Gjeologjia në Gjeologjia në NdërtimtariNdërtimtari

Prof. asoc.dr. Islam FejzaProf. asoc.dr. Islam Fejza

Njohuri të përgjithshmeNjohuri të përgjithshme

Fjala gjeologji rrjedhë nga gjuha grekeFjala gjeologji rrjedhë nga gjuha greke që do të thotë: që do të thotë: g gjjeo eo – tokë dhe logos – shkencë, – tokë dhe logos – shkencë,

Pra, Pra, gjeologjia është shkenca mbi Tokën- studion Tokën gjeologjia është shkenca mbi Tokën- studion Tokën si një planet në sistemin diellor. si një planet në sistemin diellor.

Një kohë të gjatë gjeologjia është konsideruar si një Një kohë të gjatë gjeologjia është konsideruar si një shkencë e përgjithshme mbi Tokën. shkencë e përgjithshme mbi Tokën.

Mirëpo, me zhvillimin e shkencës në përgjithësi edhe Mirëpo, me zhvillimin e shkencës në përgjithësi edhe lënda e studimit të gjeologjisë përkufizohet vetëm në lënda e studimit të gjeologjisë përkufizohet vetëm në pjesën e jashtme të globit të Tokës, që është e përbërë prej pjesën e jashtme të globit të Tokës, që është e përbërë prej shkëmbinjsh të shumëllojshëm, të krijuar nga proceset e shkëmbinjsh të shumëllojshëm, të krijuar nga proceset e ndryshme të natyrës, që quhet korja e Tokësndryshme të natyrës, që quhet korja e Tokës

Nga kjo rrjedh konstatimi se: gjeologjia është shkencë Nga kjo rrjedh konstatimi se: gjeologjia është shkencë që studion përbërjen, strukturën dhe zhvillimin historik që studion përbërjen, strukturën dhe zhvillimin historik të korës së Tokës, pastaj proceset gjeologjike që ngjajnë të korës së Tokës, pastaj proceset gjeologjike që ngjajnë në brendinë e korës së Tokës dhe në sipërfaqen e sajë, si në brendinë e korës së Tokës dhe në sipërfaqen e sajë, si dhe fuqitë gjeologjike që i shkaktojnë këto procese. dhe fuqitë gjeologjike që i shkaktojnë këto procese.

Korën e Tokës dhe një pjesë të Mantelit të sipërm e Korën e Tokës dhe një pjesë të Mantelit të sipërm e përfshinë Litosfera. përfshinë Litosfera.

Litosfera rrjedhë nga fjala greke: lithos = ngurtë( gur), Litosfera rrjedhë nga fjala greke: lithos = ngurtë( gur), sphairo = topi.sphairo = topi.

Në studimet e veta gjeologjia shfrytëzon edhe rezultatet Në studimet e veta gjeologjia shfrytëzon edhe rezultatet e shkencave të ndryshme, të cilat merren me problemet e e shkencave të ndryshme, të cilat merren me problemet e përbërjes kimike dhe të cilësive fizike të litosferës. përbërjes kimike dhe të cilësive fizike të litosferës.

Në radhë të parë rezultatet e gjeokimisë - shkencës mbi Në radhë të parë rezultatet e gjeokimisë - shkencës mbi përbërjen kimike të Tokës dhe migrimit të elementeve përbërjen kimike të Tokës dhe migrimit të elementeve kimike, të gjeofizikës - shkencës mbi cilësitë fizike të kimike, të gjeofizikës - shkencës mbi cilësitë fizike të TokësTokës, mineralogjisë- shkencës mbi mineralet, , mineralogjisë- shkencës mbi mineralet, petrografisë- shkencës mbi shkëmbinjtë, tektonikëspetrografisë- shkencës mbi shkëmbinjtë, tektonikës etj. etj.

KRIJIMI DHE PËRBËRJA E TOKËSKRIJIMI DHE PËRBËRJA E TOKËS

Krijimi i Tokës paraqet një problem të ndërlikuar, i cili gjerë më tani Krijimi i Tokës paraqet një problem të ndërlikuar, i cili gjerë më tani nuk është definitivisht i zgjedhur. nuk është definitivisht i zgjedhur.

Për këtë ekzistojnë disa hipoteza shkencore, prej të cilave më me Për këtë ekzistojnë disa hipoteza shkencore, prej të cilave më me rëndësi është hipoteza e Kont-Laplasit. rëndësi është hipoteza e Kont-Laplasit.

Sipas kësaj hipoteze Toka dhe planetët e tjera e kanë prejardhjen prej Sipas kësaj hipoteze Toka dhe planetët e tjera e kanë prejardhjen prej një mjegulline në formë të sferës, e përbërë prej gazrave dhe një mjegulline në formë të sferës, e përbërë prej gazrave dhe elementeve të lira në gjendje të zjarrtë. elementeve të lira në gjendje të zjarrtë.

Si pasojë e rrotullimit rreth boshtit dhe fuqisë centrifugale, kjo Si pasojë e rrotullimit rreth boshtit dhe fuqisë centrifugale, kjo mjegullinë merr formën e sferës së shtypur - elipsoidit rrotulluesmjegullinë merr formën e sferës së shtypur - elipsoidit rrotullues

Në rrafshin ekuatorial të kësaj mjegullie, prapë si pasojë e fuqisë Në rrafshin ekuatorial të kësaj mjegullie, prapë si pasojë e fuqisë centrifugale ndahet një sasi e lëndës në formë të unazave centrifugale ndahet një sasi e lëndës në formë të unazave koncentrike, prej të cilave, më vonë, krijohen planetët e sistemit koncentrike, prej të cilave, më vonë, krijohen planetët e sistemit diellor, pra edhe Toka.diellor, pra edhe Toka.

Krijimi i Tokës dhe sistemit Diellor

Marrëdhëniet reciproke në mes Tokës, Diellit dhe planetëve të tjera, si Marrëdhëniet reciproke në mes Tokës, Diellit dhe planetëve të tjera, si dhe uniteti i materies janë fakte të sigurta për një prejardhje të dhe uniteti i materies janë fakte të sigurta për një prejardhje të përbashkët, ndërsa fillimi i krijimit të këtij sistemi ndodhi para 4, 8 përbashkët, ndërsa fillimi i krijimit të këtij sistemi ndodhi para 4, 8 gjerë 5 miliard vitesh.gjerë 5 miliard vitesh.

Forma dhe dimensionet e Tokës janë të përcaktuara me precizitet.Forma dhe dimensionet e Tokës janë të përcaktuara me precizitet. Toka e ka formën e elipsoidit rrotullues, me rreze mesatare 6. 372, Toka e ka formën e elipsoidit rrotullues, me rreze mesatare 6. 372,

21 km.21 km. Diferenca ndërmjet rrezeve ekuatoriale dhe polare është 21,5 km. Diferenca ndërmjet rrezeve ekuatoriale dhe polare është 21,5 km. Mbi përbërjen e Tokës, nga kërkimet direkte, nuk mund të Mbi përbërjen e Tokës, nga kërkimet direkte, nuk mund të

konkludohët, meqenëse në shpimet e thella është arritur vetëm deri konkludohët, meqenëse në shpimet e thella është arritur vetëm deri në në 2020 km, ndërsa me punime minerare gjerë në 2, 5 km thellësi. km, ndërsa me punime minerare gjerë në 2, 5 km thellësi.

Nga studimet indirekte, gjegjësisht në bazë të rezultateve nga Nga studimet indirekte, gjegjësisht në bazë të rezultateve nga kërkimet gjeologjike, gjeofizike, sizmologjike dhe astronomike kërkimet gjeologjike, gjeofizike, sizmologjike dhe astronomike konkludohët se Toka nuk është homogjene, por karakterizohet me një konkludohët se Toka nuk është homogjene, por karakterizohet me një ndërtim zonal dhe përbëhet (ndërtohet) prej disa lëvozhgave ose ndërtim zonal dhe përbëhet (ndërtohet) prej disa lëvozhgave ose gjeosferave koncentrike, të palosura njëra mbi tjetrën, me përbërje të gjeosferave koncentrike, të palosura njëra mbi tjetrën, me përbërje të ndryshme kimike, me cilësi të ndryshme fizike dhe me trashësi të ndryshme kimike, me cilësi të ndryshme fizike dhe me trashësi të ndryshme.ndryshme.

Një përbërje e tillë e Tokës qartë vërehet në ndryshimin e Një përbërje e tillë e Tokës qartë vërehet në ndryshimin e shpejtësisë së përhapjes së valëve sizmike që kalojnë nëpër shpejtësisë së përhapjes së valëve sizmike që kalojnë nëpër pjesët e thella të Tokës, në diferencën e madhe në mes të pjesët e thella të Tokës, në diferencën e madhe në mes të dendësisë mesatare të litosferës(2,7 gr/cmdendësisë mesatare të litosferës(2,7 gr/cm33) dhe Tokës në ) dhe Tokës në tërësi (5,52 gr/cmtërësi (5,52 gr/cm33).).

Duke studiuar të dhënat e matjeve sizmike dhe Duke studiuar të dhënat e matjeve sizmike dhe gravimetrike, si dhe duke pasur parasysh masën, dendësinë gravimetrike, si dhe duke pasur parasysh masën, dendësinë dhe momentin e inercionit të Tokës, shkencëtarët kanë dhe momentin e inercionit të Tokës, shkencëtarët kanë arritur në përfundim se Toka është e ndërtuar nga disa arritur në përfundim se Toka është e ndërtuar nga disa “cipa” që e mbështjellin njëra tjetrën, nga disa lëvozhga, si “cipa” që e mbështjellin njëra tjetrën, nga disa lëvozhga, si ato të një qepe ose si pjesët e një veze të zier. Këto “cipa” ato të një qepe ose si pjesët e një veze të zier. Këto “cipa” ose lëvozhga quhen ose lëvozhga quhen GjeosferaGjeosfera dhe ndryshojnë njëra nga dhe ndryshojnë njëra nga tjetra sipas përbërjes së tyre ose sipas gjendjes së materies. tjetra sipas përbërjes së tyre ose sipas gjendjes së materies. Këto gjeosfera janë: Këto gjeosfera janë:

Korja e Tokës Korja e Tokës Manteli( Mbështjellësi) i Tokës (i sipërm dhe i poshtëm)Manteli( Mbështjellësi) i Tokës (i sipërm dhe i poshtëm) Bërthama e Tokës ( e jashtme dhe e brendshme)Bërthama e Tokës ( e jashtme dhe e brendshme)

Korja e TokësKorja e Tokës PPërbëhet nga shkëmbinjtë që shtrihen mbi sipërfaqen e Mohos. ërbëhet nga shkëmbinjtë që shtrihen mbi sipërfaqen e Mohos. Sipër saj shtrihet atmosfera dhe hidrosfera, ndërsa poshtë saj është Sipër saj shtrihet atmosfera dhe hidrosfera, ndërsa poshtë saj është

manteli i Tokës.manteli i Tokës. Korja e Tokës është një gjeosferë ose një cipë e Tokës, që ka përbërje Korja e Tokës është një gjeosferë ose një cipë e Tokës, që ka përbërje

heterogjene dhe trashësi të ndryshme. heterogjene dhe trashësi të ndryshme. Trashësia e sajë në platforma është 30-40 km, ndërsa në krahinat e Trashësia e sajë në platforma është 30-40 km, ndërsa në krahinat e

rrudhosura është më e madhe dhe lëvizë nga 50-60-80 km, kurse në rrudhosura është më e madhe dhe lëvizë nga 50-60-80 km, kurse në fundin e oqeaneve ajo është me e vogël dhe sillet prej 5-15 km. fundin e oqeaneve ajo është me e vogël dhe sillet prej 5-15 km.

Sipas përbërjes dhe vetive fizike dallojmë dy tipe të korës së Tokës:Sipas përbërjes dhe vetive fizike dallojmë dy tipe të korës së Tokës: Kontinentale;Kontinentale; Oqeanike,Oqeanike,

Brendesia e TokesBrendesia e TokesKorija e Tokes:Korija e Tokes:OqeanikeOqeanike

Trashesia: 5-15 kmTrashesia: 5-15 km

Relativisht ka nje stratigrafi uniformeRelativisht ka nje stratigrafi uniforme

= = suitasuita ofiolite :ofiolite : Depozitimet sedimentareDepozitimet sedimentare pillow llavat basaltikepillow llavat basaltike Seria e dajkeve paraleleSeria e dajkeve paralele Gabrot masiveGabrot masive Shkembinjte ultramafikeShkembinjte ultramafike

KontinentaleKontinentaleTrashesia: 20-80 km mesataria ~35 kmTrashesia: 20-80 km mesataria ~35 km

Dominojne shkembinjte acidikeDominojne shkembinjte acidike ~ granodioritet~ granodioritet

Korja kontinentale -Korja kontinentale - përbëhet kryesisht prej shkëmbinjve granitikë. Quhet përbëhet kryesisht prej shkëmbinjve granitikë. Quhet zona SIAL, për shkak të dominimit të silikateve aluminore. Trashësia zona SIAL, për shkak të dominimit të silikateve aluminore. Trashësia mesatare e kësaj zone është rreth 40 km. mesatare e kësaj zone është rreth 40 km.

Këtu temperatura luhatet prej -90C në sipërfaqe gjerë në 700C në pjesët e Këtu temperatura luhatet prej -90C në sipërfaqe gjerë në 700C në pjesët e poshtme. poshtme.

Dendësia e SIAL- zonës është 2.7 gr/cm3 ( 27 KN/m3)Dendësia e SIAL- zonës është 2.7 gr/cm3 ( 27 KN/m3) Korja oqeanike – Korja oqeanike – përbëhet kryesisht nga shkëmbinjtë bazaltikë. përbëhet kryesisht nga shkëmbinjtë bazaltikë. Quhet zona SIMA, për arsye se dominojnë kryesisht silikatet magneziale.Quhet zona SIMA, për arsye se dominojnë kryesisht silikatet magneziale. Trashësia e kësaj zone është nga 10 -35 km. Trashësia e kësaj zone është nga 10 -35 km. Temperatura në këtë zonë luhatet prej 1200 -1500C, dendësia 2.95 Temperatura në këtë zonë luhatet prej 1200 -1500C, dendësia 2.95

g/cm3( 29.5 KN/m3), kurse presionet arrijnë gjerë në 20000 bar.g/cm3( 29.5 KN/m3), kurse presionet arrijnë gjerë në 20000 bar. Pjesa pranë sipërfaqes së Tokës, e përbërë nga shkëmbinjtë sedimentarë, Pjesa pranë sipërfaqes së Tokës, e përbërë nga shkëmbinjtë sedimentarë,

(ranorë, gëlqerorë, argjila, mergele, dolomite, gipse etj) quhet mbulesë (ranorë, gëlqerorë, argjila, mergele, dolomite, gipse etj) quhet mbulesë sedimentare. sedimentare.

Vende- vende kjo arrin trashësinë 8-16 km, kurse në fundin e oqeaneve është Vende- vende kjo arrin trashësinë 8-16 km, kurse në fundin e oqeaneve është shumë e hollë. Pjesët më të poshtme të mbulesës sedimentare, për shkak të shumë e hollë. Pjesët më të poshtme të mbulesës sedimentare, për shkak të temperaturës dhe presionit më të lartë, janë të metamorfizuara.temperaturës dhe presionit më të lartë, janë të metamorfizuara.

Litosfera- Litosfera- përfshinë koren e Tokës ( oqeanike dhe kontinentale) dhe një pjesë përfshinë koren e Tokës ( oqeanike dhe kontinentale) dhe një pjesë të mantelit të sipërm. të mantelit të sipërm.

Paraqet një shtresë të trashë kompakte me trashësi nga 70 km, (nën oqeanet) Paraqet një shtresë të trashë kompakte me trashësi nga 70 km, (nën oqeanet) deri në rreth 150 km, (nën kontinente).deri në rreth 150 km, (nën kontinente).

Tektonika e pllakaveTektonika e pllakave

1.1. Kurrizorja mes-oqeanikeKurrizorja mes-oqeanike

2.2. Rifti (hapja) Rifti (hapja) nderkontinentalnderkontinental

3. 3. Harku ishullorHarku ishullor

4.4. Kufijte aktiv kontinentalKufijte aktiv kontinental

5.5. Baseni prapa harkutBaseni prapa harkut

6.6. Bazaltet e ishujve Bazaltet e ishujve oqeanike oqeanike

Manteli i TokesManteli i Tokes GGjendet nën koren e Tokës dhe shtrihet gjerë në thellësinë 2900 jendet nën koren e Tokës dhe shtrihet gjerë në thellësinë 2900

km( kufiri i jashtëm i bërthamës së Tokës). km( kufiri i jashtëm i bërthamës së Tokës). Kufiri në mes të korës së Tokës dhe Mantelit quhet kufiri i Kufiri në mes të korës së Tokës dhe Mantelit quhet kufiri i

Mohoroviçiqit (i emëruar sipas autorit Kroat Andrea Mohoroviqiç). Mohoroviçiqit (i emëruar sipas autorit Kroat Andrea Mohoroviqiç). Manteli ndahet në dy pjesë. Manteli ndahet në dy pjesë.

