E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti

Paraqitja, zhvillimi dhe Paraqitja, zhvillimi dhe emertimi i se drejtes emertimi i se drejtes

kushtetuesekushtetueseEmertohet me dy kuptime: si dege e vecante e sistemit te Emertohet me dy kuptime: si dege e vecante e sistemit te se drejtes pozitive te nje vendi dhe si disipline shkencorese drejtes pozitive te nje vendi dhe si disipline shkencore Qysh ne Kinen e vjeter, Egjipt, shtetet e Afrikes Veriore, Qysh ne Kinen e vjeter, Egjipt, shtetet e Afrikes Veriore, ne territoret e Indise se sotme e sidomos ne Greqine ne territoret e Indise se sotme e sidomos ne Greqine antike dhe Romen e vjeter jane nxjerr akte te shkruara qe antike dhe Romen e vjeter jane nxjerr akte te shkruara qe kane rregulluar ceshtje te rendesishme shoqerore kane rregulluar ceshtje te rendesishme shoqerore politike, siq jane: prona, klasat, marredheniet ekonomike, politike, siq jane: prona, klasat, marredheniet ekonomike, institucionet e pushtetit, te drejtat dhe privilegjet e institucionet e pushtetit, te drejtat dhe privilegjet e shtresave te caktuara te popullsise, te bartesve te shtresave te caktuara te popullsise, te bartesve te pushtetit, etjpushtetit, etjConstitutioConstitutio (kushtetuta) nxjerret ne Romen e vjeter- (kushtetuta) nxjerret ne Romen e vjeter-buron fjala kushtetuteburon fjala kushtetuteMagna Charta Libertatum 1215 ne AngliMagna Charta Libertatum 1215 ne AngliPrej sh.XIII deri ne sh.XVIII nxjerren dhe akte te tjera ne Prej sh.XIII deri ne sh.XVIII nxjerren dhe akte te tjera ne forme “deklarash”, “kodeve”, “edikteve” ne Angli, forme “deklarash”, “kodeve”, “edikteve” ne Angli, France dhe Amerike qe i kane parapri nxjerrjes se France dhe Amerike qe i kane parapri nxjerrjes se kushetutave te shkruara kushetutave te shkruara

Kuptimi i se drejtes kushtetueseKuptimi i se drejtes kushtetuese

Kuptimi pozitivo-juridik (nenkupton sistemin e Kuptimi pozitivo-juridik (nenkupton sistemin e normave juridike te kodifikuara ne nje dokument-normave juridike te kodifikuara ne nje dokument-kushtetute)kushtetute)Kuptimi materialist, apo sociologjiko-politik Kuptimi materialist, apo sociologjiko-politik (nenkupton te drejten ekzistuese qe (nenkupton te drejten ekzistuese qe materializohet ne jeten e nje vendi)materializohet ne jeten e nje vendi)Kuptimi teorik apo shkencor (qe mesohet ne Kuptimi teorik apo shkencor (qe mesohet ne universitete)universitete)Kuptimi me i plote eshte ai qe gersheton Kuptimi me i plote eshte ai qe gersheton kuptimin e pare dhe te dytekuptimin e pare dhe te dyte

Rendesia e se drejtes kushtetueseRendesia e se drejtes kushtetuese

Si dege e se drejtes pozitive te nje vendi i siguron vend Si dege e se drejtes pozitive te nje vendi i siguron vend qendror ne sistemin juridik e kushtetues dhe raport te qendror ne sistemin juridik e kushtetues dhe raport te vecante ndaj degeve tjera te se drejtes dhe vecante ndaj degeve tjera te se drejtes dhe institucioneve te pushtetit politik, ngase burim i saj institucioneve te pushtetit politik, ngase burim i saj themelor eshte kushtetutathemelor eshte kushtetutaMbron vlerat me te rendesishme te qyteterimit: qeverisja Mbron vlerat me te rendesishme te qyteterimit: qeverisja e drejtesise, bashkejetesa paqesore midis lirive te njeriut e drejtesise, bashkejetesa paqesore midis lirive te njeriut dhe pushtetit, rregullimi i marredhenieve themelore dhe pushtetit, rregullimi i marredhenieve themelore politike (sepse nga keto varen karakteri i pushtetit politike (sepse nga keto varen karakteri i pushtetit shteteror dhe pozita e njeriut ne shoqeri sidomos ndaj shteteror dhe pozita e njeriut ne shoqeri sidomos ndaj pushtetit dhe anasjelltas)pushtetit dhe anasjelltas)

