1. HYRJEN vitin 2001, aeroplant reaktiv u prplasn n Qendrn Botrore t Tregtis dhe n Pentagon, duke lnduar dhe vrar me mijra njerz. N ditt q pasuan kto sulme plotsisht t papritura pr nga koha dhe mnyra, t drejtuara kundr superfuqis s vetme botrore bota filloi t diskutoj pr konceptin e terrorizmit q lan pas.U krijua nj atmosfer frike dhe panik, posarisht n Shtetet e Bashkuara. Por kjo nuk zgjati shum: S shpejti e tr bota filloi t pyetet se cila ishte mnyra m e mir pr ta luftuar terrorizmin. Asnj vend m nuk mund t qndronte mnjan nga lufta kundr terrorizmit dhe t deklaronte: Ato sulme nuk ishin t drejtuara nga ne. Qytetart e secilit komb kuptuan se do t mund t mund t ballafaqoheshin n do koh me fytyrn e errt t terrorizmit, qoft kur jan duke fjetur, duke shikuar televizion, duke i drguar fmijt n park apo duke punuar n zyre. Ata kuptuan se qllimi i terrorizmit ishte t paralizonte shoqrin, duke br q qytetart t ngurrojn t dalin n rrug, t prdorin sa m pak transportin publik apo t shkojn t blejn thn shkurt, t krijoj nj atmosfer t prhershme frike. Posa Amerika rimori veten nga shoku i 9/11, u bashkua me nj numr t madh t vendeve tjera pr t nisur nj luft botrore kundr terrorizmit. Mirpo, q nga fillimi zyrtart e ktij koalicioni t fuqishm deklaruan haptas se nuk do t mjaftonte t luftohej vetm n fushn ushtarake.Si duhet t vazhdohet lufta kundr terrorizmit? Pr t dhn prgjigjen n kt pyetje, duhet ti identifikojm rrnjt e terrorizmit. Pr ta br kt, duhet ta analizojm rrjedhn e shekullit t kaluar, gjat t cilit terrorizmi u shfaq pr her t par si krcnim serioz.Dy Luftrat Botrore t shekullit 20, bashk me shum konflikte regjionale dhe akte t ndryshme t dhuns vendore, e shndrruan at n shekullin m t prgjakshm. Ve ksaj, drejt fundit t mijvjearit, prparimet e vazhdueshme teknologjike vetm sa ndihmuan terroristt q t zgjerojn shtrirjen e tyre. Sot, vetm nj prekje e nj butoni do t mund t vriste me qindra njerz t pafajshm. Terrorizmi i teknologjis s lart do t mund ti shkaktonte dme prej miliarda dollarsh cilsdo ekonomi kombtare dhe t modelonte politikn botrore pa u shfaqur kurr haptas. sht e qart se pas sulmeve n Nju Jork dhe Uashington D.C. n Shtetet e Bashkuara fuqin m t madhe teknologjike n bot asnj vend tjetr nuk mund ta konsideroj veten t sigurt nga terrorizmi apo larg shtrngimit t tij vdekjeprurs. sht m e keqja, nse nuk ndrmerren kundrmasat e nevojshme, terrorizmi i shekullit 21 do t bhet edhe m i fuqishm, derisa nj sulm i vetm kimik, biologjik apo madje brthamor mund t vras dhjetra mijra njerz. September 11 resulted in the deaths of thousands of people, and in injuries to many more.

2. DEFINICIONI I VRTET I TERRORIZMITMe terrorizmin q dominon rendin e dits n bot, definicionet e terrorit, terroristit dhe t terrorizmit marrin nj domethnie krejtsisht tjetr. Shum vende e definojn terrorizmin, hartojn profilet terroriste dhe i publikojn listat e organizatave terroriste n dritn e interesave t tyre kombtare. Organizatat q konsiderohen terroriste prej disa vendeve pr vendet tjerat jan lufttar t liris. Kombet q nj vend i konsideron terroriste, tjetri vend i pranon si aleat besnik. Prandaj, kush e definon terrorizmin? Kush e prcakton dhe n far mnyre e prcakton se sht nj terrorist? Pr t vendosur nj kriter, njeriu mund t nxjerr n pah dy karakteristika t veanta t terrorizmit:1) Marrja n shenj e civilve: Secili vend i okupuar ka t drejt ti kundrvihet nj ushtrie e cila e okupon territorin e tij. Por nse kjo rezistenc prfshin sulme n caqe civile, do arsyetim bhet i pavlefshm. Si do ta shohim m von n kt libr, ky definicion sht n harmoni t plot me rregullat Islamike mbi luftn. Profeti Muhammed (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t) i ka urdhruar pasuesit e tij t luftojn kundr atyre q u kan shpallur luft atyre. Por ai po ashtu ju urdhroi atyre q kurr t mos i konsiderojn civilt si objekte sulmi. Prkundrazi, secili Mysliman u urdhrua dhe ende sht i obliguar t jet shum i kujdesshm pr t siguruar sigurin e atyre q nuk luftojn.2) Shkatrrimi i paqes: Nse nuk ka gjendje lufte, ather terrorizmi mundet t prfshij gjithashtu sulmet n caqe ushtarake apo zyrtare. Sulmet q kan pr qllim t prishin marrdhniet paqsore n mes t shteteve apo shoqrive jan akte t terrorizmit, madje edhe kur t jen t drejtuara ndaj caqeve ushtarake.T gjitha sulmet q krcnojn paqen apo q jan t drejtuara ndaj caqeve civile, madje edhe n gjendje lufte, jan terrorizm. Nuk mund t bhet fjal pr mbrojtjen, miratimin apo arsyetimin e sulmeve t tilla. Megjithat, nj dhun e till sht shum e prhapur n botn moderne. Pr kt arsye fardo lufte ndaj terrorizmit duhet t jet gjithprfshirse. Secila faz e saj duhet t planifikohet me kujdes, me qllimin prfundimtar t rrnjosjes totale t tr ktij koncepti. Kjo, pastaj, krkon q individt n secilin komb t distancohen plotsisht nga terrorizmi. do form e terrorizmit duhet t dnohet qart pavarsisht prej arsyeve apo qllimeve t saj, pavarsisht prej caqeve t saj, ku lind ajo, apo si bhet ajo. Ngjashm, dokush q kundrshton terrorizmin n mnyr t sinqert do t duhej t tregonte ndjeshmri t njjt pr mijra viktima t pafajshme q ai ka vrar jo vetm n Qendrn Botrore t Tregtis, por edhe n sulmet n Japoni dhe Spanj, n Turkestanin Lindor dhe Indonezi, n masakrn e m shum se gjysm milion pjestarsh t fisit Hutu n Ruanda, n vrasjen e popullsis s pambrojtur n Palestin, Izrael dhe n mbar globin.Kur t dnohet me forc do form e terrorizmit, ather kryesit e krimeve m sdo t ken mbshtetje nga asnj vend apo t lejohen t krkojn strehim brenda kufijve t tij. Thn fjal pr fjal, terroristt sdo t ken ku t fshihen. 3. Terrorism is currently costing lives in many countries across the world. In the fight against it, terrorism's ideological foundations must be torn down. To this end, everyone who believes in peace must pull together.BAZA IDEOLOGJIKE E TERRORIZMITPara se lufta kundr terrorizmit t mund t vij deri n nj mbarim definitiv, pik s pari duhet t identifikohet filozofia q prbn bazn e tij, bashk me mjetet q duhet t prdoren. Prandaj, ky libr merret me piknisjen themelore t terrorizmit, si edhe me fatkeqsit n t cilat shpie ai. Piknisja e tij sht supozimi se dhuna sht nj virtyt n vetvete dhe nj mjet i fuqishm pr t zgjidhur problemet sociale dhe politike. Ndrsa vrasja e t pafajshmve, prishja e rendit publik dhe shkatrrimi i paqes, do akt terrorist nn ndikimin e ideve q i jan imponuar, duke ia mbushur atij mendjen pr t besuar se sht i prfshir n nj luft t arsyeshme. Terrorizmi mund t shrohet vetm kur njerz t till t kuptojn logjikn e gabueshme t do ideologjie q frymzon terrorizmin dhe nxit dhunn dhe kur t kuptojn q shoqrimi me t kurr nuk mund ti shpie askund. Derisa t zbulohen gabimet dhe kundrshtimet e atyre ideologjive, t gjitha masat e ndrmarra kundr terrorizmit mund t jen vetm afat-shkurta. Shpejt terrorizmi do t rishfaqet, n vende t ndryshme dhe nn rrethana t ndryshme, prapa nj maske tjetr.Ne mund ti japim fund terrorizmit vetm duke e shkatrruar infrastrukturn e tij ideologjike. N kapitujt pasues, do t shihni se themeli ideologjik i terrorizmit modern n fakt shkon prapa n koh te Darvinizmi Social dhe prirjet materialiste q burojn prej tij. Njerzit q i ekspozohen ktij msimi besojn se jeta sht nj aren lufte dhe se vetm t fortit mbijetojn. T dobtit jan t dnuar t eliminohen. Njeriu dhe, n fakt, e tr gjithsia, jan t dyja produkte t rastsis. Prandaj, askush nuk sht prgjegjs ndaj askujt pr veprimet e tij. Kto ide dhe t ngjashme me to pashmangshmrisht u mbushin njerzve mendjen q t jetojn nj mnyr shtazarake t jets, ku vrazhdsia, agresiviteti dhe dhuna konsiderohen si t pranueshme apo madje edhe t drejta.Kushdo q mbshtetet n terrorizm, duke menduar se dhuna sht e vetmja mnyr pr t arritur qllimet e tij, sht n t vrtet nn ndikimin e Darvinizmit Social dhe t mendimit materialist, pa marr parasysh fen apo racn e tij, apo cilit grupin i takon ai. Grupet bashkkohore terroriste q pohojn t veprojn n emr t fes jan po ashtu nn ndikimin e Darvinizmit dhe materializmit, edhe pse ato pohojn se kryejn veprat e tyre terroriste n emr t fes. Kjo pr arsye se kushdo q jeton n pajtim me parimet morale t shpallura nga Zoti, sht e pamundur t miratoj dhunn e fardo forme qoft ajo, dhe aq m pak t arrij nj qllim m t lart duke vrar t tjert. Prandaj, ata t cilt mbshteten n metoda t tilla ndjekin pikrisht t kundrtn e vlerave morale q prkrahen nga feja, duke kryer veprimet e tyre nn ndikimin e 4. ideologjive materialiste.N librin Islami dnon terrorizmin, u b e qart se Islami hedh posht me forc t gjitha format e terrorizmit, pa marr parasysh se ndaj kujt mund t jen t drejtuara ato. N dritn e vargjeve t Kuranit, u shpjegua se si parimet morale t fes u bjn thirrje njerzve pr paqe, toleranc dhe lehtsi. Po ashtu u theksua pandershmria e atyre q dnojn vetm ato akte terrorizmi q jan t drejtuara kundr tyre: Nj qndrim i till vetm se dobson luftn kundr terrorizmit; dhe donjri q jeton n pajtim me parimet morale t Islamit duhet ta luftoj terrorin n t gjitha format e tij. Baza e ksaj lufte intelektuale mbshtetet n zbulimin e parimeve t vrteta morale t fes.Politikant e sotm, komentuesit politik dhe akademikt pajtohen se fuqia ushtarake, e vetme, nuk mjafton pr ta rrnjosur terrorizmin. Ky libr prqendrohet n mnyrn e vetme q mund ta rrnjos at: me an t paqes, tolerancs dhe dashuris. T gjitha fet e frymzuara nga Zoti, t cila Zoti i zbriti me an t drguarve t Tij jan udhrrfyes t dobishm. Ky libr ofron shembuj nga Kurani si edhe nga Bibla (edhe pse kjo e fundit sht shtrembruar pjesrisht) pr t treguar se si secila nga fet hyjnore ndalon prdorimin e padrejt t dhuns. Ai po ashtu jap shembuj pr t treguar se e vetmja mnyr pr t luftuar terrorizmin sht t shrohen arsyet q e shkaktuan at prmes dashuris, dhembshuris, mshirs, nnshtrimit, faljes, tolerancs dhe parimeve t drejtsis q morali fetar rrnjos n njerz t cilt, pasojn ajetin Kuranor (10:25): Allahu thrret pr n Xhenet (Banesn e Paqes)Ata fatlum do t bjn gjithka munden pr t ndrtuar nj bot prplot paqe dhe dashuri. 