Pjesa e sipërmePjesa e sipërme gjendet nën koren e Tokës dhe shtrihet gjerë në gjendet nën koren e Tokës dhe shtrihet gjerë në thellësinë 700 km, dhe përbëhet nga:thellësinë 700 km, dhe përbëhet nga:

Shtresa kompakte ose baza e litosferës me trashësi 60- 100 km; Vp=8 Shtresa kompakte ose baza e litosferës me trashësi 60- 100 km; Vp=8 km/sec dhe d= 3.4 gr/cm3.km/sec dhe d= 3.4 gr/cm3.

Shtresa e shpejtësisë së vogël të përhapjes së valeve (Vp) në gjendje Shtresa e shpejtësisë së vogël të përhapjes së valeve (Vp) në gjendje plastike që njihet me emrin Astenosfera. plastike që njihet me emrin Astenosfera.

Pra, astenosfera përfshinë një pjesë të mantelit të sipërm, nuk është Pra, astenosfera përfshinë një pjesë të mantelit të sipërm, nuk është kompakte, por është në gjendje plastike dhe e aftë të rrjedhë edhe nën kompakte, por është në gjendje plastike dhe e aftë të rrjedhë edhe nën sforcime të dobëta.sforcime të dobëta.

Shkëmbinjtë e Mantelit të sipërm përbëhen nga olivina, piroksenet e ndryshme Shkëmbinjtë e Mantelit të sipërm përbëhen nga olivina, piroksenet e ndryshme dhe mineralet tjera mafike. dhe mineralet tjera mafike.

Pra, sipas përbërjes i përgjigjen shkëmbinjve ultrabazikë (duniteve, Pra, sipas përbërjes i përgjigjen shkëmbinjve ultrabazikë (duniteve, peridotiteve). peridotiteve).

Në analogji me koren e Tokës shkëmbinjtë e Mantelit të sipërm Në analogji me koren e Tokës shkëmbinjtë e Mantelit të sipërm karakterizohen me vlera më të larta të hekurit dhe magnezit si dhe me vlera karakterizohen me vlera më të larta të hekurit dhe magnezit si dhe me vlera më të ulta të silicit dhe aluminit. më të ulta të silicit dhe aluminit.

Këtu temperatura luhatet prej 1200- 1500 C, dendësia 3.3-4.0 gr/cm3, ndërsa Këtu temperatura luhatet prej 1200- 1500 C, dendësia 3.3-4.0 gr/cm3, ndërsa presionet arrijnë deri në 500000 bar.presionet arrijnë deri në 500000 bar.

Këtë pjesë të mantelit disa autorë e quajnë edhe magma zonë ose Këtë pjesë të mantelit disa autorë e quajnë edhe magma zonë ose pirosferëpirosferë. . Nga këto thellësira e ka prejardhjen magma që futet në koren e Tokës ose Nga këto thellësira e ka prejardhjen magma që futet në koren e Tokës ose

derdhet në sipërfaqen e sajë.derdhet në sipërfaqen e sajë. Pjesa e poshtme e MantelitPjesa e poshtme e Mantelit ( Mezosfera( Mezosfera) shtrihet gjerë në thellësinë 2900 ) shtrihet gjerë në thellësinë 2900

km. km. Në pjesë më të madhe përbëhet prej oksideve dhe sulfideve të metaleve ndër Në pjesë më të madhe përbëhet prej oksideve dhe sulfideve të metaleve ndër

të cilat dominojnë ato të hekurit (Fe). të cilat dominojnë ato të hekurit (Fe). Temperatura këtu arrin gjerë në 2000C, dendësia 5.5-6.5gr/cm3, ndërsa Temperatura këtu arrin gjerë në 2000C, dendësia 5.5-6.5gr/cm3, ndërsa

presionet lëvizin nga 1000000 -1500000 bar. presionet lëvizin nga 1000000 -1500000 bar. Pjesën e sipërme të kësaj zone disa autorë e quajnë Krifosima ( për shkak të Pjesën e sipërme të kësaj zone disa autorë e quajnë Krifosima ( për shkak të

dominimit të Cr dhe Fe), ndërsa pjesën e poshtme Nifosima( për shkak të dominimit të Cr dhe Fe), ndërsa pjesën e poshtme Nifosima( për shkak të dominimit të Ni dhe Fe).dominimit të Ni dhe Fe).

Manteli:Manteli:Peridotitet ( shk.ultramafik)Peridotitet ( shk.ultramafik)

Siperm- deri neSiperm- deri ne 410 km (olivina 410 km (olivina shpineli) shpineli) Shtresa me shpejtesi te vogelShtresa me shpejtesi te vogel 60-220 km60-220 km

Zona tranzitore deri ne thellesine 660 kmZona tranzitore deri ne thellesine 660 km

Manteli i sipermManteli i siperm deri ne thellesin 2898 kmderi ne thellesin 2898 km

Bërthama e TokësBërthama e Tokës Bërthama e Tokës (Barisfera) – Bërthama e Tokës (Barisfera) – përfshinë pjesën qendrore të globit përfshinë pjesën qendrore të globit

të Tokës me rreze 3500 km. të Tokës me rreze 3500 km. Shtrihet nga thellësia 2900 km, e deri në qendër të Tokës. Shtrihet nga thellësia 2900 km, e deri në qendër të Tokës. Ndahet në bërthamën e jashtme( deri në thellësinë 5000 km) dhe Ndahet në bërthamën e jashtme( deri në thellësinë 5000 km) dhe

bërthamën e brendshme ( deri në qendër). bërthamën e brendshme ( deri në qendër). Më parë mendohej se bërthama përbëhej nga Fe (88%), pastaj nga Më parë mendohej se bërthama përbëhej nga Fe (88%), pastaj nga

Ni(nikeli), Co (kobalti), Cr(kromi) dhe elementeve tjera të rënda.Ni(nikeli), Co (kobalti), Cr(kromi) dhe elementeve tjera të rënda. Mirëpo, në kohën e sotme mendohet se edhe përbërja e bërthamës Mirëpo, në kohën e sotme mendohet se edhe përbërja e bërthamës

është silikate, ngjashëm me mbështjellësit tjerë, por falë presionit të është silikate, ngjashëm me mbështjellësit tjerë, por falë presionit të lartë, lënda ndodhet në gjendje të veçantë, shumë të ngjeshur. lartë, lënda ndodhet në gjendje të veçantë, shumë të ngjeshur. Temperatura këtu arrin gjerë në 12000C, dendësia 9.5- 11.5 gr/cm3, Temperatura këtu arrin gjerë në 12000C, dendësia 9.5- 11.5 gr/cm3, ndersa presionet janë prej 2000000 – 3.500000 bar.ndersa presionet janë prej 2000000 – 3.500000 bar.

Berthama: Berthama: Fe-Ni perzierje metalikeFe-Ni perzierje metalike

Berthama e jashtme eshte ne Berthama e jashtme eshte ne gjendje likuidegjendje likuide

nuk perhapen valet Snuk perhapen valet SBerthama e brendshme eshte ne Berthama e brendshme eshte ne

gjendje solide (ngyrte)gjendje solide (ngyrte)

Variacioni I perhapjes se shpejtesise se valeve P dhe S sipas thellesise.

Përpos gjeosferave të brendshme, në tërësinë e Tokës si trup qiellor, bëjnë Përpos gjeosferave të brendshme, në tërësinë e Tokës si trup qiellor, bëjnë pjesë edhe mbështjellësit e jashtëm të Tokës si:pjesë edhe mbështjellësit e jashtëm të Tokës si:

Atmosfera,Atmosfera, Hidrosfera,Hidrosfera, Biosfera.Biosfera. AtmosferaAtmosfera – është mbështjellësi ajrorë rreth Tokës me një trashësi prej 700 – është mbështjellësi ajrorë rreth Tokës me një trashësi prej 700

km, i cili bashkë me të rrotullohet dhe përbëjnë një tërësi. km, i cili bashkë me të rrotullohet dhe përbëjnë një tërësi. Ndahet në dy shtresa :Ndahet në dy shtresa :

Shtresa e poshtme - Shtresa e poshtme - TroposferaTroposfera Shtresën e sipërme - Shtresën e sipërme - StratosferaStratosfera

Troposfera- Troposfera- ka një trashësi prej 11 km, mbi pole dhe 17 km, mbi ekuator.ka një trashësi prej 11 km, mbi pole dhe 17 km, mbi ekuator. Përmbanë azot 78% , oksigjen 21% dhe 1% gazra të tjera si ozon , dioksid të Përmbanë azot 78% , oksigjen 21% dhe 1% gazra të tjera si ozon , dioksid të

karbonit (CO2) , avull , helium (He) etj. karbonit (CO2) , avull , helium (He) etj. Në këtë shtresë temperatura dhe shtypja zvogëlohen me rritjen e lartësisë, Në këtë shtresë temperatura dhe shtypja zvogëlohen me rritjen e lartësisë,

kështu që në lartësi prej 10 km, temperatura është -40 deri në -50 C. kështu që në lartësi prej 10 km, temperatura është -40 deri në -50 C. Këtu ajri lëvizë dhe fryejnë erërat. Këtu ajri lëvizë dhe fryejnë erërat. StratosferaStratosfera-shtrihet mbi -shtrihet mbi troposferë troposferë deri në lartësi prej 700 km. deri në lartësi prej 700 km. Këtu nuk ka lëvizje të ajrit i cili është shumë i rrallë. Këtu nuk ka lëvizje të ajrit i cili është shumë i rrallë. Në pjesën më të madhe temperatura është konstante dhe në lartësi prej 48 km, Në pjesën më të madhe temperatura është konstante dhe në lartësi prej 48 km,

temperatura është e barabartë me temperaturën e ajrit në sipërfaqen e Tokës.temperatura është e barabartë me temperaturën e ajrit në sipërfaqen e Tokës.

HidrosferaHidrosfera-është mbështjellësi ujorë i Tokës , me një sipërfaqe prej -është mbështjellësi ujorë i Tokës , me një sipërfaqe prej 361.000.000 km2. që përfshinë rreth 70% të sipërfaqes së Tokës.361.000.000 km2. që përfshinë rreth 70% të sipërfaqes së Tokës.

Thellësia mesatare e këtij mbështjellësi është 3.800 m , ndërsa thellësia Thellësia mesatare e këtij mbështjellësi është 3.800 m , ndërsa thellësia maksimale është 11,03 km. maksimale është 11,03 km.

Në të takohen të gjitha elementet që takohen edhe në Tokë , mirëpo oksigjeni Në të takohen të gjitha elementet që takohen edhe në Tokë , mirëpo oksigjeni (O) , hidrogjeni (H) , klori (Cl) dhe natriumi (Na) marrin pjesë me 99,5%. (O) , hidrogjeni (H) , klori (Cl) dhe natriumi (Na) marrin pjesë me 99,5%.

Ka një rëndësi të posaçme se në të zhvillohet pa ndërprerje procesi i Ka një rëndësi të posaçme se në të zhvillohet pa ndërprerje procesi i sedimentimit, përkatësisht i krijimit të shkëmbinjve sedimentarë.sedimentimit, përkatësisht i krijimit të shkëmbinjve sedimentarë.

BiosferaBiosfera-është mbështjellësi organik i globit të Tokës dhe përfshinë botën -është mbështjellësi organik i globit të Tokës dhe përfshinë botën bimore dhe shtazore që jeton në Tokë, nën Tokë, në ujë dhe në ajër. bimore dhe shtazore që jeton në Tokë, nën Tokë, në ujë dhe në ajër.

Kufiri i poshtëm i këtij mbështjellësi është 3-4 km, nën nivelin mesatar të Kufiri i poshtëm i këtij mbështjellësi është 3-4 km, nën nivelin mesatar të detit, ndërsa i sipërmi përputhet me kufirin e sipërm të detit, ndërsa i sipërmi përputhet me kufirin e sipërm të troposferëstroposferës..

Në të jetojnë një numër i madh organizmash, 500.000 lloje të botës bimore Në të jetojnë një numër i madh organizmash, 500.000 lloje të botës bimore dhe mbi 1.000.000 lloje të botës shtazore. dhe mbi 1.000.000 lloje të botës shtazore.

Në lëndën e tyre gjenden në sasira të mëdha shumë elemente, si p.sh. C , N , Në lëndën e tyre gjenden në sasira të mëdha shumë elemente, si p.sh. C , N , Fe , K , P etj. Fe , K , P etj.

Shumë prej këtyre organizmave kanë rëndësi të madhe për formimin e Shumë prej këtyre organizmave kanë rëndësi të madhe për formimin e shkëmbinjve siç janë: koralet, shkëmbinjve siç janë: koralet, brahiopodet, radiolaritet , diatomitet brahiopodet, radiolaritet , diatomitet etj.etj.

Substancat relative atomike te 7- elementeve kryesore qe perbejne mbi 97% te mases se Tokes.

Mbështjellësit e brendshëm dhe të jashtëm të Tokës

TEMPERATURA NË KOREN E TOKËSTEMPERATURA NË KOREN E TOKËS

Dy rryma të nxehtësisë arrijnë në sipërfaqen e Tokës. Dy rryma të nxehtësisë arrijnë në sipërfaqen e Tokës. Njëra nga jashtë prej Diellit dhe tjetra nga brenda prej pjesëve të thella të globit të Njëra nga jashtë prej Diellit dhe tjetra nga brenda prej pjesëve të thella të globit të

Tokës. Tokës. Në çdo minutë atmosfera me anën e rrezeve të Në çdo minutë atmosfera me anën e rrezeve të dritës dritës merr një nxehtësi prej 1,1 Cal/cm2 merr një nxehtësi prej 1,1 Cal/cm2

të sipërfaqes së Tokës. të sipërfaqes së Tokës. Kjo nxehtësi është në gjendje me shkri një shtresë të akullit rreth Tokës me trashësi prej Kjo nxehtësi është në gjendje me shkri një shtresë të akullit rreth Tokës me trashësi prej

20 m, për një vit. 20 m, për një vit. Meqenëse kjo nxehtësi nuk është njëtrajtshëm e shpërndarë në tërë sipërfaqen e Tokës, Meqenëse kjo nxehtësi nuk është njëtrajtshëm e shpërndarë në tërë sipërfaqen e Tokës,

maksimale është në zonën ekuatoriale dhe minimale në pole, prandaj ekziston bora e maksimale është në zonën ekuatoriale dhe minimale në pole, prandaj ekziston bora e përhershme në pole.përhershme në pole.

Deri në çfarë thellësie futet kjo nxehtësi varet nga kushtet klimatologjike dhe përbërja Deri në çfarë thellësie futet kjo nxehtësi varet nga kushtet klimatologjike dhe përbërja gjeologjike e terrenit. gjeologjike e terrenit.

Në viset me klimë të nxehtë ku terreni përbëhet prej shkëmbinjve që janë përçues më të Në viset me klimë të nxehtë ku terreni përbëhet prej shkëmbinjve që janë përçues më të mirë të nxehtësisë, kjo nxehtësi depërton më thellë. mirë të nxehtësisë, kjo nxehtësi depërton më thellë.

Kjo thellësi deri në të cilën depërton nxehtësia nga jashtë quhet brezi neutral ose Kjo thellësi deri në të cilën depërton nxehtësia nga jashtë quhet brezi neutral ose temperaturës konstante. temperaturës konstante.

Në këtë zonë temperatura është konstante gjatë tërë vitit dhe është e barabartë me Në këtë zonë temperatura është konstante gjatë tërë vitit dhe është e barabartë me temperaturën mesatare vjetore të ajrit në sipërfaqe.temperaturën mesatare vjetore të ajrit në sipërfaqe.

Rryma e dytë e nxehtësisë vjen nga rezervat e lashta të nxehtësisë në brendësinë e Rryma e dytë e nxehtësisë vjen nga rezervat e lashta të nxehtësisë në brendësinë e Tokës. Tokës.

Shumë fenomene gjeologjike në sipërfaqen e Tokës, qartë na tregojnë se në thellësirat e Shumë fenomene gjeologjike në sipërfaqen e Tokës, qartë na tregojnë se në thellësirat e litosferës litosferës dhe nën të ekzistojnë temperatura të larta. dhe nën të ekzistojnë temperatura të larta.

Këtë më së miri e vërteton Këtë më së miri e vërteton aktiviteti vullkanikaktiviteti vullkanik, llava që derdhet në këtë rast në , llava që derdhet në këtë rast në sipërfaqe shpesh herë ka një temperaturë mbi 1.000C. sipërfaqe shpesh herë ka një temperaturë mbi 1.000C.

Avulli i ujit që shpërthen nga shpimet e thella arrin temperaturën deri në 190C.Avulli i ujit që shpërthen nga shpimet e thella arrin temperaturën deri në 190C. Me matje të shumta në miniera, tunele dhe shpime të thella (10.000 m) është vërejtur se Me matje të shumta në miniera, tunele dhe shpime të thella (10.000 m) është vërejtur se

temperatura rritet në thellësi, duke filluar nga brezi neutral dhe ky është një fenomen i temperatura rritet në thellësi, duke filluar nga brezi neutral dhe ky është një fenomen i përgjithshëm. përgjithshëm.

Nga rezultatet e matjeve të këtilla, është arritur në përfundim se për çdo 33 m thellësi, Nga rezultatet e matjeve të këtilla, është arritur në përfundim se për çdo 33 m thellësi, duke filluar nga brezi neutral temperatura rritet për një shkallë celsius, dhe ky fenomen duke filluar nga brezi neutral temperatura rritet për një shkallë celsius, dhe ky fenomen quhet quhet shkalla gjeotermike. shkalla gjeotermike.

