HORROR – CHARAKTERYSTYKA GATUNKU

Opracowanie: Radosław Wolski

HORROR TO…

Inaczej film grozy, jeden z najstarszych gatunków filmowych

Piękno skażone złem

INSPIRACJE

Powieść gotycka, romans łotrzykowski - H. Walpole „Zamczysko w Otranto”, A. Radciffe „Italczyk”

(nastrojotwórcza sceneria, złowroga „siedziba”, mgły, ciemności, sieci pajęcze, nietoperze )

Z romantyzmu: monstrum doktora Frankensteina oraz wampir, dżentelmen-krwiopijca (Mary Shelley, J.W. Polidori), Eros i Thanatos od Edgara Allana Poe (m.in. Roger Corman – 8 ekranizacji, np. „Zagłada domu Usherów”)

Psychoanaliza: Freud jako inspirator (dla reżyserów) i przewodnik (dla krytyków); „monsters from the id” – projekcja utajonych potrzeb psychoseksualnych, wykraczających poza porządek społeczny; to, co zostało wyparte powraca; horror pozwala przeżyć katharsis

PIERWSZE FILMY GROZY „Diabelski zamek” 1896, reż. G. Melies

Dwuminutowy obraz przedstawia nietoperza, który przeistacza się w Mefistofelesa. Ten wyczarowuje kobietę oraz różne przerażające stworzenia. Jedno z nich za pomocą krzyża usiłuje go przegnać.

„Laboratorium Mefistofelesa” 1897, reż. G. Melies (kontynuacja)

Spod jego ręki wychodzi jeszcze wiele horrorów. Niestety znaczna część jego dzieł przepadła.

„Dr. Jekyll and Mr. Hyde” (1908) – krótki metraż „Frankenstein” (1910) – 16 minut, Edison Company „Student z Pragi” (1913) – reż. Paul Wegener i Stellen Rye

DALSZE INSPIRACJE

Kino niemieckiego ekspresjonizmu

- „Pająki”/1919 oraz „Zmęczona śmierć”/1921 Fritza Langa

- „Golem” /1920 Paula Wegenera- „Czarcie pole” /1922 oraz „Fantom” /1923

Friedricha Wilhelma Murnaua- „Ręce Orlaka” / 1924 Roberta Wiene

USA:

„Dr Jekyll i Mr. Hyde’a” w reżyserii Johna Robertsona, 1920

„Dzwonnik z Notre Dame” w reż. Rupperta Juliana, 1923

„Upiór w operze”, reż. Ruppert Julian, 1925

We wszystkich kapitalne kreacje mistrza charakteryzacji, ”człowieka o tysiącu twarzach”, Lona Chaneya.

LON CHANEY

Swą mistrzowską grą ustanowił gatunkowy wzorzec stylu aktorstwa panującego w horrorze, przesądzając zarazem o pierwszorzędnym znaczeniu kreacji aktorskich w tym gatunku. Jego śladem podążali potem inni: Bela Lugosi, Peter Cushing, Christopher Lee.

WZÓR RÓL MAKABRYCZNYCH

Klasyczna formuła horroru 1931-1936

Wyrazistą tożsamość gatunkową horror zyskał wraz z latami 30-tymi, dzięki serii z potworami, zrealizowanej przez UNIVERSAL:

„Dracula” (1931), Tod Browning z B. Lugosim „Frankenstein” (1931) i „Narzeczona

Frenkesteina” (1935) J. Whale’a z rewelacyjnym Borisem Karloffem

„Mumia” (1932), Karl Freud „Niewidzialny człowiek”, 1933, J. Whale „Dr Jekyll i Mr. Hyde” (1931), R. Mamoulian

„DZIWOLĄGI” / „FREAKS” (1932)

Tod Browning

Film wypuszczono dopiero w latach 60. ze względu na szokujące ukazanie kalectwa – zemsta odrzuconych

Klasyczna formuła horroru

Kino monstrów:

istoty kreowane (Monstrum Frankensteina, Golem),

przywróceni do życia (mumie, zombie),

podlegający metamorfozie (Wampir, Wilkołak, Kot, Bestia, Bydlę, Mutant, Maska),

sobowtór

upiór w operze

„KING KONG”, 1933

Produkcja: RKO

Drugi cykl horrorów Universalu

1939 Syn Frankensteina reż. Rowland V. Lee; filmy-kontynuacje: syn…, córka…, powrót…

Filmy-hybrydy: Frankenstein Meets the Wolf Man, 1943, reż. Roy William Neill

Parodie: Abbot i Costello spotykają Frankensteina, 1948 reż. Charles Barton

Fazy rozwoju Początki historii gatunku: Student z Pragi, 1913 reż. Stellan Rye

(horror – nieliczny gatunek bez am. rodowodu) Nurt caligaryczny: Gabinet doktora Caligari, 1919 reż. Robert Wiene Kino monstrów: Książę Dracula,1931 reż. Tod Browning Horror osobowości: Psychoza, 1960 reż. Alfred Hitchcock Nurt autorefleksywny: Podglądacz, 1960 reż. Michael Powell Horror o odwecie natury: Ptaki, 1963 reż. Alfred Hitchcock Horror sataniczny: Dziecko Rosemary, 1968 reż. Roman Polański Horror jako gatunek progresywny: Noc żywych trupów, 1968 reż.