5. TAKSA E PRGJAKSHME E TERRORITTerrorizmi sht njri prej krcnimeve m t rnda me t cilin prballet bota e shekullit ton t 21-t sepse aktet e dhuns i sheh si mnyrn e vetme pr ti arritur qllimet politike. Qllimi apo problemi varet n veanti nga botkuptimi individual terrorist. N syt e nj terroristi, dilemat dhe konfliktet politike t shkaktuara nga dallimet etnike dhe kulturore mund t zgjidhen vetm me an t dhuns. Asnj grupim nuk mund t marr at q dshiron, prve se me an t gjakut dhe hekurit.Terroristi beson se qllimet e tij imponimi i krkesave t tij, prhapja e propagands s organizats s tij mund t arrihet vetm me dmtimin e prbrjes s shoqris; kur ankthi, frika dhe konflikti t dominojn jetn e prditshme. Disa grupime kan pr qllim t prfitojn nga atmosfera e rrmujs q shkaktojn veprimet e tyre. Ata mendojn se do t jet m leht t arrijn qllimet e tyre aty ku stabiliteti shoqror sht rrnuar, e individt jan t tendosur nga frika dhe pasiguria. Ata pretendojn se nga ky shkatrrimi do t lind ajo q ata quajn ndershmri dhe drejtsi. Por t shpresosh q aktet e terrorizmit mund t vendosin ndershmri dhe drejtsi ose q problemet mund t zgjidhen me an t dhuns, sht nj gabim i tmerrshm. Dhuna sht kundr produktive: T gjith ata q jetojn me shpat do t vdesin nga shpata.N Kuran (13:25), Zoti i prshkruan t tillt si ata (t cilt) bjn shkatrrime n tok. Deri m tani ata kan arritur vetm t rrisin numrin e t vdekurve nga mesi i t pafajshmve si edhe nga mesi i vet prkrahsve t tyre. do vit, sulmet terroriste bjn q me mijra njerz t jetojn n frik dhe ankth dhe t vuajn dme ekonomike, e t mos i prmendim ata t cilt plagosen apo vriten. Terrorizmi krcnon tr njerzimin, taksa e tij sht aq e tmerrshme sa q luftimi i tij sht br urgjentisht i nevojshm.TERRORIZMI SHT FARE PRAN SHTPIS!Vlersohet se ekzistojn rreth 500 grupe terroriste n bot. Ktu prfshihen kartelt ndrkombtar q kontrollojn tregtin me drog, arm dhe prostitucion, si edhe organizatat e fshehta, lvizjet e vogla, grupe t ndryshme radikale ideologjike dhe kulte t devijuara q ndrmarrin aksione gjoja n emr t fes. Shum organizata terroriste veprojn brenda kufijve t vendeve t tyre, por nj numr i tyre sulmojn ato vende q i kan identifikuar si vende armike, prmes sulmeve n vendet dhe individt e mirnjohur q, llogarisin, se do t nxitin reagim t madh t publikut. Nga ky reagim, ata prpiqen t arrijn fam, n fakt fam pr t keq, e cila shpresojn se do ta rrit fuqin e tyre.Edhe pse terrorizmi ka ekzistuar q nga kohrat m t hershme, prmes organizatave t fshehta sikurse Sikari apo Vrassit dhe lulzuan n kohrat moderne prmes kuadrove revolucionare sikurse sans-cullotes t Revolucionit Francez apo Nihilizmi Rus i shekullit 19-t, krcnimi i tij i vrtet arriti kulmin n shekullin e 20-t, q pa nj shprthim t akteve t terrorit dhe t numrit t terroristve q i kryen ato. Armt pr shkatrrim n mas dhe prparimi i shpejt i teknologjis i bri sulmet terroriste shum m t lehta dhe rriti shum aftsin e tyre shkatrruese.Gjat viteve t 1960-ta njerzit filluan t mendojn seriozisht se do t mund t ndodhte po qe se nj grup terrorist do t arrinte t siguronte ndonj lloj t arms brthamore q do t mund t rezultonte me vdekjen e dhjetra mijra njerzve. Nj sulm biologjik apo kimik do t mund t zhdukte popullsi t tra nga faqja e dheut. Fatmirsisht, nuk ndodhi asnj sulm i till. Mirpo, gjasat pr sulme t ktilla u rritn gjat viteve t 1990- ta. Kto shqetsime vetm sa u shtuan me rrzimin e Bashkimit Sovjetik dhe dobsimin e kontrollit mbi arsenalin e tij brthamor. Shtrirja e Internetit dhe lehtsimi pr marrjen e do forme t informacionit shtuan shqetsimet edhe m tepr. 1 Frika nga terrorizmi u b objekt i qindra filmave dhe librave. U shkruan raporte pr pasojat e mundshme; u bn hulumtime. Tani, sht tejet e qart q terroristt do t mund t shkonin prtej veprimeve t njohura dhe t kufizuara sikurse vnia e bombave, plakitjet e armatosura, marrjet dhe kidnapimet e aeroplanve, pr t sulmuar komunitete t tra. Sulme t tilla do t mund t bheshin me an t tele-dirigjuesve apo kompjuterit, pa kurrfar ndrhyrje t drejtprdrejt njerzore. Bhagwan Shee Rajneesh, leader of a perverted cult that poisoned 750 people in Oregon, here seen with his followers. 6. Frika q u shfaq n ShBA s voni lidhur me armt biologjike sikurse bakteria e antraksit zbuloi shkalln e krcnimit q paraqet bio-terrorizmi dhe armt biologjike. Me ndihmn e nj kimisti me prvoj n nj laborator t thjesht, terroristt tani mund t krcnojn jett e mijra njerzve. Njri prej shembujve t par pr kt ndodhi n vitin 1984, kur 750 njerz u helmuan n katr restorante n nj qytet t vogl n Oregon. 2 M von, u zbulua se nj kult i Kohs s Re i frymzuar nga religjioni Hindu nn udhheqjen e Baghuan Shree Rajneesh ishte prgjegjs pr kt. Nxnsit kishin rritur bakterie t salmonels n fermat e tyre dhe i kishin vendosur n baret pr sallata n restorantet e zons. N vitin 1995, kulti Aum Shinrikyo (E vrteta m e lart) liroi gazin helmues sarin n sistemin hekurudhor nntoksor t Tokios, q oi n vdekjen e 12 njerzve dhe lndimin e 5,500 t tjerve. Hetimet e pastajme zbuluan se ky kult ishte prpjekur t ndrtoj arm biologjike n laboratort e vet duke zbuluar kshtu se far rreziku t madh paraqet terrorizmi pr publikun. 3 The Oregon attack was an important sign of the threat posed by terrorist groups who possess biological weapons. (Right) Aum ShinrikyoN shekullin e 21-t, teknologjia kompjuterike pritet t luaj nj rol t rndsishm pr sulmet terroriste. Ndrkoh, mnyra m konvencionale e terrorizmit, si vnia e bombave, zjarrvniet e qllimshme, marrjet dhe kidnapimet e aeroplanve ende po ndodhin n mbar botn, nga Evropa n Amerik, nga Azia n Afrik. Q nga viti 1962, pr shembull, pjestart e organizats terroriste t ETA-s (Euskadi Ta Askatasuna), q luftojn pr pavarsin e regjionit Bask, kan kryer shum sulme terroriste n Spanj, q rezultuan me vdekjen e m shum se 800 njerzve. 4 Me vite t tra, Armata Republikane Irlandeze ka pushtuar titujt kryesor botror me sulmet e saj t prgjakshme pr t fituar pavarsin pr Irlandn Veriore. Qllimi qendror i IRA-s sht ti jap fund kontrollit Britanik mbi Irlandn Veriore dhe t arrij ribashkimin e ishullit t Irlands. Prgjithsisht ajo ka vepruar n Irlandn Veriore dhe n Londr, por gjithashtu ka qen e prfshir n vendosjen e bombave n vende t ndryshme evropiane si Gjermania. Q nga viti 1969, sulmet terroriste t IRA-s dhe metodat Britanike kundr-terroriste, kan shkaktuar vdekjen e m shum se 3,200 njerzve n t dyja ant e konfliktit. 5 Bombat e vendosura nga IRA n aeroporte dhe stacione t metros, prap t drejtuara ndaj civilve, kan shkaktuar dm n vler prej miliona dollarsh. Gjat nj takimi futbolli t Kampionatit Evropian t Futbollit m 15 Qershor 1996, shprthimi i nj veture bomb t IRA-s n qendrn tregtare t Manesterit rezultoi me rreth 200 t lnduar.Tani, asnj vend smund t ndihet i sigurt nga ky lloj krcnimi. Kta pak shembuj q sapo i prmendm tregojn se sa shum ka arritur terrorizmi t ndikoj n jett e njerzve. Nuk sht m problem i vetm disa kombeve veanta, sht nj krcnim me t cilin prballet tr njerzimi. Pasi q askush smund t thot kur, ku dhe si do t sulmojn terroristt, lufta kundr tyre m nuk mund t konsiderohet detyr e vetm nj numri t vogl t vendeve apo organizatave. Terrorizmi, q 7. krcnon mbar botn, mund t zgjidhet nse njerzit qllimmir mbshtesin njri tjetrin n krkim t paqes, miqsis dhe vllazris. For years, the militants of the ETA and the IRA murdered many civilians and caused great physical damage in Spain and the UK.FYTYRA E ERRT E TERRORIZMITAktualisht terrorizmi po shkakton vuajtje dhe humbje materiale n mbar botn, jo vetm n Shtetet e Bashkuara, por n shtetet Afrikane t Ugands, Angols dhe Nigeris; n kombet Evropiane t Britanis s Madhe, Francs dhe Spanjs; n shtetet Aziatike si Japonia dhe kudo n Lindjen e Mesme dhe Amerikn Latine. Civilt mund t prballen me nj sulm terrorist n do moment, qoft duke ndenjur n shtpi apo n salln e nj kinemaje, n nj qendr tregtare, n autobus apo n vendin e tyre t puns. sht e natyrshme se aftsia e terrorizmit pr t hyr n shtpit e njerzve ka shkaktuar ankth dhe alarm t konsiderueshm. Njerzit ngurrojn t hyjn n vende ku ka shum njerz apo t prdorin transportin publik; jett e tyre t prditshme po bhen t padurueshme. Por kjo sht pikrisht ajo q terrorizmi dshiron t ndodh: komunitete t tra q jetojn n frik dhe t alarmuara.Dshmia e sulmeve t tmerrshme kudo n bot padyshim se vrteton kt shqetsim. N vitin 1996, ndodhn 296 incidente me 314 njerz t vrar dhe 2,912 t lnduar. N vitin 1997, fushveprimi i terrorizmit filloi t zgjerohej: Prej 439 sulmeve, 398 kishin pr cak vendet e puns apo hapsirat jozyrtare, q rezultoi me humbjen e 139 jetve t civilve, 39 prej t cilve ishin shrbyes civil apo personel ushtarak. 6Sipas Departamentit t Shtetit t ShBA-ve, numri i sulmeve terroriste n vitin 2000 prjetoi nj ngritje prej tetmbdhjet pr qind n krahasim me vitin 1999, me 423 njerz t vdekur dhe 791 t lnduar. N mes t viteve 1981 dhe 2000, numri i prgjithshm i t vdekurve si pasoj e sulmeve terroriste ishte 9,184.7 Kto shifra nuk prfshijn t gjith ata q vdiqn n t gjitha sulmet terroriste n mbar botn. Raporti mori parasysh vetm sulmet e bra nga organizatat ndrkombtare terroriste, jo ato t shkaktuara nga grupet lokale terroriste. Vetm n Turqi kishte 21,866 sulme terroriste n mes t 15 Gushtit 1984 dhe 31 Tetorit 2001, q kushtuan me jetn e 5,605 zyrtarve t sigurimit dhe 4,646 civilve. 16,562 pjestar tjer t forcave t sigurimit dhe 5,091 civil u lnduan. 8 8. Humbja materiale dhe dmi ekonomik i shkaktuar prej aksioneve terroriste i shtojn ksaj pamjeje edhe nj tjetr dimension kthjellues. Rrmuja dhe anarkia e nxitur nga incidente t tilla ndalon investimin n rajonet e prekura. Sulmet q kan n shnjestr infrastrukturn ekonomike nuk zmbrapsin vetm zhvillimin. Burimet ekzistuese shkatrrohen po ashtu, duke krijuar vshtirsi ekonomike q pengojn jetn shoqrore prgjat nj sfere t gjer t fushave, n veanti edukimin. Shpenzimet ushtarake t lufts kundr terrorizmit imponojn edhe nj barr tjetr. Ky devijim i burimeve q do t duhej t shpenzohet n ngritjen e standardit t jetess prek jo vetm popullin n fjal, por tr ekonomin globale.Kjo prmbledhje zbulon tablon e zymt q paraqet terrorizmi q sjell shkatrrim n mbar botn dhe q shkakton humbje t pallogaritshme t jetve njerzore. 9. Graphs prepared by the U.S. State Department. The top one shows the regional distribution of terrorist incidents between 1995 and 2000. The bottom graph gives the chronological distribution of such incidents from 1981 through 2000. On August 30, 1996, 300 people died when a bomb exploded on a train in the Assam region of India. The attack is believed to have been carried out by separatist Bodo guerrillas. 10. As a result of bomb explosions at the U.S. embassies in Kenya and Tanzania on August 7, 1998, 224 people were killed and hundreds were injured. On October 21, 1999, a rocket attack on a crowded shopping center in the Chechen capital of Grozny resulted in 110 deaths and 400 injuries. 11. THE BLOODY TERROR OF THE SHINING PATHThis Marxist-Leninist-Maoist guerrilla group operates in Peru. Founded in the 1960s by Abimael Guzman, a professor of philosophy, the organization was originally regarded as just another political movement. In the 1970s, however, the Shining Path turned into a savage guerrilla group that is now one of the bloodiest terrorist organizations in the world.Guzman's statements in support of violence are particularly striking. In an April 19, 1980 address, the Shining Path's leader declared, "The future lies in guns and cannons."9 One of his guerrilla followers praised the use of violence: "Blood makes us stronger ... and if it is flowing, it is not harming us, but giving us strength." The organization openly stated that its struggle was built on the use of violence and debated how this could be increased in Peru. As a result, some 30,000 Peruvians were killed in the conflict. Peru's Shining Path, a Maoist terrorist organization, caused the deaths of more than 30,000. The picture at top right shows Abimeal Guzman, the organization's leader.The 1980s saw the end of Guzman's teaching career and the beginning of ongoing terrorism all over Peru. Like the Japanese kamikazes during World War II, Guzman and the Shining Path romanticized death. They believed it was a small price to pay for the rewards awaiting them beyond what Guzman called the "river of blood." Many innocent civilians were abducted, raped, tortured and killed; over one percent of the population died brutal deaths related to political violence. To further their cause, Guzman--then commonly known as "President Gonzalo"-- and his Shining Path sought out and killed people of especially modest means, including teachers, mayors and civic leaders.10For years, the Shining Path inflicted