Numri 33 është numër teorik (mesatar) meqenëse rritja e temperaturës në thellësi Numri 33 është numër teorik (mesatar) meqenëse rritja e temperaturës në thellësi ndryshon nga vendi në vend. ndryshon nga vendi në vend.

Në zonat vullkanike, me aktivitet tektonik ose me procese aktive të oksidimit dhe Në zonat vullkanike, me aktivitet tektonik ose me procese aktive të oksidimit dhe karbonizimit temperatura mund të rritet nga një shkallë edhe në çdo 10 metra thellësi. karbonizimit temperatura mund të rritet nga një shkallë edhe në çdo 10 metra thellësi.

Rritja e temperaturës në çdo 100 m thellësi, duke filluar nga brezi neutral , quhet Rritja e temperaturës në çdo 100 m thellësi, duke filluar nga brezi neutral , quhet gradienti gjeometrik.gradienti gjeometrik.

Njohja e Njohja e shkallës gjeotermike dhe gradientit gjeometrik shkallës gjeotermike dhe gradientit gjeometrik na mundëson prognozimin e na mundëson prognozimin e temperaturës në objektet e thella nëntokësore (tunele, galeri minerare etj.).temperaturës në objektet e thella nëntokësore (tunele, galeri minerare etj.).

GjeoizotermetGjeoizotermet janë vija të lakuara në prerjet (profilet) e thella, që bashkojnë pikat me janë vija të lakuara në prerjet (profilet) e thella, që bashkojnë pikat me temperaturë të njëjta.temperaturë të njëjta.

GJEOKRONOLOGJIA - MOSHA GJEOLOGJIKEGJEOKRONOLOGJIA - MOSHA GJEOLOGJIKE

Shkëmbinjtë magmatikë, sedimentarë dhe metamorfikë, që ndërtojnë korën e Shkëmbinjtë magmatikë, sedimentarë dhe metamorfikë, që ndërtojnë korën e Tokës, janë krijuar gjatë kohërave të gjata gjeologjike, prej disa miliardë Tokës, janë krijuar gjatë kohërave të gjata gjeologjike, prej disa miliardë vitësh. vitësh.

Korja e parë e Tokës ka qenë e përbërë vetëm nga shkëmbinjtë magmatikë dhe Korja e parë e Tokës ka qenë e përbërë vetëm nga shkëmbinjtë magmatikë dhe në fillim ka pasur një trashësi të vogël, prandaj nëpër të lehtë kanë shpërthyer në fillim ka pasur një trashësi të vogël, prandaj nëpër të lehtë kanë shpërthyer sasi të reja të magmës, kështu që me kohë korja e Tokës është bërë gjithnjë e sasi të reja të magmës, kështu që me kohë korja e Tokës është bërë gjithnjë e më e trashë.më e trashë.

Më vonë me krijimin e ujërave sipërfaqësorë dhe nga veprimi i fuqive të tjera Më vonë me krijimin e ujërave sipërfaqësorë dhe nga veprimi i fuqive të tjera gjeologjike, fillon krijimi i shkëmbinjve sedimentarë, me deponimin e gjeologjike, fillon krijimi i shkëmbinjve sedimentarë, me deponimin e produkteve të shkatërrimit fiziko-kimik të shkëmbinjve në liqe, dete, oqeane produkteve të shkatërrimit fiziko-kimik të shkëmbinjve në liqe, dete, oqeane dhe në depresione të tjera në sipërfaqen e korës së Tokës. dhe në depresione të tjera në sipërfaqen e korës së Tokës.

Sot pas disa miliona vitesh, shkëmbinjtë sedimentarë në disa vende kanë Sot pas disa miliona vitesh, shkëmbinjtë sedimentarë në disa vende kanë arritur një trashësi edhe mbi 10.000 m.arritur një trashësi edhe mbi 10.000 m.

Me rritjen e trashësisë së Tokës - korës së Tokës dhe pjesërisht me zhytjen e Me rritjen e trashësisë së Tokës - korës së Tokës dhe pjesërisht me zhytjen e shkëmbinjve magmatikë she sedimentarë në thellësira më të mëdha dhe shkëmbinjve magmatikë she sedimentarë në thellësira më të mëdha dhe presione të larta, janë krijuar edhe shkëmbinjtë presione të larta, janë krijuar edhe shkëmbinjtë metamorfikë.metamorfikë.

Me studimin e ndryshimeve që ka pësuar korja e Tokës Me studimin e ndryshimeve që ka pësuar korja e Tokës dhe gjallesat në të, prej krijimit deri më sot merret dhe gjallesat në të, prej krijimit deri më sot merret gjeologjia historikegjeologjia historike, një disiplinë (lami) e posaçme e , një disiplinë (lami) e posaçme e gjeologjisë.gjeologjisë.

Si historia e njerëzimit ashtu edhe gjeologjia historike, Si historia e njerëzimit ashtu edhe gjeologjia historike, kohën jashtëzakonisht të gjatë të zhvillimit të korës së kohën jashtëzakonisht të gjatë të zhvillimit të korës së Tokës, e ndanë në periudha kohore Tokës, e ndanë në periudha kohore të gjatatë gjata dhe dhe të të shkurtashkurta. .

Njësia më e gjatë kohore është Njësia më e gjatë kohore është era era e cila ndahet në njësi e cila ndahet në njësi më të shkurta të quajtura periudha, ndërsa këto në epoka më të shkurta të quajtura periudha, ndërsa këto në epoka etj.etj.

Gjeologjia historike ndahet në këto era, periudha dhe Gjeologjia historike ndahet në këto era, periudha dhe epoka : epoka :

KOHA (në milion vite nga fillimi i epokës)

Era Periudha Epoka

Shfaqjet e para

5000

3000

Parakembri(Pc)Arkeozoiku

Proterozoiku

Ndarja lokale:Poshtëm, mesëm dhe i

sipërm

Krijimi i Tokës (para rreth 4.5 milijardi vitesh)

gjallesa e parë (3000)

fosilet e para (1000)

500

425

360

325

280

230

Paleozoiku(Pz)

Kembriani (Cm)

Ordovikiani(O)

Siluri (S)

Devoni(D)

Karboni (C)

Permi (P)

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

alget

bimet kontinentale, peshqit

insektet, zvarraniket

farëçveshurat

205

165

135

Mezozoiku(Mz)

Trijasiku (T)

Jurasiku(J)

Kretaku (K)

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm, mesëm dhe i sipërm

Poshtëm dhe i sipërm

lulet

Gjitarët

75

60

40

30

10

1

Kenozoiku (Cz)

Terciari (Tc)

Kuaternari (Q)

Paleogjeni Paleoceni Eoceni Oligoceni Mioceni Plioceni

Neogjeni

Pleistoceni Holoceni njeriu

Për përcaktimin e moshës gjeologjike të shkëmbinjve të korës së Për përcaktimin e moshës gjeologjike të shkëmbinjve të korës së Tokës, Tokës, gjeologjia historike gjeologjia historike shfrytëzon disa metoda, prej të cilave më shfrytëzon disa metoda, prej të cilave më me rëndësi janë: me rëndësi janë:

Metoda paleontologjikeMetoda paleontologjike Metoda radioaktive Metoda radioaktive Metoda paleontologjike Metoda paleontologjike - cakton moshën relative të shkëmbinjve - cakton moshën relative të shkëmbinjve

sedimentarë duke shfrytëzuar mbeturinat e ngurtësuara të llojeve të sedimentarë duke shfrytëzuar mbeturinat e ngurtësuara të llojeve të dikurshme të botës shtazore dikurshme të botës shtazore ddhe bimore, të cilat kanë qenë he bimore, të cilat kanë qenë karakteristikë për një periudhë të caktuar gjeologjike. karakteristikë për një periudhë të caktuar gjeologjike.

Këto mbeturina të ngurtësuara të ndonjë lloji të botës organike, që Këto mbeturina të ngurtësuara të ndonjë lloji të botës organike, që është paraqitur dhe është zhdukur brenda një njësie kohore të është paraqitur dhe është zhdukur brenda një njësie kohore të zhvillimit të korës së Tokës (periudhë) e që takohen sot në sendimenet zhvillimit të korës së Tokës (periudhë) e që takohen sot në sendimenet e shkëmbinjve sendimentarë, që janë krijuar në kohen kur ka ekzistuar e shkëmbinjve sendimentarë, që janë krijuar në kohen kur ka ekzistuar ky lloj i botës organike, quhen ky lloj i botës organike, quhen fosilefosile..

P.sh. nëse fosilet e një lloji të botës organike, që është paraqitur, ka P.sh. nëse fosilet e një lloji të botës organike, që është paraqitur, ka ekzistuar dhe është zhdukur në periudhën e karbonit, takohen sot në ekzistuar dhe është zhdukur në periudhën e karbonit, takohen sot në shtresat e shkëmbinjve sendimentarë, tregon se këta shkëmbinj janë shtresat e shkëmbinjve sendimentarë, tregon se këta shkëmbinj janë krijuar në periudhën e karbonit dhe kanë këtë vjetërsi – moshë krijuar në periudhën e karbonit dhe kanë këtë vjetërsi – moshë gjeologjike.gjeologjike.

Metoda radioaktive Metoda radioaktive - cakton moshën absolute të shkëmbinjve dhe bazohet në - cakton moshën absolute të shkëmbinjve dhe bazohet në shkatërrimin – zbërthimin e elementeve radioaktive.shkatërrimin – zbërthimin e elementeve radioaktive.

Procesi i zbërthimit të elementeve radioaktive është spontan me intensitet konstant dhe i Procesi i zbërthimit të elementeve radioaktive është spontan me intensitet konstant dhe i gjithëhershëm që d.m.th. me krijimin e shkëmbinjve të cilët përmbajnë minerale gjithëhershëm që d.m.th. me krijimin e shkëmbinjve të cilët përmbajnë minerale radioaktive fillon edhe procesi i zbërthimit radioaktiv të këtyre mineraleve, rrjedhë me radioaktive fillon edhe procesi i zbërthimit radioaktiv të këtyre mineraleve, rrjedhë me intensitet konstant dhe nuk mund të ndërpritet me asnjë fenomen – forcë gjeologjike.intensitet konstant dhe nuk mund të ndërpritet me asnjë fenomen – forcë gjeologjike.

Produktet e fundit të zbërthimit radioaktiv të Uranit janë plumbi dhe heliumi (U--->8He4 Produktet e fundit të zbërthimit radioaktiv të Uranit janë plumbi dhe heliumi (U--->8He4 +Pb206 ). +Pb206 ).

Aq sa janë shkëmbinjtë, që përmbajnë minerale radioaktive, me moshë më të vjetër Aq sa janë shkëmbinjtë, që përmbajnë minerale radioaktive, me moshë më të vjetër gjeologjike, aq më tepër do të përmbajnë edhe produkte të zbërthimit radioaktiv (Pb dhe gjeologjike, aq më tepër do të përmbajnë edhe produkte të zbërthimit radioaktiv (Pb dhe He).He).

Nga raporti i sasisë së Uranit dhe të Plumbit si produkt i zbërthimit radioaktiv i Nga raporti i sasisë së Uranit dhe të Plumbit si produkt i zbërthimit radioaktiv i mineraleve të Uranit, bëhet i mundshëm përcaktimi i moshës së mineraleve, mineraleve të Uranit, bëhet i mundshëm përcaktimi i moshës së mineraleve, respektivisht të shkëmbinjve që përmbajnë mineralet e tilla, me shfrytëzimin e kësaj respektivisht të shkëmbinjve që përmbajnë mineralet e tilla, me shfrytëzimin e kësaj barazie : barazie :

t = k x L / U t = k x L / U , , ku :ku : tt- mosha e shkëmbinjve - mosha e shkëmbinjve LL-sasia e plumbit (L) në shkëmbinj-sasia e plumbit (L) në shkëmbinj UU-sasia e Uranit (U) në shkëmbinj-sasia e Uranit (U) në shkëmbinj kk-koeficienti i intensitetit të zbërthimit radioaktiv të Uranit me vlerë 7,5 x 10-koeficienti i intensitetit të zbërthimit radioaktiv të Uranit me vlerë 7,5 x 10 99 vjet. vjet. Me anën e kësaj metode është bërë i mundur edhe përcaktimi i kohës se sa kanë zgjatur Me anën e kësaj metode është bërë i mundur edhe përcaktimi i kohës se sa kanë zgjatur

periudhat gjeologjike.periudhat gjeologjike.

MINERALOGJIJA

• Eshte shkenca mbi mineralet. • Studion:• Formene jashtmedhestrukturene brendshmete

mineraleve(kristalografija)• Vetitefizikedheoptiketemineraleve(fizikae

mineraleve)• Perberjenkimike, tipete lidhjevedhestabilitetine

mineraleve(kristalo-kimija)• Klasifikimine mineraleve(sistematiken)

Krijimin e mineraleve (mineralogjia Krijimin e mineraleve (mineralogjia gjenetike)gjenetike)

Menyren e paraqitjes dhe Menyren e paraqitjes dhe perhapjes se mineraleve perhapjes se mineraleve (paragjeneza minerale)(paragjeneza minerale)

Gjetja e mundesise se perdorimit Gjetja e mundesise se perdorimit te mineraleve (mineralogjia te mineraleve (mineralogjia teknike dhe artificialeteknike dhe artificiale

MINERALOGJIJAMINERALOGJIJA

MINERALOGJIJAMINERALOGJIJA

Mineralogjija eshte dicipline Mineralogjija eshte dicipline themelore gjeologjike. themelore gjeologjike.

Ngusht eshte e lidhur me : Ngusht eshte e lidhur me : petrologjine (shkenca mbi petrologjine (shkenca mbi shkembinjte), gjeofiziken, Gjeologjine shkembinjte), gjeofiziken, Gjeologjine strukturale, gjeokimine, gjeologjine strukturale, gjeokimine, gjeologjine ekonomike, hidrogjeologjine, ekonomike, hidrogjeologjine, gjeologjin inxhinierike, mjedisingjeologjin inxhinierike, mjedisin

MINERALET - DEFINICIONIMINERALET - DEFINICIONI

Mineralet jane trupa homogjene, Mineralet jane trupa homogjene, pjese te forta te kores se Tokes ne pjese te forta te kores se Tokes ne te cilen krijohen permes proceseve te cilen krijohen permes proceseve natyrore (me se shpeshti joorganke). natyrore (me se shpeshti joorganke).

Me perberje te caktuar kimike dhe Me perberje te caktuar kimike dhe veti te caktuara fizikeveti te caktuara fizike

Kane ndertim te brendshem te Kane ndertim te brendshem te rregulltrregullt

MINERALET - DEFINICIONIMINERALET - DEFINICIONI

HomogjenHomogjen – nga aspekti kimik dhe fizik eshte i – nga aspekti kimik dhe fizik eshte i ndertuar prej nje faze (te madhesise se qelizes ndertuar prej nje faze (te madhesise se qelizes elementare) e cila me metoda fizike nuk mund te elementare) e cila me metoda fizike nuk mund te ndahetndahet

Proceset natyroreProceset natyrore - komponimet e fituara në - komponimet e fituara në menyre sintetike (ne kushte laboratorike) nuk jane menyre sintetike (ne kushte laboratorike) nuk jane minerale.minerale.

Perberje te caktuar kimikePerberje te caktuar kimike – Perberje e – Perberje e caktuar, tregohet me formule kimike. Atomet me caktuar, tregohet me formule kimike. Atomet me elektrizim te njejte dhe radius elektronik te lire elektrizim te njejte dhe radius elektronik te lire zëvendesohen në rrjeten kristalore zëvendesohen në rrjeten kristalore

Ndertimi i brendshem i rregulltNdertimi i brendshem i rregullt – – shume mire i rregulluar, shfaqje periodike te atomeve shume mire i rregulluar, shfaqje periodike te atomeve ne rrjeten kristalorene rrjeten kristalore

KRISTALETKRISTALET

Kristali i piritit

Kristali eshte trup me ndertim te brendshem te rregullt poliedrik nga jashte {forma e tij).Ne te zhvillohet simetrikisht radhitja e elementeve FaqetBrinjetKendet-kulmet

KRISTALET

Se bashku me mineralet ne natyre lajmerohen edhe

MINERALOIDET Ata posedojne Te gjitha vetite te cilat jane theksuar edhe te mineralet

Ne te shumten e rasteve mungon ndertimi I brendshem I rregullt

(Gjendja amorfe) – Xhami vullkanik, opali.