George Romero Reinterpretacja dawnych mitów: Dracula, 1992 reż. Francis Ford

Coppola

FORMUŁA HORRORU

- grupka ludzi spotyka się na odludziu, by…Pierwowzór: „The cat and the canary” 1939

(tłum. Karuzela udręczeń)…by odczytać testament- wyróżniaj się atmosferą zmysłowości:

„Ludzie koty(1942)” oraz „Wędrowałam z Zombie”- oba w reżyserii J.Tourneura.

- zderzenie rozumu z tym, co nadprzyrodzone czy niewytłumaczalne , oraz obecność niesamowitości w życiu codziennym

odwołuje się zwykle do tego, co stłumione, nieświadome, o czym pragnęlibyśmy zapomnieć, ale co równocześnie nas fascynuje

uczucie lęku i przerażenia stanowi istotę satysfakcji

Źródło lęków ma charakter irracjonalny Piękno i brzydota, dobro i zło egzystują w

horrorze na równych prawach

Nurty współczesne:

Horror osobowości – Psychoza (1960) Horror sataniczny – Egzorcysta, Omen Horror Armageddonu – Ptaki (1963); David Cronenberg:

prywatna apokalipsa tycząca się ludzkiego ciała, a w dalszej części osobowości

Horror jako gatunek progresywny

Gatunek progresywny: zaprzecza przezroczystej formule kina (nie udaje rzeczywistości); wykazuje tkwiącą w nim ideologię; poszukiwanie wartości w obszarach tabu (dziwactwo normą), hiperrealistyczna przemoc, kicz i tandeta (John Waters); otwartość narracyjna (bez zabicia potwora), marginesowe wątki; brak identyfikacji ze światem lub bohaterami

Noc żywych trupów, 1968 reż. George Romero – model idealny horroru progresywnego; ostatni ocalony ginie; zombie karykaturą zniewolonego społeczeństwa; masowość

Dziecko Rosemary, 1968 reż. Roman Polański – grozę wiąże nie z elementami inwazyjnymi, ale codziennymi (Carrie, Lśnienie); dramat zniewolonej osobowości

Gore (ang.rozlana krew,zakrzepła krew)

splatter movie, slasher – wyraźny odwrót od klasycznej formuły horroru na rzecz tzw. horroru cielesnego, efekt makabry, transgresja tabu wyróżniający się szczególnym okrucieństwem i realizmem (kanibalizm, nekrofilia, tanatofilia)

Przez wielu za pierwszy film gore uważany jest „Blood Feast” z 1963

„2001 maniaków”, 1964 reż. Herschell Gordon Lewis, „Teksańska masakra piłą łańcuchową”, 1975 reż. Tobe Hooper

W latach 70 i 80 przedstawicielami są: G.Romero, D.Cronenberg, T. Hooper oraz W.Craven.

Giallo (z wł. "żółty")

Nazwa giallo – "żółty" pochodzi od żółtego koloru okładek popularnych we Włoszech powieści kryminalnych

popularny, głównie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych we Włoszech

Krwawe morderstwa i zagadka kryminalna znakiem rozpoznawczym giallo są czarne rękawiczki

noszone przez mordercę Twórcy giallo często wplatają w akcję akcenty

humorystyczne, które niekiedy graniczą z parodią Filmy giallo często były cenzurowane i zakazane w wielu

krajach z uwagi na efekty gore i sceny przemocy. Dziś gatunek ten w zasadzie nie funkcjonuje

Mario Bava, Dario Argento, Lucio Fulci

GRA Z KONWENCJĄ Nurt remake’ów i powtórek tematów seria adaptacji utworów E.A. Poe, przygotowana przez

R.Cormana (w latach 1960-1964): „Upadek domu Usherów”, „Studnia i wahadło”, „Przedwczesny pogrzeb”, „Kruk” etc.

Realizowane szybko i tanio, niskobudżetowe brytyjskie horrory wytwórni Hammer

odświeżając stare tematy oraz reguły horroru, nie jak dawniej, ze śmiertelną powagę, lecz z przymrużeniem oka. Dawne dążenie twórców do wywołania za pośrednictwem lęku namiastki katharsis zastąpiła przemyślana gra z konwencją.

W ostatnim okresie ważną rolę odgrywa obecność samoświadomości gatunkowej, stąd też powstają filmy prowadzące intertekstualną grę z widzem (Krzyk), bądź też dokonujące krytycznej interpretacji klasycznych obrazów kina grozy („Wywiad z wampirem” N. Jordana, „Dracula” Copolli.)

„Martwica mózgu” reż. P. Jackson, 1993 Horror gore, komediowy