíãèéí ìýäýýëýë ìºí. Ìàíàé óëñûí íîìûí ñàí÷èä þóíû óðüä õîéä õºðø Ǻâëºëò
õîëáîîò óëñûí íîìûí ñàíãèéí òóðøëàãûã øóóä øèëæ¿¿ëýí àâàõààð øèéäñýí
áàéíà.Ò¿¿íýýñ ººð õóâèëáàð àâàõ ÷ øààðäëàãã¿é áàéâ. Éèíõ¿¿ Ǻâëºëò õîëáîîò
ñëðûì ìîíûì ðàìãññäàä ºðãºì ìýâòýððýì „‟àðàâòûì àìãèëàë‟‟ ãýäãèéã øññä õññëàì
àâñàí þì.
Àðàâòûí àíãèëàë ãýäýã áîë íîì õýâëýëèéã Àìåðèêûí íîìûí ñàí÷ Æîí Ìåëâèëë Äüþèãèéí
/1859-1952/1876 îíä áîëîâñðóóëñàí àíãèëàë äýýð òóëãóóðëàí äýëãýð÷ îëîí óëñûí
÷àíàðòàé àðãà÷ëàë áîëñîí ó÷èð ÿã Ǻâëºëò óëñûí çàðèì ãýæ ¿çýõ ÷ ºðººñãºë
áîëíî.Á¿õ øèíæëýõ óõààíûã 10 ãîë àíãè áîëãîí õóâààæ àíãè á¿ðèéã àðààá òîîãîîð
òýìäýãëýõäýý åðºíõèé àíãèéã òýãýýñ /0/ ýõëýí öààø íü íýãä ã¿í óõààí, õî¸ðò øàøèí,
ãóðàâò íèéãìèéí øèíæëýõ óõààí, äºðºâò õýë øèíæëýë, òàâä òóëãóóð øèíæëýõ
óõààí, çóðãààä õàâñàðãà øèíæëýõ óõààí,äîëîîä óðëàã ñïîðò, íàéìä óðàí çîõèîë óòãà
çîõèîë ñóäëàë, åñºä ò¿¿õ ãàçàðç¿é íàìòàð ãýæ Äüþè õóâààí òîãòîîãîîä àíãèëàë
á¿ðèéã äîòîð íü 10 õýñýãò õóâààæ äýä ñàëáàð àíãèóäûã áóé áîëãîæýý.
1895 îíä îëîí óëñûí íîì ç¿éí èíñòèòóä Äüþèãèéí àíãèëàëûã îëîí óëñûí íîìûí ñàíãèéí øèíý
àíãèëàëûí ¿íäýñ áîëãîí õýðýãëýõýýð çºâëºìæ ãàðãàñíààñ õîéø ºðíºäèéí íîìûí ñàíãóóä
ýíýõ¿¿ àðàâòûí àíãèëàëûã íîìûí ñàíãóóääàà íýâòð¿¿ëæýý.Îðîñ óëñ ÷ àðàâòûí
àíãèëàëûã õýðýãëýæ áàéñàí áîëîâ÷ Îêòÿáðûí õóâüñãàëûí äàðààãààð íèéãýì óëñ
òºðèéí áàéäàëä èõýýõýí ººð÷ëºëò ãàð÷ óëñ òºð îëîí íèéòèéí øèíæòýé øèíý øèíý
áàéãóóëëàãóóä ¿¿ñýí áóé áîëæ øèíæëýõ óõààíä ÷ øèíý íýýëò ¿¿ñýâ.Îëîí óëñûí
õýìæýýíä êîììóíèñò, ñîöèàëèñò ÷èã õàíäëàãàòàé íàìóóä îëøèð÷ òýäíèé ¿çýë
áàðèìòëàë ÷ ººð ººð õàíäëàãààð äýëãýð÷ ýõýëñýí áàéíà.Òýð÷ëýí
„‟Ìîïð‟‟,Ìþä‟‟,‟‟Êðàðìûé‟‟,‟‟Êðåðò‟‟ çýðýã ¿éëâýð†èì çàëññ†ññä ýìýðýìã¿é
áàéãóóëëàãóóä äýëõèéí õýìæýýíä àæèëëàõ áîëæ äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíààñ
õîéø ýíõ òàéâíû õºäºë㺺í õ¿÷èðõýãæèæ äýëõèéí ýíõ òàéâíû çºâëºë, íàéðàìäàë
õàìòûí àæèëëàãààíû ¿¿ñýë ñàíàà÷ëàãûí áàéãóóëëàãóóä áóé áîëñîí íü àãóóëëàãûí
õóâüä ÷ ñýäâèéí õóâüä ÷ çóóí æèëèéí òýðòýýõ Äüþèãèéí àðàâòûí àíãèëàëä
áàãòàõã¿é øèíæòýé áîëñîí áàéíà.Ãýâ÷ äýëõèéí äàéíû äàðààõ ¿å õ¿ðòýë àðàâòûí
àíãèëàë çîíõèëñîîð áàéëàà.
Õàðèí 50 ààä îíîîñ óóë àíãèëàëûã çºâëºëòèéí íýðò íîìûí ñàí÷ Ëåâ Íàóìîâè÷ Òðîïîâèñêèéí
1885-1844 áîëîâñðóóëñàí øèíý ìàÿãèéí àðàâòûí àíãèëàëààð íîìûí ñàíãóóäûí êàòàëîãèéí
àëáûã ýðõëýí ÿâóóëàõ áîëñîí þì. Ëåâ Òðîïîâèñêèéí áîëîâñðóóëñàí àíãèëàëûã
/Òðîïîâèðêèéì òàáëèô/ ãýäýã áºãººä „‟Ìàðêðèçí-Ëåíèìèçí‟‟ ãýðýì øèìý àìãèëàë ìýíæ
ò¿¿íä Ìàðêñ, Ýíãëåëüñ, Ëåíèíèé á¿õ çîõèîë, ÇÕÓÊÍ,êîììóíèñò àæèë÷íû íàìóóä , ÁÕËÊÇÝ,
ϸîíåðèéí áàéãóóëëàãûí òóõàé íîìóóä áàéðëóóëõààð çààñàí.
Íèéãýì óëñ òºð óõààíû àíãèéã øèíý îéëãîëòóóäààð áàÿæóóëæ ñîöèàëèñò óðàëäààí,
õàìòðàë ñàíãèéí àæ àõóé çýðýã ñýäâ¿¿äýýð ºðãºòãºñºí áàéíà. Áàñ àíãèóäûã òîî áà
¿ñãèéí àíãèóäààð òýìäýãëýæ àíãèéí òàéëáàðóóäûã øèíæëýõ óõààíû íýð òîìú¸îíä
îðóóëæýý.Óëìààð 1959-1972 îí õ¿ðòýë íîìûí ñàíãèéí àíãèëàëûí íèéòèéí íîìûí ñàíä ìºðäºõ
çàð÷ìûã òîäîðõîéëñîí íîì ç¿é÷ Àìáàðöóìÿíû ýðõëýí õýâë¿¿ëæ ãàðãàñàí àíãèëàëûã
Ǻâëºëòèéí îëîí ¿íäýñòíèé íîìûí ñàíãóóäàä ò¿ãýýìýë õýðýãëýõ áîëæýý. Ìîíãîë óëñûí Òºâ
ìîíûì ðàìãèéì àæèëòàì Âåðà Õñðëàò 1959 îìä “Õýâëýíýë çîõèîëä êàòàëîãè ¿éëäýõ
òî↠çààâàð” ãýäýã àðãà ç¿éì òîâõèíîëûã îðîñîîð áè÷èæ íîìûí ñàí÷ Ä Ñóðìààæàâ
îð†ññëàì ìîíûì ðàìãèéì äýýä íýðãýæèëòýì à Ðåì†èìðàíáññ ìàéðññëàì “Íîíûì ðàì†äàä
çîðèñëàâ” õýíýýõ çààëòòàéãààð 600 øèðõýã õýâë¿¿ëýì ãàðãàðàì þí.Ýìý ìü íàìàéäàà
íîìûã êàòàëîãèæóóëàõ àíõíû ãàðûí àâëàãà àëáàí ¸ñíû /ÁÍÌÀÓûí ØÓÀ Äýýä áîëîâñðîëûí
õ¿ðýýëýíãèéí õàðúÿà È Â.Ñòàëèíû íýðýìæèò óëñûí íèéòèéí íîìûí ñàí ãýñýí òèòýì
ãàð÷èãòàéãààð ãàðñàí/ áàðèìò áè÷ãèéí íýã áàéâ. Òýð ¿åä óëñûí íèéòèéí íîìû
ñàíãààñ ãàäíà íèéñëýë áîëîí àéìãóóäàä ìºí çàðèì ñóðãóóëèóäàä òºðºëæñºí íîìûí
ñàíãóóä ºðãºíººð áàéãóóëàãäàæ áàéñàí öàã ¿å áèëýý.Óóë àðãà÷ëàëûã Âåðà
Õóðëàò õýâëýëä áýëòãýõäýý “Áàãàõàì ìîíûì ðàìãññäàä êàòàëîãè ¿éëäýõýä
õýâëýëèéì çîõéîëññäûã òîäîðõîéëîõ ìýãäðýì ä¿ðýí áà áèáëèîãðàóèéì á¿ãä õýëõýýð”
Ìîñêâà Àðäûí ãýãýýðëèéí ÿàìíû õýâëýë 1953 îí ãýñýí íîìûã ¿íäýñ áîëãîâ ãýæ óóë
òîâõèìîëûã ºìíºõ ºã¿¿ëýëä áè÷ñýí íü ìºíõ¿¿ àðãà÷ëàëûí ãàðàë ¿¿ñýë ÷èã áàðèìæààã
çààæ áàéãàà áàðèìò þì.