physical and psychological damage, forcing the Peruvian public to live in fear That is a natural consequence of terrorism and, as will be emphasized throughout this book, love is the only way of defeating its root causes. Such a love for humanity will overcome the blind hatred and political necrophilia that terrorism is fed from. 12. IDEOLOGJIT ATEISTE DHE NGRITJA E TERRORIZMITQ nj person i smur t mjekohet si duhet, sht jetike nj diagnoz e sakt. fardo mjekimi q pason at diagnoz duhet t zbatohet me prpikri dhe vendosmri, derisa smurja t largohet prfundimisht nga trupi. N t kundrtn, smundja do t prsritet n mnyr t pashmangshme. E njjta gj vlen pr njrn prej smundjeve m serioze q prek shoqrin. Njra prej arsyeve kryesore pse nuk mund t gjejm zgjidhje efikase pr problemet shoqrore t ktij shekulli sht sepse shkaktart e tyre nuk jan identifikuar n mnyr t duhur. Kur merremi me ndonj problem shoqror, gjja e par q duhet t bjm sht t prcaktojm se cilt jan shkaktart q e nxitin at. Prndryshe, fardo hapa q t ndrmerren mund t jen vetm t prkohshm.Rrnjt e terrorizmit shpeshher krkohen n gjra konkrete; dhe kshtu lufta kundr tij, q jan t drejtuara ndaj ktyre caqeve siprfaqsore, nuk mund t jap rezultate t qndrueshme. Pr ta liruar botn nga terrorizmi, faktort parsor q qndrojn pas tij duhet t identifikohen dhe t asgjsohen.RRJETA E KOKLAVITUR E LOGJIKS S TERRORISTVENuk sht e mundshme q terrorizmi t mposhtet me an t masave t siguris. Vetvetiu, forca ushtarake nuk ka mundsi t prballet me dhunn n rritje, duke krijuar nj qark t lig n t cilin gjakderdhjes vazhdohet ti prgjigjet me m shum gjakderdhje. Kur t filloj lufta kundr terroristve, duhet ta kuptojm dhe pastaj ta luftojm mnyrn e t menduarit t tyre, mnyrn se si e shohin ata jetn dhe qeniet tjera njerzore dhe si e arsyetojn ata prdorimin e dhuns nga ana e tyre.Nj terrorist beson se mund t arrij sukses vetm me an t prdorimit t dhuns. Ai ka dshir q njerzit prreth tia ken frikn atij dhe e mbulon veten me mizori, vrazhdsi dhe agresivitet pr ta ngjallur at frik. Kushdo q i kundrshton idet e tij sht nj armik, t cilin ai e konsideron si objekt q duhet asgjsuar. N artikullin e tij, Terroristt na konsiderojn ne si Caqe, jo si Njerz, psikoterapeuti dhe autori i revists Journal Sentinel analizon mnyrn e t menduarit t terroristit dhe mnyrn se si ata arsyetojn sulmet e dhunshme q jan t drejtuara ndaj njerzve t pambrojtur:Hulumtuesit i kan hedhur nj vshtrim aspekteve t psikes s [terroristve]. Ajo q m s shumti u ka rn atyre n sy sht aftsia e tyre pr ti konsideruar viktimat e tyre si gjra, si objekte, si statistik q, ata shpresojn, do t shfaqet n nj list t vdekurish. 13. Terrorists believe they can achieve their aims only by violence. Through violence they spread fear in society, which they hope to add to their power.Ata nuk duan ti prjetojn viktimat e tyre si qenie njerzore, ashtu si do ta konsideronin nj shok apo t dashur t tyre. Ata prpiqen q ti shohin ata m tepr si figura n nj tabel politike t shahut. Si pasoj e ksaj, nga kndvshtrimi i tyre, terroristt nuk e shohin veten si vrass. Pr t vrar me lehtsi dhe indiferenc t pashpirt, ata na njerzojn n caqe n mendjet e tyre ... Kauza e tyre, fardo qoft ajo, sht mjaft e shenjt, fisnike apo e pashpres sa q arsyeton masakrn q ata shkaktojn... Pr shumicn e terroristve, interesi kryesor i tyre qndron n rezultate, jo n individ ... Atyre ju intereson ... efekti i masakrs, jo vet prjetimi i masakrs. Terroristt duan ta vrasin shpresn, apo nj mnyr jete, apo shpirtin e nj grupi njerzish apo t nj kombi t tr. Ata asgjsojn qeniet njerzore sepse besojn se t veprosh kshtu sht rruga m e shpejt dhe m e drejt pr ta arritur at qllim.11Filip ard trheq vmendjen ndaj nj shtje m se t rndsishme: se terroristt nuk ndjejn as brejtjen m t vogl t ndrgjegjes pr vdekjen e t tjerve. Prkundrazi, sa m shum njerz q vrasin, aq m t suksesshm e konsiderojn veten dhe i gzohen ktij fakti. Mendje t tilla fare leht mund t vrasin njerz t pafajshm dhe t hedhin bomba n fmij t vegjl. Pr ta, gjakderdhja shndrrohet n burim knaqsie. Ata pushojn s qeni njerz dhe shndrrohen n prbindsha t egr. Nse njri prej tyre shfaq keqardhjen m t vogl , ai menjher damkoset si tradhtar nga shokt e tij m radikal. T qenit m radikal dhe m i prgjakshm konsiderohet si devotshmri m e madhe ndaj kauzs, kshtu q zelli pr t vrar rritet vazhdimisht. Pasi q do debat mund t prkufizohet si tradhti, terroristt pa dallim prdorin armt kundr njri tjetrit dhe kryejn sulme ndaj grupeve t prara brenda radhve t tyre.Kjo lidhje e zjarrt me dhunn shkon prtej ideologjive politike dhe n t vrtet buron nga nj ide e gabuar pr natyrn njerzore. Mnyra e t menduarit terrorist sht e frymzuar nga filozofia materialiste dhe mendimi Darvinist. Darvinizmi i konsideron qeniet njerzore si shtaz dhe pohon se gjallesat evoluojn prmes nj lufte pr mbijetes n natyr. Eliminimi i t dobtve, n mnyr q t fuqishmit t dalin fitimtar, formon thelbin e do mendimi t shtrembruar terrorist.MNYRA E T MENDUARIT TERRORIST U FORMUA NGA DARVINIZMISipas teoris s evolucionit t arlls Darvinit, ekziston nj luft e vazhdueshme n natyr dhe nj gar e pamshirshme pr mbijetes. T fuqishmit gjithmon i mundin t dobtit, duke mundsuar kshtu prparimin. Nga ky koncept erdh ideja e lufts pr mbijetes dhe terme t tilla si racat e favorizuara (t bardht Evropian) dhe ato inferiore (racat Aziatike apo Afrikane). Kjo logjik raciste vendosi bazn e urrejtjes dhe konflikteve n mbar botn. Pastaj, ideja e Darvinit e mbijetess s m t aftve arsyetoi nj numr shum t madh t lvizjeve q uan njerzimin n urrejtje, armiqsi, konflikt dhe luft.Darvinizmi akoma indoktrinon njerzit me mashtrimin se njerzit nuk jan asgj m shum vese nj specie tejet e 14. zhvilluar e kafshs, rezultat i rastsis s verbr dhe q nuk ka Krijues. Kjo teori pohon se bota nj koh nuk prmbante asgj tjetr prve gurve, dheut dhe gazrave t pajet. Jeta u shfaq prmes nj rastsie t plot si rezultat i ndikimit t forcave natyrore si era dhe shiu dhe vettima n molekulat organike. Teoria vazhdon t shpjegoj gjith jetn n tok, duke prfshir qeniet njerzore, si produkt i forcave t verbra t natyrs dhe rastsis s thjesht. Mirpo kjo teori e evolucionit sht nj mashtrim shum i madh q dhunon ligjet m themelore t kimis dhe biologjis dhe kundrshton haptas gjith arsyen dhe logjikn. (Pr m shum informacion lidhur me kt tem, shih Kapitullin 7, Mashtrimi i Evolucionit). Mirpo, kjo teori i imponohet shoqris moderne me nj propagand t jashtzakonshme dhe njerzit e indoktrinuar me kt ide besojn se jan produkte t rastsive kimike dhe biologjike pa kurrfar prgjegjsie ndaj Krijuesit dhe kodit t Tij moral. Ve ksaj, ata q jan t magjepsur nga logjika Darviniste q e shohin jetn si nj fushbetej dhe q pr kt arsye e arsyetojn do lloj ligsie n luftn pr mbijetes u sht shprlar truri me iden e tmerrshme se sht normale q njerzit tjer t trajtohen si kafsh, madje edhe t asgjsohen. The savagery of terrorism is felt in almost every country in the world. According to U.S. State Department figures, the year 2000 saw an 8 percent increase in terrorist incidents over 1999.Njerzit e edukuar me ide t tilla e shndrruan shekullin e 20-t n nj shekull egrsish, prkrahn konfliktin si pjes t Darvinizmit dhe madje e konsideruan luftn si mjetin m t rndsishm pr shtyrjen prpara t qllimeve t tyre. Konflikti dialektik u shndrrua n t ashtuquajturin arsyetim pr masakrat e kryera nga ideologt komunist. Gjat ktij shekulli, terrori komunist kushtoi me jetn e rreth 120 milion njerzve. Lufta absurde e Darvinit pr mbijetes n mes t racave dhe seleksionimi natyror u bn baza e Nazizmit. Adolf Hitleri pohonte se vetm racat superiore mund apo duhet t mbijetojn. Terrori fashist q shkaktoi ai nxiti nj val t masakrs n mbar botn. Rreth 55 milion njerz vdiqn n Luftn e Dyt Botrore, e cila filloi si rezultat i politikave t lufts dhe okupimit t Nazistve. Ata njerz n shekullin 21 t cilt u qndrojn ende besnik atyre ideve, e konsiderojn dhunn si rrugn e vetme dhe duan q ky shekull t shnohet n histori si shekull i terrorit.Teoria e Darvinizmit se njeriu sht nj kafsh luftarake, me t ciln aq shum njerz jan t indoktrinuar n mnyr t nnvetdijshme, i ka shkaktuar dm t tmerrshm njerzimit. Sulmet terroriste jan jehona t saj. Sloganet Darviniste q pohojn se vetm m t fuqishmit mund t mbijetojn, q lvdojn dhunn, mbshtesin konfliktin dhe luftn e konsiderojn virtyt duhet t hidhen, njher e prgjithmon, n shportn e historis. Prmbysja e Darvinizmit mund ti 15. minoj t gjitha ato ideologji q mbshtesin konfliktin dhe dhunn.N ann tjetr, definimi i natyrs njerzore nga ana e besimeve monoteiste dallon shum. Krishterimi, Judaizmi dhe Islami t tri fet t cilave u besojn shumica e njerzve n bott gjitha e kundrshtojn vlern Social Darviniste t quajtur konflikt. Si do t shohim m n hollsi n pjest n vazhdim, secila prej ktyre feve ka pr qllim t sjell paqe dhe siguri n bot, ndrsa e kundrshtojn tiranin, torturn dhe vrasjen e t pafajshmve. Ato pajtohen se konflikti dhe dhuna jan koncepte jonormale dhe t padshiruara, q i prdhunojn parimet morale q Zoti ka prcaktuar pr Njeriun. Darvinizmi, n ann tjetr, e konsideron dhunn dhe konfliktin si thelbsore dhe prandaj t arsyeshme. Thn shkurt, burimi i ankthit t terrorist n bot qndron nateizm dhe n ekuivalentt bashkkohor t tij: Darvinizmin dhe materializmin.Pasi q shkollat n shum vende e msojn Darvinizmin si fakt t qart shkencor, gjenerata t reja t terroristve jan t pashmangshme. Nga ai kndvshtrim, sht e ngutshme q t ndalohet q t rinjt t msohen n shkolla se jan rezultat i rastsis, q kan prejardhje prej kafshve, plotsisht t lir dhe pa kurrfar obligimesh ndaj Zotit dhe se mund t mbijetojn vetm duke dal fitimtar n luftn pr mbijetes. do njeri i edukuar t besoj n koncepte t tilla do t jet n mnyr t pashmangshme vetjak, agresiv, i pamshir dhe i prirur ndaj dhuns. Kta t rinj leht bhen pre e indoktrinimit anarkik dhe terrorist. Duke i pasuar ideologjit e tilla, ata mund t bhen aq mizor sa t vrasin fmijt dhe t vrasin vllezrit dhe motrat e tyre pa rrahur qerpik. Grupet terroriste komuniste, raciste dhe fashiste q kan pllakosur botn pr njqind vitet e fundit jan produkte pikrisht t nj sistemi t till t edukimit.Duke qen kshtu, duhet ta demaskojm kalbsin e vrtet t logjiks terroriste. Njerzit duhet t vetdijesohen pr kt fakt, sa m mir q t jet e mundshme, se gjith ata q e mbshtesin dhe q besojn n Darvinizm gabohen. Njeriu nuk sht i lir t veproj sipas dshirs s vet dhe nuk sht pa prgjegjsi. Kemi Krijuesin i Cili na vzhgon n do koh, i Cili i din madje edhe mendimet tona m intime dhe i Cili, n jetn e prtejme (n ahiret), do t krkoj prej nesh q t japim llogari pr t gjitha veprat tona. Zoti yn e ka krijuar Njeriun t ndryshm prej kafshve, sepse ne posedojm shpirt, arsye, vullnet t lir, gjykim dhe aftsi pr t br dallim. Nse nj person me vullnet t dobt, q zemrohet leht, e konsideron veten dhe t tjert thjesht si kafsh, ai mund t sillet pa kurrfar mshire dhe tu shkaktoj dm atyre me lehtsi. Nuk paraqet kurrfar dallimi nse ata jan fmij plotsisht t pafajshm. Por kushdo q posedon arsye dhe vetdije dhe e din se n vetvete ka shpirt, t cilin Zoti ia ka dhuruar, e prmban zemrimin e tij pa marr parasysh pasojat. Gjykimi dhe vetdija e tij do t mbisundoj gjithmon. Ai sdo t bj kurr as gjn m t vogl pr t ciln Zoti 16. nj dit do t krkoj t jap llogari. Modern schools teach Darwinism as if it were a scientific fact. This dissemination