Si disipline shkencore politiko-juridike rendesia e saj Si disipline shkencore politiko-juridike rendesia e saj eshte e dyfishte: teorike dhe pedagogjike-edukativeeshte e dyfishte: teorike dhe pedagogjike-edukativeSi disipline teorike juridike eshte ne lidhshmeri me Si disipline teorike juridike eshte ne lidhshmeri me disiplinat tjera juridike: fillet e se drejtes, filozofia juridike, disiplinat tjera juridike: fillet e se drejtes, filozofia juridike, si dhe me disiplinat juridike pozitive: e drejta si dhe me disiplinat juridike pozitive: e drejta administrative, e drejta gjyqesore, e drejta e financave, administrative, e drejta gjyqesore, e drejta e financave, etjetjE drejta kushtetuese mesohet ne nje numer fakultetesh E drejta kushtetuese mesohet ne nje numer fakultetesh ku i njohton studentet me sistemin politik, lirite dhe te ku i njohton studentet me sistemin politik, lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit, pjesemarrjen e tyre ne drejtat e njeriut dhe te shtetasit, pjesemarrjen e tyre ne konstituimin dhe ushtrimin e pushtetit shteteror konstituimin dhe ushtrimin e pushtetit shteteror

Objekti i se drejtes kushtetueseObjekti i se drejtes kushtetuese

Objekti i se drejtes kushtetuese ne nje vend eshte i Objekti i se drejtes kushtetuese ne nje vend eshte i kushtezuar nga perbajtja e saj. kushtezuar nga perbajtja e saj. Mbizotron menyra juridike-dogmatike e percaktimit te Mbizotron menyra juridike-dogmatike e percaktimit te objektit: eshte teksti i kushtetutes, ne SHBA objekt jane objektit: eshte teksti i kushtetutes, ne SHBA objekt jane normat e Kushtetutes se SHBA-ve 1787 dhe normat e Kushtetutes se SHBA-ve 1787 dhe amendamentet kushtetuese ne fuqi si dhe vendimet e amendamentet kushtetuese ne fuqi si dhe vendimet e gjykatave nepermjet te te cilave interpretohen normat gjykatave nepermjet te te cilave interpretohen normat kushtetuesekushtetueseNe Angli jane normat e shkruara dhe doket Ne Angli jane normat e shkruara dhe doket (konvencionet) me te cilat rregullohet materia (konvencionet) me te cilat rregullohet materia kushtetuese kushtetuese Ne france pervec normave kushtetuese objekt jane edhe Ne france pervec normave kushtetuese objekt jane edhe Institucionet politikeInstitucionet politike

Shteti apo Pushteti Shteti apo Pushteti politik,politik,

Marredheniet politike, Marredheniet politike, ekonomike ne shoqeri, ekonomike ne shoqeri, apo “sjelljet” politike e apo “sjelljet” politike e psikologjike te aktoreve psikologjike te aktoreve te proceve politike te proceve politike (personeli sundues, (personeli sundues, burokracia, partite burokracia, partite politike, grupet e politike, grupet e interesit, etj)interesit, etj)