ªºðºº õýëáýë Ǻâëºëò õîëáîîò óëñûí íèéòèéí íîìûí ñàíãóóäàä àëáàí ¸ñîîð õýðýãëýãäýæ
áàéñàí íîì ç¿éí àíãèëàëûã àâ÷ õýðýãëýñíèé áàðèìò áîëíî.
1954 îíû íàìàð Ǻâëºëòºä íîìûí ñàíãèéí äýýä ñóðãóóëü òºãññºí àíõíû ìýðãýæèëòýí Ã
Ðåí÷èíñàìáóó óëñûí íèéòèéí íîìûí ñàíä àõëàõ íîìûí ñàí÷ààð òîìèëîãäîîä äºðâºí ñàðûí
äàðààãààð Óëñûí íîìûí ñàíãèéí äàðãààð òàâèãäàõ ¿åä 1953 îíä ñóðãóóëü òºãñºõ
æèëä íü Ǻâëºëòºä õýâëýãäñýí íîìûí ñàíãóóäàä êàòàëîãè ¿éëäýõýä õýâëýìýë
çîõèîëóóäûã òîäîðõîèëîõ íýãäñýí ä¿ðýì, áèáëèîãðàôèéí á¿ãä õýëõýýñ ò¿¿íä øóóä
áàðèìòëàõ ãàðûí àâëàãà óäèðäàìæ áîëîõ íü çàéëøã¿é õýðýã áèëýý. Ìîíãîë óëñûí
íèéòèéí òºâ íîìûí ñàí ìºí îðîí íóòãèéí òºðºëæñºí íîìûí ñàíãóóä èéíõ¿¿ òàâèàä îíû /1959/
ñ¿¿ë÷ýýñ Ǻâëºëòèéí íîìûí ñàíãèéí àðãà áàðèë òóðøëàãààð íîì õýâëýëèéã
êàòàëîãèæóóëàõ àæèë èäýâõòýé ºðí¿¿ëñýí áàéíà. Óëìààð íèéãýì,ñî¸ë øèíæëýõ
óõààíû õºãæèë ò¿ðãýñ÷ 1961 îíä Ìîíãîë óëñ íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í
áîëæ, óëñ îðíûã õºãæ¿¿ëýõ øèíý ïðîãðàìì áîëîâñîð÷ øèíý ¿íäñýí õóóëü áàòëàãäñàí
íºõöºëä óëñûí Óëñûí òºâ íîìûí ñàí ÷ àðãà áàðèë ¿éë àæèëëàãààãàà áîëîâñðîíãóé
áîëãîõ òàëààð ðàìàà òàâüæ 1962 îìä “Òðîïîâðêèéì òàáëèôàä” òñëãññðëàðàì àíõíû
àíãèëàë øèíý÷ëýãäýí õýâëýãäñýí áàéíà. Àðâàí æèëèéí òóðø ò¿¿íèéã ìºðäñºíèé
äàðààãààð 1972 îíä øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí îð÷èí ¿åèéí õºãæëèéí ò¿âøèíä
çîõèöóóëàí çàðèì íýãýí õóó÷èð÷ õîöðîãäñîí ñàëáàð õóâààðèóäûã ººð÷ëºí øèíýæèëæ
íîìûí ñàíãèéí øèíý àíãèëàëûã Óëñûí òºâ íîìûí ñàíãààñ òóñãàéëàí õýâë¿¿ëýí ãàðãàñàí
þì.Ò¿¿íèéã íîìûí ñàíãóóä óäèðäàìæ áîëãîí ìºðäºæ áàéãàà áèëýý. Õàðèí 1979 îíä íîìûí
ðàì† Ñ Öýôýãíàà “ Íîíûì ðàìãèéì êàòàëîãèéì çîõèîì áàéãññëàëò” /ÓÁ.1979/ ãýäýã ìîíûã
2000 õóâèàð íîìûí ñàí÷ Ñ Ëóâñàííÿìûí ðåäàêòîðëîñíààð õýâë¿¿ëñýí íü íîìûí ñàí÷äàä ÷óõàë
ãàðûí àâëàãà Ìîíãîëûí íîìûí ñàíãóóäûí êàòàëîãèæóóëàëò íýãäñýí óäèðäàìæ áîëñîí
áàéíà
Îíîë. Íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéí õýëáýð
Êàòàëîã ãýäýã ìü “Catalogos” æàãðààëò ãýðýì ãðåê ¿ãìýýð ãàðàëòàé. Íîíûì ðàìãèéì
êàòàëîãèéí õýëáýð íü íîìûí æàãñààëòààñ ýõëýýä êîìïúþòåðèéí êàòàëîãè õ¿ðòýë
õºãæëèéí îëîí çóóíû çàìûí òóóëàí èðñàí áèëýý. Íîìûí ñàíãèéí ò¿¿õýí õºãæëèéí îëîí çóóí
æèëèéí òóðø êàòàëîãèéí çîõèìòîé õýëáýðèéã îëîõ àñóóäàë íîìûí ñàí÷äûí àíõààðëûã
òºâä ÿâñààð èðæýý. Êàòàëîãèéí àíõíû õýëáýð íü äýâòýð, æàãñààëò þì.Îð÷èí ¿åä
êàòàëîãèéí õýëáýðèéí ¿íäñýí 4 òºðºë áàéäàã. ¯¿íä;
-Êàðòûí
-Íîì õýëáýðèéí
-Ìèêðî òýýã÷ äýýð
-Ìàøèíààð óíøèõ õýëáýðèéí
Îëîí çóóí æèëèéí òóðø êàðòûí õýëáýð íü íîìûí ñàíãèéí õýðýãöýýã õàíãàæ èðñýí áàéíà.
Ýíý õýëáýð íü êàòàëîãèéí á¿òöèéã ýâäýëã¿éãýýð øèíý áè÷ëýãèéã êàòàëîãò
òóñãàõ áîëîëöîî îëãîäãîîðîî îíöëîãòîé.
1876 îíä Ì.Äüþè êàòàëîãèéí êàðòûí õýìæýýã (125x75mm) òîãòîîñîí áàéíà. Ýíý êàðòûã
äýëõèé äàõèíàà ñòàíäàðòûí êàðò ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéíà. Êàðòûí êàòàëîãò
ç¿ã ÷èãýý îëîõîä ÿëãàã÷óóä òóñàëäàã. 3 òºðëèéí (ãîëûí, ç¿¿í, áàðóóí òàëûí) ÿëãàã÷
áàéäàã.
Íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãè íü íîì õýëáýðòýé áàéæ áîëíî. Èéì êàòàëîãèéã õýâëýëèéí àðãààð
¿ñýã ºðæ õèéõýýñ ãàäíà ýëåêòðîí òîîöîîëîõ ìàøèíèé òóñëàìæòàéãààð áýëòãýäýã
áàéíà. Íîì õýëáýðèéí êàòàëîãèéí äàâóó òàë íü ãýâýë îëøðóóëæ òàðààõ çààâàë íîìûí
ñàíä ãýõã¿éãýýð òàíèëöàõ áîëîëöîî îëãîäîãò îðøèíî.( Äýëõèéí òîìîîõîí íîìûí ñàíãèéí
êàòàëîãèéã íîì õýëáýðýýð õýâëýæ ãàðãàñàí áàéäàã) 1976 îíä ÀÍÓ-ûí Êîíãðåññèéí íîìûí
ñàíãèéí êàòàëîã 167 áîòèîð ãàðñàí áàéíà. Áðèòàíû íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéã 263 áîòèîð
1959-1966 îíóóäàä ãàðãàæýý.
Ìèêðîòýýã÷ äýýð íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéã ìèêðîôèëüì ìèêðîôèø õýëáýðýýð õèéäýã.
Ñòàíäàðòûí ìèêðîôèø íü 1500 êàðòûí ä¿ðñèéã àãóóëæ áîëíî
Ìèêðîòýýã÷ äýýðõ êàòàëîãèéã àøèãëàõàä òóñãàé òåõíèê õýðýãñýë õýðýãòýé áîëíî.
Õàìãèéí èðýýä¿éòýý íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéí õýëáýð áîë ìàøèíààð óíøèõ õýëáýð þì.
1961 îíä ÀÍÓ ä àíõ óäàà êàòàëîãèéí êàðòûí àâòîìàò÷èëñàí òóñëàìæòàéãààð
õèéæýý. 1970 îíä ÀÍÓä àíõíû ýëåêðîí êàòàëîãè áèé áîëæýý. 2001 îíä Îãàéî ìóæèä
áàéäàã àâòîìàò÷èëñàí íîìûí ñàíãèéí òºâä (OCLC-Online Computer Library center) îëîí
çóóí íîìûí ñàíãèéí õàìòûí õ¿÷ýýð áàéãóóëñàí íýãäñýí êàòàëîãè (OLUC-Online Union
Catalog) 30 æèëèéí îéãîî òýìäýãëýñýí þì.
Ýíý êàòàëîãò 44 ñàÿ áè÷ëýã îðñîí áàéíà. Ìàøèíààð óíøèõ êàòàëîãèéí ìýäýýëýë òýýã÷ íü
ñîðîíçîí òóóç ñîðîíçîí äèñê êàìïàêò äèñêí¿¿ä áàéæ áîëíî. Ìàøèíààð óõøèõ êàòàëîãò
áàéãàà ìýäýýëëèéã äèñïëýé äýýð ãàðãàõ õýâëýæ ãàðãàõ çàìààð àøèãëàæ áîëíî.
Ìàøèíààð óíøèõ êàòàëîãèéí íýã õóâèëáàð íü ýëåêòðîí êàòàëîãè þì.Íîìèéí ñàíãèéí
êàòàëîãèéí îëîí õýëáýð¿¿ä õîîðîíäîî õîëáîîòîé áèå áèåíýý íºõºæ áàéõ ¸ñòîé ãýäãèéã îëîí
çóóí æèëèéí òóðøëàãà õàðóóëæ áàéíà.
Êàòàëîã êàðòûí ñàíãèéí çîõèîí áàéãóóëàëò
Íîìûí ñàíãèéí ëàâëàãàà-íîìç¿éí àïïàðàòûí ÷óõàë ñàëøã¿é õýñýã áîëîõ êàòàëîã êàðòûí
ñàíãèéí ñèñòåì íü ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áèëýý. Íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãè íü òýðõ¿¿ íîìûí ñàíä
áàéãàà á¿õ íîìûí æàãñààëò áºãººä óíøèã÷äàä íîìûí ñàíãèéí íîì õýâëýëèéã ìýäýýëýõ
á¿ðòãýë þì.
Êàòàëîãè çîõèîí áàéãóóëàõàä íîì íýã á¿ðèéí òóõàé ìýäýýã êàòàëîãèéí êàðòàíä
òîäîðõîéëîí áè÷äýã. Èíãýæ òîäîðõîéëñîí íîìûí øèíæ ÷àíàðààð íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéí íýð
òºðºë òîãòîîäîã
Òºðºë àíãè ¿ñýã äàðààëëûí êàòàëîã:
Áîë ÿìàð÷ òºðëèéí íîìûí ñàíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Ýäãýýðýýñ ãàäíà
ç¿é÷èëñýí àëáàí õýðýãöýýíèé, òîãòìîë õýâëýëèéí, íýãäñýí çýðýã êàòàëîãèéí îëîí
òºðë¿¿ä áàéäàã
Òºðºë àíãè áîëîí ¿ñýã äàðààëëûí êàòàëîãèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûã àâ÷ ¿çüå:
1.Òºðºë àíãèéí êàòàëîãè íü øèíæëýõ óõààíû àíãé ñàëáàðààð çîõèîí
áàéãóóëàãäàíà.Òºðºë àíãèéí êàòàëîãè íü óíøèã÷äûí ÿìàð ìýäëýãèéí ñàëáàðûí íîìóóä
íîìûí ñàíä áàéíà âý ãýäýã àñóóëòûã áèåë¿¿ëýõ áà ýíýõ¿¿ êàòàëîãò íîìûí á¿õ êàðòûã
ìýäëýãèéí ñàëáàðààð áàðëóóëíà.
Òºðºë àíãèéí êàòàëîãèéí õóâèàðóóäûã òîãòîîõ àæèë íü àíãèëàõ àæèëòàé øóóä
õîëáîîòîé.Íîìîíä áè÷ñýí êàðòûã çààëòûí äàãóó áàéðëóóëæ àíãé ñàëáàð á¿ëýã
õýñãèéã äýñ äàðààòàéãààð áàéðëóóëíà
Òºðºë àíãèéí êàòàëîãèéí ÿëãàã÷óóäûã õèéõèéí ºìíº íîìûí õóâèàðóóä íü áèå áèåäýý
õýðõýí çàõèðàãäàæ, àíãé ñàëáàðóóä íü õîîðîíäîî ÿìàð õîëáîîòîéã ìýäýõ õýðýãòýé.
Õàðüöàíãóéãààð àíãèëàëûí á¿õ ¿íäñýí àíãèóäûã 1ð øàòíû àíãèóä ãýæ õóâààæ
¿çäýã. /1.2.3.4.5.6.7.8.9-ãýñýí ¿íäñýí àíãèóä/
1ð øàòíû õóâààðüò øóóä õàìààðàãäàõ ñàëáàðóóä íü 2ð øàòíû õóâèàðóóä íü áîëîõ
æèøýýòýéãýýð äàðààãèéí õóâèàðóóäààð çîõèîí áàéãóóëàãäàíà.Õóâèàðóóäûí
øàòûã çààëòàíä îðñîí òîîãîîð íü áèø õóâààðèéí äîòîðõ àãóóëãààð íü òîãòîîíî.Æèøýý íü:
“6/8-ìèéãíèéì øèìæëýõ ñõààì” ãýðýì 1ð øàòìû õñâààðü ; “65-ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ
ñõààì” ãýðýì ðàëáàð ìü 2ð øàòìû õñâààðü; õàðèì “65.01-óëñ òºð ýäèéí çàñãèéí
øèìæëýõ ñõààì”-ãýðýì õñâààðü ìü”65” ãýðýì àìãèä øññä çàõèðàãäàõ òñë 3ð øàòìû
õóâààðü áîëíî.Æèøýý õàðóóëúÿ:
1ð øàò 2ð øàò 3ð øàò 4ð øàò 5ð øàò 6ð øàò 7ð øàò
6/8 67 67.6 67.99(2) 67.99(2)-3 67.99(2)06 7.99(2)061.2
Èíãýæ õóâèàðóóäûí øàòûã òîãòîîõ ÿâäàë íü ÿëãàã÷èéã õýëáýðò íºëººòýé.Êàòàëîãèéí
ÿëãàã÷ äýýð çààëò õóâààðèéí íýðèéã áè÷íý. Õýðýâ õóâààðèéí íýð íü 1 øóãàì äýýð
áàãòàõã¿é áîë çààëòûí äîð çàé ¿ëäýýæ äîîðõè øóãàìàí äýýð ¿ðãýëæë¿¿ëíý.
66.4- îëîí óëñûí õàðèëöàà
Ãàäààä áîäëîãî
ßëãàã÷èéí ç¿¿í òàëä òóõàéí àíãè ñàëáàðûí ãîë õóâààðèóäûí çààëò,íýðèéã áè÷íý.
