Үнэт цаасны зах зээл, түүнд

оролцогчид

Дэд сэдэв

Үнэт цаасны зах зээл

Үнэт цаасны зах зээлд оролцогчид

1. Үнэт цаасны зах зээл

Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд үнэт

цаасны зах зээл гэдэг нь үнэт цаас гаргах,

бүртгүүлэх, худалдах, арилжих, хадгалах,

түүгээр гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг

шилжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг хэлнэ гэж

тодорхойлсон байдаг.

Үнэт цаасны зах зээл

Үнэт цаасны зах зээл нь түүнд оролцогчдын

хооронд үнэт цаас гаргах, арилжаалахтай

холбогдон үүсэх эдийн засгийн харилцааны

нийлбэр цогц юм.

Үнэт цаас гаргаж хөрөнгийн эх үүсвэрээ

бүрдүүлэх хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа

хэрэгждэг, үнэт цаас гаргаж тараах, худалдах,

худалдан авах арилжаа байнга явагддаг зах

зээлийг хөрөнгийн зах зээл гэдэг.

Таваарын ба үнэт цаасны

зах зээл

таваар нэг удааэсвэл дахин

худалдагдана

үнэт цаасыгхудалдах, худалдан авах үйл ажиллагаа

тасралтгүй, хязгааргүй

Үнэт цаасны зах зээлийн

ерөнхий ангилал

Хөрөнгийн зах зээл, үнэт цаасны

зах зээл ижил ойлглолт уу

Үнэт цаасны зах зээл

Хөрөнгийн зах зээл

Хөрөнгийн зах зээл нь

үнэт цаасны зах

зээлийн ихээхэн

хэсгийг бүрдүүлдэг.

Ийм учраас үнэт

цаасны зах зээл,

хөрөнгийн зах зээлийг

ижил утгаар ойлгодог

Үнэт цаасны зах зээлийн үүрэг

Бүх төрлийн зах зээлдбайдаг түгээмэл чиг үүрэг

Арилжаа наймааны чигүүрэг

Үнэ тогтоох чиг үүрэг

Мэдээлэл өгөх чиг үүрэг

Зохицуулж тохируудах чиг үүрэг

Тухайн зах зээлийнөвөрмөц чиг үүрэг

Дахин хуваарилах чиг үүрэг

Үнийн ба санхүүгийн эрсдэлийг даатгах чиг үүрэг

Үнэт цаасны зах зээлийн

ангилал

Үнэт цаасны зах зээл

Анхд

агч з

ах

зээл

Хо

ѐр

до

гч з

ах

зээл

Зо

хи

он

ба

йгуул

ал

тта

й

за

х з

ээл

Зо

хи

он

ба

йгуул

ал

тгүй

за

х з

ээл

Би

рж

ий

н з

ах

зээл

Би

рж

ий

н б

ус з

ах

зээл

Ул

ам

жл

ал

т з

ах

зээл

Ко

мпью

те

рж

со

н

за

х з

ээл

Ка

ссы

н з

ах з

ээл

Хуга

ца

а б

үхи

й

за

х з

ээл

Анхдагч ба хоёрдагч зах зээл

Анхдагч зах зээл

цаас гаргагч үнэт цаасаа өөрөө буюу

андеррайтерийн үйл ажиллагаа эрхлэх

компаниар дамжуулан худалдах, арилжихтай холбогдсон харилцааг

үнэт цаасны

гаргагч-эзэмшигч

Хоёрдогч зах зээл

анхдагч зах зээл гарсан үнэт цаасыг дахин

худалдах, худалдан авах, арилжихтай холбогдсон

харилцааг

эзэмшигч-эзэмшигч

Зохион байгуулалттай ба зохион

байгуулалтгүй зах зээл

Зохион байгуулалттай

зах зээлийноролцогчдын

даалгавраар зах зээлдоролцогч зөвшөөрөл

бүхий мэргэжлийнзуучлагчдын хооронд

хатуу тогтоосон дүрэм, журмын үндсэн дээрхийх гүйлгээний цогц

Зохион байгуулалтгүй

зах зээлд оролцогчиднэгдсэн дүрэм,

журамгүйгээр үнэтцаасыг худалдан

гүйлгээнд оруулаххарилцааны цогц

Биржийн ба биржийн

бус зах зээл

Биржийн

хөрөнгийн бирждээр явагддагүнэт цаасны

худалдааарилжаа

Биржийн бус

хөрөнгийнбиржийг алгасч

хийх үнэт цаасныхудалдаа

Уламжлалт ба компьютержсон

зах зээл

Уламжлалт

Үнэт цаасыг биетбайдлаар гаргаж

худалддаг захзээлийг

уламжлалт буюухуучин

Компьютержсон

Үнэт цаасыг биетбусаар гаргадаг

зах зээлийгкомпьютержсон

Кассын ба хугацаа бүхий зах

зээл

Кассын

1, 2 өдрийнтуршид хэлцлийг

гүйцэтгэх

Хугацаа бүхий

Ажлын 2 өдрөөсхэтэрсэн хэлцэл

хийдэг

Үнэт цаасны зах зээлд

оролцогчид

Үнэт цаасны зах зээлд оролцогчид нь үнэт

цаасыг худалддаг, худалдаж авдаг хувь хүн ба

байгууллага, тэдгээрийн судалгаа тооцоог

хийдэг хуулийн этгээдүүд юм.