OPALI I FISNIKERUAR

Xhami vullkanik

Sot jane te njohura mbi 4000 minerale Rreth 100 kane perhapje me te madhe Secili mineral ka emrin e vet Mineralet emrin e marrin sipas: Vetive qe i posedojne ALBIT – albus=bardhe BARIT – baritos=I rende Vendit ku jane gjete JARANDOLIT-bazeni I Jarandolit Njerezve GETIT – sipas shkrimtarit dhe filozofit J.W.Geteu

VETITE FIZIKE TE MINERALEVEVETITE FIZIKE TE MINERALEVE

VETITE OPTIKE VETITE OPTIKE

VETITE MEKANIKEVETITE MEKANIKE

VETITE MAGNETIKEVETITE MAGNETIKE

VETITE FIZIOLOGJIKEVETITE FIZIOLOGJIKE

VETITE MEKANIKEVETITE MEKANIKE FortësiaFortësia -ë -është rezistenca me të cilën minerali i kundërvihet shtë rezistenca me të cilën minerali i kundërvihet

gërvishtjes. gërvishtjes. Në këtë pikëpamje mineralet janë të shumëllojshme.Në këtë pikëpamje mineralet janë të shumëllojshme. Disa lehtë gërvishten edhe me anë të thonit, deri sa të tjerët nuk mund Disa lehtë gërvishten edhe me anë të thonit, deri sa të tjerët nuk mund

të gërvishten as me thikë nga çeliku më kualitativ. të gërvishten as me thikë nga çeliku më kualitativ. Për përcaktimin e fortësisë së mineraleve shfrytëzohet Për përcaktimin e fortësisë së mineraleve shfrytëzohet sklerometrisklerometri. . Në praktikë për këtë qëllim më shpesh shfrytëzohet Në praktikë për këtë qëllim më shpesh shfrytëzohet shkalla e Mohs-it shkalla e Mohs-it

e përbërë prej dhjetë mineraleve karakteristike. e përbërë prej dhjetë mineraleve karakteristike. Mineralet janë të radhitura në mënyrë që secili prej tyre i gërvisht të Mineralet janë të radhitura në mënyrë që secili prej tyre i gërvisht të

gjitha mineralet para tij. gjitha mineralet para tij. Shkalla e Mohs-it përbëhet prej këtyre mineraleve :Shkalla e Mohs-it përbëhet prej këtyre mineraleve :

Fortesia Fortesia sipas Mohsitsipas Mohsit

MineraliMinerali

11 TalkuTalku Gervishet me thuGervishet me thu

22 GipsiGipsi Gervishet me thuGervishet me thu

33 KalcitiKalciti Gervishet me thikeGervishet me thike

44 FluoritiFluoriti Gervishet me thikeGervishet me thike

55 ApatitiApatiti Gervishet me thikeGervishet me thike

66 OrtoklasiOrtoklasi E gervish xhaminE gervish xhamin

77 KuarciKuarci E gervish xhaminE gervish xhamin

88 TopaziTopazi E pren xhaminE pren xhamin

99 KorundiKorundi E pren xhaminE pren xhamin

1010 DijamantiDijamanti E pren xhaminE pren xhamin

ShpetëzimiShpetëzimi ËËshtë aftësia e mineralit që pas goditjes të ndahet – të shtë aftësia e mineralit që pas goditjes të ndahet – të

copëtohet në pllaka të holla me sipërfaqe të rrafshta dhe të copëtohet në pllaka të holla me sipërfaqe të rrafshta dhe të lëmuara, në mes veti paralele. lëmuara, në mes veti paralele.

Shpetëzimi është pasojë e kohezionit të ndryshëm në Shpetëzimi është pasojë e kohezionit të ndryshëm në drejtime të ndryshme dhe sa më i madh që është ky drejtime të ndryshme dhe sa më i madh që është ky ndryshim aq më i përsosuri është edhe shpetëzimi i ndryshim aq më i përsosuri është edhe shpetëzimi i mineralit. mineralit.

Në bazë të lehtësisë me të cilën kryhet shpetëzimi, Në bazë të lehtësisë me të cilën kryhet shpetëzimi, dallojmë shpetëzim të përsosur, jo të përsosur dhe të keq.dallojmë shpetëzim të përsosur, jo të përsosur dhe të keq.

Në natyrë është i vogël numri i mineraleve me shpetëzim Në natyrë është i vogël numri i mineraleve me shpetëzim të përsosur. të përsosur.

Numri më i madh i mineraleve është pa shpetëzim.Numri më i madh i mineraleve është pa shpetëzim.

MUSKOVITI – me shpetezim te persosur

Galeniti- me shpetezim te persosurGaleniti- me shpetezim te persosur

Kalciti me shpetezim te persosurKalciti me shpetezim te persosur

Kalciti me shpetezi te persosurKalciti me shpetezi te persosur

Fluoriti me shpetezim te persosurFluoriti me shpetezim te persosur

Haliti me shpetezim te persosurHaliti me shpetezim te persosur

Shpetezim i qarte- AlbitiShpetezim i qarte- Albiti

Shpetezim jo i persosur-sfaleritiShpetezim jo i persosur-sfaleriti

Pa shpetezim - KuarciPa shpetezim - Kuarci

ThyerjaThyerja

ËËshtë aftësia e disa mineraleve që pas goditjes të shtë aftësia e disa mineraleve që pas goditjes të ndahen – copëtohen në shumë pjesë gjatë ndahen – copëtohen në shumë pjesë gjatë sipërfaqeve jo të rrafshta dhe me pamje të veçantë. sipërfaqeve jo të rrafshta dhe me pamje të veçantë.

Kjo është cilësi e mineraleve te të cilët kohezioni Kjo është cilësi e mineraleve te të cilët kohezioni është i njejtë në çdo drejtim. është i njejtë në çdo drejtim.

Këto sipërfaqe jo të rrafshta quhen sipërfaqet e Këto sipërfaqe jo të rrafshta quhen sipërfaqet e thyeshmërisë. thyeshmërisë.

Thyeshmëria mund të jetë: jo e rrafshët, guaskore, Thyeshmëria mund të jetë: jo e rrafshët, guaskore, etj.etj.

Thyerje guaskoreThyerje guaskore

ElasticitetiElasticiteti

ËËshtë aftësia e mineralit që nën veprimin e forcave shtë aftësia e mineralit që nën veprimin e forcave të jashtme të deformohet duke ndërruar formën të jashtme të deformohet duke ndërruar formën ose vëllimin dhe pas ndërprerjes së veprimit të ose vëllimin dhe pas ndërprerjes së veprimit të këtyre forcave merr përsëri formën e mëparshme.këtyre forcave merr përsëri formën e mëparshme.

Është i vogël numri i mineraleve elastike. Është i vogël numri i mineraleve elastike. Te numri më i madh i mineraleve petrogjene, Te numri më i madh i mineraleve petrogjene,

kufiri i elasticitetit është aq i vogël sa që ata me kufiri i elasticitetit është aq i vogël sa që ata me rastin e lakimit menjëherë thyhen – thërrmohen.rastin e lakimit menjëherë thyhen – thërrmohen.

Pesha specifikePesha specifike-- ËËshtë raporti i peshës së mineralit ndaj peshës së ujit në shtë raporti i peshës së mineralit ndaj peshës së ujit në

temperaturë 4C me vëllim të njejtë si minerali, temperaturë 4C me vëllim të njejtë si minerali, respektivisht paraqet peshën e 1cmrespektivisht paraqet peshën e 1cm33 të mineralit të të mineralit të shprehur në gr. shprehur në gr.

Pesha specifike e mineralit luhatet në kufijtë e gjerë prej Pesha specifike e mineralit luhatet në kufijtë e gjerë prej 23 (iridiumi) deri në 0,7 (nafta).23 (iridiumi) deri në 0,7 (nafta).

Sipas peshës specifike mineralet i klasifikojmë nëSipas peshës specifike mineralet i klasifikojmë në:: minerale minerale të lehtatë lehta, me peshë specifike prej 1 deri në 2; , me peshë specifike prej 1 deri në 2; mesataremesatare, me peshë specifike prej 2 deri në 4 ; , me peshë specifike prej 2 deri në 4 ; të rëndatë rënda , me peshë specifike prej 4 deri në 6 ; , me peshë specifike prej 4 deri në 6 ; dhe dhe shumë të rëndashumë të rënda me peshë specifike mbi 6. me peshë specifike mbi 6.

VETITE OPTIKE TE MINERALEVEVETITE OPTIKE TE MINERALEVE

Kur drita arrin ne siperfaqe te mineraleve, nje Kur drita arrin ne siperfaqe te mineraleve, nje pjese e saj absorbohet, pjesa tjeter kalon neper pjese e saj absorbohet, pjesa tjeter kalon neper mineral, kurse nje pjese tjeter mund te jete e mineral, kurse nje pjese tjeter mund te jete e reflektuar. reflektuar.

Balanci ne mes te efekteve te permendura Balanci ne mes te efekteve te permendura determinohet me vetite optike ne te cilat determinohet me vetite optike ne te cilat perfshihen: perfshihen:

NGJYRANGJYRA NGJYRA E GERVISHTJESNGJYRA E GERVISHTJES SHKELQIMISHKELQIMI TEJDUKSHMERIATEJDUKSHMERIA

NGJYRA E MINERALEVENGJYRA E MINERALEVE

Ngjyra e mineraleve eshte vetia e jashtme Ngjyra e mineraleve eshte vetia e jashtme me e vrejtur e nje numri te madhe te me e vrejtur e nje numri te madhe te llojeve te tyre.llojeve te tyre.

Per disa minerale ngjyra eshte vetia Per disa minerale ngjyra eshte vetia themelore e diagnostifikimit;themelore e diagnostifikimit;

Ngjyra e mineraleve eshte perceptimi jone Ngjyra e mineraleve eshte perceptimi jone I gjatesive valore te drites se bardh, e cila I gjatesive valore te drites se bardh, e cila si e reflektuar kalon neper mineral para se si e reflektuar kalon neper mineral para se te arrije te syri yne;te arrije te syri yne;

NGJYRA E MINERALEVENGJYRA E MINERALEVE

Minerali ka ngjyre te kuqe per arsye se Minerali ka ngjyre te kuqe per arsye se reflekton ose e leshon pjesen e kuqe te reflekton ose e leshon pjesen e kuqe te spektrit,kurse te gjitha gjatesite tjera spektrit,kurse te gjitha gjatesite tjera valore I absorbon; valore I absorbon;

Minerali eshte I bardhe kur I reflekton te Minerali eshte I bardhe kur I reflekton te gjitha gjatesite valore te spektrit gjitha gjatesite valore te spektrit njekohesisht; njekohesisht;

Minerali i zi I absorbon te gjitha gjatesite Minerali i zi I absorbon te gjitha gjatesite valorevalore

TIPET E NGJYRAVE TE MINERALEVETIPET E NGJYRAVE TE MINERALEVE

IDIOKROMATIKEIDIOKROMATIKE ((Ngjyra e vetNgjyra e vet)) Drejtperdrejt e lidhur me perberjen kimike te Drejtperdrejt e lidhur me perberjen kimike te

mineralevemineraleve PJESMARRJA E NJE APO DISA JONEVE PJESMARRJA E NJE APO DISA JONEVE

((KROMOFOREKROMOFORE) ) NE RRJETIN KRISTALOR, TE NE RRJETIN KRISTALOR, TE CILAT SHPREHEN ME FORMULE KIMKECILAT SHPREHEN ME FORMULE KIMKE

Keta jane ne te shumten e rasteve elementet Keta jane ne te shumten e rasteve elementet kalimtare Cr, Cu, Mn, Fe, Co, Ni, .kalimtare Cr, Cu, Mn, Fe, Co, Ni, .

U japin ngjyra specifike mineraleve dhe na U japin ngjyra specifike mineraleve dhe na mundesojne identifikim te (malahiti-gjelbert, mundesojne identifikim te (malahiti-gjelbert, azuriti-kalter, rodokroziti- roze).azuriti-kalter, rodokroziti- roze).

NGJYRA IDIOKROMATIKE

MALAHITI (Cu)

NGJYRA IDIOKROMATIKE

MALAHITI (Cu)

NGJYRA IDIOKROMATIKE

AZURITI (Cu)

AZURITI DHE MALLAHITIAZURITI DHE MALLAHITI

NGJYRA IDIOKROMATIKE

RODOKROZITI (MnCo3)

NGJYRA IDIOKROMATIKE

RODOKROZITI (Mn

NGJYRA ALOKROMATIKE (NGJYRAT E NDRYSHME)

Ne te shumten e mineraleve bazen e perberjes kimke e perbejne elementet te cilat nuk jane kromofore dhe nuk provokojne ngjyrosje.

Mineralet e tilla jane te pangjyra apo te bardha.

Ndonje prej elementeve kromofore mund te haset ne mineral si papasteri me çka shkakton ngjyrosje specifike alokromatike (tjeter)

Ngjyra alokromatike e mineraleve mund te shkaktohet edhe me pjesemarrjen e: inkluzioneve, primesave shume te imeta mekanike, te mineraleve tjera te cilat shebejne si pigmente

KUARCI – IDIOKROMATIK I PA NGJYRE

AMETISTI

NGJYRA ALOKROMATIKE

(KUARCI) AMETIST (Fe)

NGJYRA ALOKROMATIKENGJYRA ALOKROMATIKE

ROZE KUARC (Ti)

NGJYRA ALOKROMATIKENGJYRA ALOKROMATIKE

(KUARCI) CITRIN (Fe)

NGJYRA ALOKROMATIKENGJYRA ALOKROMATIKE

Kuarci I gjelbert me inkluzione te kloritit

GERVISHTJA E MINERALEVEGERVISHTJA E MINERALEVE

GERVISHTJA (NGJYRAE PLUHURIT) eshte GERVISHTJA (NGJYRAE PLUHURIT) eshte ngjyra e mineraleve te pluheruara ngjyra e mineraleve te pluheruara

Ngjyra e gervishtjes shpesh perputhet me Ngjyra e gervishtjes shpesh perputhet me ngjyren e mineralit :ngjyren e mineralit :

cinabariti - ngjyra e kuqe gervishtje e cinabariti - ngjyra e kuqe gervishtje e kuqekuqe

malahit - ngjyra e gjelbert, gervishtje malahit - ngjyra e gjelbert, gervishtje te gjelbertte gjelbert

GERVISHTJA E MINERALEVEGERVISHTJA E MINERALEVEKur ngjyra e gervishtjes dallohet nga ngjyra e mineralit,gervishtja mund te sherbeje si veti diagnostike

HEMATITINgjyra e murrme e kuqe deri ne te zezeGervishtja e murrme-kuqe

HEMATITI – ngjyra e zeze, gervishtja murrme-kuqe

1. PIRITI- ngjyre ari-verdhe, gervishtja e zeze 2. MAGNETITI - ngjyre e zeze, gervishtja e zeze KROMITI - ngjyra e zeze, gervishtja e murrme

3. GRAFITI - ngjyra e hirit deri ne te zeze, gervishtja-zeze MOLIBDENITI - ngjyra hiri deri ne te zeze, gervishtja- hiri me niansa te gjelberta yndyrore

TEJDUKSHMERIA TE MINERALETTEJDUKSHMERIA TE MINERALET

Tejdukshmeria e mineraleve varet nga Tejdukshmeria e mineraleve varet nga sasia e drites te cilen minerali e leshon sasia e drites te cilen minerali e leshon apo e absorbonapo e absorbon

Mineralet e tejdukshme jane ata te cilet Mineralet e tejdukshme jane ata te cilet absorbojne shume pake sasi te drites.absorbojne shume pake sasi te drites.

Mineralet e patejdukshme-absorbojne Mineralet e patejdukshme-absorbojne krejte sasin e drite,. Ketu hujne shumica e krejte sasin e drite,. Ketu hujne shumica e mineraleve metaloremineraleve metalore

Gjipsi- I tejdukshem- shkelqim xhamorGjipsi- I tejdukshem- shkelqim xhamor

Galeniti- I patejdukshem- shkelqim metalorGaleniti- I patejdukshem- shkelqim metalor

ShkëlqimiShkëlqimi

ËËështë aftësi e mineralit që të tregojë shkëlqim në është aftësi e mineralit që të tregojë shkëlqim në faqet e kristalit ose në sipërfaqet e shpetëzimeve faqet e kristalit ose në sipërfaqet e shpetëzimeve dhe thyerjes. dhe thyerjes.

Kjo është pasojë e reflektimit të rrezeve të dritës. Kjo është pasojë e reflektimit të rrezeve të dritës. Sipas intensitetit shkëlqimi mund të jetë: Sipas intensitetit shkëlqimi mund të jetë:

shkëlqim qelqi , metali , mëndafshi , sedefi , shkëlqim qelqi , metali , mëndafshi , sedefi , diamantidiamanti etj. etj.

Mineralet mund të jenë edhe pa shkëlqim – të errëtMineralet mund të jenë edhe pa shkëlqim – të errët

MUSKOVITi - AGREGAT FLETEZOR – SHKELQIM SEDEFI

VETITE MAGNETIKE TE MINERALEVEVETITE MAGNETIKE TE MINERALEVE

FEROMAGNETIKE – VETI NATYRORE FEROMAGNETIKE – VETI NATYRORE MAGNETIKE (MAGNETIKE (MAGNETITI, PIROTINA)MAGNETITI, PIROTINA)

PARAMAGNETIKE – PARAMAGNETIKE – TERHIQEN NGA TERHIQEN NGA FUSHA E FORTE ELEKTROMAGENETIKE FUSHA E FORTE ELEKTROMAGENETIKE ( BIOTITI, GRANATET..). ( BIOTITI, GRANATET..).

DIJAMAGNATIKE – DIJAMAGNATIKE – FUSHA MAGNETIKE FUSHA MAGNETIKE NUK I TERHEQ (KUARCI, FELDSPATET, NUK I TERHEQ (KUARCI, FELDSPATET, KALCITI…) KALCITI…)

Vetite magnetikeVetite magnetike

Varen nga permbajtja e Fe ne minerale dhe Varen nga permbajtja e Fe ne minerale dhe tipe te lidhjeve kimike.tipe te lidhjeve kimike.