Ýíý íü ÿëãàã÷èéí ºðãºíèé ãóðàâíû õî¸ð õóâü áîëîõ õýñýãò áè÷èãäýíý.Òýãýõýýð 1ð
øàòíû ÿëãàã÷ äýýð 2ð øàòíû õóâààðèóä ;2ð øàòíû ÿëãàã÷ äýýð 3ð øàòíû õóâààðü
áè÷èãäýõ æèøýýòýé. Ãîë õóâààðèóäûã áè÷èõýä íýã ÿëãàã÷ äýýð áàãòàõã¿é
áàéâàë äàðààãèéí ÿëãàã÷ äýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýõäýý ÿëãàã÷èéí äîãîëûã àâíà.
2-áàéãàëèéí øèíæëýõ óõààí
¯íäñýí õóâààðüëàë
22 ôèçèê ìàòåìàòèêèéí ø/ó
24 õèìèéí ø/ó
26 ãàçðûí ø/ó
28 áèîëîãèéí ø/ó
ÿëãàã÷èéí áàðóóí õýñýãò íü ãîë õóâààðèóäûí ñýäýâ íü ººð ÿìàð àíãèä òóñãàãäàõûã
çààñàí òóñãàé çààëòóóä áè÷èãäýíý
22.2 ìåõàíèê Ñàíñðûí ìåõàíèêûã 22.6ä ¿ç
2 ¯ñýã äàðààëëûí êàòàëîãò á¿õ êàðòóóäûã òîäîðõîéëîëòûí ýõíèé õýñãèéí öàãààí
òîëãîéí ¿ñãèéí äàðààëëûí äàãóó áàéðëóóëäàã. Néìýýñ êàòàëîãè íü:
1/. Óíøèã÷èéí õ¿ññýí íîì áàéãàà ýñýõ
2/.ÿìàð çîõèîã÷èéí ÿìàð ÿìàð íîì òóõàéí íîìûí ñàíä áàéíà âý? Ãýäýãò õàðèó ºãíº
Ǻâõºí ¿ñýã äàðààëëûí êàòàëîãò ë àãóóëãààñ õàìààðàõã¿éãýýð íýã çîõèîã÷èéí
á¿õ çîõèîëóóäûí òîäîðõîéëîëò íýã äîð áàéðëàãääàã ¯ñýã äàðààëëûí êàòàëîãè íü íîìûã
2,3ð çîõèîã÷îîð íü îëîõîä òóñàëäàã îíöëîãòîé. Êàòàëîãèéí êàðòàí äýýð êàðòíû àð òàëä
õèéñýí òýìäýãëýë¿¿ä òóõàéëáàë : íîì íü íîìûí ñàíãèéí àëü òàñàã, õýëòýñä áàéãàà
õàÿã, á¿ðýí çààëò ãýõ çýðýã íîìûí ñàíãààñ õèéñýí òýìäýãëýë¿¿ä íü íîìûí ñàíãèéí
êàòàëîãóóäûã õîëáîæ ºãäºã
1 ¿íäñýí òîäîðõîéëîëòîä
a/. Çîõèîã÷èéí ýíý íü äîòðîî 1,2,3 çîõèîã÷òîé íîìûí ; õàìò çîõèîã÷òîé íîìûí
á/. Íîìûí íýðèéí ýíý íü äîòðîî 4,5 áà ò¿¿íýýñ äýýø çîõèîã÷òîé íîìûí; çîõèîã÷ã¿é íîìûí; åðºíõèé
íýðòýé íîìûí ýìõýòãýëèéí; ýìõòãýã÷òýé áîëîâ÷ íîìûí íýðýýð òîäîðõîéëîãäñîí íîìûã ãýõ ìýò îðíî.
2.Òóñëàõ ÷àíàðûí òîäîðõîéëîëòîä;
à/. Íýìýëò ýíý äîòðîî íýðèéí ðåäàêòîðò îð÷óóëàã÷ õàì çîõèîã÷ íîìûí íýðýíä ãýõ ìýò
á/. Çàäëàã
3. òóñëàõ ÷àíàðûí êàðò;
a/. Ëàâëàõ àëáàí õýâëýëèéã òîäîðõîéëîõîä ¿íäñýí íýðýíä áè÷èõ êàðò
á/. Çààëò ýäãýýð îðíî
Êàòàëîãò êàðòóóäûã òîäîðõîé ñèñòåì, äýñ äàðààëëààð áàéðëóóëàõ õýðýãòýé ¯¿íä
òîìú¸îíû ò¿ëõ¿¿ðò áàéãàà çîõèîã÷èéí òýìäãèéã õàðãàëçàíà
Èæèë íýðòýé çîõèîã÷äûí êàðòûã áàéðëóóëàõäàà îâãèéí ¿ñãèéí äàðààëëûã
áàðèìòëàíà æèøýý íü:
Äóëìàà Á.
Äóëìàà Ä.
Äóëìàà Ñ. Ãýõ ìýò
Ãàäààäûí çîõèîã÷äûí íîìûí òîäîðõîéëîõîä õî¸ð îâîãòîé çîõèîë÷èä òààðàëääàã. Èíãýõýä 2
îâãèéã 2 ¿ãýíä òîîöîæ çîõèîã÷èéí ýõíèé íýðòýé èæèë çîõèîã÷äûí êàðòûí àðä
áàéðëóóëíà. Æèøýý íü:
Àíäåðñàí Â
Àíäåðñàí Ñ
Àíäåðñàí Íåêñå Ì
Àíäðååâ Ñ
Àíäðååâ-Ñìîëåíñêèé Â
Õÿòàä, Ñîëîíãîñ, Âüåòíàìûí çîõèîë÷äûí íýð íü õýä õýäýí õýñãýýñ á¿ðääýã áºãººä õýñýã
íýã á¿ðèéã íýã ¿ãýíä òîîöíî Æèøýý íü :
Õî-Øè-Ìèí
Õîäûêèí Ê.Ì
Íýã çîõèîã÷èéí çîõèîëóóäûí íîìûí êàðòûã áàéðëóóëàõäàà äîîðõè äýñ äàðààëëûã
áàðèìòëàíà. ¯¿íä:
1 á¿ðýí çîõèîë
2 çîõèîëóóä
3ò¿¿âýð çîõèîë
4òóñãàé çîõèîë
Òóñãàé çîõèîëûã íîìûí íýðèéí ¿ñãèéí äàðààëëààð áàéðëóóëíà. Õàðèí óòãà çîõèîëûí
íýã òºðëèéí ýìõýòãýë, òóàéëáàë, ø¿ëã¿¿ä, ºã¿¿ëëýã¿¿ä,æ¿æã¿¿ä ãýõ çýðýã íü
òóñãàé çîõèîëûí õàìò çîõèîëûí íýðèéí ¿ñãèéí äàðààëëààð áàéðëàãäàíà. Æèøýý íü;
Íàöàãäîðæ Ä
Çîõèîëóóä
Íàöàãäîðæ Ä
Çîõèîëûí ò¿¿âýð
Íàöàãäîðæ
Àëòàí çàâüÿà ãýõ ìýò
Äàãàâàð áà õîëáîîñ ¿ãèéã íîìûí ýõýíä äóíä ÷ áàéñàí áèå äààñàí íýã ¿ãýíä òîîöíî
Æèøýý íü ;
Íîìûí åðòºíöººð
Íîìûí ôîíä áà êàòàëîãè
Íîìûí ôîíä ò¿¿íèéã õàìãààëàõóé
Íîìûí öýâýðëýãýý
Õýðýâ íîìûí íýð õ¿íèé íýðýýð ýõýëæ áàéâàë áàéðëàëò õèéõäýý îâãèéã
õàðãàëçàõã¿éãýýð íýðýýð íü áàéðëóóëíà æèøýý íü;
Àêàäåìè÷ Ö Øàãäàðñ¿ðýí
Àêàäåìè÷ Á Øèðýíäýâ
Çàðèì íîìûí íýð òîîãîîð ýõýëäýã. Èéì êàðòûã áàéðëóóëàõäàà òîîíû ¿ãèéí òîäîðõîéëîëòîîð
áàéðëóóëíà æèøýý íü;
Çàëóó÷óóäûí õ¿ì¿¿æèë...
100 æèëèéí îé...