of Darwinist philosophy helps the rise of social violence, including terrorism. Indoctrinated with the idea that conflict and struggle are a part of life, young people slowly begin to regard violence as perfectly normal and even take pleasure in it.N Kuran (01: 7-10), Zoti shpall se Njeriu sht i frymzuar me t dyja t keqen dhe vullnetin pr ta shmangur at. Prandaj, nuk qndron ndonj proces i imagjinuar evolutiv n themel t degjenerimit moral dhe t kryerjes s krimeve. Amoraliteti dhe krimi burojn prej ans s lig t natyrs njerzore, e cila mund t mposhtet vetm me an t devotshmris personale ndaj vlerave morale t cilat Zoti ia ka msuar njerzimit prmes fes. Nse njerzit nuk besojn n Zotin dhe nuk besojn q kurdoher duhet ti japin Atij llogari pr veprimet e tyre, ata nuk kan arsye t shmangin kryerjen e veprave t liga n form t lakmis personale dhe veprimeve t pandershme apo t kqijave shoqrore si luftrat, vrasjet n baza raciste, luftrat e bandave kriminale apo sulmet e pamshir t kokrruarve. N nivel m pak dramatik, kjo shpjegon arsyen pse njerzit lihen t vdesin nga uria dhe moskeqardhjen dhe padrejtsin e shfrenuar sot n bot. Mizorit e atyre t cilt e konsiderojn Njeriun vetm si nj specie kafshsh, q besojn se ata, sikurse kafsht, jan t prfshir n nj luft pr mbijetes nuk kan mbarim. Duke mos besuar n Zotin dhe n jetn e prtejme, ata i nxisin edhe t tjert q po ashtu ti harrojn ato.do qenie njerzore bart n vete nj shpirt t frymzuar n t nga Zoti dhe sht prgjegjse ndaj Krijuesit i Cili e krijoi at nga asgjja. N Kuran (75: 36-40), Zoti i prkujton ata t cilt mendojn pr vetveten si krejtsisht t lir t veprojn si t duan se ata u krijuan dhe do t ringjallen pas vdekjes: A mos mendon njeriu se do t lihet duke mos zn asgj (pa kurrfar prgjegjsie). A nuk ka qen ai nj pik uj q derdhet, e pastaj u b gjak i trash, q Ai e krijoi dhe e prsosi? Dhe prej tij Ai i bri dy lloje: mashkullin dhe femrn. A nuk sht Ai (Zot) i fuqishm q ti ngjall t vdekurit?Deri m tani, ne jemi prqendruar n mnyrn se si Social Darvinizmi, duke besuar se dhuna sht zgjidhje pr do problem, nxit dhunn dhe sht baza e terrorizmit. Pr kt arsye rrzimi i teoris Darviniste e cila mson se njeriu sht kafsh, se vetm ata q jan fizikisht t fuqishm mund t mbijetojn dhe se jeta njerzore sht nj fushbetej 17. do t rrzoj po ashtu njrn prej shtyllave t terrorizmit. Mnyra m efikase pr t mbrojtur njerzit nga ankthi i terrorizmit sht edukimi shpirtror. Shoqrit mund t arrijn paqe t prhershme vetm kur individt e tyre t msojn t jetojn sipas normave t duhura morale. Jasht ksaj, masat tjera, normat dhe masat parandaluese pr t rregulluar jetn e shoqris mund t arrijn vetm deri n nj pik t caktuar, por kurr nuk mund ta rrnjosin kamxhikun e terrorizmit. 18. VETM DASHURIA MUND TI SHKAKTOJ DISFAT TERRORIZMITN Kuran (32: 9), Zoti shpall se Ai ia ka frymzuar vet shpirtin e Tij Njeriut, Krijimit t Tij dhe se njeriu sht mkmbsi i Tij n tok (Kuran, 6: 165). Nj prej dallimeve m t rndsishme midis Njeriut dhe kafshve sht se Njeriu u krijua si me dshira toksore ashtu edhe me ndrgjegje. do njeri posedon dshira q e nxisin at drejt t keqes, s bashku me nj ndrgjegje q e frymzon at q ti shmanget asaj. Pran tipareve aq t kndshme t frymzuara nga kjo ndrgjegje dashuria, sakrifica, mshira, prulja, dhembshuria, ndershmria, besnikria dhe mirsia ai posedon po ashtu prirje shkatrruese dhe t padshirueshme, q burojn prej dshirave t tij toksore. Mirpo, duke iu falnderuar ndrgjegjes s tij, besimtari mund t bj dallimin midis t mirs dhe t keqes dhe t zgjedh at q sht moralisht e drejt. Besimi i fort n Zotin dhe frika ndaj Zotit, besimi n ahiret, frika e fuqishme pr vuajtjet e pafund t Xhehenemit (Ferrit) dhe nj dshir e zjarrt pr Xhenetin (Parajsn) t gjitha i prmbajn t ankoruara joshjet e dshirave toksore t tij. Prandaj, ai gjithmon sillet mir ndaj njerzve, sht fals, t ligs i prgjigjet me mirsi, ju ndihmon atyre q kan nevoj dhe shfaq mshir, dashuri, dhembshuri dhe toleranc.Terroristt, n ann tjetr, u nnshtrohen dshirave toksore t tyre pr dhun n vend t ndrgjegjeve t tyre dhe leht mund tu kthehen t gjitha formave t ligsis. Ata shndrohen n njerz pa dashuri, agresiv, t cilt me lehtsi u shkaktojn dm t tjerve pa brejtjen m t vogl t ndrgjegjes. Duke mos ndierkurrfar frike ndaj Zotit, ata nuk e njohin moralin e fes dhe as q e praktikojn at. Asgj smund ti ndaloj ata q t mos kryejn krime.Rregullat q mbizotrojn n shoqri mund t arrijn vetm deri n prmbajtjen e qytetarve t saj. Duke iu falnderuar njsive t tij pr zbatimin e ligjit, shteti mund t jet n gjendje q ti mbroj rrugt dhe hapsirat publike pjesrisht, dhe duke iu falnderuar nj sistemi t fuqishm t drejtsis mund t jet n gjendje q t ndrmarr masat e nevojshme pr t siguruar rendin publik dhe pr t siguruar q shkalla e krimit t bie. Por pasi q sht e pamundshme q t vzhgohet secili individ, 24 or n dit, sht e domosdoshme q ndrgjegjet e njerzve t futen n kt barazim n nj faz t caktuar. Dikush q nuk sht i vmendshm ndaj zrit t ndrgjegjes s tij leht mund ti kthehet krimit kur sht vetm apo kur sht i rrethuar me njerz t nj mendjeje. Rezultat i ksaj sht nj shoqri e individve t cilt me knaqsi gnjejn kur e shohin t nevojshme, nuk ndiejn brejtje t ndrgjegjes pr prfitimet e padrejta dhe nuk ndiejn kurrfar shqetsimi q shtypin apo shfrytzojn t dobtit. N nj shoqri q ka humbur t gjitha vlerat shpirtrore dhe nuk ndien frik ndaj Zotit, masat krejtsisht materiale nuk do t zgjedhin do problem. Morali i fes, n ann tjetr, e urdhron individin q ti shmanget veprave t kqija, madje edhe kur sht vetm dhe kur sht i vetdijshm se askush n shoqrin n t ciln jeton sdo ta ndshkoj kurr pr keqbrjet e tij. Individi i cili sht i vetdijshm se Zoti do t krkoj nga ai llogari pr secilin veprim t tij, secilin vendim t tij dhe seciln fjal t tij dhe do ta shprblej n prputhje me at q ka vepruar n ahiret gjithmon do ti shmanget t keqes.Organizatat terroriste nuk mund t ken kurrsesi vend n nj shoqri njerzit e s cils i shmangen t keqes sipas vullnetit t lir t tyre. Aty ku mbizotron morali fetar, problemet q krijojn organizatat q mbshtesin prdorimin e dhuns do t zhduken n mnyr t natyrshme. Nse e tr shoqria posedon veti t larta si ndershmria, flijimi, dashuria dhe drejtsia, nuk mund t ket vend pr gjra t tilla si varfria, ndarja e pabarabart e t ardhurave, padrejtsia, shtypja e t dobtit, apo kufizimet e lirive. Prkundrazi, do t dal n shesh nj rend shoqror q do ti prmbush nevojat e nevojtarve, ku i pasuri mbron t varfrin dhe i forti t dobtin, ku do njeri mund t gzoj prkujdesjen m t mir shndetsore, shkollimin dhe sistemet m t mira transportuese. Aty, toleranca dhe mirkuptimi do t mbisundojn raportet n mes t grupeve t ndryshme etnike, n mes t feve dhe kulturave t ndryshme.Pr kto arsye, morali i vrtet sht elsi pr t zgjidhur aq shum probleme shoqrore. Burimi i ktij elsi, sht Kurani, t cilin Zoti e ka shpallur si udhrrfyes pr njerzimin.ISLAMI I MODERUAR-ME FJAL T TJERA, ISLAMI I VRTETPr gjysm shekulli pasi q iu shpall ajeti i par Profetit Muhammed (mshira dhe paqja e Allahut qofshin mbi t),Islami psoi nj prhapje t till q sht par rrallher. Ai u prhap nga Gadishulli Arabik n tr Lindjen e Mesme, Afrikn Veriore dhe madje n Spanj, duke trhequr vmendjen e shum njerzve n Perndim. Me fjalt e ekspertit t famshm Islamik Gjon L. Espozito, Ajo q mahnit m s teprmi lidhur me prhapjen e hershme t Islamit sht shpejtsia e saj dhe suksesi. Dijetart perndimor jan mahnitur me kt. 12Gjat shekujve t ardhshm, Islami u shtri n t gjitha skajet e bots, nga Indonezia n Amerikn Latine. Sot, Islami pranohet si feja q rritet m s shpejti dhe prafrsisht nj miliard pasues t tij prfaqsojn rreth nj t pestn e popullats botrore. Interesimi pr Islamin sht rritur n veanti pas sulmeve terroriste t 11 Shtatorit t vitit 2001 (Pr m shum hollsi, shih Ngritja e Islamit nga Harun Jahja). 19. Duke vshtruar botn Islamike sot, shohim praktika t shumllojshme fetare, varsisht nga zakonet dhe traditat e ndryshme t shoqrive, trashgimis s tyre kulturore dhe botkuptimeve t tyre. Kjo i ka shtyr disa individ q kan br hulumtime apo q jan prpjekur t kuptojn Islamin t formojn prshtypje t gabueshme. Ato ndryshime mund t simbolizojn vetm vlerat tradicionale t shoqris s studiuar, por jo t vet Islamit. E vetmja mnyr q t arrihet n nj mendim t sakt pr Islamin sht t lihen anash kto dallime dhe ti drejtohet Kuranit, ku sht paraqitur thelbi i moralitIslamik dhe veprimeve t Profetit ton (paqja dhe mshira e Allahut qofshin me t).Edhe n qoft se Myslimant prbjn shumicn n nj shoqri, kjo nuk nnkupton se sjellja e asaj bashksie, pikpamjet dhe mendimet do t jen domosdo Islamike, dhe as seato duhet mbrojtur n emr t Islamit. Kur t bhet vlersimi i pikpamjes pr Islamin t nj individi apo shoqrie, kt duhet ta kemi parasysh gjithmon. Dallimet mund t burojn prej kushteve q mbizotrojn atje. E vetmja mnyr pr t prcaktuar nseato pikpamje jan t sakta sht duke iu drejtuar Kuranit, burimit m t sakt t s vrtets pr Islamin, dhe veprimeve t Profetit ton (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t).sht shum e padrejt t dnohet Islami dhe Myslimant pa studiuar Kuranin pr t msuar nse nj praktik e veant shfaqet n t. Studimi i mnyrs s jets s nj shoqrie t vetme vetm se mund t orientoj seriozisht cilindo njeri q prpiqet t kuptoj Islamin dhe t formoj opinione pr t. S pari, ajo q duhet br sht t msohet pr Islamin nga burimi i tij i vrtet. Pastaj, pasi q t jen marr parasysh modelet e ndryshme n pjes t ndryshme t bots n dritn e atyre kritereve, shum njerz q vetm kishin supozuar se kishin dijeni pr Islamin do t msojn pr t pr her t par dhe mund t lirohen prej gabimeve viktim e t cilave kan qen deri ather.Islami ndalon vrasjen e t pafajshmveSipas Kuranit (5:32), sht gjynah i madh t vritet nj person i pafajshm dhe kushdo q e bn kt do t prjetoj vuajtje t mdha n jetn e prtejme:... Kush mbyt nj njeri (pa t drejt), pa pas mbytur ai ndonj tjetr dhe pa pas br ai ndonj shkatrrim n tok, ather (krimi i tij) sht si t kishte mbytur gjith njerzimin. E kush e ngjall (bhet shkak q ai t jet gjall) sht si t kishte ngjallur (shptuar) tr njerzimin. Atyre (beni israilve) u erdhn t drguarit Tan me argumente, mandej edhe pas ktij (vendimi) shum prej tyre e teprojn (kalojn kufijt n mbytje) n kt tok.Ky ajet barazon mbytjen e nj t pafajshmi me vrasjen e tr njerzimit! Nj ajet tjetr (25:68) shpreh rndsin q besimtart ia kushtojn jets:Edhe ata q pos All-llahut, nuk lusin zot tjetr dhe nuk mbysin njeriun q ka ndaluar All-llahu, por vetm kur e meriton n baz t drejtsis, dhe q nuk bjn kurvri, ndrsa kush i punon kto, ai gjen ndshkimin. 20. Terrorism targets the innocent, although God forbids the killing of even one innocent person.Edhe n nj ajet tjetr (6:151), Zoti shpall urdhrin n vazhdim:Thuaj: "Ejani t'ju lexoj at q me t vrtet ju ndaloi Zoti juaj: t mos i shoqroni Atij asnj send, t silleni mir me prindrit, t mos i mbytni fmijt tuaj pr shkak t varfris, sepse Ne ju ushqejm juve dhe ata, t mos u afroheni mkateve t hapta apo t fshehta, t mos e mbytni njeriun sepse mbytjen e tij e ndaloi All-llahu, prpos kur sht me vend. Kto jan porosit e Tij, kshtu t mendoni thell.do Mysliman i cili beson n Zotin me sinqeritet, i cili me prpikri vepron n prputhje me ajetet e Tij t shenjta dhe ia ka frikn vuajtjes n ahiret, do ti shmanget dmtimit madje edhe t nj personi tjetr. Ai sht i vetdijshm se Zoti i Drejtsis s pafund do ta shprblej at ashtu si e meriton pr t gjitha veprat e tij. N njrin prej haditheve, Profeti yn (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t) radhiti sojet e njerzve me t cilt Allahu nuk sht i knaqur:Ata t cilt sillen n mnyr t vrazhd dhe t padrejt n tokat e shenjta, ata t cilve u pikon zemra pr zakonet e t padijshmve dhe ata q padrejtsisht derdhin gjakun e njeriut. 