Shumica e mineraleve qe permbajne Fe ne Shumica e mineraleve qe permbajne Fe ne perberjen kimike jane PARAMAGNETIKE.perberjen kimike jane PARAMAGNETIKE.

PIRITI (lidhja kovalente) kur eshte PIRITI (lidhja kovalente) kur eshte plotesisht I paster eshte DIJAMAGNETIKplotesisht I paster eshte DIJAMAGNETIK

Ne baze te kesaj vetie themelohet Ne baze te kesaj vetie themelohet seperacioni elektromagnetik I mineraleveseperacioni elektromagnetik I mineraleve

Vetite fiziologjike te mineraleveVetite fiziologjike te mineraleve

Shija Shija – kete veti e kane mineralet qe jane te – kete veti e kane mineralet qe jane te tretshme ne uje (HALITI NaCl).tretshme ne uje (HALITI NaCl).

Aroma Aroma – Gjate shkatrrimit te sulfideve, – Gjate shkatrrimit te sulfideve, minerali i As gjate djegejes ka arome te minerali i As gjate djegejes ka arome te hudhres hudhres

Prekja – Prekja – ndjeshmeria e mineraleve ne prekje ndjeshmeria e mineraleve ne prekje - Yndyrore - Yndyrore – GRAFITI, TALKU– GRAFITI, TALKU

- - Ftohet Ftohet – mineralet me perqueshmeri te – mineralet me perqueshmeri te mire te nxehtesisemire te nxehtesise

CILËSITË MORFOLOGJIKE TË MINERALEVECILËSITË MORFOLOGJIKE TË MINERALEVE

Mineralet në natyrë paraqiten në forma të ndryshme.Mineralet në natyrë paraqiten në forma të ndryshme. Mineralet në formë të trupave gjeometrik (poliedrik) i Mineralet në formë të trupave gjeometrik (poliedrik) i

quajmë kristale (radhitja e rregullt e grimcave në masën e quajmë kristale (radhitja e rregullt e grimcave në masën e kristalit, respektivisht radhitja e rregullt e atomeve në kristalit, respektivisht radhitja e rregullt e atomeve në rrjetin kristalor të mineralit).rrjetin kristalor të mineralit).

Mineralet petrogjene, në raste të shumta paraqiten në Mineralet petrogjene, në raste të shumta paraqiten në forma të tilla, ku është realizuar radhitja e rregullt e forma të tilla, ku është realizuar radhitja e rregullt e grimcave, por nuk e kanë formën e jashtme të rregullt, grimcave, por nuk e kanë formën e jashtme të rregullt, mineralet e tilla quhen mineralet e tilla quhen minerale kristaloreminerale kristalore. .

Paraqitja e mineraleve kristalore shpjegohet me mungesën Paraqitja e mineraleve kristalore shpjegohet me mungesën e hapësirës me rastin e zhvillimit të mineraleve.e hapësirës me rastin e zhvillimit të mineraleve.

Një numër mineralesh petrogjene nuk e kanë as formën e jashtme të rregullt as Një numër mineralesh petrogjene nuk e kanë as formën e jashtme të rregullt as radhitjen e rregullt të grimcave në masën e mineralit.radhitjen e rregullt të grimcave në masën e mineralit.

Këto janë minerale Këto janë minerale amorfeamorfe.. Numri i trajtave kristalore, në të cilat paraqiten mineralet është shumë i madh , Numri i trajtave kristalore, në të cilat paraqiten mineralet është shumë i madh ,

mirëpo të gjitha këto trajta duke marr për bazë shkallën e simetrisë (numrin e mirëpo të gjitha këto trajta duke marr për bazë shkallën e simetrisë (numrin e planeve , boshteve dhe qendrës së simetrisë), i klasifikojmë në shtatë grupe të planeve , boshteve dhe qendrës së simetrisë), i klasifikojmë në shtatë grupe të quajtura quajtura sisteme apo singoni kristalografikesisteme apo singoni kristalografike, të cilat janë: , të cilat janë:

kkubikeubike ( (teserale)teserale), , ttetragonaleetragonale, , heksagonaleheksagonale, , trigonaletrigonale, , rombikerombike, , monoklinikemonoklinike dhe dhe trikliniketriklinike. . • Një sistemi kristalografie i takojnë të gjitha format që kanë shkallë të njejtë të Një sistemi kristalografie i takojnë të gjitha format që kanë shkallë të njejtë të

simetrisë. simetrisë. • Shkallë më të lartë të simetrisë kanë format kristalore të Shkallë më të lartë të simetrisë kanë format kristalore të sistemit teseralsistemit teseral( 9P-( 9P-

plane te simetrisë, 13L- boshte dhe Qendren C), plane te simetrisë, 13L- boshte dhe Qendren C), • NNdërsa shkallë më të ulët të simetrisë kanë format kristalore të dërsa shkallë më të ulët të simetrisë kanë format kristalore të sistemit sistemit

triklinaltriklinal, vetëm me qendër të simetrisë., vetëm me qendër të simetrisë.

Kubi Oktaedri Dodekaedri rombik Tetrakisheksaedri

Trisoktaedri Ikozit tetraedri deltoid Heksakisoktaedri Rombike

SISTEMATIKA E MINERALEVESISTEMATIKA E MINERALEVE

Me qëllim që të bëhet studimi i mineraleve, ato Me qëllim që të bëhet studimi i mineraleve, ato klasifikohen – ndahen në grupe.klasifikohen – ndahen në grupe.

Klasifikimin e mineraleve në grupe sipas ndonjë sistemi e Klasifikimin e mineraleve në grupe sipas ndonjë sistemi e quajmë quajmë sistematika e mineralevesistematika e mineraleve..

Ekzistojnë disa sistematika të mineraleve, në varësi se çka Ekzistojnë disa sistematika të mineraleve, në varësi se çka marrim për bazë. marrim për bazë.

Sistematika më e drejtë është ajo e cila për bazë merr Sistematika më e drejtë është ajo e cila për bazë merr përbërjen kimike të mineraleve. përbërjen kimike të mineraleve.

Sipas kësaj sistematike, mineralet me numër mbi 3.000 Sipas kësaj sistematike, mineralet me numër mbi 3.000 (rreth 35-50 me rëndësi si minerale petrogjene) i ndajmë (rreth 35-50 me rëndësi si minerale petrogjene) i ndajmë në:në:

SISTEMATIKA E MINERALEVESISTEMATIKA E MINERALEVE

SilikateSilikate Okside dhe hidroksideOkside dhe hidrokside KarbonateKarbonate SulfateSulfate SulfureSulfure BorateBorate Fosfate, Arsenate, Vanadate, Fosfate, Arsenate, Vanadate, Volframate, Molibdate, KromateVolframate, Molibdate, Kromate NitrateNitrate KlorureKlorure FluorureFluorure

SilikatetSilikatet PPërfaqësojnë klasën më të madhe të mineraleve dhe janë më të ërfaqësojnë klasën më të madhe të mineraleve dhe janë më të

përhapura në korën e Tokës, me përhapura në korën e Tokës, me rërëndësi të madhe si minerale ndësi të madhe si minerale petrogjene.petrogjene.

I takojmë shpesh si përbërës të shkëmbinjve. I takojmë shpesh si përbërës të shkëmbinjve. Krijohen në shumë mënyra, mirëpo, pjesa më e madhe krijohen nga Krijohen në shumë mënyra, mirëpo, pjesa më e madhe krijohen nga

kristalizimi i magmës. kristalizimi i magmës. PërPër nga nga përbërja kimike janë kripëra të acidit silicik (Hpërbërja kimike janë kripëra të acidit silicik (H22SiOSiO33 dhe dhe

HH44SiOSiO44). ). Grupet më të rëndësishme të silikateve janë: Grupet më të rëndësishme të silikateve janë: a) feldshpateta) feldshpatet b) mikat- liskunëtb) mikat- liskunët c) amfiboletc) amfibolet d) piroksenetd) piroksenet e) Grupi i olivinëse) Grupi i olivinës

FeldshpatetFeldshpatet PParaqesin një grup mineralesh të ngjashme në pikëpamje të përbërjes araqesin një grup mineralesh të ngjashme në pikëpamje të përbërjes

kimike dhe cilësive fizike dhe morfologjike. kimike dhe cilësive fizike dhe morfologjike. Ky është grupi më i rëndësishëm i mineraleve si përbërës të Ky është grupi më i rëndësishëm i mineraleve si përbërës të

shkëmbinjve. shkëmbinjve. Marrin pjesë me 60% në shkëmbinjtë magmatikë, me 30% në Marrin pjesë me 60% në shkëmbinjtë magmatikë, me 30% në

shkëmbinjtë metamorfikë dhe rreth 10% në shkëmbinjtë sendimentarë. shkëmbinjtë metamorfikë dhe rreth 10% në shkëmbinjtë sendimentarë. Sipas përbërjes kimike janë alumosilikate të kaliumit (K), natriumit Sipas përbërjes kimike janë alumosilikate të kaliumit (K), natriumit

(N) dhe të kalciumit (Ca).(N) dhe të kalciumit (Ca). Përfaqësuesit më të rëndësishëm të këtij grupi janë:Përfaqësuesit më të rëndësishëm të këtij grupi janë: ortoklasi ortoklasi K2O x Al2O3 x 6SiO2 K2O x Al2O3 x 6SiO2 albitialbiti Na2O x Al2O3 x 6SiO2 Na2O x Al2O3 x 6SiO2 anortiti anortiti CaO x Al2O3 x 2SiO2 CaO x Al2O3 x 2SiO2

Me përzierje izomorfe të albitit dhe të anortitit, në të cilët Me përzierje izomorfe të albitit dhe të anortitit, në të cilët këto komponente janë prezente me sasi të ndryshme, këto komponente janë prezente me sasi të ndryshme, fitohet një grup i ri mineralesh të quajtur fitohet një grup i ri mineralesh të quajtur plagjioklaseplagjioklase (feldshpatet e natriumit dhe të kalciumit).(feldshpatet e natriumit dhe të kalciumit).

Feldshpatet kristalizojnë në sistemet monoklinike dhe Feldshpatet kristalizojnë në sistemet monoklinike dhe triklinike (feldshpatet e kaliumit në sistemin monoklinik, triklinike (feldshpatet e kaliumit në sistemin monoklinik, feldshpatet e natriumit dhe kalciumit në sistemet feldshpatet e natriumit dhe kalciumit në sistemet triklinike). triklinike).

Në trajta kristalore takohen vetëm në shkëmbinjtë efuzivë, Në trajta kristalore takohen vetëm në shkëmbinjtë efuzivë, më shpesh paraqiten në forma të kokrrizave me kontura të më shpesh paraqiten në forma të kokrrizave me kontura të parregullta (në shkëmbinjtë magmatikë intruzivë dhe në parregullta (në shkëmbinjtë magmatikë intruzivë dhe në shkëmbinjtë metamorfikë).shkëmbinjtë metamorfikë).

Të gjitha feldshpatet shprehin shpetëzim të përsosur. Të gjitha feldshpatet shprehin shpetëzim të përsosur. Në raste të shumta kanë ngjyrë të bardhë, mirëpo mund të jenë edhe Në raste të shumta kanë ngjyrë të bardhë, mirëpo mund të jenë edhe

me ngjyra të ndryshme. me ngjyra të ndryshme. Kanë shkëlqim qelqi. Kanë shkëlqim qelqi. Nëse janë të pastërta, janë të tejdukshm, por mund të jenë edhe jo të Nëse janë të pastërta, janë të tejdukshm, por mund të jenë edhe jo të

tejdukshëm. tejdukshëm. Fortësinë e kanë 6 sipas shkallës së Mohs-it.Fortësinë e kanë 6 sipas shkallës së Mohs-it. Një karakteristikë e përgjithshme e feldshpateve është se lehtë i Një karakteristikë e përgjithshme e feldshpateve është se lehtë i

nënshtrohen shkatërrimit (alterimit), në këtë rast kalojmë në mineral nënshtrohen shkatërrimit (alterimit), në këtë rast kalojmë në mineral sekondar kaolinë. sekondar kaolinë.

Ky proces i alterimit quhet kaolinizimi i feldshpateve. Ky proces i alterimit quhet kaolinizimi i feldshpateve. Shkëmbinjtë që përmbajnë feldshpate, në këtë rast humbin nga cilësitë Shkëmbinjtë që përmbajnë feldshpate, në këtë rast humbin nga cilësitë

fiziko – termike, p.sh. granitet me transformimin e feldshpateve në fiziko – termike, p.sh. granitet me transformimin e feldshpateve në kaolinë zvogëlojnë rezistencën në shtypje prej 280 Mkaolinë zvogëlojnë rezistencën në shtypje prej 280 MPPa në rrethe 1 a në rrethe 1 MPa. MPa.

Feldshpatet janë shumë të përhapura si përbërës të shkëmbinjve. Feldshpatet janë shumë të përhapura si përbërës të shkëmbinjve.

Ortoklasi

Albiti

Anortiti

MikatMikat

MikatMikat- janë një grup mineralesh silikate, me përbërje të - janë një grup mineralesh silikate, me përbërje të ndërlikuar kimike, mirëpo mjaft të ngjashme sipas cilësive ndërlikuar kimike, mirëpo mjaft të ngjashme sipas cilësive fizike dhe morfologjike. fizike dhe morfologjike.

Përfaqësuesit më me rëndësi të këtij grupi janë:Përfaqësuesit më me rëndësi të këtij grupi janë: muskoviti muskoviti K2O x Al2O3 x 6SiO2 x 2H2O K2O x Al2O3 x 6SiO2 x 2H2O biotiti biotiti K2O x 2(Al,Fe)2O3 x 4(Mg,Fe)O x K2O x 2(Al,Fe)2O3 x 4(Mg,Fe)O x

6SiO2 x 2H2O6SiO2 x 2H2O MuskovitiMuskoviti- është përfaqësues i mikave të bardhë dhe sipas - është përfaqësues i mikave të bardhë dhe sipas

përbërjes është alimosilikat i hidratizuar i kaliumit. përbërjes është alimosilikat i hidratizuar i kaliumit. BiotitiBiotiti- është përfaqësues i mikave të zeza dhe sipas - është përfaqësues i mikave të zeza dhe sipas

përbërjes është alumosilikat i hidratizuar i K , Mg dhe Fe.përbërjes është alumosilikat i hidratizuar i K , Mg dhe Fe.

Biotiti Muskoviti

MikatMikat KKristalizojnë në singonin monoklinike. ristalizojnë në singonin monoklinike. Në shkëmbinj shumë shpesh paraqiten në trajta të luspave. Në shkëmbinj shumë shpesh paraqiten në trajta të luspave. Kanë shpetëzim të përsosur dhe ndahen në luspe me trashësi vetëm disa Kanë shpetëzim të përsosur dhe ndahen në luspe me trashësi vetëm disa

mikrona. mikrona. Janë minerale me shpetëzime maksimale. Janë minerale me shpetëzime maksimale. Janë ndër mineralet e rralla me cilësi elastike, pllakat e holla të këtyre Janë ndër mineralet e rralla me cilësi elastike, pllakat e holla të këtyre

mineraleve mund të lakohen.mineraleve mund të lakohen. Kanë fortësi të vogël 2,5 – 3, në pllaka të holla të tejdukshme, muskoviti ka Kanë fortësi të vogël 2,5 – 3, në pllaka të holla të tejdukshme, muskoviti ka

ngjyrë të bardhë, biotiti të zezë. ngjyrë të bardhë, biotiti të zezë. Sidomos muskoviti është shumë rezistent në temperatura të larta dhe është Sidomos muskoviti është shumë rezistent në temperatura të larta dhe është

përques i keq i nxehtësisë dhe elektricitetit, për këtë shkak kanë përdorim të përques i keq i nxehtësisë dhe elektricitetit, për këtë shkak kanë përdorim të madh dhe të shumëllojshëm në industrinë elektronike dhe optike.madh dhe të shumëllojshëm në industrinë elektronike dhe optike.

Muskoviti është rezistent ndaj shkatërrimit fiziko – kimik, biotiti nën ndikimin Muskoviti është rezistent ndaj shkatërrimit fiziko – kimik, biotiti nën ndikimin e faktorëve atmosferik lehtë shkatërrohet dhe kalon në mineral sekondar në e faktorëve atmosferik lehtë shkatërrohet dhe kalon në mineral sekondar në klorit dhe limonit.klorit dhe limonit.

Si përbërës të shkëmbinjve mikat shpesh paraqiten në Si përbërës të shkëmbinjve mikat shpesh paraqiten në shkëmbinjtë magmatikë, metamorfikë dhe te disa shkëmbinjtë magmatikë, metamorfikë dhe te disa shkëmbinj sendimentarë. shkëmbinj sendimentarë.

Si përbërës të shkëmbinjve nuk janë të preferueshëm, Si përbërës të shkëmbinjve nuk janë të preferueshëm, meqenëse i keqësojnë cilësitë fiziko – teknike të meqenëse i keqësojnë cilësitë fiziko – teknike të shkëmbinjve, zvogëlojnë rezistencën në shtypje, shkëmbinjve, zvogëlojnë rezistencën në shtypje, zmadhojnë hizmadhojnë higgroskopinë ku zvogëlohet dhe rezistenca në roskopinë ku zvogëlohet dhe rezistenca në ngrica. ngrica.