Çýëòýðèéí ñàíãèéí àæ àæóé...
Õýðýâ íîìûí èæèë íýð¿¿ä íü çºâõºí òîîãîîð ÿëãàãäàæ áàéâàë òîîíû äýñ äàðààãààð
áàéðëóóëíà æèøýý íü ;
Ìîíãîëûí 1972 îíû øèëäý㠺㿿ëëýã¿¿ä
Ìîíãîëûí 1973 îíû øèëäý㠺㿿ëëýã¿¿ä
Ìîíãîëûí 1975 îíû øèëäý㠺㿿ëëýã¿¿ä ãýõ ìýò
Íîìûí ñàíä áàéãàà íîìûí äîòîð îëîí äàõèí õýâëýãäýæ ãàðñàí íýã íýðèéí íîì áàéäàã Ýäãýýð
êàðòûã õýâëýãäñýí îíûã òîíãîðãîæ áàéðëóóëäàã æèøýý íü;
Ïóøêèí À.Ñ. Ñêàçêà î ðûáàêå è ðûáàêå. –Ì.,1970
Ïóøêèí À.Ñ. Ñêàçêà î ðûáàêå è ðûáàêå. –M.,1969
Êàðò áàéðëóóëàõ òîõèîëäîëä íîìûí íýð èæèë áîë áàãà ãàð÷ãèéí ìýäýýíèé ¿ñýã
äàðààëëààð áàãà ãàð÷ãèéã ìýäýýã¿é áîë îíû äýñ äàðààãààð áàéðëóóëàõ
æèøýýòýé.
Êàòàëîã÷èéí àâòîìàò÷èëëàãäñàí àæëûí áàéð;æèøýý
Ãýäýã íü àâòîìàòæóóëñàí êàòàëîãèéí ¿èë ÿâöûã õàíãàæ áóé ïðîãðàììûí õýëíèé áà
òåõíèê õýðýãñëèéí öîãö á¿ðäýë þì. Òåõíìê õýðýãñýëä ïåðñîíàë êîìïüþòåð êîìïàêò
äèñãýíä çîðèóëñàí òîãëóóëàã÷ áà ãàäíàõ ºãºãäëèéí áààçûí õîëáîîíû ñèñòåì¿¿ä
çýðýã îðíî. Ýëåêòðîí êàòàëîãò íîì ç¿éí ìýäýýëëèéã êàòàëîãæóóëàëòûí ôîðìàòûí
òóñëàìæòàéãààð îðóóëíà. Ôîðìàò íü êîìïüþòåð äàõü ìýäýýëëèéí áè÷ëýãèéí ä¿ðýì
ºãºãäëèéí äîòîîä á¿òýö ò¿¿í÷ëýí òýìäýã êîä çýðãèéã òîäîðõîéëíî Êîìïüþòåðèéí òåõíîëîãò
ôîðìàò íü ãàð êàòàëîãò çîðèóëñàí íîìç¿éí áè÷ëýãèéã õèéäýã ÃÎÑÒ 7. 1 1-84
ñòàíäàðòûí ¿éë àæèëëàãàà ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýäýã
ÀÍÓûí êîíãðåññèéí íîìûí ñàíãààñ ãàðãàñàí MARC-ôîðìàòóóäûí íýã áîëîõ îëîí óëñûí
õàðèëöààíû UNIMARC-ôîðìàò íü ¿ëýìæ èõ õýðýãëýãäýæ áàéíà. ÎÕÓä ýíýõ¿¿ ôîðìàòûí
¿íäñýí äýýð Îðîñûí Óëñûí íîìûí ñàí (ÐÃÁ)áà Îðîñûí øèíæëýõ óõààíû íîìûí ñàí (ÐÍÁ) ãóóä íü
RUSMARC-ãýñýí Îðîñûí ôîðìàò áîëîâñðóóëñàí áàéíà.
Ýëåêòðîí êàòàëîãò ìýäýýëýë îðóóëàõ íü íîìç¿éí áè÷ëýãèéí ýëåìåíò¿¿äûí õóâààðèëàõ
òýäãýýðèéí òîõèðîõ ôîðìàòûí òàëáàð áà äýä òàëáàðóóä äýëãýö äýýð ãàð÷ èðñíèé
äàðàà òýäãýýðèéã áºãëºõ àæèëëàãàà ýõýëíý
Ýëåêòðîí êàòàëîãè íü íîìç¿éí áè÷ëýãèéí ýëåìèíò¿¿äèéã áàãòààñàí ìàøèíààð óíøèõ
õýëáýðèéí íîìç¿éí áààç áàðèìò áè÷ãèéí õàäãàëàõ õàÿãèéã çààæ (íîìûí ñàíãèéí ñèãë
ýñâýë øèôð ) áàðèìò áè÷ãèéí àãóóëãà áà ýëåìèíò¿¿äèéã òóñãàõàä çîðèóëñàí
ìýäýýëýë-õàéëòûí õýë (ÈÏß) çýðãèéã àãóóëäàã
Ýíýõ¿¿ ýëåìèíò¿¿ä ºãºãäëèéí áààçàä áàéõ íü á¿õ õýëáýðèéí êàòàëîãèéí ¿¿ðýã
ã¿éöýòãýõ áîëîìæèéã ýëåêòðîí êàòàëîãò îëãîäîã
Ýëåêòðîí êàòàëîãò ò¿ëõ¿¿ð ¿ãýýð õàéëò õèéæ áîëíî Æèøýýëáýë ×èíãèñ õààíû
òàëààðõè õîëáîãäîëòîé ñýäâýýð ëàâëàãààã áýëäýõýä ×èíãèñ ãýñýí ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéã
ºãºõºä ò¿¿íòýé õîëáîîòîé á¿õèé ë íîì çîõèîë(óðàí çîõèîë ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë¿¿ä
ò¿¿õèéí) ãýõ çýðýã á¿ãä ãàð÷ èðýõ æèøýýòýé.
Õýðýãëýㆠáà ýëåêòðîì êàòàëîãèéì õîëáîî ìü “íåìþ” áà “íàêðè”èéì òñðëàíæòàéãààð
ÿâàãäàæ áîëìî “íåìþ”- íü áàéãàà õóâèëáàðóóäààñ õàéëòûí ÷èãëýëèéã ñîíãîõîä
òóñëàõ äèñïëýéí äýëãýöýí äýýð ãàðñàí ºãºãäëèéí õóâèëáàðûí æàãñààëò þì.