Ne pergjithesi objekt jane:Ne pergjithesi objekt jane:Raportet themelore politike (forma e qeverisjes, dhe Raportet themelore politike (forma e qeverisjes, dhe menyra e ushtrimit te pushtetit ne shoqeri, karakteri i menyra e ushtrimit te pushtetit ne shoqeri, karakteri i regjimit politik, organizimi, autorizimet dhe raporti midis regjimit politik, organizimi, autorizimet dhe raporti midis organeve qendrore te pushtetit, procesi zgjedhor i organeve qendrore te pushtetit, procesi zgjedhor i organeve te pushtetit legjislativ, gjyqesor e te kontrollit si organeve te pushtetit legjislativ, gjyqesor e te kontrollit si dhe pozita e njeriut ne sistemin e pushtetit, shteti ligjor dhe pozita e njeriut ne sistemin e pushtetit, shteti ligjor apo totalitarapo totalitarVlerat juridike (rendi, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i Vlerat juridike (rendi, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i njeriut, drejtesia , e verteta, etj) me te cilat percaktohet njeriut, drejtesia , e verteta, etj) me te cilat percaktohet perbajtja konkrete e atyre raporteve, si dhe perbajtja konkrete e atyre raporteve, si dhe Normat juridike me te cilat rregullohen raportet themelore Normat juridike me te cilat rregullohen raportet themelore politike qe kane te bejne me pushtetin dhe poziten e politike qe kane te bejne me pushtetin dhe poziten e njeriut ne shoqeri (te shkruara dhe jo te shkruara) njeriut ne shoqeri (te shkruara dhe jo te shkruara)

Metodat e se drejtes kushtetueseMetodat e se drejtes kushtetuese

Metoda dogmatike – pasqyrohet dhe zbulohet perbajtja e Metoda dogmatike – pasqyrohet dhe zbulohet perbajtja e normave juridike me te cilat rregullohen raportet politike normave juridike me te cilat rregullohen raportet politike themelore dhe institucionet politike ne nje vend vetem themelore dhe institucionet politike ne nje vend vetem ashtu siq jane te formuluara ndaras nga zbatimi i tyre ne ashtu siq jane te formuluara ndaras nga zbatimi i tyre ne praktikepraktikeMetoda politikologjike – studjon zbatimin konkret te Metoda politikologjike – studjon zbatimin konkret te normave kushtetuese ne praktike ku nxirren perfundime normave kushtetuese ne praktike ku nxirren perfundime lidhur me qendrueshmerin e normave kushtetuese dhe lidhur me qendrueshmerin e normave kushtetuese dhe nevojen e ndryshimit apo plotesimit te tyre nevojen e ndryshimit apo plotesimit te tyre Metoda aksiologjike – studjon vlerat juridike: rendi, Metoda aksiologjike – studjon vlerat juridike: rendi, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i njeriut, drejtesia, e verteta, qetesia, liria, siguria, dinjiteti i njeriut, drejtesia, e verteta, etjetj

Burimet e se drejtes kushtetueseBurimet e se drejtes kushtetuese

Jane forma nepermjet te cilave krijohet, Jane forma nepermjet te cilave krijohet, shprehet dhe perforcohet sistemi i caktuar shprehet dhe perforcohet sistemi i caktuar i normave kushtetuese te nje vendii normave kushtetuese te nje vendi

burimet formale dhe burimet materialeburimet formale dhe burimet materiale

Burimet formaleBurimet formaleEkskluziveEkskluzive (ne teresi (ne teresi rregullojne materien rregullojne materien kushtetuese dhe kushtetuese dhe te perzierate perziera (rregullojne edhe materie (rregullojne edhe materie tjeter)tjeter)Standarde Standarde (qe jane ne cdo (qe jane ne cdo vend) dhe vend) dhe specifikespecifike (vendimet (vendimet e gjykatave kushtetuese qe e gjykatave kushtetuese qe vleresojne kushtetutshmerine vleresojne kushtetutshmerine dhe zbatohen ne vendet ku dhe zbatohen ne vendet ku ekzistojne gjykatat ekzistojne gjykatat kushtetuese)kushtetuese)Standarde jane aktet Standarde jane aktet kushtetuese: kushtetuta, ligji kushtetuese: kushtetuta, ligji kushtetues, amendamenti kushtetues, amendamenti kushtetues, aneksi kushtetues, kushtetues, aneksi kushtetues, aktet ligjore, rregulloret e aktet ligjore, rregulloret e punes se organeve punes se organeve perfaqesuese, perfaqesuese, Rregullorja e Rregullorja e Gjykatës Kushtetuese, Urdhëresat me Gjykatës Kushtetuese, Urdhëresat me fuqi ligjore të Qeverisë, fuqi ligjore të Qeverisë,