Prezenca e mikave në agregat të betonit ndikon negativisht Prezenca e mikave në agregat të betonit ndikon negativisht në kualitetin e betonit. në kualitetin e betonit.

Nëse merr pjesë me më shumë se 5% në agregat të Nëse merr pjesë me më shumë se 5% në agregat të betonit, nuk mund të përdoret për këtë qëllim.betonit, nuk mund të përdoret për këtë qëllim.

AmfiboletAmfibolet PParaqiten si përbërës kryesor të shumë shkëmbinjve, sidomos të atyre araqiten si përbërës kryesor të shumë shkëmbinjve, sidomos të atyre

magmatikë dhe metamorfikë, prandaj janë mjaft prezent në korën e magmatikë dhe metamorfikë, prandaj janë mjaft prezent në korën e Tokës. Tokës.

Ky grup përfshinë një numër mjaft të madh mineralesh, me përbërje Ky grup përfshinë një numër mjaft të madh mineralesh, me përbërje kimike mjaft të ndryshme dhe të ndërlikuar, mirëpo me cilësi mjaft të kimike mjaft të ndryshme dhe të ndërlikuar, mirëpo me cilësi mjaft të ngjashme fizike dhe morfologjike. ngjashme fizike dhe morfologjike.

Përfaqësuesit më me rëndësi të këtij grupi janë:Përfaqësuesit më me rëndësi të këtij grupi janë: Hornblenda Hornblenda 2CaO x 4(Mg,Fe)O x Al2O3 x 7SiO2 x 2CaO x 4(Mg,Fe)O x Al2O3 x 7SiO2 x

H2OH2O Aktinoliti Aktinoliti 2CaO x 5(Mg,Fe)O x 8SiO2 x H2O 2CaO x 5(Mg,Fe)O x 8SiO2 x H2O Tremoliti Tremoliti 2CaO x 5MgO x 8SiO2 x H2O 2CaO x 5MgO x 8SiO2 x H2O

Sipas përbërjes, në përgjithësi amfibolet janë silikate të Mg, Ca dhe Fe

Mineralet e cekura më lartë kristalizojnë në sistemin(singonin) monoklinike

Kristalizojnë në sistemet: rombike, monoklinike dhe triklinike

Si përbërës të shkëmbinjve më shpesh paraqiten në formë të kokrrizave të vogla të parregullta

Kanë shpetëzim të përsosur, ngjyra varësisht nga përbërja është e errët, e gjelbër dhe e zezë

Kanë shkëlqim qelqi të patejdukshëm me fortësi 5 – 6 sipas shkallës së Mohs-it

Konsiderohen si përbërës të dobishëm të shkëmbinjve, meqenëse me cilësitë e veta ju kontribojnë edhe cilësive fiziko – teknike të shkëmbinjve.

Hornblenda shumë shpesh takohet si përbërës kryesor i shkëmbinjve magmatikë dhe metamorfikë, sidomos në amfibolitet dhe në shistet amfibolike

Aktinoliti dhe tremoliti paraqiten si përbërës vetëm në shkëmbinjtë metamorfikë

Shkatërrohen nën ndikimin e proceseve atmosferike duke dhënë produkte të ndryshme, sipas përbërjes dhe proceseve të shkatërrimit

Llojet e pasura me Fe dhe Mg, kryesisht hornblenda, në raste të shumta transformohet në mineral sekondar klorit dhe serpentinë.

PiroksenetPiroksenet Këtij grupi i takojnë një numër i madh mineralesh mjaft të ngjashme Këtij grupi i takojnë një numër i madh mineralesh mjaft të ngjashme

sipas përbërjes dhe cilësive fiziko – morfologjike me amfibolet. sipas përbërjes dhe cilësive fiziko – morfologjike me amfibolet. Në përgjithësi edhe piroksenet janë silikate të Mg, Fe dhe Ca. Në përgjithësi edhe piroksenet janë silikate të Mg, Fe dhe Ca. Sipas mënyrës së kristalizimit dallojmë piroksene Sipas mënyrës së kristalizimit dallojmë piroksene rombikerombike , ,

monoklinike monoklinike dhe dhe trikliniketriklinike. . Piroksenet triklinikePiroksenet triklinike janë pa rëndësi si minerale petrogjene – janë pa rëndësi si minerale petrogjene –

shkëmbformues, ndërsa shkëmbformues, ndërsa piroksenet rombikepiroksenet rombike dhe dhe monoklinike monoklinike mjaft mjaft shpesh paraqiten si përbërës të shkëmbinjve.shpesh paraqiten si përbërës të shkëmbinjve.

Përfaqësuesit kryesor të pirokseneve rombike janë:Përfaqësuesit kryesor të pirokseneve rombike janë: EnstatiEnstati MgO x SiO2 MgO x SiO2 BroncitiBronciti (Mg,Fe)O x SiO2 (Mg,Fe)O x SiO2 HipersteniHipersteni (Fe,Mg)O x SiO2 (Fe,Mg)O x SiO2

Në pikëpamje të përbërjes kimike piroksenet rombike Në pikëpamje të përbërjes kimike piroksenet rombike paraqesin silikate të Mg dhe Fe, në drejtim të hiperstenit paraqesin silikate të Mg dhe Fe, në drejtim të hiperstenit rritet pjesëmarrja procentuale e Fe.rritet pjesëmarrja procentuale e Fe.

Piroksenet rombike sidomos shpesh paraqiten si përbërës Piroksenet rombike sidomos shpesh paraqiten si përbërës të shkëmbinjve magmatikë bazikë dhe ultrabazikë. të shkëmbinjve magmatikë bazikë dhe ultrabazikë.

Përfaqësuesit më të rëndësishëm të pirokseneve Përfaqësuesit më të rëndësishëm të pirokseneve monoklinike janë:monoklinike janë:

AugjitiAugjiti CaO x (Mg,Fe)O x 2SiO2 + (Al,Fe)2O3 CaO x (Mg,Fe)O x 2SiO2 + (Al,Fe)2O3 Diopsidi Diopsidi CaO x MgO x 2SiO2 CaO x MgO x 2SiO2 Dialagu Dialagu CaO x (Mg,Fe)O x 2SiO2 x Al2O3 CaO x (Mg,Fe)O x 2SiO2 x Al2O3

Enstatit Broncit

Augjit Diopsid

Në pikëpamje të përbërjes kimike piroksenet monoklinike janë silikate Në pikëpamje të përbërjes kimike piroksenet monoklinike janë silikate të Ca , Fe dhe Al , ndërsa sidomos augjiti është përbërës i shpeshtë i të Ca , Fe dhe Al , ndërsa sidomos augjiti është përbërës i shpeshtë i shkëmbinjve magmatikë. shkëmbinjve magmatikë.

Mjaft shpesh takohet edhe dialagu si përbërës i shkëmbinjve.Mjaft shpesh takohet edhe dialagu si përbërës i shkëmbinjve. Të gjitha piroksenet e përmendura kanë shpetëzim të përsosur. Të gjitha piroksenet e përmendura kanë shpetëzim të përsosur. Ngjyra ju luhatet sipas sasisë së hekurit që përmbajnë. Ngjyra ju luhatet sipas sasisë së hekurit që përmbajnë. Më shpesh tregojnë ngjyrë të murrme – bardhë të mbyllur të gjelbër Më shpesh tregojnë ngjyrë të murrme – bardhë të mbyllur të gjelbër

dhe të zezë. dhe të zezë. BroncitiBronciti ka ngjyrë karakteristike të bronzës, ka ngjyrë karakteristike të bronzës, hipersteni hipersteni të gjelbër të të gjelbër të

mbyllur deri të zezë etj. mbyllur deri të zezë etj. Kanë shkëlqim qelqi përpos bronzitit dhe dialagut që kanë shkëlqim Kanë shkëlqim qelqi përpos bronzitit dhe dialagut që kanë shkëlqim

metalor. metalor. Fortësia e këtyre mineraleve është 5,5 – 6 sipas shkallës së Mohs-it. Fortësia e këtyre mineraleve është 5,5 – 6 sipas shkallës së Mohs-it. Piroksenet i nënshtrohen shkatërrimit sikurse amfibolet. Piroksenet i nënshtrohen shkatërrimit sikurse amfibolet. Në raste të shumta produkte të këtij shkatërrimi janë mineralet Në raste të shumta produkte të këtij shkatërrimi janë mineralet

sekondare: serpentina dhe kloriti.sekondare: serpentina dhe kloriti. Piroksenet shpesh paraqiten si përbërës të shkëmbinjve magmatikë, në Piroksenet shpesh paraqiten si përbërës të shkëmbinjve magmatikë, në

shkëmbinj metamorfikë paraqiten më rrallë, ndërsa në shkëmbinjtë shkëmbinj metamorfikë paraqiten më rrallë, ndërsa në shkëmbinjtë sendimentarë shumë rrallësendimentarë shumë rrallë

Grupi i olivinesGrupi i olivines

NNë këtë grup hyjnë mineralet me formulë ë këtë grup hyjnë mineralet me formulë R2(SiO4), ku R mund të jetë Mg, Fe ose të R2(SiO4), ku R mund të jetë Mg, Fe ose të dy elementet së bashku, si dhe Mn, Ca. dy elementet së bashku, si dhe Mn, Ca. Mineralet kryesore të këtij grupi janë: Mineralet kryesore të këtij grupi janë:

OlivinaOlivina (Mg,Fe)2 ( SiO4) (Mg,Fe)2 ( SiO4)

Forsteriti Forsteriti Mg2 (SiO4) Mg2 (SiO4)

Fajaliti Fajaliti Fe2 (SiO4) Fe2 (SiO4)

Olivima

Forsteriti

Fajaliti

Sipas përbërjes kimike Sipas përbërjes kimike olivinaolivina është silikat i Mg dhe Fe dhe në të është silikat i Mg dhe Fe dhe në të vërtetë paraqitet një përzierje izomorfe të vërtetë paraqitet një përzierje izomorfe të fosterititfosteritit dhe dhe fajalititfajalitit. . FosteritiFosteriti është silikat i Mg, ndërsa është silikat i Mg, ndërsa fajalitifajaliti silikat i hekurit. silikat i hekurit.

Të gjithë kristalizojnë në singonin rombike, në trajta prizmatike, Të gjithë kristalizojnë në singonin rombike, në trajta prizmatike, mirëpo format e rregullta kristalore janë të rralla. mirëpo format e rregullta kristalore janë të rralla.

Zakonisht i takojmë në trajta kokrrizore me kontura të parregullta.Zakonisht i takojmë në trajta kokrrizore me kontura të parregullta. Olivina Olivina ka ngjyrë karakteristike ulliri të gjelbër ka ngjyrë karakteristike ulliri të gjelbër , , mirëpo takohet edhe mirëpo takohet edhe

me ngjyrë karakteristike të zezë. me ngjyrë karakteristike të zezë. Kanë shpetëzim të paqartë ose pa shpetëzim, thyerje guaskore, Kanë shpetëzim të paqartë ose pa shpetëzim, thyerje guaskore,

shkëlqim qelqi ose yndyror dhe fortësi 6,5 – 7.shkëlqim qelqi ose yndyror dhe fortësi 6,5 – 7. OlivinaOlivina është mineral jo i qëndrueshëm dhe nën ndikimin e kushteve është mineral jo i qëndrueshëm dhe nën ndikimin e kushteve

atmosferike lehtë shkatërrohet dhe në këtë rast shndërrohet në mineral atmosferike lehtë shkatërrohet dhe në këtë rast shndërrohet në mineral sekondar në serpentinë, ndërsa ky proces quhet serpentizim i olivinës.sekondar në serpentinë, ndërsa ky proces quhet serpentizim i olivinës.

Olivina paraqitet si përbërës i shkëmbinjve magmatikë ultrabazikë Olivina paraqitet si përbërës i shkëmbinjve magmatikë ultrabazikë ( dunite,periodotite) e më rrallë në gabro, bazalte etj. ( dunite,periodotite) e më rrallë në gabro, bazalte etj.

Rrallë paraqitet në shkëmbinjtë metamorfikë (në shistet kristalore).Rrallë paraqitet në shkëmbinjtë metamorfikë (në shistet kristalore). Shkëmbinjtë që përmbajnë olivnë në raste të shumta janë të kapur nga Shkëmbinjtë që përmbajnë olivnë në raste të shumta janë të kapur nga

proceset e alterimit (shkatërrimit) dhe paraqesin material ndërtimorë të proceset e alterimit (shkatërrimit) dhe paraqesin material ndërtimorë të kualitetit kualitetit te dobette dobet

OksidetOksidet JJanë bashkëdyzime të elementeve me oksigjen.anë bashkëdyzime të elementeve me oksigjen. Mjaft minerale të këtij grupi takohen si përbërës të Mjaft minerale të këtij grupi takohen si përbërës të

shkëmbinjve, mirëpo vetëm kuarci ka një rëndësi të njejtë shkëmbinjve, mirëpo vetëm kuarci ka një rëndësi të njejtë si silikatet e përmendura. si silikatet e përmendura.

Përpos këtij, shpesh takohen si përbërës të shkëmbinjve Përpos këtij, shpesh takohen si përbërës të shkëmbinjve edhe oksidet e hekurit, mirëpo në çdo rast si përbërës të edhe oksidet e hekurit, mirëpo në çdo rast si përbërës të dytë.dytë.

Përfaqësuesit kryesor të këtij grupi janë:Përfaqësuesit kryesor të këtij grupi janë: --Kuarci Kuarci SiO2 SiO2 --Magnetiti Magnetiti FeO x Fe2O3 FeO x Fe2O3 --Hematiti Hematiti Fe2O3 Fe2O3 --Korundi Korundi Al2O3 Al2O3

Kuarci

Magnetiti

Hematiti

Kuarci (SiO2Kuarci (SiO2 PPadyshim është minerali më i përhapur në natyrë. adyshim është minerali më i përhapur në natyrë. Në pikëpamje të përbërjes kimike është oksid i silicit. Në pikëpamje të përbërjes kimike është oksid i silicit. Përhapja e madhe e tij në korën e Tokës është rezultat i krijimit në shumë mënyra: me Përhapja e madhe e tij në korën e Tokës është rezultat i krijimit në shumë mënyra: me

kristalizime nga magma, nga proceset pneumatolike dhe me fundërosje nga tretjet ujore.kristalizime nga magma, nga proceset pneumatolike dhe me fundërosje nga tretjet ujore. Kristalizon në singonin trigonale, në raste të shumta në forma prizmatike heksagonale Kristalizon në singonin trigonale, në raste të shumta në forma prizmatike heksagonale

nga një herë në kombinime me bipiramida. nga një herë në kombinime me bipiramida. Kur është i pastër është pa ngjyrë dhe i tejdukshëm. Kur është i pastër është pa ngjyrë dhe i tejdukshëm. Ky lloj quhet kristali i maleve. Ky lloj quhet kristali i maleve. Më shpesh takohen me ngjyrë të bardhë ose shumëllojshëm i ngjyrosur nga përzierjet e Më shpesh takohen me ngjyrë të bardhë ose shumëllojshëm i ngjyrosur nga përzierjet e

jashtme. jashtme. Kristalet me ngjyra të bukura përdoren si gur të çmueshëm. Kristalet me ngjyra të bukura përdoren si gur të çmueshëm. Karakteristikat fizike: pa shpetëzim, në raste të shumta ka thyerje guaskore, shkëlqim Karakteristikat fizike: pa shpetëzim, në raste të shumta ka thyerje guaskore, shkëlqim

qelqi dhe fortësi 7 sipas shkallës së Mohs-it. qelqi dhe fortësi 7 sipas shkallës së Mohs-it. Jashtëzakonisht është rezistent ndaj faktorëve shkatërrues të natyrës dhe tretet vetëm në Jashtëzakonisht është rezistent ndaj faktorëve shkatërrues të natyrës dhe tretet vetëm në

acidin fluorhidrik (HF), prandaj çdo herë takohet i freskët pa produkte të shkatërrimitacidin fluorhidrik (HF), prandaj çdo herë takohet i freskët pa produkte të shkatërrimit

Një lloj i Një lloj i kuarcitkuarcit, , kalcedonikalcedoni kimikisht është aktiv. kimikisht është aktiv. Në agregat të betonit hyn në reaksion me çimenton dhe si pasojë Në agregat të betonit hyn në reaksion me çimenton dhe si pasojë

zhvillohet një temperaturë e lartë, që ka për pasojë dëmtimin mekanik zhvillohet një temperaturë e lartë, që ka për pasojë dëmtimin mekanik të betonit, në të cilin paraqiten qarje, prandaj si i tillë është i dëmshëm të betonit, në të cilin paraqiten qarje, prandaj si i tillë është i dëmshëm në agregatin e betonit.në agregatin e betonit.