“Ìàêðè”- ãýäýã íü ãýäýã íü õýðýãëýã÷èéí áºãëºæ ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé õîîñîí
òàëáàðóóäòàé ôîðìàòóóä þì
ìýäýýëýë
Ä Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò Óëààíáààòàð õîòûí òºâ íîìûí ñàíãèéí äýðãýäýõ Àìåðèêèéí
ñî¸ë ìýäýýëëèéí òºâ
ÀÍÓûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàì Õîòûí òºâ íîìûí ñàíòàé õàìòðàí 2004 îíû 10ð ñàðûí 29íä Àìåðèêèéí
ñî¸ë ìýäýýëëèéí òºâèéã áàéãóóëæ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ èðæýý
Òóñ òºâ íü àíãëè õýë ñóð÷ áóé õ¿ì¿¿ñ áîëîí îëîí íèéòýä çîðèóëñàí íýýëòòýé àðãà
õýìæýýí¿¿äèéã ÿâóóëàõààñ ãàäíà ÀÍÓûí òºðèéí áè÷èã áàðèìò óëñ òºð íèéãýì ò¿¿õ
ýäèéí çàñàã áîëîâñðîë ñî¸ë óðëàãèéí òàëààð áîëîí àíãëè õýë ñóð÷ ýçýìøèõýä
õýðýãòýé ñóðàõ áè÷èã ãàðûí àâëàãà ìàòåðèàëààð ¿èë÷èëäýã
ÀÑÌ-èéí òºâèéí ãîë çîðèëãî íü :
ÀÍÓûí òàëààð òºðºë á¿ðèéí ñýäâýýð ñîíèðõîæ áóé õ¿ì¿¿ñò ìýäýýëýë îëæ àâàõàä íü
äýìæèæ òóñëàõ ÀÍÓûí òóõàé îëîí íèèòýä çîðèóëñàí àðãà õýìæýýã ÿâóóëàõ Ìîíãîë
ÀÍÓûí õîîðîíäûí õàðèëöàí îéëãîëöëûã äýìæèõ áîëîâñðîë ñî¸ëûí õàðèëöààã
áýõæ¿¿ëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõ ÿâäàë þì
¯íäñýí ¿èë÷èëãýý: òºðºë á¿ðèéí ñàëáàð øèíæëýõ óõààíû 5000 ãàðóé íîì ìàòåðèàë
àøèãëàõ ÀÍÓûì 5 òºðëèéì ðîìèì,22 òºðëèéì ðýòã¿¿ë ñìøèõ “Àíåðèêèéì òñõàé
ÿðèëôöÿ”ôñâðàë ëåêô “êèìî ¿äýø” àðãà õýìæýý DVC, ÀÍÓûí òóõàé DVD âèäåî êèíî,
TV íýâòð¿¿ëýãò õàìðàãäàõ áîëîí áóñàä ñî¸ë îëîí íèéòèéí òºðºë á¿ðèéí àðãà õýìæýýã
õýðýãæ¿¿ëäýã
Àíãëè õýë äýýðõè íîìûí ñàí. ÀÍÓûí ÝÑß áîëîí Àçèéí ñàíãèéí õºòºëáºðèéí øóãàìààð àíãëè
õýë äýýðõè 5000 ãàðóé íîìîîð ¿éë÷èëäýã áºãººä øèíý íîìîîð òîãòìîë áàÿæèãäàæ áàéäàã
Óã ôîíäîä ÀÍÓûí òàëààðõè òºðºë á¿ðèéí íîì äýëõèéí ò¿¿õ óðàí çîõèîë óëñ òºð ýäèéí
çàñàã àíãëè õýë áàéãàëèéí óõààí çýðýã åðºíõèé àíãèëàëûí àíãëè õýë äýýðõ íîìóóä
áàãòäàã áà ýäãýýð íîìûí á¿õ ìýäýýëýë ýëåêòðîí êàòàëîãò îðñîí áàéäàã Íîìûí ñàíãèéí
òàâèóðóóäààñ ººðèéí ñîíèðõñîí íîìûã ÷ºëººò ñîíãîëòîîð íýýëòòýé àâ÷ õýðýãëýõ áîëîìæòîé
áºãººä ãýðýýð íîì àâ÷ ¿éë÷ë¿¿ëýõ áîëîìæèéã îëãîäîã. Òóñ íîìûí ñàíãààð ¿éë÷ë¿¿ëýõèéí
òóëä ÓÁ õîòûí òºâ íîìûí ñàíãèéí á¿ðòãýë áîëîí èðãýíèé ¿íýìëýõèéã ¿íäýñëýí ¿éë÷èëíý.
ÀÑÌèéí Òºâä çîõèîí áàéãóóëàãäàõ áóñàä ñî¸ë îëîí íèéòèéí àðãà õýìæýýí¿¿ä íü îëîí
íèéòýä õ¿ðòýýìæòýé òºäèéã¿é òºëáºðã¿é áàéõ çàð÷ìûã áàðèìòàëäàã.
Íîìûí ýëåòðîí êàòàëîãèéí òóõàéä òîâ÷õîí äóðäâàë
Ä Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò Óëààíáààòàð õîòûí òºâ íîìûí ñàí íü 1999 îíû 4 ñàðààñ õîéø íîìûí
ýëåêòðîí êàòàëîãîî ¿¿ñãýæ ýõýëñýí áà ºíãºðñºí õóãàöààíä Ìîíãîë Îðîñ Àíãëè õýë äýýðõ
íèéò íýðèéí íîìûí êàòàëîãèéí ìýäýýëýë áàãòàæ îðîîä áàéíà. Õîòûí íèéòèéí íîìûí ñàíãóóäûí
1990 îíîîñ õîéø õóäàëäàí àâñàí á¿õ íîìóóä ýëåòðîí êàòàëîãò áàãòñàí áà 1990 îíîîñ ºìíºõ
íîìóóäûã á¿ðòãýõ àæèë òàñðàëòã¿é ÿâàãäàæ áàéíà.Íîìûí ýëåêòðîí êàòàëîãè íü
õýðýãëýã÷èéí êîìïüþòåðèéí ñèñòåìèéí òîõèðãîîíä ÿìàð ÷ ººð÷ëºëòèéã øààðäàëã¿é ººðºº
ñóóãääàã áà æèë á¿ðèéí 9 ñàðûí 1 õ¿ðòýë àæèëëàäàã
Ýëåêòðîí êàòàëîãîîñ íîìûã õàéõ íü ýíãèéí áºãººä íîìûí íýð çîõèîã÷ õýâëýñýí îí òàéëáàð
çýðãýýñ ãàäíà àëü íîìûí ñàíä õýäýí øèðõýã áàéãàà ÿìàð ¿íýòýé çýðãèéã õàðàõ
áîëîìæòîé.Ìºí ºíººäºð ºäðèéí ñîíèí çóóíû ìýäýý óëààíáààòàð òàéìñ ãýñýí ºäºð òóòìûí
ñîíèíóóäûí 2003 îíîîñ õîéøèõ äóãààðóóäàä íèéòëýãäñýí òîìîîõîí íèéòëýë¿¿äèéã
ñýäýâ÷ëýí á¿ðòãýñíèéã ýëåêòðîí êàòàëîãîîñ ñýäâýýð íü õàéæ îëæ àëü äóãààðò
ÿìàð íèéòëýëèéã õýí áè÷ñýíèéã ìýäýõ áîëîìæòîé
Äàâóó òàëóóä íü ;
Íîìûí ñàíä ÿìàð íîì áàéãààã çààâàëíîìûí ñàíä èðæ êàòàëîãîîñ íü õàéæ ìýääýã
äóòàãäàëòàé áàéäëûã äýâøèëòýä òåõíîëîãîîð øèéäýõ þì
Íîìûí ýëåêòðîí êàòàëîãèéã àøèãëàõàä ÿìàð ÷ èíòåðíýò õîëáîëò øààðäëàãã¿é ìºí
êîìïüþòåðýýñ ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò øààðäàõã¿é Ǻâõºí Windows-èéí òºðëèéí
¿éëäëèéí ñèñòåì Arial Mon-òîé ãàðûí ïðîãðàì ñóóãäñàí áàéõàä õàíãàëòòàé
Íîìûí ýëåêòðîí êàòàëîãîîñ ÿìàð íîì àëü íîìûí ñàíä áàéãààã (Õîòîä 5 íèéòèéí íîìûí ñàíä
áàéäàã) õýäýí øèðõýã áàéãàà òóõàéí íîìûí õóäàëäàæ àâñàí ¿íý ãýõ ìýò
ººðèéí àìüäðàë àõóéäàà øóóä òóñãàæ õýðýãëýæ áîëîõ ìýäýýëëèéã õàðæ
÷àäíà
Áèä íîìûí ýëåêòðîí êàòàëîãîî ãýðèéí êîìïüþòåðò 1 æèëèéí õóãàöààíä
àøèãëóóëàõààð ñóóëãàõ ¿éë÷èëãýýíäýý 1000 òºãðºãèéí õóðààìæ àâäàã.
ÊÒ ñýòã¿¿ëèéí óíøèã÷èä ÿìàð ÷ òºëáºðã¿éãýýð õýðýãëýõ þì.
Ä¿ãíýëò
Ìݪ 7ð çóóíû ¿åèéí Àññèðèéí õààí Àøøóðáàíèëà-ãèéí íîìûí ñàíãèéí 100 ìÿíãàí íîìûí
á¿ðòãýëèéí àðä çàðèì íîì ç¿éí ìýäýýí¿¿ä áè÷èãäñàí áàéíà.Íîìûí íýð, áîòèéí äóãààð ,
äàðààãèéí ñàìáàðûí ýõíèé ¿ã, íîìûí ýçíèé íýð çýðýã áè÷èãäæýý
Ýðòíèé Ãðåê Ðîìä îëîí áàÿëàã íîìûí öóãëóóëãà áàéñíûã óòãà çîõèîëîîñ áèä ìýäíý.