13Islami i urdhron njerzit t sillen n mnyr t drejtMorali Islamik i urdhron besimtart q t sillen n mnyr t drejt dhe t moralshme kur sjellin nj vendim, kur flasin apo punojn shkurt, n do fush t jets s tyre. Urdhrat e Zotit n Kuran dhe n sunnetin e Profetit ton (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t) prshkruajn hollsisht kt kuptim t drejtsis. Me paralajmrimet e tyre, t gjith t Drguarit q na prezantohen n Kuran solln paqe dhe drejtsi pr t gjitha shoqrit ku ata u drguan. Profett ndihmuan q t hiqet mizoria dhe despotizmi nga shpatullat e shoqris s besimtarve. Si na ka shpallur Allahu n nj ajet (10:47):Secili popull kishte t drguarin e vet, e kur u vinte i drguari i tyre bhej gjykimi i drejt mes tyre. Atyre nuk u bhet padrejtsi.Veoria m e rndsishme e kuptimit Islamik t drejtsis sht se ai urdhron drejtsin n t gjitha kohrat, madje edhe nse njeriu ka t bj me nj person i cili sht i dashur dhe i afrt pr t. Si urdhron Allahu n nj ajet tjetr (4:135):O ju q besuat, vazhdimisht t jeni dshmues t drejt pr hir t All-llahut edhe nse sht kundr vetvetes suaj, kundr prindrve ose kundr t afrmve, le t jet ai (pr t cilin dshmohet) pasanik ose varfanjak, pse All-llahu di m mir pr ta. Mos ndiqni pra dshirat tuaja e t'i shmangeni drejtsis. Nse shtrembroni ose trhiqeni, All- 21. llahu plotsisht di 'ka punoni.Ky ajet qart dshmon se pr nj besimtar, pasuria apo pozita n shoqri e kujtdo me knd ka t bj njeriu nuk ka rndsi. Ajo q sht me rndsi sht drejtsia askush sduhet t trajtohet padrejtsisht dhe ajetet e shenjta t Zotit duhet t zbatohen me prpikri. N nj ajet tjetr (5: 8), urdhrohet:O ju q besuat! Bhuni plotsisht t vendosur pr hir t All-llahut, duke dshmuar t drejtn, dhe t mos ju shtyj urrejtja ndaj nj populli e t'i shmangeni drejtsis. Bhuni t drejt, sepse ajo sht m afr devotshmris. Keni frik All-llahun se All-llahu e di at q veproni.N kt ajet, Zoti urdhron besimtart t sillen gjithmon me drejtsi, madje edhe me armiqt e tyre. Asnj Mysliman nuk mund t sjell nj vendim t pamenduar, duke u bazuar n faktin se personi me t cilin ka t bj nj her e kishte dmtuar apo e kishte ln n situat t vshtir. Madje edhe kur ai sht armik personal, nse pala tjetr sht me t vrtet n faj, do Mysliman sht i detyruar t prgjigjet me vullnet t mir dhe t shfaq moralin q Zoti ka urdhruar.Besimtarve, Zoti u ka dhn kt urdhr (60:8): All-llahu nuk ju ndalon t bni mir dhe t mbani drejtsi me ata q nuk ju luftuan pr shkak t fes, e as nuk ju dbuan prej shtpive tuaja; All-llahu i do ata q mbajn drejtsin. Ktu Ai i informon Myslimant se si duhet t jen marrdhniet e tyreme njerzit tjer. Kto ajete jan pikrisht themeli i sjelljes s nj besimtari ndaj t tjerve, i formuar jo prej natyrs s njerzve me t cilt ka t bj ai, por nga shpalljet e Zotit n Kuran. Kjo sht arsyeja pse Myslimant me zemr t dlir gjithnj prkrahin at q sht e drejt. Vendosmria e tyre n kt shtje shpallet me kto fjal (Kuran, 7:181): E ndr ata q krijuam Ne, ka njerz q udhzojn n t drejtn e edhe veprojn n pajtim me t.Ajetet tjera n Kuran mbi shtjen e drejtsis lexojn:All-llahu ju urdhron q t'u jepni amanetin t zotve t tyre dhe kur t gjykoni, ju urdhron t gjykoni me drejtsi mes njerzve. Sa e mir sht kjo q ju kshillon. All-llahu dgjon dhe sheh si veproni. (4:58)Thuaj: "All-llahu m urdhroi mua drejtsin dhe n trsi kthejuni Atij n do namaz (lutje) dhe adhuroni At duke qen t sinqert n lutje vetm pr t. Ashtu sikur q ju filloi (krijoi) s pari do t ktheheni te Ai. (7:29)All-llahu urdhron drejtsi, bamirsi dhe ndihm t afrmve. Ai ndalon nga imoraliteti, nga e neveritura dhe dhuna. Ju kshillon ashtu q t merrni msim. (16:90)N mbar botn, njerzit i nnshtrohen nj trajtimi t vrazhd pr shkak t racs s tyre, t gjuhs apo ngjyrs s lkurs. Megjithat sipas pikpamjes s drejtsis si sht prcaktuar n Kuran, prkatsia etnike e nj personi, raca apo gjinia nuk kan rndsi, sepse Islami pohon se t gjith njerzit jan t barabart. Fjalt e Profetit ton (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t):T gjith ju jeni pasardhs t Ademit dhe Ademi u krijua prej dheut 14 theksojn se nuk ekziston asnj dallim midis njerzve. Ngjyra e lkurs, pozita shoqrore dhe pasuria nuk i japin aspak eprsi askujt.Sipas Kuranit, njra prej arsyeve pse u krijuan fise, popuj dhe kombe t ndryshme sht n mnyr q ata t mund ta njohin njri tjetrin. T gjith jan robr t Zotit dhe duhet ti msojn kulturat, gjuht, zakonet dhe aftsit e ndryshme t njri tjetrit. Nj qllim q qndron prapa ekzistencs s kombeve dhe racave t ndryshme sht pasuria kulturore, jo lufta dhe konflikti. T gjith besimtart e sinqert e din se vetm t besuarit me fjal t tjera, frika ndaj Zotit dhe besimi n T mund t japin eprsi. Si ka shpallur Zoti n Kuran (49:13):O ju njerz, vrtet Ne ju krijuam juve prej nj mashkulli dhe nj femre, ju bm popuj e fise q t njiheni ndrmjet vete, e s'ka dyshim se te All-llahu m i ndershmi ndr ju sht ai q m tepr sht ruajtur (kqijat) e All-llahu sht i dijshm dhe hollsisht i njohur pr do gj. 22. Racial and national differences between people are not an element of conflict, but a source of cultural wealth.N nj ajet tjetr (30:22), Ai ka shpallur se:Nga argumentet e Tij sht krijimi i qiejve dhe i toks, ndryshimi i gjuhve tuaja dhe i ngjyrave tuaja. Padyshim se n kt ka argumente pr do njeri.Historia ofron shum shembuj t besimtarve q sjelljen me drejtsi t plot ndaj njerzve tjer, duke e ndihmuar Islamin t zhvillohet me nj shpejtsi t pabesueshme n nj territor t gjer, duke e prfshir Afrikn Veriore, tr Lindjen e Mesme dhe madje Gadishullin Iberik. Me an t ktyre pushtimeve, njerzia dhe toleranca e moralit Islamik u prhap n shum raca, kombe, bashksi dhe individ, duke bashkuar miliona njerz n nj lidhje t tolerancs reciproke, t papar ndonjher. Hulumtuesi i njohur Joel Augustus Rogers ka studiuar shum raca dhe raportin n mes t racs s zez dhe vendeve tjera. N librin e tij Gjinia dhe Raca, ai e prshkruan ndikimin e Islamit n bot me kto fjal: 23. Njra prej arsyeve pse Islami ishte i aft t mbijetoj me kaq shklqim pr shekuj t tr sht mungesa pothuajse e plot n kt religjion e vlersimeve t bazuara n rac dhe klas, mosprfillja e ngjyrs s lkurs s nj individi apo klass s tij shoqrore dhe fakti se ngritja n nivelet m t larta t nj shoqrie bazohet vetm e vetm n aftsi... Islami vendosi nj przierje m madhshtore dhe n t njjtn koh m t lir racore n histori dhe przierja e ktyre racave ndodhi n trungun e perandoris m t gjer q bota ka par ndonjher. N kulmin e fuqis s saj Perandoria Islame u shtri nga Spanja dhe Franca qendrore n Perndim deri n Indi, Kin dhe Oqeanin Paqsor n Lindje, duke prfshir Azin Qendrore. Sunduesit e ktyre territoreve t gjera ishin t ngjyrave t ndryshme. Ngjyra e lkurs s njerzve ishte madje edhe m pak e rndsishme pr Myslimant se sa q ngjyrat e luleve n nj kopsht kan rndsi pr vet lulet. 15Profesori Hamilton Aleksandr Rosken Gib sht njri prej ekspertve m t shquar botror pr Islamin. N librin e tij Pr ku Islami?, ai prshkruan pikpamjen Islamike pr racat tjera:Asnj shoqri tjetr nuk ka nj dosje t suksesit q bashkohet n nj barazi t pozits, t mundsis dhe t prpjekjeve t racave aq t shumta dhe t ndryshme t njerzimit... Islami ka ende fuqi t pajtoj elemente n dukje t papajtueshme t racs dhe tradits. Nse kundrshtimi i shoqrive t mdha t Lindjes dhe Perndimit do t zvendsohet ndonjher me bashkpunim, ndrmjetsimi i Islamit sht nj kusht i domosdoshm. 16Morali Islamik ka pr synim nj shoqri t ndrtuar n vllazri dhe paqe, liri dhe siguri. Kjo sht arsyeja pse t gjitha shoqrit q bien n kontakt me Islamin jan larguar nga metodat shtypse, mizore dhe agresive dhe, n vend t ksaj, kan ndrtuar shoqri paqsore dhe t qytetruara. (Pr m shum hollsi, shih Drejtsia dhe Toleranca n Kuran nga Harun Jahja.) N veprat e tyre, shum historian Perndimor kan dokumentuar ndikimet e thella dhe pozitive t Islamit n shoqrit q ran n kontakt me t. N librin Zhvillimi i Njerzimit, Profesori Robert Briffault bn fjal pr raportin n mes t shoqris Perndimore dhe Islamit:Idet q frymzuan Revolucionin Francez dhe Deklaratn e t Drejtave, q udhhoqi hartimin e Kushtetuts Amerikane dhe ndezi at luft pr pavarsi n vendet Latino Amerikane (dhe gjetiu) nuk ishin shpikje t Perndimit. Ato gjetn frymzimin dhe burimin e tyre final n Kuranin e Shenjt. 17Kto fragmente t shkputura tregojn se si gjat shekujve t kaluar, morali Islamik i ka msuar njerzit pr paqe, toleranc dhe drejtsi. N ditt tona, gati dokush sht duke krkuar nj model t till dhe nuk ka ndonj arsye pse nj kultur e till t mos ndodh edhe njher. Gjith ka nevojitet sht dshira e njerzve pr t jetuar n pajtim me parimet morale t Kuranit, duke filluar nga vetvetja dhe m von, duke u prpjekur q ato tua transmetojn t tjerve. Kur donjri, prej niveleve m t larta deri te ato m t ulta, fillon t zbatoj parimet morale t urdhruara n Kuran, ata do t bhen t drejt, t mshirshm, tolerant, prplot dashuri, t respektueshm dhe fals. Ajo, pastaj, do t sjell paqe n tr shoqrin.Myslimani duhet t prdor fjal t buta pr tju br thirrje njerzve n moralin e IslamitSecili Mysliman ka pr detyr ti thrras t tjert n moralin e Islamit, ti bj me dije pr ekzistencn e Zotit dhe argumentet e krijimit t Tij. Zoti Vet ka shpallur kt prgjegjsi n Ajetin 3:104: Nga ju le t jet nj grup q thrret n at q sht e dobishme, urdhron pr pun t mbara dhe ndalon nga e keqja. T tillt jan ata t shptuarit. Ai shpall po ashtu mnyrn se si duhet br kjo thirrje:Ti (Muhammed) thirr pr n rrugn e Zotit tnd me urtsi e kshill t mir dhe polemizo me ata (kundrshtart) n at mnyr q sht m e mira. Zoti yt sht Ai q e di m s miri at q sht larguar nga rruga e Tij dhe Ai di m s miri pr t udhzuarit. (16:125)Nj fjal e mir dhe nj lehtsim (q i bhet lypsit) sht m e dobishme se nj lmosh q prcillet me t keqe. All-llahu nuk ka nevoj pr asknd, sht i But. (2:263)Besimtart e sinqert e din rndsin e ksaj prgjegjsie, t prshkruar n Ajetin 3:114: I besojn All-llahut dhe Dits s Fundit, kshillojn pr t mir dhe largojn nga t kqijat dhe prpiqen pr pun t dobishme. Ata jan prej t mirve. Prandaj, ata i thrrasin t gjith ata rreth tyre shokt, kushrinjt, doknd q munden t besojn n Zotin, tia ken frikn Atij dhe t shfaqin moral t drejt. Kjo karakteristik e bukur e Myslimanve prshkruhet n Ajetin Joel Augustus Rogers 24. 