Kuarci Kuarci është një ndër mineralet më të përhapura në korën e Tokës. është një ndër mineralet më të përhapura në korën e Tokës. Paraqitet si përbërës kryesorë i shkëmbinjve magmatikë, metamorfikë Paraqitet si përbërës kryesorë i shkëmbinjve magmatikë, metamorfikë

dhe sendimentarë. dhe sendimentarë. Është përbërës i dëshiruar i shkëmbinjve, meqenëse me cilësitë e mira Është përbërës i dëshiruar i shkëmbinjve, meqenëse me cilësitë e mira

të tij i kontribon kualitetit të shkëmbinjve.të tij i kontribon kualitetit të shkëmbinjve. Kuarci ka përdorim të madh në teknikë. Kuarci ka përdorim të madh në teknikë. Shfrytëzohet në industrinë e qelqit, në radioindustri dhe në Shfrytëzohet në industrinë e qelqit, në radioindustri dhe në

elektroindustri. elektroindustri. Shfrytëzohet edhe si material ndërtimor, për përgatitjen e Shfrytëzohet edhe si material ndërtimor, për përgatitjen e llaqitllaqit (rëra (rëra

kuarcore).kuarcore).

Magnetiti (Fe3O4)Magnetiti (Fe3O4) SSipas përbërjes kimike është oksid i hekurit. ipas përbërjes kimike është oksid i hekurit. Është me prejardhje magmatike. Është me prejardhje magmatike. Kristalizon në singonin teserale, në rastet e shumta në formë të oktaedrit Kristalizon në singonin teserale, në rastet e shumta në formë të oktaedrit Si përbërës i shkëmbinjve më shpesh paraqitet në formë të kokrrizave.Si përbërës i shkëmbinjve më shpesh paraqitet në formë të kokrrizave. Ka ngjyrë të zezë, pa shpetëzim, në rastet e shumta tregon thyeshmëri Ka ngjyrë të zezë, pa shpetëzim, në rastet e shumta tregon thyeshmëri

guaskore dhe shkëlqim metalik. guaskore dhe shkëlqim metalik. Ka fortësi 5,5 – 6,5 me cilësi magnetike.Ka fortësi 5,5 – 6,5 me cilësi magnetike. Nuk është i qëndrueshëm dhe nën ndikimin e proceseve të alterimit kalon në Nuk është i qëndrueshëm dhe nën ndikimin e proceseve të alterimit kalon në

mineral sekundar hematit dhe limonit. mineral sekundar hematit dhe limonit. Takohet si përbërës i dytë në shkëmbinjtë magmatikë, metamorfikë dhe Takohet si përbërës i dytë në shkëmbinjtë magmatikë, metamorfikë dhe

sedimentarë. sedimentarë. Në shkëmbinjtë si material ndërtimor është përbërës i dëmshëm, meqenëse i Në shkëmbinjtë si material ndërtimor është përbërës i dëmshëm, meqenëse i

keqëson cilësitë fiziko – mekanike të shkëmbinjve. keqëson cilësitë fiziko – mekanike të shkëmbinjve. Nganjëherë paraqitet në masa të mëdha, kur formon vendburimet e xeheve të Nganjëherë paraqitet në masa të mëdha, kur formon vendburimet e xeheve të

hekurit, të kualitetit të lartë.hekurit, të kualitetit të lartë.

Hematiti (Fe2O3)Hematiti (Fe2O3) PPo ashtu është oksid i hekurit dhe paraqet një ndër xehet më të rëndësishme të hekurit. o ashtu është oksid i hekurit dhe paraqet një ndër xehet më të rëndësishme të hekurit. Kristalizon në singonin heksagonale por formate rregullta kristalore janë të rralla. Kristalizon në singonin heksagonale por formate rregullta kristalore janë të rralla. Më shpesh takohet në format e kokrrizave. Më shpesh takohet në format e kokrrizave. Ka ngjyrë të murrme të kuqe, mirëpo takohet edhe me ngjyrë të zezë), ndërsa ngjyrën e Ka ngjyrë të murrme të kuqe, mirëpo takohet edhe me ngjyrë të zezë), ndërsa ngjyrën e

gërvishtjes e ka në çdo rast të kuqe, cilësi karakteristike e hematitit.gërvishtjes e ka në çdo rast të kuqe, cilësi karakteristike e hematitit. Ka shkëlqim metalik dhe fortësi 5,5 – 6,5. Ka shkëlqim metalik dhe fortësi 5,5 – 6,5. Nuk është i qëndrueshëm dhe nën ndikimin e proceseve të alterimit shndërrohet në Nuk është i qëndrueshëm dhe nën ndikimin e proceseve të alterimit shndërrohet në

mineral sekondar limonit. mineral sekondar limonit. Krijohet nga proceset e kristalizimit të magmës gjatë ftohjes, në raste më të shumta Krijohet nga proceset e kristalizimit të magmës gjatë ftohjes, në raste më të shumta

paraqet produkte të shkatërrimit të mineraleve të grupit të silikateve me feromagnezium, paraqet produkte të shkatërrimit të mineraleve të grupit të silikateve me feromagnezium, që d.m.th. është mineral sekondar. që d.m.th. është mineral sekondar.

Është mjaft i përhapur si përbërës i shkëmbinjve magmatikë dhe sedimantarë, por në çdo Është mjaft i përhapur si përbërës i shkëmbinjve magmatikë dhe sedimantarë, por në çdo rast si përbërës i dytë. rast si përbërës i dytë.

Si përbërës i shkëmbinjve është i padëshirueshëm, meqë ndikon negativisht në cilësitë Si përbërës i shkëmbinjve është i padëshirueshëm, meqë ndikon negativisht në cilësitë fiziko – mekanike të shkëmbinjve.fiziko – mekanike të shkëmbinjve.

Korundi (Al2O3)Korundi (Al2O3) SSipas përbërjes kimike është oksid i aluminit. ipas përbërjes kimike është oksid i aluminit. Kristalizon në singonin heksagonale në forma prizmatike, si përbërës në shkëmbinj Kristalizon në singonin heksagonale në forma prizmatike, si përbërës në shkëmbinj

paraqitet në trajta kokrrizore. paraqitet në trajta kokrrizore. Në raste të shumta ka ngjyrë të murrme të mbyllur ose të murrme të kaltër.Në raste të shumta ka ngjyrë të murrme të mbyllur ose të murrme të kaltër. Ekzistojnë lloje te korundit me ngjyra të bukura si p.sh. me ngjyrë të kaltër (safir), me Ekzistojnë lloje te korundit me ngjyra të bukura si p.sh. me ngjyrë të kaltër (safir), me

ngjyrë të kuqe (rubin), me ngjyrë të gjelbër (smaragd). ngjyrë të kuqe (rubin), me ngjyrë të gjelbër (smaragd). Janë gurë të çmueshëm të cilësive të larta. Janë gurë të çmueshëm të cilësive të larta. Kanë shkëlqim qelqi deri te diamanti. Kanë shkëlqim qelqi deri te diamanti. Janë të tejdukshëm nëse janë të pastër dhe të patejdukshëm kur janë të pasur me Janë të tejdukshëm nëse janë të pastër dhe të patejdukshëm kur janë të pasur me

përzierje të jashtmepërzierje të jashtme .Nuk kanë shpetëzim. .Nuk kanë shpetëzim. Sipas shkallës së Mohs-it kanë fortësi 9. Sipas shkallës së Mohs-it kanë fortësi 9. Kimikisht janë të qëndrueshëm.Kimikisht janë të qëndrueshëm. Paraqiten vetëm si përbërës të dytë në shkëmbinjtë magmatikë(sijenite), pastaj në Paraqiten vetëm si përbërës të dytë në shkëmbinjtë magmatikë(sijenite), pastaj në

pegmatite dhe më së shumti në shkëmbinjtë metamorfikë (shiste kristalore). pegmatite dhe më së shumti në shkëmbinjtë metamorfikë (shiste kristalore). Si rezultat i qëndrueshmërisë së madhe ndaj proceseve të alterimit, lehtë arrin edhe në Si rezultat i qëndrueshmërisë së madhe ndaj proceseve të alterimit, lehtë arrin edhe në

deponimet aluvialedeponimet aluviale

Safir

Rubin

Smaragd

KarbonatetKarbonatet Sipas përbërjes kimike janë kripëra të acidit karbonik (H2CO3). Sipas përbërjes kimike janë kripëra të acidit karbonik (H2CO3). Një numër mjaft i madh mineralesh të këtij grupi paraqiten si përbërës kryesor Një numër mjaft i madh mineralesh të këtij grupi paraqiten si përbërës kryesor

të shumë shkëmbinjve e sidomos të shkëmbinjve sedimentarë, prandaj takohen të shumë shkëmbinjve e sidomos të shkëmbinjve sedimentarë, prandaj takohen mjaft shpesh në korën e Tokës. mjaft shpesh në korën e Tokës.

Krijohen në shumë mënyra: gjatë Krijohen në shumë mënyra: gjatë proceseve të precepitimit në ujproceseve të precepitimit në ujeerat e rat e ftohta dhe të nxehta, me alterimin e mineraleve të grupit të silikateve që ftohta dhe të nxehta, me alterimin e mineraleve të grupit të silikateve që përmbajnë Ca, Mg dhe Fe përmbajnë Ca, Mg dhe Fe (produktet e shkatërrimit të mineraleve primare) (produktet e shkatërrimit të mineraleve primare) nga proceset biogjenikenga proceset biogjenike etj. etj.

I nënshtrohen lehtë alterimit (shkatërrimit) fizik dhe treten në ujë. I nënshtrohen lehtë alterimit (shkatërrimit) fizik dhe treten në ujë. Karbonatet përbëjnë një grup të madh mineralesh, mirëpo ndër to rëndësi të Karbonatet përbëjnë një grup të madh mineralesh, mirëpo ndër to rëndësi të

veçantë si përbërës kryesor i shkëmbinjve, kanë kalciti dhe dollomiti.veçantë si përbërës kryesor i shkëmbinjve, kanë kalciti dhe dollomiti. Karbonatet e tjera paraqiten vetëm si përbërës të dytë në shkëmbinj.Karbonatet e tjera paraqiten vetëm si përbërës të dytë në shkëmbinj. Mineralet më të rëndësishme të këtij grupi janë:Mineralet më të rëndësishme të këtij grupi janë: Kalciti CaCO3Kalciti CaCO3 Magneziti MgCO3Magneziti MgCO3 Dollomiti CaCO3 x MgCO3Dollomiti CaCO3 x MgCO3

Kalciti

Dollomiti

Magneziti

KalcitiKalciti SSipas përbërjes kimike është karbonat i kalciumit. ipas përbërjes kimike është karbonat i kalciumit. Në natyrë është shumë i përhapur gjë që e takojmë gati në çdo hap.Në natyrë është shumë i përhapur gjë që e takojmë gati në çdo hap. Prandaj këtë mineral si dhe kuarcin i konsiderojmë mineralet më të përhapura Prandaj këtë mineral si dhe kuarcin i konsiderojmë mineralet më të përhapura

në korën e Tokës.në korën e Tokës. Kalciti kristalizon në singonin trigonale me forma të paraqitjes- heksagonale Kalciti kristalizon në singonin trigonale me forma të paraqitjes- heksagonale

romboedrike, shpesh herë në forma jashtëzakonisht të bukura kristalore. romboedrike, shpesh herë në forma jashtëzakonisht të bukura kristalore. Si përbërës i shkëmbinjve rrallë takohet në forma të rregullta kristalore, në Si përbërës i shkëmbinjve rrallë takohet në forma të rregullta kristalore, në

këtë rast paraqitet në trajta të kokrrizave ose në gjendje amorfe. këtë rast paraqitet në trajta të kokrrizave ose në gjendje amorfe. Ka shpetëzim të përsosur dhe tejdukshmëri të mirë kur është i pastër- pa Ka shpetëzim të përsosur dhe tejdukshmëri të mirë kur është i pastër- pa

ngjyrë. ngjyrë. Ky lloj i kalcitit njihet me emrin Ky lloj i kalcitit njihet me emrin kalciti i Islandëskalciti i Islandës. . Në rastet e shumta ka ngjyrë të bardhë (foto 10-a) ose është shumëllojshëm i Në rastet e shumta ka ngjyrë të bardhë (foto 10-a) ose është shumëllojshëm i

ngjyrosur nga përzierjet e jashtme. ngjyrosur nga përzierjet e jashtme. Fortësinë e ka 3 sipas shkallës së Mohs-it.Fortësinë e ka 3 sipas shkallës së Mohs-it.

Nuk është i qëndrueshëm ndaj proceseve atmosferike, Nuk është i qëndrueshëm ndaj proceseve atmosferike, lehtë tretet edhe në ujë e sidomos nëse uji përmban thartinë lehtë tretet edhe në ujë e sidomos nëse uji përmban thartinë të tretur organike dhe inorganike. të tretur organike dhe inorganike.

Shumë lehtë treten në acidin klorhidrik (HCl), me lirimin e Shumë lehtë treten në acidin klorhidrik (HCl), me lirimin e vrullshëm të dioksidit të karbonit (CO2) me që rast vrullshëm të dioksidit të karbonit (CO2) me që rast formohet një shkumë në sipërfaqet e mineralit, që është formohet një shkumë në sipërfaqet e mineralit, që është karakteristikë e këtij minerali për identifikim të shpejtë. karakteristikë e këtij minerali për identifikim të shpejtë.

Kalciti nuk është i qëndrueshëm as në temperatura, kështu Kalciti nuk është i qëndrueshëm as në temperatura, kështu që në temperaturë 700 deri 800 C zbërthehet dhe si që në temperaturë 700 deri 800 C zbërthehet dhe si produkt i këtij shkatërrimi fitohet oksidi i kalciumit (CaO), produkt i këtij shkatërrimi fitohet oksidi i kalciumit (CaO), të cilin ndryshe e quajmë gëlqere, si dhe dioksidi i të cilin ndryshe e quajmë gëlqere, si dhe dioksidi i karbonitr (CO2), një gaz që kalon në ajër. karbonitr (CO2), një gaz që kalon në ajër.

Ky proces mund të shprehet :Ky proces mund të shprehet : 700-800700-800 CaCO3 -------------> CaO + CO2CaCO3 -------------> CaO + CO2

Oksidi i kalciumit i përzier me ujë kalon në një lëng me cilësi të lëndës Oksidi i kalciumit i përzier me ujë kalon në një lëng me cilësi të lëndës lidhëse, me rëndësi të veçantë për ndërtimtari dhe quhet gëlqere e lidhëse, me rëndësi të veçantë për ndërtimtari dhe quhet gëlqere e shuar. shuar.

Ky proces mund të shprehet në këtë mënyrë:Ky proces mund të shprehet në këtë mënyrë: CaO + H2O = Ca (OH)2CaO + H2O = Ca (OH)2 Kalciti është shumë i përhapur si përbërës i shkëmbinjve në përgjithësi Kalciti është shumë i përhapur si përbërës i shkëmbinjve në përgjithësi

i shkëmbinjve sedimentarë. i shkëmbinjve sedimentarë. Përbën masën kryesore të gëlqerorëve, mermerëve dhe të brekçeve të Përbën masën kryesore të gëlqerorëve, mermerëve dhe të brekçeve të

tyre , ndërsa është përbërës me rëndësi edhe i mergeleve.tyre , ndërsa është përbërës me rëndësi edhe i mergeleve. Shpesh paraqitet edhe si lëndë lidhëse në shkëmbinjtë klastikë Shpesh paraqitet edhe si lëndë lidhëse në shkëmbinjtë klastikë

(copëzorë) (ranorë, konglomerate etj.). (copëzorë) (ranorë, konglomerate etj.). Në shkëmbinjtë magmatikë paraqitet si përbërës i dytë dhe çdo herë Në shkëmbinjtë magmatikë paraqitet si përbërës i dytë dhe çdo herë

është mineral sekondar (produkt i alterimit të mineraleve primare).është mineral sekondar (produkt i alterimit të mineraleve primare). Në terrenet që ndërtohen nga gëlqerorët, për shkak të tretjes së lehtë të Në terrenet që ndërtohen nga gëlqerorët, për shkak të tretjes së lehtë të

kalcitit, formohen trajta të ndryshme karstike dhe ky proces quhet kalcitit, formohen trajta të ndryshme karstike dhe ky proces quhet karstifikimkarstifikim..

MagnezitiMagneziti SSipas përbërjes kimike është karbonat i magnezit. ipas përbërjes kimike është karbonat i magnezit. Është mjaft i ngjashëm me kalcitin, prej të cilit dallohet me peshën specifike Është mjaft i ngjashëm me kalcitin, prej të cilit dallohet me peshën specifike

më të madhe dhe më vështirë tretet në acidin klorhidrik (acidi duhet të jetë i më të madhe dhe më vështirë tretet në acidin klorhidrik (acidi duhet të jetë i ngrohtë dhe minerali i thërrmuar). ngrohtë dhe minerali i thërrmuar).

Kristalizon në singonin trigonale me forma të paraqitjes- prizma heksagonale Kristalizon në singonin trigonale me forma të paraqitjes- prizma heksagonale romboedrike, mirëpo rrallë takohen në forma të bukura kristalore. romboedrike, mirëpo rrallë takohen në forma të bukura kristalore.