Ãýõäýý ýðòíèé Ãðåê Ðîìûí íýã ÷ êàòàëîãè ìàíàé ¿åèéã õ¿ðñýíã¿é Ýðòíèé òîìîîõîí íîìûí
ñàíãèéí íýã íü Àëåêñàíäðûí íîìûí ñàí áàéñàí (Ìݪ 3ð çóóíû ¿åèéí) Õàãàñ ñàÿ äàë ìîäíû
íàâ÷èí äýýð áè÷ñýí íîì áàéñàí Òýð ¿åèéí íýðò ýðäýìòýí ÿðóó íàéðàã÷ íîì ç¿é÷ Êàëëèìàõ
òýð ¿åä áàéñàí á¿õ ñàëáàðûí íîìûí æàãñààëòûã ãàðãàñàí áàéíà Ýíä íîìûí çîõèîã÷èéã
õàìãèéí ýõýíä îðóóëæ áàéñàí Äóíäàä çóóíû ¿åä (ÿëàíãóÿà 6ð çóóíû ¿åýñ ñ¿ì¿¿ä îëíîîð
áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áà ýäãýýð íîì öóãëóóëãûí ÷óõàë òºâ¿¿ä áîëæ èðñýí
Íîì íü ºíäºð ¿íýòýé áàéñàí ó÷ðààñ ñ¿ìä íîìûí á¿ðòãýë òîîöîîã íàðèéí õºòºëæ èðñýí áàéíà
Ýíý ¿åýñ íîìûí äàíñ õºòëºãäºæ ýõýëñýí. Òýð ¿åèéí äàíñàíä òîâ÷ íýð çîõèîã÷èéí íýð
áè÷èãäýæ áàéñàí.
Õýâëýìýë íîì ãàðñàí ÿâäàë íü íîì òîäîðõîéëîõ àðãà ç¿éí ºìíº øèíý çîðèëòûã äýâø¿¿ëýí
òàâüñàí þì. Íîìûã òîäîðõîéëîõäîî áóñàä íîìíîîñ ÿëãàãäàõ ìýäýýí¿¿äèéã îðóóëàõ
øààðäëàãà áèé áîëñîí òóõàéëáàë õýâëýã÷èäûí íýð õààíà õýâëýãäñýí õýäýí îíä
õýâëýãäñýí áý ãýõ çýðãèéã çààõ áîëñîí
Íîì òîäîðõîéëîõ öààøäûí õºãæèë äýâøèë íü Øâåéöàðûí ýðäýìòýí íîì ç¿é÷ Êîíðàä
Ãåñíåðèéí (1516-1565) ìýðòýé õîëáîîòîé þí Ò¿¿ìèé “Äýëõèé äàõèìû ìîíûì ðàì” ãýäýã ìîíûì
á¿ðòãýë íü ëàòèí ãðåê åâðåé õýë äýýð ãàðñàí á¿õ íîìûã áàãòààñàí áºãººä îëîí óëñûí
íîìç¿éí á¿ðòãýë ãàðãàõ àíõíû îðîëäëîãî áîëñîí þì. Òýð òîäîðõîéëîëòîíä íîìûí õóóäñûã
îðóóëæ îâãèéã àðä íü áè÷èõ æóðàì òîãòîîñîí
Ýíý ¿åä íîìûí òîäîðõîéëîëòîíä íîìûí íýð õýìæýý õýâëýëèéí ìàòåðèàë õàâòàñíû ÷àíàð ìºð
á¿ëãèéí òîî ãýõ çýðýã ìýäýýã îðóóëæ áàéñàí
Íîì òîäîðõîéëîõ çàð÷ìûã áîëîâñðóóëàõ ÿâäàë óëàì èõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëæ èðñýí Òîìîîõîí
íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéã õýñýã á¿ëýã íîìûí ñàí÷äûí õ¿÷ýýð õèéõ áîëñîí , íîì òîäîðõîéëîõ
àñóóäëààð ìàðãààí ÿðèëöëàãà ÿâàãäàõ áîëæ , íîì òîäîðõîéëîõ àñóóäàë íü íîìûí
ñàíãèéí àíãèëàëûí ÷óõàë õýñýã áîëñîí áàéñàí. Èéìýðõ¿¿ àæëûí ¿ð ä¿íä õýä õýäýí îðíû
íîìûí ñàíä íîì òîäîðõîéëîõ çààâàð æóðàì ãàð÷ êàòàëîãèéí îíîëûí õºãæèëä ÷óõàë áàéð
ñóóðü ýçëýõ áîëñîí
Íîì òîäîðõîéëîõîä íîìûí í¿¿ð õóóäñûã ¿íäýñ áîëãîæ èõýíõ íîìûí ñàí÷èä òîäîðõîéëîëòîíä
çîõèîã÷èéí íýð ÷óõàë áîëîõûã õ¿ëýýí çºâøººðñºí þì. Îðîñ îðîíä 1819 îíä Ïðàâèëà äëÿ
ñîñòàâëåíàÿ êàòàëîãîâ Èìïåðàòîðñêîé ëóáëè÷íîé áèáëîòåêè ïî àçáó÷íîìó ïîðÿäêó
(Èìïåðàòîðûí íîìûí ñàíãèéí êàòàëîãèéã ¿ñãèéí äàðààëëààð çîõèîí áàéãóóëàõ ä¿ðýì)
ãàðñàí Ýíý íü íîì òîäîðõîéëîõ çàð÷ìûã öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä íü ÷óõàë íºëºº
¿ç¿¿ëñýí áºãººä Åâðîïûí õýìæýýíä äýëãýðñýí áèëýý
20ð çóóíû 2ð õàãàñò íîì òîäîðõîéëîõ 2 ¿íäñýí çàð÷ìûã áîëîâñðóóëàõ àñóóäàë
èäýâõòýé ¿ðãýëæèëñàí áºãººä àìåðèêèéí íýðò íîìûí ñàí÷ × Êåòòåð (1837-1903) îäîî á¿õ
ä¿ðýì 2 çàð÷èìä òóëãóóðëàíà
1-ðò: Á¿õ íîìûã çîõèîã÷èéí íýðýýð òîäîðõîéëíî ýìõýòãýëèéã ðåäàêòîðûí íýðýýð ýñâýë
ýðõëýí ãàðãàñàí áàéãóóëëàãûí íýðýýð
2-ðò: Ðåäàêòîð ýðõýëñýí ãàçðûí íýð òîäîðõîéã¿é áàéãàà òîõèîëäîëä íîìûí íýðèéí ýõíèé
¿ãýýð íü òîäîðõîéëíî ãýæýý. Íîì òîäîðõîéëîõ ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàõ òàëààð àìåðèêèéí
íîìûí ñàí÷äààñ õèéñýí àæèë íü àíãëî-àìåðèêèéí êàòàëîãæóóëàëòûí ä¿ðìèéã
ãàðãàõàä õ¿ðãýñýí áºãººä ýíý íü ìàø ºðãºí äýëãýðñýí áèëýý Ýíýõ¿¿ ä¿ðýìä õàì
çîõéîã÷èéí òîäîðõîéëîëòûã õýðýãëýñýí áºãººä çîõèîã÷ã¿é íîìûí òîäîðõîéëîëòûã ¿ñãèéí
äàðààëëààð õÿëáàð áàéðëóóëàõ àæëûã îëñíîîðîî îíöëîãòîé
Îð÷èí ¿å, èðýýä¿éí íîìûí ñàíãèéí ä¿ð òºðõ áóþó ýëåêòðîí íîìûí ñàí
21ð çóóíä íîìûí ñàíã õºãæ¿¿ëýõ ãîë ÷èãëýë íü ýëåêòðîí íîìûí ñàíã áàéãóóëàõ ÿâäàë
ãýæ ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä ¿çýæ áàéãàà þì
Ìýäýýëëèéí øèíý òåõíîëîãè íü äàÿàð÷èëñàí ýëåêòðîí íîìûí ñàíã áàéãóóëàõ áîëîìæèéã
îëãîæ áàéãàà õýäèé ÷ ¿¿íèéã øèéäâýðëýõ àðãà çàì íü íèëýýä áýðõøýýëòýé
òóëãàðàõ òºëºâòýé áàéíà Þóíû ºìíº ìýäýýëëèéí õàìãààëàëò ìýäýýëëèéí ¿íýí áîäèò
øèíæ çîõèîã÷èéí ýðõèéí àñóóäàë óëñ îðíóóäûí õºãæëèéí æèãä áóñ áàéäàë
çýðãèéã íýðëýæ áîëíî. Virtual library íü áîäèòîé áîäèò õîëáîî áîäèò ñ¿ëæýý õýìýýõ
ýíýõ¿¿ íýð òîìú¸î íü èíôîðìàòèêèéí ñàëáàðààñ ààæìààð íîìûí ñàí ñóäëàëûí øèíæëýõ
óõààíä íýâòðýí îðæ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí íîì õýâëýë äýýð èõýýð áè÷èãäýõ áîëëîî Ýëåêòðîí íîìûí
ñàí íü ìýäýýëëèéã ýëåêòðîí àðãààð òåëåõîëáîîíû ñ¿ëæýýãýýð ìýäýýëëèéã
äàìæóóëàõ ñèñòåì þì Ýíäýýñ õýâëýìýë ìàòåðèàëûã îëãîäîãã¿é çºâõºí ýëåêòðîí
õýëáýðýýð êîìïüþòåðèéí äýëãýöíýýñ óã íîìûã þìóó ò¿¿íèé òóõàé ìýäýýëëèéã óíøèæ
áîëîõ áºãººä õýðýâ õ¿ñâýë õýâëýæ àâàõ áîëîìæòîé. Âèðòóàëü íîìûí ñàíãèéí ñ¿ëæýýã
àøèãëàí êàòàëîãè ðóó îðîõ ýëåêòðîí òåêñòýé àæèëëàõ øèíý ýëåêòðîí õýâëýëèéã
óíøèõ îëæ àâàõ çýðýã ºðãºí áîëîìæèéã îëãîäîã
Âèðòóàëü íîìûí ñàíä ýëåêòðîí êàòàëîãè íü íîì ýõ ìàòåðèàëòàéãàà øóóä íýã ôàéëä
áè÷èãääýã ó÷èð õýðýãëýã÷äûí õ¿ñýëòýýð êàòàëîãîîñ êîìïüþòåðûí ôàéë õýëáýðýýð
òýðõ¿¿ íîì ýõ ìàòåðèàëûí á¿ðýí òåêñòèéã òîâ÷ëóóð äàðàõ òºäèé㺺ð óíøèæ áîëîõ áà
äèñêýí äýýð õóóëæ õóâèëæ àâàõ ÷ á¿ðýí áîëîìæòîé.