9:71:Besimtart dhe besimtaret jan t dashur pr njri-tjetrin, urdhrojn pr t mir dhe ndalojn nga e keqa, e falin namazin dhe japin zeqatin, respektojn All-llahun dhe t Drguarin e Tij. T tillt do t'i mshiroj All-llahu. All- llahu sht ngadhnjyes, i urt.Nga ky ajet, sht e qart se t gjith besimtart, gjat gjith jets s tyre jan t obliguar t shpjegojn moralin e drejt, t jetojn n pajtim me t, ti kshillojn t tjert t bjn vepra tmira dhe ti kshillojn q ti shmangen t keqes. Zoti i urdhron besimtart t prdorin fjal t mira: E ti robrve t Mi thuaju: "Le ta thon vetm at q sht m e mira... (17:53)Zoti i prshkruan fjalt e mira dhe t kqija me kt analogji n Kuran (14:24-27)A nuk ke kuptuar se si All-llahu bri shembull: fjaln e mir si pema e mir q rrnjt e saj jan thell (n tok) e degt e saj jan lart, E q me vullnetin e Zotit, ajo e jep frytin e vet n do koh. All-llahu, pra u parashtron njerzve shembuj ashtu q ata t mendojn. Dhe shembulli i fjals s keqe si nj pem e keqe q sht shkulur mbi tok e q nuk ka t qndruar. All-llahu forcon ata q besuan n fjaln e fort (t mir) n jetn e ksaj bote edhe n botn tjetr, ndrsa mizort All-llahu i bn t humbur. All-llahu punon ka t doj.donjri q dshiron t qoj nj jet t moralshme duhet ti inkurajoj t tjert drejt mirsis. donjri i cili dshiron ti shoh t tjert t sillen sipas ndrgjegjes s tyre duhet ti inkurajojn ata t veprojn n at mnyr dhe donjri q i kundrvihet mizoris duhet ti paralajmrojn ata q prfshihen n t. Thn shkurt, donjri q dshiron q drejtsia t mbizotroj duhet ti thrras t gjith t tjert t veprojn n prputhje me t. Mirpo, kur t bhet kjo thirrje, ajo q sht m se e rndsishme t mbahet n mend sht se vetm Zoti mund ti frymzoj njerzit t bhen Mysliman dhe sepse fjalt e mbla mund t ken ndikim n ta. Zoti ka shpallur se Profeti yn (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t), pr shkak t karakterit t tij fisnik dhe parimeve t larta morale, gjithmon u soll mir me njerz dhe e ka rekomanduar si shembull q duhet ndjekur pr mbar njerzimin. 25. Not so! All who submit themselves completely to God and who do good will find their reward with their Lord. They will feel no fear and will know no sorrow. (Qur'an, 2:112) God does not wrong anyone by so much as the smallest speck. And if there is a good deed, God will multiply it and pay out an immense reward direct from Him. (Qur'an, 4:40)Islami urdhron (pr) solidaritet dhe bashkpunim midis njerzveN Kuran (5:2), Zoti ka dhn kt urdhr:... Ndihmohuni mes vete me t mira dhe n t mbara, e mosni n mkate e armiqsi. Kini dro dnimit t All-llahut, se me t vrtet All-llahu sht ndshkues i fort.Si e bn t qart ky varg, besimtart luftojn vetm pr at q sht e mir. Ata i konsiderojn fjalt e Zotit n Ajetin 4:127 t Kuranit: fardo t mire q punoni, All-llahu di shum pr t. Ata nuk harrojn kurr se do t shprblehen pr gjith ka veprojn n pranin e Zotit ton, por Zoti shpall se ndihma e knaqshme reciproke duhet t jet n nj korniz t mirsis dhe besimit. Kuptimi i mirsis shpjegohet gjithashtu n Ajetin 2:177:Nuk sht tr e mira (e kufizuar) t ktheni fytyrat tuaja kah lindja ose perndimi, por mirsi e vrtet sht ajo e atij q i beson All-llahut dhe Dits s Fundit, Engjjve, Librit dhe Pejgamberve dhe pasurin q e do, ua jap t afrmve, bonjakve, t varfrve, udhtarve, lypsve dhe pr lirimin e robrve, dhe ai q e fal namazin, e jap zeqatin, dhe ata q kur premtojn e zbatojn, dhe t durueshmit n skamje, n smundje dhe n flakn e lufts. T tillt jan ata t sinqertit dhe t tillt jan ata t devotshmit.Prandaj, mirsia e vrtet, ndryshon mjaft nga mnyra se si shoqria e kupton at n prgjithsi. Ata t cilt nuk jetojn n pajtim me parimet morale t Kuranit i konsiderojn veprat e mira si dhurata q ata japin, kurdo q ata t dshirojn. Zakonisht ata i kufizojn veprat e tilla t mira n dhnien e t hollave nj lypsi apo ia lshojn ulsen e tyre n autobus nj personi m t moshuar. 26. Mirpo, si kemi mundur t kuptojm nga ajeti i msiprm, Kurani e prshkruan t mirn si nj koncept q rrethon gjith jetn e nj besimtari, si nj obligim q duhet t prmbushet gjat gjith jets s tij, jo vetm kur atij tia merr mendja apo kur ndodh ti bie n mend. Si nj rob i Allahut, do Mysliman posedon sinqeritet t vrtet dhe u ndihmon t varfrve dhe atyre q kan nevoj, madje edhe nse ai vet sht nevojli, q madje heq dor prej gjrave q i do (Kuran, 76:8). N Ajetin 51:19, i cili lexon: Dhe n pasurin e tyre kishin prcaktuar t drejt pr lypsin dhe pr t ngratin (q ka nevoj por nuk lyp). Zoti ka shpallur se dhnia e ndihms, ndihma e dhn t tjerve dhe brja e veprave t mira t gjitha jan detyr e Myslimanve. Ata ndihmojn pa kushtzim dhe besimtart jan t gatshm t bjn fardo sakrifice pr ti nxitur t tjert drejt asaj q sht e mir. Ata nuk presin shprblim pr kt, prve fitimit t knaqsis s Zotit. N Ajetin 76:9-10, Zoti prshkruan sjelljen e till nga ana e besimtarve:Ne po ju ushqejm vetm pr hir t All-llahut dhe prej jush nuk krkojm ndonj shprblim e as falnderim. Ne i friksohemi (dnimit t) Zotit ton n nj dit q fytyrat i bn t zymta dhe sht shum e vshtir. Qur'anic morality demands humility, tolerance, and kindness. Peace and security reign in societies which live by these virtues.Myslimant e din se Allahu sht Zoti i drejtsis s pafund dhe kurr nuk harron se sjellja e mir e tyre do t shprblehet si e meritojn n ahiret. Ata nuk harrojn as se jeta n kt bot sht vetm jet e prkohshme dhe se banesa e tyre e vrtet shtrihet n pranin e Zotit. N Kuran, Ai i paralajmron njerzit pr fundin e tyre t pashmangshm dhe i thrret ata t sillen n nj mnyr me t ciln Ai sht i knaqur:Ne nuk i krijuam qiejt dhe tokn dhe do gj n mes tyre ndryshe vetm me urtsi (t madhe). E s'ka dyshim se momenti i fundit (kiameti) do t vij, e ti (Muhammed) sillu n mnyr t njerzishme. (15:85)Adhuroni All-llahun e mos i shoqroni Atij asnj send, silluni mir ndaj prindrve, ndaj t afrmve, ndaj jetimve, ndaj t varfrve, ndaj fqiut t afrt, ndaj fqiut t largt, ndaj shokut pran vetes, ndaj udhtarit t largt dhe ndaj robrve. All-llahu nuk e do at q sht kryelart dhe at q lavdrohet. (4:36)Shprblimi pr ata q shfaqin sjellje t knaqshme sht nj lajm shum i mir pr tr njerzimin dhe sht shpallur n kto vargje, me kto fjal:(Prkujto) Ditn kur Ne Xhehenemit i themi: "A je mbushur?" E, ai thot: "A ka ende?" (50:30)Atyre q patn frik nga (dnimi) All-llahu, u thuhet: "'sht ajo q shpalli Zoti juaj?" Ata thon: "Shpalli do t mir!" Ata q bn vepra t mira, edhe n kt jet kan shprblim t mir, por shprblimi i tyre n botn tjetr sht shum m i mir, e sa vend i mir sht ai i t devotshmve. sht Xheneti i Adn-it, ku do t hyjn, nn t rrjedhin lumenj, aty kan ka t dshirojn, ashtu i shprblen All-llahu t ruajturit. (16:30-31)Islami na urdhron t bjm vepra t mira dhe ti shmangemi t keqes 27. Besimtart msojn kuptimin e vrtet t s mirs dhe t keqes nga Kurani, nj libr i shpallur nga Zoti si Standard me ann e t cilit bhet dallimi i t vrtets nga e rrejshmja. Konceptet si e mira dhe e keqja, e drejta dhe e gabuara, shpjegohen n Kuran me shembuj q do njeri mund ti kuptoj. Frika e besimtarve ndaj Zotit u dhuron atyre drit dhe mirkuptim pr tju ndihmuar t bjn dallimin midis t mirs dhe t keqes. (8:29)Myslimant kalojn gjith jetn e tyre duke vn n jet dijenin e tyre pr t mirn dhe t keqen, si prshkruhet n Kuran. Mirpo ata marrin n shpatullat e tyre edhe nj tjetr prgjegjsi t rndsishme: ti thrrasin t tjert ta shohin t vrtetn, ti shmangen t keqes dhe t jetojn sipas parimeve morale t Kuranit. Besimtart kalojn gjith jetn e tyre duke u treguar njerzve pr dallimin midis t mirs dhe t keqes, sepse pr besimtarin, Zoti ka dhn kt urdhr (3:104):Nga ju le t jet nj grup q thrret n at q sht e dobishme, urdhron pr pun t mbara dhe ndalon nga e keqja. T tillt jan ata t shptuarit.N Ajetin 3:110, Zoti thekson se si ata t cilt veprojn n prputhje me kt urdhr jan shum m t mbar se t tjert:Je jeni populli m i dobishm, i ardhur pr t mirn e njerzve. T urdhroni pr mir, t ndaloni nga veprat e kqija dhe t besoni n All-llahun. E sikur ithtart e librit t besonin drejt, do t ishte shum m e mir pr ta. Disa prej tyre jan besimtar, por shumica e tyre jan larg rrugs s Zotit.Besimtart e zbatojn kt detyr Kuranore jo vetm n lidhje me ata q jan t padijshm pr dallimin midis t drejts dhe t gabuars dhe pa dije pr fen, por po ashtu n lidhje me vet besimtart. Njerzit bjn gabim jo vetm pr shkak t mosdijes, por ndonjher pr shkak t harress, gabimisht apo t nxitur nga dshirat toksore. Duke qen kshtu, besimtart e nxisin t mirn dhe e ndalojn t keqen duke e prkujtuar njri tjetrin pr urdhrat Kuranore. Ata ia trheqin vrejtjen njri tjetrit se n kt bot, ata q nuk arrijn ti shmangen t keqes do t psojn vuajtjet e xhehenemit (ferrit), se vetm ata t cilt bjn vepra t mira dhe me devotshmri zbatojn obligimet e tyre fetare do t shprblehen me Xhenet (Parajs). Ajo prgjegjsi e hirshme nnkupton se ata kurr nuk ndiejn lodhje apo dshprim gjersa vazhdojn ti paralajmrojn t tjert me dhembshuri dhe dashuri, pa marr parasysh far gabimesh mund t ken br ata. N shum vargje, Zoti shpall se Ai i do ata t cilt kan durim dhe i thrret besimtart t jen t durueshm kur i zbatojn parimet morale t Kuranit:O ju q keni besuar, krkoni ndihm me durim e me t falur, se vrtet All-llahu sht me durimtart. (2:153)... Ata t cilt kishin durim dhe bnin vepra t mira, t tillt kan falje (t gabimeve) dhe shprblim t madh. (11:11)Islami na urdhron q t keqen ta kthejm me t mirNuk sht e barabart e mira dhe e keqja. Andaj, (t keqen) ktheje me mirsi, se ather ai, mes teje dhe t cilit ka armiqsi, do t bhet (si) mik i afrt. (41:34)Ti t keqen kthe me m t mirn. Ne e dim m s miri at q shpifin ata. (23:96)N kto vargje, Zoti u premton besimtarve se mund t sigurojnrezultate pozitive, pr aq koh sa ata t prvetsojn qndrim t mir prball keqbrjes. Kurani thekson se madje kur nj besimtar ka t bj me nj armik, ai prapseprap mund t vendos nj miqsi t ngroht. Ti prgjigjesh t keqes me t mir sht po ashtu nj pjes thelbsore e mshirs. Kur cilido besimtar sheh t tjert t prvetsojn nj qndrim me t cilin Zoti nuk do t jet i knaqur, ai pikspari mendon se far pasoja do t ket kjo pr ta n ahiret. Pastaj ai u afrohet atyre me durim dhe prulje, duke mos pranuar tia lejoj vetes t jet mendjemadh.Gjat gjith jets s tyre, besimtart mund t takojn njerz me karaktere shum t ndryshme. Megjithat, ata nuk do t ndryshojn botkuptimin e tyre pr parimet morale n pajtueshmri me njerzit q takojn. T tjert mund t flasin me tallje, t prdorin fjal t shmtuara, t zemrohen apo madje t sillen n mnyr armiqsore. Megjithat besimtari i sinqert kurr nuk pushon s qeni i sjellshm, modest dhe i mshirshm. Ai nuk do tju prgjigjet fjalve t shmtuara me m shum fjal t njjta. Ai nuk do tju qeshet atyre q tallen me t dhe as q do ti prgjigjet zemrimit me zemrim, por mbetet i durueshm dhe tolerant. Prball sjelljes ofenduese, ai do t prgjigjet me parime t drejta morale dhe me nj dhembshuri t till sa q tjetri do t ndjehet i turpruar.Ky sht morali q Profeti yn (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) na kshillon. N njrin prej haditheve, ai thot: 28. Mos ktheni t keqen me t keqe, por shfajsoni dhe falni. 18N nj hadith tjetr, ai u bn thirrje besimtarve me kto fjal: Asnjri prej jush nuk duhet t jet person i dobt i cili thot: Ai i cili nuk sht i mshirshm sdo t jet i mshiruar. 