Zakonisht paraqitet në masa amorfe ose në trajta kokrrizore. Zakonisht paraqitet në masa amorfe ose në trajta kokrrizore. Ka ngjyrë të bardhë (foto 10-c), shkëlqim qelqi ose pa shkëlqim. Ka ngjyrë të bardhë (foto 10-c), shkëlqim qelqi ose pa shkëlqim. Zakonisht është pa shpetëzim dhe me thyeshmëri guaskore. Zakonisht është pa shpetëzim dhe me thyeshmëri guaskore. Fortësinë e ka 3,5 – 4,5 sipas shkallës së Mohs-it.Fortësinë e ka 3,5 – 4,5 sipas shkallës së Mohs-it. Po si kalciti edhe ky mineral nuk është i qëndrueshëm në temperatura, në këtë Po si kalciti edhe ky mineral nuk është i qëndrueshëm në temperatura, në këtë

rast me lirimin e CO2 kalon në oksid të magnezit (MgO), në një produkt i cili rast me lirimin e CO2 kalon në oksid të magnezit (MgO), në një produkt i cili i reziston temperaturave të larta, prandaj përdoret si izolator termik. Ky proces i reziston temperaturave të larta, prandaj përdoret si izolator termik. Ky proces mund të shprehet kështu:mund të shprehet kështu:

700700 C C MgCO3 ---------> MgO + CO2MgCO3 ---------> MgO + CO2

Në shkëmbinj paraqitet si mineral sekondar dhe Në shkëmbinj paraqitet si mineral sekondar dhe krijohet gjatë shkatërrimit të silikateve që krijohet gjatë shkatërrimit të silikateve që përmbajnë feromagnezium, prandaj është pa përmbajnë feromagnezium, prandaj është pa rëndësi si mineral petrogjen – shkëmbformues.rëndësi si mineral petrogjen – shkëmbformues.

Magneziti është me rëndësi ekonomike dhe Magneziti është me rëndësi ekonomike dhe paraqet lëndën kryesore për përfitimin e magnezit paraqet lëndën kryesore për përfitimin e magnezit dhe të bashkëdyzimeve të tij me vlerë të madhe dhe të bashkëdyzimeve të tij me vlerë të madhe ekonomike. ekonomike.

Është mjaft i përhapur dhe masat më të mëdha të Është mjaft i përhapur dhe masat më të mëdha të këtij minerali takohen në Kosovë (Golesh-Lypjan këtij minerali takohen në Kosovë (Golesh-Lypjan dhe Strezovc afër Kamenicës).dhe Strezovc afër Kamenicës).

DollomitiDollomiti ËËshtë karbonat i dyfishtë i kalciumit dhe magneziumit dhe mjaft i ngjashem me dy të parët. shtë karbonat i dyfishtë i kalciumit dhe magneziumit dhe mjaft i ngjashem me dy të parët. Kristalizon në trajta të ngjashme sikurse kalciti dhe magneziti, në forma heksagonale romboedrike, Kristalizon në trajta të ngjashme sikurse kalciti dhe magneziti, në forma heksagonale romboedrike,

mirëpo trajtat kristalore janë të rralla. mirëpo trajtat kristalore janë të rralla. Si përbërës i shkëmbinjve takohet në trajta kokrrizore ose në gjendje amorfe. Si përbërës i shkëmbinjve takohet në trajta kokrrizore ose në gjendje amorfe. Është me ngjyrë të bardhë ose shumëllojshëm i ngjyrosur nga përzierjet e jashtme.Është me ngjyrë të bardhë ose shumëllojshëm i ngjyrosur nga përzierjet e jashtme. Shpreh shpetëzim në trajta kristalore dhe ka shkëlqim qelqi. Shpreh shpetëzim në trajta kristalore dhe ka shkëlqim qelqi. Ka fortësinë 3,5 – 4. Ka fortësinë 3,5 – 4. Vështirë tretet në thartirat e ftohta, si magneziti, mjaft lehtë në thartirat e nxehta. Vështirë tretet në thartirat e ftohta, si magneziti, mjaft lehtë në thartirat e nxehta. Zakonisht është mineral sekondar dhe krijohet me proceset e metasomatozës nga kalciti, përkatësisht Zakonisht është mineral sekondar dhe krijohet me proceset e metasomatozës nga kalciti, përkatësisht

me zëvendësimin e një pjese të substancës të kalciumit me magnezium. me zëvendësimin e një pjese të substancës të kalciumit me magnezium. Edhe dolomiti nuk është i qëndrueshëm në temperatura të larta dhe në temperatura rreth 600C , Edhe dolomiti nuk është i qëndrueshëm në temperatura të larta dhe në temperatura rreth 600C ,

transformohet në oksid të magnezit (MgO), produkt që ju reziston temperaturave të larta dhe transformohet në oksid të magnezit (MgO), produkt që ju reziston temperaturave të larta dhe shfrytëzohet si i tillë (izolator i nxehtësisë), ky proces mund të shprehet:shfrytëzohet si i tillë (izolator i nxehtësisë), ky proces mund të shprehet:

600600\C\C CaCO3 x MgCO3 ---------------> MgO + CO2 + CaCO3CaCO3 x MgCO3 ---------------> MgO + CO2 + CaCO3 Ka mjaft rëndësi si mineral petrogjen. Është përbërës kryesor i dollomiteve dhe i mermerëve Ka mjaft rëndësi si mineral petrogjen. Është përbërës kryesor i dollomiteve dhe i mermerëve

dollomitike. Dollomitet si shkëmbinj kompakt ndërtojnë male të tëradollomitike. Dollomitet si shkëmbinj kompakt ndërtojnë male të tëra

SulfatetSulfatet

Sipas përbërjes kimike janë kripëra të acidit sulfurik Sipas përbërjes kimike janë kripëra të acidit sulfurik (H2SO4). (H2SO4).

Krijohen me proceset e fundërosjes (precepitimit) nga Krijohen me proceset e fundërosjes (precepitimit) nga ujërat e ftohta, në dete dhe liqe, si dhe në ujërat e nxehta, ujërat e ftohta, në dete dhe liqe, si dhe në ujërat e nxehta, në damarët xeherorë. në damarët xeherorë.

Karakterizohen me fortësi të vogël dhe lehtë treten në ujë.Karakterizohen me fortësi të vogël dhe lehtë treten në ujë. Grupi i sulfateve është mjaft i pasur me minerale, mirëpo Grupi i sulfateve është mjaft i pasur me minerale, mirëpo

vetëm gipsi dhe anhidriti kanë një rëndësi si përbërës të vetëm gipsi dhe anhidriti kanë një rëndësi si përbërës të shkëmbinjve.shkëmbinjve.

Gipsi Gipsi CaSO4 x 2H2O CaSO4 x 2H2O Anhidriti Anhidriti CaSO4 CaSO4

anhidriti

gipsi

GipsiGipsi SSipas përbërjes kimike është sulfat i kalciumit i hidratizuar. ipas përbërjes kimike është sulfat i kalciumit i hidratizuar. Kristalizon në sistemet monoklinike në forma të bukura kristalore. Kristalizon në sistemet monoklinike në forma të bukura kristalore. Ndërsa, si përbërës i shkëmbinjve takohet në trajtë amorfe ose në agregate kokrrizore.Ndërsa, si përbërës i shkëmbinjve takohet në trajtë amorfe ose në agregate kokrrizore. Ka shpetëzim të përsosur. Ka shpetëzim të përsosur. Mund të paraqitet si: pa ngjyrë, me ngjyrë të bardhë ose me ngjyra të ndryshme nga Mund të paraqitet si: pa ngjyrë, me ngjyrë të bardhë ose me ngjyra të ndryshme nga

përzierjet që i përmban. përzierjet që i përmban. Në trajta kristalore është i tejdukshëm dhe me shkëlqim qelqi. Në trajta kristalore është i tejdukshëm dhe me shkëlqim qelqi. Ka fortësi të vogël 2 sipas shkallën së Mohs-it. Ka fortësi të vogël 2 sipas shkallën së Mohs-it. Mund të gërvishtet me anë të thonit. Lehtë tretet në ujë. Mund të gërvishtet me anë të thonit. Lehtë tretet në ujë. Në temperatura nuk është i qëndrueshëm, kështu që në temperaturë prej 120 – 130C Në temperatura nuk është i qëndrueshëm, kështu që në temperaturë prej 120 – 130C

humb 75% të ujit dhe kalon në gips të pjekur. humb 75% të ujit dhe kalon në gips të pjekur. Ky produkt është me rëndësi të posaçme për ndërtimtari, meqenëse shfrytëzohet si lëndë Ky produkt është me rëndësi të posaçme për ndërtimtari, meqenëse shfrytëzohet si lëndë

lidhëse.lidhëse. Si përbërës i shkëmbinjve nuk ka vlerë praktike. Si përbërës i shkëmbinjve nuk ka vlerë praktike. Është përbërës vetëm i shkëmbinjve, gipsorë, ndërsa takohet dhe si përbërës i dytë në Është përbërës vetëm i shkëmbinjve, gipsorë, ndërsa takohet dhe si përbërës i dytë në

disa shkëmbinj argjilorë, në rëra dhe shkëmbinj tjerë sedimentarë.disa shkëmbinj argjilorë, në rëra dhe shkëmbinj tjerë sedimentarë. Si mineral në natyrë mund të paraqitet në sasi mjaft të mëdha, me vera ekonomike si Si mineral në natyrë mund të paraqitet në sasi mjaft të mëdha, me vera ekonomike si

p.sh. në rrethin e Dibrës (Republika e Maqedonisë). p.sh. në rrethin e Dibrës (Republika e Maqedonisë). Përdoret si shtesë e mergeleve në industrinë e çimentos.Përdoret si shtesë e mergeleve në industrinë e çimentos. Lloji i gipsit me ngjyra jashtëzakonisht të bukura quhet Lloji i gipsit me ngjyra jashtëzakonisht të bukura quhet albasteralbaster. . Ka përdorim si material dekorimi, për dekorim të brendshëm si dhe për skulptura. Ka përdorim si material dekorimi, për dekorim të brendshëm si dhe për skulptura.

AnhidritiAnhidriti SSipas përbërjes kimike, është sulfat i kalciumit. ipas përbërjes kimike, është sulfat i kalciumit. Kristalizon në sistemet rombike, mirëpo rrallë takohet në forma të bukura Kristalizon në sistemet rombike, mirëpo rrallë takohet në forma të bukura

kristalore. kristalore. Në raste të shumta paraqitet në formë amorfe ose në trajta kokrrizore. Në raste të shumta paraqitet në formë amorfe ose në trajta kokrrizore. Ka ngjyrë të bardhë, fortësi 3 – 4 dhe shkëlqim qelqi. Ka ngjyrë të bardhë, fortësi 3 – 4 dhe shkëlqim qelqi. Prej gipsit dallohet me fortësi më të madhe.Prej gipsit dallohet me fortësi më të madhe. Sipas gjenezës, në pjesën më të madhe, është mineral sekondar dhe krijohet Sipas gjenezës, në pjesën më të madhe, është mineral sekondar dhe krijohet

prej gipsit, kur ky e humb ujin. prej gipsit, kur ky e humb ujin. Në mënyrë reciproke, kur të vij në kontakt me ujë përsëri kalon në gips, duke Në mënyrë reciproke, kur të vij në kontakt me ujë përsëri kalon në gips, duke

rritur vëllimin në pjesë të konsiderueshme, deri në 60%. rritur vëllimin në pjesë të konsiderueshme, deri në 60%. Kjo cilësi e anhidritit për ta rritur vëllimin, kur vjen në kontakt me ujë ose me Kjo cilësi e anhidritit për ta rritur vëllimin, kur vjen në kontakt me ujë ose me

lagështi, është me rëndësi meqenëse në këtë rast në masat e shkëmbinjve lagështi, është me rëndësi meqenëse në këtë rast në masat e shkëmbinjve lajmërohen tensionet e brendshme edhe deri në 110 MPa. lajmërohen tensionet e brendshme edhe deri në 110 MPa.

Te objektet nëntokësore në masat e shkëmbinjve me anhidrit si përbërës, Te objektet nëntokësore në masat e shkëmbinjve me anhidrit si përbërës, paraqiten tensione – shtypje të brendshme, jashtëzakonisht të mëdha, që paraqiten tensione – shtypje të brendshme, jashtëzakonisht të mëdha, që shpesh herë edhe rrethojat e betonit me trashësi të madhe nuk mund t’i shpesh herë edhe rrethojat e betonit me trashësi të madhe nuk mund t’i kundërvihen.kundërvihen.

Në korën e Tokës është më i rrallë se gipsi dhe takohet në shoqëri me të. Në korën e Tokës është më i rrallë se gipsi dhe takohet në shoqëri me të. Në shkëmbinj takohet rrallë si përbërës i tyre dhe në çdo rast si përbërës i Në shkëmbinj takohet rrallë si përbërës i tyre dhe në çdo rast si përbërës i

dytë.dytë.

SulfidetSulfidet Sipas përbërjes kimike janë bashkëdyzime të elementeve Sipas përbërjes kimike janë bashkëdyzime të elementeve

me sulfur. me sulfur. Janë minerale mjaft të shpeshta në korën e Tokës, mirëpo Janë minerale mjaft të shpeshta në korën e Tokës, mirëpo

si përbërës të shkëmbinjve shumë rrallë takohen (si si përbërës të shkëmbinjve shumë rrallë takohen (si përbërës dytësor). përbërës dytësor).

Si minerale të lira, nganjëherë takohen të koncentruar në Si minerale të lira, nganjëherë takohen të koncentruar në sasi – masa të mëdha, në vende të kufizuara, kur paraqesin sasi – masa të mëdha, në vende të kufizuara, kur paraqesin vendburime me rëndësi ekonomike të shumë metaleve , si vendburime me rëndësi ekonomike të shumë metaleve , si p.sh. të plumbit(Pb), bakrit (Cu), zinkut (Zn) etj.p.sh. të plumbit(Pb), bakrit (Cu), zinkut (Zn) etj.

Karakterizohen me shkatrrim të lehtë kur janë në kontakt Karakterizohen me shkatrrim të lehtë kur janë në kontakt me faktorët atmosferik. me faktorët atmosferik.

Nuk kanë rendësi si minerale petrogjene, përbërsës të Nuk kanë rendësi si minerale petrogjene, përbërsës të shkëmbinjëve.shkëmbinjëve.

Si mineral petrogjen vlenë të përmendet vetëm një Si mineral petrogjen vlenë të përmendet vetëm një përfaqësues e ky ështëpërfaqësues e ky është Piriti Piriti

Piriti FeS2Piriti FeS2 Piriti sipas përbërjës kimike është sulfid i hekurit. Piriti sipas përbërjës kimike është sulfid i hekurit. Kristalizon në singonin teserale, në raste të shumëta në formë të kubit, mirëpo më së Kristalizon në singonin teserale, në raste të shumëta në formë të kubit, mirëpo më së

shumti paraqitet në trajta të kokrrizave.shumti paraqitet në trajta të kokrrizave. Nuk ka shpetëzim. Nuk ka shpetëzim. Thyeshmëria është e parregullt ose guackore. Ka ngjyrë të verdhë të mesingut i thërmuar Thyeshmëria është e parregullt ose guackore. Ka ngjyrë të verdhë të mesingut i thërmuar

në pluhur tregon ngjyrë të gjelbërt të zezë, që është karakteristikë kryesore e piritit. në pluhur tregon ngjyrë të gjelbërt të zezë, që është karakteristikë kryesore e piritit. Ka shkëlqim metalik dhe fortësi 6 – 6.5 sipas shkallës së Mohs-it.Ka shkëlqim metalik dhe fortësi 6 – 6.5 sipas shkallës së Mohs-it. Krijohet nga proceset e kristalizimit të magmës dhe me proceset e fundërosjes nga tretjet Krijohet nga proceset e kristalizimit të magmës dhe me proceset e fundërosjes nga tretjet

e nxehta dhe të ftohta.e nxehta dhe të ftohta. Takohet mjaftë shpesh si përbërës i shkëmbinjve magmatikë, metamorfikë dhe Takohet mjaftë shpesh si përbërës i shkëmbinjve magmatikë, metamorfikë dhe

sedimentarë( vetem si përbërës dytësor). sedimentarë( vetem si përbërës dytësor). Shpeshëherë është përciellës i xeheve të plumbit, zinkut, bakrit etj. Si mineral ka rendësi Shpeshëherë është përciellës i xeheve të plumbit, zinkut, bakrit etj. Si mineral ka rendësi

ekonomike, pasi që prej tij fitohet acidi sulfurik.ekonomike, pasi që prej tij fitohet acidi sulfurik. Piriti është përbërës i damshëm i shkëmbinjëve, pasi lehtë shkatrrohet dhe si produkt i Piriti është përbërës i damshëm i shkëmbinjëve, pasi lehtë shkatrrohet dhe si produkt i

shkatrrimit fitohet acidi sulfurik, i cili i tretë feldshpatet, karbonatet dhe disa minerale të shkatrrimit fitohet acidi sulfurik, i cili i tretë feldshpatet, karbonatet dhe disa minerale të tjera në shkëmbinjë.tjera në shkëmbinjë.

Sidomos është përbërës i dëmshëm në shkëmbinjë me vlerë që përdoren si material Sidomos është përbërës i dëmshëm në shkëmbinjë me vlerë që përdoren si material dekorativ.dekorativ.

Piriti

Diamanti C

Ari Au

Diamanti C

Kovelina CuS

Bakri Cu

Sfaleriti dhe Galeniti

Sfaleriti

Piriti

Reargalli (AsS)dhe Auropigmenti (As2S3

Antimoniti Sb2S3

Cinobariti HgS