Âèðòóàëü íîìûí ñàíãèéí ôîíäûí õàäãàëàëò õàìãààëàëòûí òóõàéä ãýâýë ìàø èõ çàé
òàëáàé õýìíýõýýñ ãàäíà ñîðîíçîí ìýäýýëëèéã àãóóëàã÷ ìàòåðèàë íü íèëýýä áàò áºõ
ó÷ðààñ öààñàí íîì õýâëýëèéã õàäãàëàõààñ õýäýí çóó äàõèí äàâóó òàëòàé ãýæ
õýëæ áîëíî Ýëåêòðîí íîìûí ñàí íü óëàìæëàëò íîìûí ñàíãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã áîäâîë
ìýäýýëëèéí ¿íý öýíý õàìðàõ õ¿ðýýãýýðýý ç¿éðëýøã¿é ºðãºí áàéäàã Ýíä ýä ìàòåðèàëûí
áóñ áàéäëààð èíòåðíýòèéí ñ¿ëæýýíä øèíýýð áèé áîëñîí ìýäýýëëèéí íýí èõ ¿íýò íººö ìºí.
ªíººãèéí íîìûí ñàí÷èä ººðèéí íîìûí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãààãàà èíòåðíýòýýñ àâ÷ áîëîõ
ìýäýýëýëòýé õîëáîí ÿâóóëñíààð òóõàéí ñýäâýýð õàéëò õèéõ áóþó ëàâëàãàà îëæ
àâàõàä íýí òîõèðîìæòîé çýðýã îëîí äàâóó òàëòàé. Ò¿¿í÷ëýí äýëõèéí àëü ÷ îðíû íîìûí
ñàíãóóäààð ¿éë÷ë¿¿ëæ áóñàä îðíû íîìûí ñàíãóóäòàé ýëåêòðîí õóâèëáàðààð íîì
ñîëèëöîî õèéæ ÿìàð ÷ íîìûí ñàí ººðèéí ôîíäîî áóñàä îðîíä çàðëàí ñóðòàë÷ëàõ ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëýí áîëîëöîîòîé þì. Íýðòýé íîìûí ñàíãóóäûí êàòàëîã ðóó îðîõ ýëåêòðîí òåêñòýé
àæèëëàõ øèíý ýëåêòðîí õýâëýëòýé òàíèëöàõ çýðýã ºðãºí áîëîìæóóäûã àøèãëàæ
áîëíî.Ýëåêòðîí íîìûí ñàíãèéí ñ¿ëæýýíä àæèëëàõàä ìýäýýëëèéã õàäãàëàõ ò¿ãýýõýä
ýäèéí çàñãèéí õóâüä õýìíýëòòýé áàéäàã ãýæ îéëãîæ áîëîõ áºãººä ¿¿íä íîìûí ñàíãèéí
ôîíäîíä áàéãàà ýõ ìàòåðèàëûã ñ¿ëæýýãýýð ÷ºëººòýé àâ÷ àøèãëàõ áîëîìæòîé ó÷èð
ò¿¿íèéã çààâàë óã íîìûí ñàíãèéí ôîíäîíä á¿ðä¿¿ëæ àâàõ øààðäëàãã¿é áàéäàã.
Èíòåðíýò ýëåêòðîí íîìûí õîîðîíä ÿâàãäàõ ç¿éë áàñ áèé
Èíòåðíýò áîë çàð ñóðòàë÷èëãààíû òîìîîõîí çàõ çýýë áºãººä èíòåðíýòèéí áèçíåñ òàëûí
õýðýãëýý íü ýðäýì øèíæèëãýý ñóäàëãààíû òàëûí õýðýãëýýíýýñ õýä äàõèí èë¿¿
áèçíåñèéí çîðèëãîîð àøèãëàãäàõ áîëñîí Èéìýýñ èíòåðíýò íü öýâýð áèçíåñèéí ¿éë
àæèëëàãààí äýýð îðøèí òîãòíîäîã , õàðèí âèðòóàëü íîìûí ñàíä ¿éë÷èëäýã. ªíººäºð íîìûí
ñàíãóóä îðîí çàé õèë õÿçãààðààð òóñãààðëàãäñàí õýëáýðýýñýý ººð÷ëºãäºí äýëõèéí
“ìýãäíýë ìýãýýõýì” ìèéòèéì ìîíûì ðàìãèéì õýëáýðò øèëæèæ ìýýëòòýé ìèéãíèéì çàð†èí
áîëîõ ìýäýýëëèéã íýýëòòýé áîëãîõ íîìûí ñàíãèéí íººöèéã õàìòðàí àøèãëàõ øèíý ò¿âøèíä
õ¿ðýýä áàéíà
Íîìûí ñàíãóóä èíòåðíýòèéí òóñëàìæòàéãààð àñàð èõ õýìæýýíèé õ¿÷èí ÷àäàë á¿õèé
ìýäýý ìýäýýëýë á¿ðýí òåêñò á¿õèé ìàòåðèàë øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðóóäûí
ñýäýâ÷èëñýí áîëîí òîîí ìýäýýëëèéí ñàí ýëåêòðîí õýâëýë çýðýã íººöèéã ýçýìøèí ëàâëàãàà
ìýäýýëëèéí áîëîí òºðºë á¿ðèéí ¿éë÷èëãýýã ÿâóóëàõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëæýý
Ãàð÷èã :
Îðøèë.........................................................
¿íäñýí àãóóëãà..........................................
Îíîëûí õýñýã...............................................
Ìýäýýëýë......................................................
Ä¿ãíýëò........................................................
Íîì ç¿é..............................................................
Íîìç¿é
1. Öàãàà÷ .Í
“Ýðäìèéí ñóâä” /ÓÁ 2008/ îí
2. Îþóíãýðýë .Ç
“Íîìûí ñàí-Ìýäýýëëèéí òºâèéí àâòîìàòæóóëàëò”
3. Öýöýãìàà .Ñ
“Íîìûí ñàíãèéí àíãèëàë, êàòàëîãè” /ÓÁ 2003/ îí
4.” Îð†èì ¿å-Íîìûí ñàí” /ÓÁ 2001/ îí1
5. Áóðìàà. Õ
“Äýëõèéí àëäàðòàé íîìûí ñàíãóóä” /ÓÁ 2010/ îí
ÿöýòãýñýí Á Ýðäýíýöýöýã 230 ð àíãè