19N Kuran (5:13), Profetit ton (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) i sht thn t jet q fals kur ti bhet tradhti nga disa prej bijve t Izraelit:... Ata braktisn nj pjes me t ciln ishin urdhruar. Ti vazhdimisht do t vresh tradhtin e nj pjese t tyre, prpos nj pakice nga ata. Pra falju dhe hiqu (mos ua v veshin) tyre. All-llahu i do ata q bjn mir.Si tregon ky ajet, morali i dobt i shprehur prej dikujt tjetr nuk sht arsyetim pr t shprehur t njjtn gj. Secili individ sht prgjegjs vetm ndaj Zotit pr veprimet e tij. Sipas Kuranit, veprimi me dhembshuri, dashuri dhe moral t duhur prball sjelljes s keqe t dikujt tjetr sht shenj e moralit t lart q zbulon nivelin e devotshmris ndaj Zotit. Nj ajet (10:26) zbulon shprblimin q do t sjell nj qndrim aq i knaqshm:Atyre q bjn vepra t mira, u takon e mira (xheneti) edhe m tepr (e shohin All-llahun). Fytyrat e tyre nuk i mbulon pluhuri i zi as nnmimi, ata jan banues t xhenetit, aty jan prgjithmon.Islami i urdhron besimtart t jen fals, gjithmonNj shenj e rndsishme e dhembshuris sht aftsia e nj personipr t falur. N Ajetin 7:199, Zoti u bn thirrje robrve t Tij q t falin: Ti (Muhammed) merre t lehtn, urdhro pr t mir dhe largohu prej t padijshmve.Disave ky qndrim mund tju duket i vshtir, por n syt e Zotit, do t shprblehet mir. Ata t cilt i kaplon zemrimi munden po ashtu t refuzojn t falin gabimet. Por besimtarve, Zoti u ka shpallur se m mir sht me fal dhe n Ajetin 42:40, ka rekomanduar kt moral:Ndshkimi i t keqes, bhet me nj t keqe n t njjtn mas, e kush fal e bn pajtim, shprblimi i tij sht tek All-llahu...N nj ajet tjetr (42:43), Zoti shpall: "Kush bn durim dhe fal, s'ka dyshim se ajo sht virtyti m i lart (i lavdishm)." Ajeti 24:22 thekson se kjo sht nj form shum e lart e moralit:T ndershmit dhe t pasurit nga ju, t mos betohen se nuk do t'u japin t afrmve, t varfrve dhe atyre q pr hir t All- llahut lan vendlindje e tyre, po le t'ua falin (gabimin) dhe mos t'ua zn pr t madhe. A nuk dshironi q All-llahu t'u fal. All-llahu fal dhe mshiron shum.Me kto fjal, Ai i nxit besimtart t marrin parasysh pozitat e tyre kur vjen deri te falja. Sepse donjri dshiron q Zoti ta fal at, ta mbroj dhe t mshirohet mbi t, po ashtu ne shpresojm se gjith t tjert do tna shfajsojn dhe do tna i falin gabimet tona. Prandaj, Zoti ka urdhruar besimtart q t sillen me t tjert n t njjtn mnyr q do t dshironin t tjert t sillen ndaj tyre. Kjo prgjegjsi e rndsishme i nxit besimtart t jen fals ndaj njri tjetrit. Profeti yn (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) i inkurajoi ata me kto fjal: "M s afrmi Zotit sht ai person, i cili e fal, kur e ka nn sundimin e tij, dikend q do ta dmtonte at. " 20Besimtart, duke qen t vetdijshm se n secilin moment mund t bjn gabim, sillen n mnyr tolerante ndaj t tjerve. Ato ajete n Kuran q flasin pr pendimin e bjn t qart se mosbrja kurr e gabimeve nuk sht po aq e rndsishme sa vendosmria pr tmos i prsritur kurr ato. Njri prej ktyre ajeteve (4:17) lexon:Pendim i pranueshm te All-llahu sht vetm ai i atyre q e bjn t keqen me mosdije e pastaj shpejt pendohen; t tillve All-llahu ju pranon pendimin, se All-llahu sht m i dijshmi, m i urti.N rrethanat q zbulojn sinqeritetin e nj individi, besimtart sillen n mnyr false dhe me dhembshuri ndaj njri tjetrit. Nse ai i cili ka br gabim pendohet sinqerisht pr gabimin e br, ata nuk mund ta gjykojn at pr veprat e tij t kaluara. Madje edhe nse besimtart kan plotsisht t drejt dhe t tjert jan plotsisht n gabim, prapseprap nuk bhen nuk pendohen pr faljen, sepse Zoti rekomandon nj sjellje t till si shembull t moralit t drejt (3:134):T cilt japin kur jan shlir edhe kur jan n vshtirsi dhe q e frenojn mllefin, q u falin (t keqen) njerzve, e 29. All-llahu i do bamirsit.Kur vjen puna tek falja, besimtart nuk bjn dallim n mes t gabimeve t mdha dhe t vogla, dhe as q formojn botkuptimin e tyre t faljes n prputhje me kt. Ndonjri mund t ket br nj gabim q u ka shkaktuar dm t madh t tjerve, humbje t madhe financiare, madje edhe humbjen e jets. Sidoqoft besimtart jan t vetdijshm se gjithka ndodh me lejen e Zotit, si pjes e fatit t prcaktuar prej Tij. Kur vjen puna tek gjrat e tilla, ata prandaj vendosin veten e tyre n duart e Zotit dhe nuk ndjejn kurrfar zemrim personal.Dhe e kundrta, nse ndonjri e shkel kt rregull Kuranor dhe tejkalon kufijt e prcaktuar nga Zoti, vetm Zoti mund ta gjykoj sjelljen e atij personi. Kurr nuk i takon besimtarit t gjykoj apo t refuzoj t fal cilindo njeri pr fardo shtje. Personi t cilit i vjen keq me t vrtet dhe pendohet do ta ket shprblimin e tij vetm n pranin e Zotit. N shum vargje, Zoti ka shpallur se prve shoqrimit t shokve Atij, Ai do ti fal gabimet e besimtarve q pendohen sinqerisht. Pasi q nj njeri nuk mund t dij pr pendimin e tjetrit, besimtart falin thjesht n mnyrn q Zoti ua ka shpallur atyre. Nse Kurani ka far t thot n lidhje me nj shtje t veant, ata e trajtojn personin q ka br gjynah n at pikpamje.ISLAMI I URDHRON NJERZIT T SILLEN ME BUTSIZoti posedon mshir t pakufishme dhe sht fals, mbrojts dhe i but ndaj besimtarve. I Gjithmshirsmi dhe Mshirploti i ka vn t gjitha mirsit e gjithsis n dispozicion t Njeriut, duke e mbshtetur at me t drguar pr t zbuluar rrugn e drejt. Ai i udhzon t gjith njerzit t jen robr t sinqert t Tij me ndihmn e shpalljeve t Tij, duke qen secila prej tyre nj tabel udhzuese pr n at rrug. Zoti yn sht Halimi (I Mshirshmi), Adl (Zoti i Drejtsis s pafund), Afu (Shlyesi i gjynaheve), Asim (Mbrojtsi), Barr (Burimi i gjith Mirsis), Ghafir (Falsi), Hafiz (Mbrojtsi), Karim (Zemrgjeri), Latif (I ndieshmi), Muhsin (Zoti i mirsis s pafund), Rauf (i Gjithmshirmi), Salam (Krijuesi i siguris), Teu(v)ab (Pranuesi i pendimit) dhe Vehab (Dhuruesi).Besimtart e din se jan nn mbrojtjen e Zotit ton dhe jan t vetdijshm pr mirsin dhe butsin e Tij t pafund. Pr at arsye, ata jan t etur t bhen robr t till q e knaqin At, t cilt meritojn mshirn e Tij dhe Parajsn. Si kemi par, nj veti q dallon besimtart sht se ata jan prplot dashuri dhe dhembshuri. Nj Mysliman sillet me shum butsi, gjithmon duke i trajtuar t tjert n mnyr t njerzishme. Zoti ka ofruar natyrn e but t Profetit ton (Paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) si shembull pr t gjith besimtart (3:159):Ti ishe i but ndaj atyre, ngase All-llahu t dhuroi mshir, e sikur t ishe i vrazhd e zemrfort, ata do shkaprderdheshin prej teje, andaj ti falju atyre dhe krko ndjes pr ta,e konsultohu me ta n t gjitha shtjet, e kur t vendossh, ather mbshtetu n All-llahun, se All-llahu i do ata q mbshteten.Ky ajet prshkruan se si natyra e but, e moralshme e Profetit ton (Paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) pati ndikim pozitiv/ndikoi pozitivisht n njerz, me ann e s cils ata u bn edhe m t devotshm ndaj tij. Kurani prshkruan karakteret fisnike t profetve t tjer t dashur si shembuj q duhet ndjekur. Nj ajet (11:87) rrfen se si, kur Profeti Shuajb (paqja qoft mbi t) u drgua t populli i Medjenit, ata i than atij: Ata than: "O Shuajb, a namazi yt po t thot t na urdhrosh q ta braktisim at q adhuruan prindrit tan, ose(po t urdhron) pr t punuar n pasurin ton ashtu si t dshirojm? Vrtet, ti qenke i but e i menur". (Kjo ishte tallje e tyre). Morali i lart i Profetit Ibrahim (paqja qoft mbi t) sht nj tjetr shembull pr donjri. Kurani na tregon se ai ishte i ndjeshm, i but dhe plot dashuri. Vargjet n fjal lexojn:Edhe lutja e Ibrahimit pr babain e vet nuk ishte tjetr, pos pr shkak t nj premtimi q ia pat premtuar atij, e kur iu b e qart se ai ishte armik i All-llahut, u largua prej tij. S'ka dyshim, Ibrahimi ishte shum i ndjeshm dhe i but. (9:114)Vrtet, Ibrahimi ishte shum i but, shum i dhimbshm dhe i kthyeshm. (11:75)Zoti i ka urdhruar besimtart e tij q gjithmon t sillen n mnyr t mir, t flasin me njerzi dhe t sillen mir me t tjert. Profett e tij u solln n pajtim me kt. Pr shembull, kur Profeti Musa (Mojsiu) (paqja qoft mbi t) po bhej gati t shkonte te Faraoni, njri prej sunduesve m tiran dhe m mizor i t gjitha kohrave, Zoti iu drejtua Musait me kto fjal (20:42-44):Shko me argumentet e Mia ti dhe vllai yt, e mos e hiqni prej kujdesit t prmendurit ndaj Meje. Shkoni q t dy te faraoni, se ai vrtet e ka tepruar. Atij i thuani fjal t buta, ndoshta ai mendohet a friksohet. 30. Kto vargje jan prkujtues i rndsishm se do njeri sht i obliguar t jetoj sipas parimeve morale q shpall Kurani dhe t prvetsoj moralin e profetve. Kurani i kshillon kto ideale pr njerzimin: Dashurin ndaj t gjitha krijesave q Zoti ka krijuar; me qen i njerzishm dhe i but sa m shum q t jet e mundshme; q gjithmon prkrah kompromisin dhe tolerancn; q kurr nuk flet n mnyr t ashpr, madje edhe n rrethanat m t vshtira,; q bn sakrifica me knaqsi dhe me vetdshir; q gjithnj dshiron dhe prpiqet pr m t mirn pr t tjert; q i l prapa vetes dshirat e veta personale; q u dshiron t tjerve pikrisht at q e dshiron pr veten e tij; q sht gjithmon i shpejt pr tju ofruar ndihm atyre q kan nevoj; dhe q i hedh posht t gjitha format e mizoris. Kjo, pa dyshim, sht pikrisht modeli etik t cilin po e krkon njerzimi.Islami mbshtet lirin e besimitN shtjet e besimit, Islami u ofron njerzve liri t plot dhe t shprehur n mnyrn m t qart. Kshtu ka qen q prej se Islami u shpall s pari dhe formon bazn e moralit t sotm Islamik. Vargjet lidhur me kt tem (2:256) jan plotsisht t qarta:N fe nuk ka dhun. sht sqaruar e vrteta nga e kota. E kush nuk i beson t pavrtetat, e i beson All-llahut, ai sht kapur pr lidhjen m t fort, e cila nuk ka kputje. All-llahu dgjon gjithka dhe sht i Gjithdijshm.Sipas Islamit, njerzit jan t lir t zgjedhin fardo besimesh q dshirojn dhe askush nuk mund ta detyroj asknd tjetr. Po, nj Mysliman sht i obliguar tua komunikoj t tjerve Islamin dhe tua shpjegoj ekzistencn e Zotit, t tregoj se Kurani sht libri i shpalljes s Tij, se Profeti Muhammed (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) ishte i drguar i Tij, t flas pr ahiretin (jetn e prtejme) dhe Ditn e Gjykimit dhe pr bukurin e moralit Islamik. Mirpo detyra e tij sht e kufizuar vetm n shpjegimin e fes. N nj ajet (16:125), Zoti ia bn me dije Profetit ton (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) se ai sht vetm i drguar:Ti (Muhammed) thirr pr n rrugn e Zotit tnd me urtsi e kshill t mir dhe polemizo me ata (kundrshtart) me at mnyr q sht m e mira. Zoti yt sht Ai q e di m s miri at q sht larguar nga rruga e Tij dhe Ai di m s miri pr t udhzuarit.Nj ajet tjetr (18:29) thot: E ti thuaj: "E vrteta sht nga Zoti juaj, e kusht doj, le t besoj, e kush t doj, le t mohoj...". N Ajetin 26:3, Zoti yn paralajmron Profetin (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t): A mos do t mbyssh ti veten (Muhammed) (me pikllim) pse ata nuk bhen besimtar?!Ai po ashtu ia bn Profetit t Tij (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t) kt paralajmrim (50:45):Ne dim m s miri ka thon ata, e ti ndaj tyre nuk je ndonj dhunues, ti kshilloje me kt Kuran at q i ka frik krcnimit Tim. 31. Correct and courteous words accompanied by forgiveness are better than charity followed by insulting words. God is Rich Beyond Need, All-Forbearing. (Qur'an, 2:263)Njerzit jan t lir t zgjedhin n mnyr t drejt apo t gabueshme. Kur Islami rruga e drejt q Zoti ka shpallur t shpjegohet, ata fillojn t besojn me vullnetin e tyre t lir, duke arritur n kt vendim pa u ushtruar presion mbi ta. Nse bjn zgjidhje t gabueshme, do t prballen me pasojat e tyre n ahiret. Ajeti 10:99 i Kuranit n lidhje me kt tem prmban urdhrin dhe prkujtimin m t qart: "Sikur t kishte dashur Zoti yt, do t'i besonin ka jan n tok q t gjith. A ti do t'i detyrosh njerzit t bhen besimtar? "Kur ndonjri prej besimtarve i shpjegon shtjet, ndonjri mund t filloj t besoj menjher, ndrsa nj tjetr mund t prvetsoj nj qndrim talls dhe agresiv. Njeriu i cili pason ndrgjegjen e tij mund t vendos tia prkushtoj jetn e tij arritjes s knaqsis s Zotit, madje derisa nj tjetr, duke vepruar si vepruan mohuesit, mund tiu prgjigjet atyre fjalve t mira me ligsi. Mirpo, mohimi i tij nuk do ta shpie cilindo q bri thirrjen t vuaj apo t bie n dshprim. N Ajetet 12: 103-104, Zoti thot: "Po ti edhe pse lakmon (pr besimin e tyre), shumica e njerzve nuk do t besojn. Megjithat q ti nuk krkon prej tyre ndonj shprblim pr t (pr kshill e udhzim). Ai (Kurani) nuk sht tjetr vetm se kshill pr mbar njerzit. "Ajo q sht me rndsi sht se pa marr parasysh se n far reagimi has, njeriu i cili vepron n pajtim me Kuranin