Үнэт цаасны зах зээлд

оролцогчид

Үнэт цаас гаргагчид

Хөрөнгө оруулагчид

Зуучлагчид

Зах зээлийн үйлчлэгч

байгууллагууд

Зохицуулах хянах

төрийн

байгууллагууд

Мэдээллийн

агентлагууд

Хэлцэл хийх байгууллагууд Хэлцлийн гүйцэтгэлийг хянах

байгууллагууд

Хөрөнгийн

бирж

ЗЗ-ийн биржийн

бус зохион

байгуулагчид

Төлбөр

тооцооны

Хадгаламж

-ийн

Бүртгэл-

ийн

1

2

3

4

5

1. Үнэт цаас гаргагч

Ашгийн төлөө үнэт

цаасыг гүйлгээнд

оруулахаар гаргасан

хуулийн этгээдийг

хэлнэ. Үнэт цаасны

чанар нь гаргагчийн

байдлаар, тэдгээрийн

үйл ажиллагаагаар,

санхүүгийн үр дүнгээр

тодорхойлогддог.

Засгийн газар

Аймаг, нийслэлийн засаг дарга

Компани

Гаргагч хөрөнгийн зах зээлд

амжилттай ажиллах дүрэм

Тодорхой хаягаар, буюу тодорхой хөрөнгө оруулагчидзориулж үнэт цаас гаргаж болдог

Улс орны санхүүгийн тухайн нөхцөл байдлыг үнэлэх үндсэн дээр үнэт цаас гаргах хугацааг тодорхойлоход сайн судалгаа хийдэг

Үнэт цаас гаргагч, хөрөнгө оруулах хөтөлбөр, өөрт байгаадавуу талыг үнэт цаас гаргахаас өмнө сайн сурталчлах

Үнэт цаас гаргагчийн статус доогуур байх тутам хөрөнгөоруулагчид илүү ихээр баталгаа бий болгох хэрэгтэй

2. Хөрөнгө оруулагч

Өмчлөгчийн эрхийг

хэрэгжүүлэгч этгээд

буюу үнэт цаас

эзэмшигчийг хөрөнгө

оруулагч гэнэ.

Үнэт цаасны зах зээл нь

хөрөнгө оруулагчдын

сонирхол дээр

үндэслэн хөгждөг.

Тус бүрийнбуюу хувь хүн

Хамтын ЗЗ-ийн

мэргэжлийн

Хөрөнгө оруулагч

Хамтын Зах зээлийн мэргэжлийн

Хөрөнгө оруулагчид

Төр

Эвлэлдэн нэгдсэн

Тусгай

байгууллагын

Хөрөнгө оруулагчийн

институт

Тусгай сан болон компани /тэтгэвэр,

даатгал/

Хөрөнгө оруулалтын

компани

Хөрөнгө оруулалтын

сан

Банкууд

Хөрөнгийн зах

зээлийн зуучлагчид

Тус бүрийн

Хөрөнгө оруулагч томоохон

этгээдүүд

Хөрөнгө оруулалтын компани

Хөрөнгө оруулалтын сан

Хамтын сан

Тэтгэврийн сан

Даастгалын сан

3. Зуучлагчид

Үнэт цаасны зах зээл

дээр үнэт цаас

гаргагчид, хөрөнгө

оруулагчдыг хооронд нь

холбож өгдөг

худалдаачид юм. Үнэт

цаасны зах зээлийн үйл

ажиллагаа хэвийн

явагдахад

худалдаачид, худалдан

авагчид, зуучлагчид гол

үүрэгтэй

Брокер Дилер

Брокер

Дилер

Андеррайтер

4. Үйлчилгээний байгууллагууд

Бүртгэгчид, бүртгэлийнбайгууллага

Хадгаламжийн

байгууллага

Төлбөр тооцооны

байгууллагууд

Хөрөнгийн бирж

Хөрөнгийн бирж

Үнэт цаасны арилжаа эрхлэн

явуулах болон хуулиар

хориглоогүй бусад ажил,

үйлчилгээ үзүүлдэг компани

байна

Хөрөнгийн бирж бол үнэт

цаасны зах зээлийн дэд

бүтцийн чухал хэсэг, үнэт

цаасыг худалдах, худалдан

авах үйл ажиллагааг зохион

байгуулагч, үнэт цаасны зах

зээлийн гол оролцогч

мэргэжлийн байгууллага

Хөрөнгийн биржийн зорилт

Хөрөнгийн бирж нь ҮЦ-ны худалдаа явуулах зохион байгуулалттайталбар байх ѐстой.

Биржийн адил тэнцүү үнийг бий болгох ѐстой. Худалдах худалдан авах үнэ тэнцүү байх ѐстой.

Сул чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгийг урамшуулах өмчийн эрхийг шилжүүлэх

Биржийн худалдааны ил тод нээлттэй байдлыг хангах

Арбитражийг хангах үүрэгтэй.

Биржийн танхимд хэлцлийн гүйцэтгэлийн баталгааг хангах ѐстой.

Биржийн үнэт цаасны зах зээлд оролцогчдын дагаж мөрдөх ѐс зүйнхэм хэмжээг боловсруулж байх ѐстой.

Бүртгэл, хадгаламж, төлбөр

тооцооны байгууллагууд

Үнэт цаасны зах зээл дээрх

бүртгэгч (бүртгэлийн байгууллага)

гэж үнэт цаас гаргагчтай

байгуулсан гэрээний дагуу бүртгэл

хөтөлдөг байгууллагуудыг хэлдэг.

Үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөх

эрх болон уг эрх бусдад

шилжсэнийг бүртгэх, үнэт цаас

хадгалах үйлчилгээ үзүүлдэг

компани юм

Үнэт цаасны арилжааны үр дүнд

үүссэн төлбөрийг тодорхойлж,

тооцоо хийх үйлчилгээг гэрээний

үндсэн дээр эрхлэн гйүцэтгэдэг

компани

Монгол улсад дээрх 3 үйл

ажиллагааг нэгтгэн

ҮЦТТТХТ ХХК хариуцан

явуулж байгаа