vazhdon t shfaq aso morali me t cilin Zoti sht i knaqur, nuk pranon t bj lshime pr t dhe i l gjrat n duarte Zotit. Zoti na ka thn se feja e Tij duhet t shpjegohet n mnyrn m t mir. N fjalt e Kuranit (29:46):"Ithtart e librit mos i polemizoni ndryshe (kur i thirrni n fen tuaj) vetm ashtu si sht m s miri, prve atyre q jan mizor dhe thuajuni: "Ne i besuam asaj q na u zbrit dhe q u zbrit juve dhe se Zoti yn dhe Zoti juaj sht nj, dhe se ne i jemi dorzuar Atij. "Nuk guxojm t harrojm se do ngjarje, e madhe apo e vogl, ndodh sipas nj fati t krijuar prej Zotit. Ai ia zbulon rrugn e drejt donjrit q thirret t besoj n T. Pr kt arsye, besimtart nuk ndiejn shqetsim pr sjelljen e atyre t cilt e refuzojn At. Kurani jap disa shembuj. N Ajetin 18:6, Zoti i thot Profetit ton (paqja dhe mshira e Zotit qofshin 32. mbi t) t mos shqetsohet kur ata t cilt ai i thrret t besojn e refuzojn at: "A thua ti, do ta shkatrrosh veten nga hidhrimi pas tyre, nse ata nuk i besojn ktij ligjrimi (Kuranit)?" Nj tjetr Ajet (28:56) lexon: "sht e vrtet se ti nuk mund ta udhzosh at q do ti, por All-llahu udhzon k t doj dhe Ai sht q di m s miri pr t udhzuarit." If your Lord had willed, all the people on the earth would have believed. Do you think you can force people to be believers? (Qur'an, 10:99) So remind them! You are only a reminder. You are not in control of them. (Qur'an, 88:21-22)Kjo nnkupton se thirrjet q bn nj individ, t gjitha fjalt e kndshme t tij dhe do hollsi q ai prdor mund t ken efekt vetm me vullnetin e Zotit.Prgjegjsia e vetme e nj besimtari sht ti thrras njerzit t lexojn Kuranin. Ai nuk mund t fajsohet pr mospranimin e ateistve pr t ndryshuar jetn e tyre, e as me at se si ata do t fitojn mundimet e ferrit pr veten e tyre. N Ajetin 2:119, Zoti yn i tha Profetit ton (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t): "Ne t drguam ty me t vrtetn (Kuranin), prgzues dhe qortues, e ti nuk je prgjegjs pr banuesit e Xhehenemit."Zoti i ka dhuruar njerzimit si arsyen ashtu edhe vetdijen. T drguarit e Tij dhe librat hyjnor q iu shpalln atyre u kan treguar rrugn e drejt dhe njerzit jan prgjegjs pr zgjidhjet e tyre. Morali Islamik mund t jetohet me nj vendim t sinqert pr ta jetuar at duke ia dorzuar veten Zotit dhe duke dgjuar ndrgjegjen e vet, e cila gjithmon e urdhron njeriun t bj at q sht e drejt. sht nj shkelje e plot e moralit Islamit t bindet dikush me forc t besoj, sepse ajo q sht e rndsishme sht dorzimi individual i vetvetes Zotit me gjith zemr dhe duke besuar sinqerisht. Nse cilido sistem i obligon njerzit t besojn, ather ata t konvertuar do t bhen besimtar vetm prej friks. E vetmja mnyr e pranueshme pr ta jetuar nj fe sht brenda nj mjedisi q e len ndrgjegjen e njeriut plotsisht t lir. Kt Zoti ia shpalli Profetit ton (paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi t) (88:21-26):E ti pra, kshillo, se je vetm prkujtues, Ti ndaj tyre nuk je mbizotrues! Prve atij q zmbrapset e nuk beson, All-llahu at me vuajtje t mdha e dnon. Vetm te Ne kthimin e kan. Dhe vetm detyr Jona sht llogaria e tyre. 33. Vlen t prmendet se Islami i l njerzit t lir t bjn zgjidhje sipas dshirs s tyre dhe i urdhron ata ti respektojn fet tjera. Madje edhe nse dikush beson n at q Kurani e prshkruan si bestytni, ai prapseprap mund t jetoj n paqe dhe siguri n tokat Myslimane dhe lirisht ti prmbush obligimet e veta fetare. N Ajetet 109:2-6, Zoti e urdhron Profetin ton (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) q tju thot atyre q e mohojn At:Un nuk adhuroj at q ju e adhuroni! As ju nuk jeni adhurues t Atij q un e adhuroj! Dhe un kurr nuk do t jem adhurues i asaj q ju adhuroni! Por edhe ju nuk do t jeni adhurues t Atij q un adhuroj! Ju keni fen tuaj (q i prmbaheni), e un kam fen time (q i prmbahem)!Sipas moralit Islam, donjri sht i lir ti kryej obligimet n prputhje me besimin e vet t veant. Askush nuk mund ti ndaloj t tjert q tmos prmbushin obligimet e veta t veanta fetare, dhe as q mund ti obligoj ata q t adhurojn ashtu si dshiron ai. Kjo dhunon moralin Islam dhe sht e papranueshme pr Zotin. Sipas modelit Islamik t shoqris do njeri sht i lir t adhuroj dhe t prmbush obligimet q e shoqrojn besimin e veant t zgjedhur t tij. Kurani (22:40) i prshkruan manastiret, kishat, sinagogat dhe vendet e adhurimit t Njerzve t Librit t gjitha nn mbrojtjen e Zotit:... E sikur All-llahu t mos i zmbrapste disa me disa t tjer, do t rrnoheshin manastiret, kisha, havrat e edhe xhamit q n to prmendet shum emri i All-llahut. E All-llahu patjetr do ta ndihmoj at q ndihmon rrugn e Tij, se All-llahu sht shum i fuqishm dhe gjithnj triumfues.Jeta e Profetit ton (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t) sht prplot me shembuj t till. Kur t Krishtert erdhn ta vshtrojn at t falej n xhamin e tij, ai ua liroj at q ata ta prdorin. 21Nj lloj i till i tolerancs u ruajt gjat kohs s kalifve t cilt pasuan Profetin (paqja dhe mshira e Zotit qofshin mbi t). Pasi q u pushtua Damasku, nj kish q ishte shndrruar n xhami u nda n dy pjes, n mnyr q t Krishtert t mund t falen n njrn pjes dhe Myslimant n tjetrn. 22Who could say anything better than someone who summons to God and acts rightly and says, 'I am one of the Muslims?' (Qur'an, 41:33) 34. Islami urdhron q ti jepet fund tiranisMyslimant kurr nuk duhet t qndrojn t heshtur prball tiranis pr t ciln jan dshmitar, apo pr t ciln madje dgjojn prej tjetrkujt. Dhembshuria e tyre q buron prej moralit t Kuranit, i udhzon ata q ti kundrvihen do lloj tiranie, ligsie dhe shtypjeje, ti mbrojn t shtypurit, t nisin luft idesh n emr t tyre. Pa marr parasysh se a kan t bjn me shokt e tyre m t afrt apo me t huaj me t cilt nuk i bashkon asnj interes i prbashkt, ata sillen n nj mnyr t prcaktuar pr t parandaluar do lloj tiranie. Pr m tepr, ata e shfrytzojn kt mundsi pr t fituar knaqsin e Zotit dhe e zbatojn moralin e Kuranit. Pasi q ndrgjegjja e nj besimtari sht aq shum e ndjeshme, dhembshuria e tij kurr nuk e lejon at t mbyll syt qoft edhe prpara padrejtsis apo mizoris m t vogl. Ai do t zr vendin e tij n pararoj t atij morali duke iu shmangur fardo veprimi q mund t jet i padrejt apo q mund t shtyp dikend tjetr. Kurdoher q ai sheh dikend tjetr t sillet n at mnyr, ndrgjegjja e tij nuk e l rehat derisa tmos bj gjithka sht e mundshme pr ti rregulluar gjrat. Dhembshuria e sinqert nuk l vend pr t harruar tiranin, pr ta shprfillur apo pr t nnvlersuar at.T paditurit veprojn rrallher derisa tirania t mos qndroj n pragun e ders s tyre. Kjo buron nga harresa apo mohimi i tyre se n ahiret, ata do t sillen prball gjitha veprave t tyre t mira dhe t kqija me t cilat u takuan n kt bot. Por besimtari, i vetdijshm pr kt, do t sillet madje edhe me njerzit plotsisht t panjohur t cilt kurr m par si ka par me dhembshuri t madhe dhe do t prpiqet q ti shptoj ata nga tirania. Madje edhe nse askush tjetr nuk e prkrah at, ai do t mbledh gjith fuqin e tij q t parandaloj t lign. Edhe pse shumica e njerzve mund t sillen ndryshe, mungesa e ndrgjegjes tek ata kurr nuk e prek besimtarin e sinqert. N ahiret, Myslimant e din se do t japin llogari pr at q kan br pr t ndaluar t keqen. Ata sdo t mund t nxirren me arsyetime si: Nuk e kam par at apo Nuk kam dgjuar pr kt apo Kurr nuk e kam ditur se far po ndodhte.Si shpallet n Kuran (19:80): "...e ai (njeriu) ka pr t ardhur tek Ne i vetmuar," do qenie njerzore do t kthehet te Krijuesi i saj e vetmuar. Njerzit do t sillen n pranin e Allahut, do t gjykohen dhe do t japin llogari pr veprat e tyre n kt bot. Vetm ata t cilt pasuan urdhrat e ndrgjegjes s tyre do t dalin nga kjo marrje n pyetje ashtu si sht m s miri. Ata t cilt jan sjell mir, q u jan kundrvn t gjitha formave t mizoris, q kan luftuar t keqen dhe q kan qndruar n rrugn e Zotit mund t presin shprblim t merituar. Zoti prmend kt shtje n nj ajet tjetr (2:112):Nuk sht ashtu (si thon ata), po ai q i sht dorzuar All-llahut dhe sht bamirs, ai e ka shprblimin e vet te Zoti i tij, pr ata nuk ka frik, as nuk kan pse t mrziten. 35. THIRRJA PR PAQE, TOLERANC DHE MORAL T 36. DUHUR/T VRTET N DHIATN E VJETR DHE DHIATN E REPjesa e mparshme u mor me thirrjet q Kurani u bn njerzve pr t jetuar n dashuri dhe siguri, q e v theksin n faktin se Islami sht fe e paqes. Sikurse fet tjera hyjnore, Islami sugjeron nj model t shoqris s njerzve t mshirshm, t pjekur, t matur, t but, fisnik, t mir, dashamirs, besnik, t kuptueshm, fals dhe tolerant t cilt i shmangen luftimit dhe konfliktit. Ai po ashtu i urdhron besimtart t prpiqen q ta vn n jet nj shoqri t till.Librat hyjnor t shpallur para Kuranit mund tu jen nnshtruar nj numri shtrembrimesh, por ato ende prmbajn pjes q prputhen me t. Kta libra jan Tevrati dhe Ungjijt. Sot, edhe pse t prziera me fjalt e njerzve dhe kshtu t shtrembruara, ato prbjn brthamn e asaj q quhet Bibl. Dy pjest themelore t Bibls, Dhiata e vjetr dhe Dhiata e re e , bazohen n Tevrat dhe Ungjijt n mnyr relative, duke prfshir shum libra t tjer dhe letra. Si Dhiata e vjetr ashtu edhe ajo e re mbshtesin dashurin, paqen dhe tolerancn, dhe po ashtu e ndalojn terrorin dhe shtypjen/tiranin. N kt pjes, do t flasim pr at se si ifutt dhe t Krishtert nga mbar bota duhet t ndrmarrin veprime n dritn e ktyre urdhrave pr tiu kundrvn terrorizmit.Dhiata e vjetr prbhet nga pes libra q prfshijn Tevratin q i sht dhn Profetit Musa (paqja qoft mbi t), Librin e Psalmeve dhe shkrime tjera nga profett ifut dhe tregimet pr jett e tyre. ifutt besojn n Dhiatn e vjetr. T krishtert besojn po ashtu n Dhiatn e re, prve Dhiats s vjetr, e cila prbhet prej katr ungjijve, Veprat e Apostujve pas vdekjes s Jezuit (Isait, as), dhe nj numr letrash. Mirpo, sipas Kuranit, librat hyjnor t Bibls u shtrembruan pasi q iu shpalln njerzimit. Kjo nnkupton se t dyja Dhiata e vjetr dhe Dhiata e re nuk jan m fjal e paprishur e Zotit. Ne duhet ti konsiderojm ato si libra q prmbajn elemente hyjnore q prputhen me Kuranin, por gjithashtu edhe gabime t ndryshme njerzore. Prandaj, kur i shfrytzojm/i fusim n prdorim Dhiatn e vjetr dhe Dhiatn e re, duhet ta kemi parasysh nse prmbajtjet e tyre jan n harmoni me Kuranin.THNIET NGA DHIATA E VJETR Q E GJYKOJN TERRORIN DHE PRKRAHIN DASHURIN DHE PAQENKrkoni t mirn dhe jo t keqen, q t rroni, dhe kshtu Zoti, Perndia i ushtrive, do t jet me ju, ashtu si thoni ju.Urreni t keqen, dashuroni t mirn ... (Amos 5: 14-15) 37. Si u theksua/vu n pah m hert, librat hyjnor t zbritur nga Zoti pr t udhzuar robrit e Tij prshkruajn nj shoqri ideale prplot dashuri, paqe, toleranc dhe drejtsi. N Kuran, pr shembull, Zoti prshkruan Tevratin q iu shpalli ifutve si udhzim:Ne e zbritm Tevratin, n t cilin sht udhzimi i drejt dhe drita. Sipas tij gjykuan ndaj atyre q ishin jehudi, pejgambert q ishin t bindur, gjykuan edhe dijetart e devotshm e paria fetare, ngase ishin t obliguar ta ruanin librin e Allahut dhe ishin mbrojts t tij... (5:44)Sot, mund t gjejm pjes t urdhrave hyjnor t Tevratit n Dhiatn e vjetr, q i udhzojn njerzit ti shmangen t keqes, tiranis, vjedhjes, korrupsionit, t pavrtets dhe mizoris dhe t shfaqin moral t vrtet. N fakt, Zoti thot n Kuran se:Ai (All-llahu) tha: "O Musa, Un t gradova ty mbi njerzit me shpalljen Time dhe me t folurit tim. Merr at q t dhash dhe bhu mirnjohs. Dhe i prshkruan atij n pllaka do gj (q i nevojitej), si kshillim dhe sqarim pr secilin send. "Merri kto me seriozitet dhe urdhroje popullin tnd q t'i prvetsoj m t mirat e tyre (dispoz