Standarde jane aktet kushtetuese: Standarde jane aktet kushtetuese: kushtetuta,kushtetuta, ligji kushtetues,ligji kushtetues, amendamenti kushtetues,amendamenti kushtetues, aneksi kushtetues, aneksi kushtetues, aktet ligjore, aktet ligjore, rregulloret e punes se organeve perfaqesuese,rregulloret e punes se organeve perfaqesuese, Rregullorja e Gjykatës Kushtetuese, Rregullorja e Gjykatës Kushtetuese, Urdhëresat me fuqi ligjore të QeverisëUrdhëresat me fuqi ligjore të QeverisëStatutet e komunaveStatutet e komunavevendimet e gjykatave kushtetuesevendimet e gjykatave kushtetueseAktgjykimet e Gjykatës evropiane për të drejtat e njeriut në StrasburgAktgjykimet e Gjykatës evropiane për të drejtat e njeriut në StrasburgMarrëveshja kornizë e Ohrit (si burim sui generis)Marrëveshja kornizë e Ohrit (si burim sui generis)

Burimet materialeBurimet materiale

kuptojme faktore te caktuar te kuptojme faktore te caktuar te cilet kushtezojne dhe ndikojne ne cilet kushtezojne dhe ndikojne ne formimin e normave kushtetueseformimin e normave kushtetueseDoket kushtetueseDoket kushtetueseKonventat kushtetueseKonventat kushtetueseNormat e pergjithshme te se Normat e pergjithshme te se drejtes nderkombetaredrejtes nderkombetarePraktika gjyqesorePraktika gjyqesoreFaktet juridikeFaktet juridikee drejta natyrore apo e drejta natyrore apo jusnatyralizmi (jusnatyralizmi (vie në shprehje te vie në shprehje te liritë dhe të drejtat e njeriut ku liritë dhe të drejtat e njeriut ku bartësit e pushtetit janë të detyruar që bartësit e pushtetit janë të detyruar që të respektojnë të drejtat natyrore të të respektojnë të drejtat natyrore të njeriut në të gjitha rastet)njeriut në të gjitha rastet)

burimet materiale të së drejtës kushtetuese evropiane burimet materiale të së drejtës kushtetuese evropiane (vendimet e Gjykatës së Drejtësisë në Luksemburg; parimet e (vendimet e Gjykatës së Drejtësisë në Luksemburg; parimet e përgjithshme të së drejtës evropiane; dhe e drejta zakonorepërgjithshme të së drejtës evropiane; dhe e drejta zakonoreTeoria juridike dhe programet e partive politike qeveritare.Teoria juridike dhe programet e partive politike qeveritare.

Burimet e se drejtes kushtetuese Burimet e se drejtes kushtetuese ne disa vende ne disa vende

Ne Ne AngliAngli – nuk ka kushtetute – nuk ka kushtetute dhe me kete Anglia nuk ka nje dhe me kete Anglia nuk ka nje nga burimet me te nga burimet me te rendesishme formale te se rendesishme formale te se drejtes kushtetuesedrejtes kushtetuesePor kjo nuk do te thote se angli Por kjo nuk do te thote se angli nuk ka te drejte kushtetuese, nuk ka te drejte kushtetuese, perkundrazi ekziston edh si perkundrazi ekziston edh si dege e se drejtes edhe si dege e se drejtes edhe si disipline shkencoredisipline shkencoreEdrejta kushtetuese ne kete Edrejta kushtetuese ne kete vend perbehet nga nje mori vend perbehet nga nje mori konventash kushtetuese e konventash kushtetuese e dokesh kushtetuese dhe ligje dokesh kushtetuese dhe ligje te vjetra e te reja te vjetra e te reja

Burime jane: Magna Charta Libertatum 1215,Burime jane: Magna Charta Libertatum 1215,Peticioni mbi te drejtatPeticioni mbi te drejtatHabeas Corpus ActHabeas Corpus ActBilli (ligji) mbi te drejtat (Te gjitha te nxjerra gjate Billi (ligji) mbi te drejtat (Te gjitha te nxjerra gjate shek.XVIIshek.XVIIKontratat e ndryshme qe i ka lidhur borgjezia me mbretin Kontratat e ndryshme qe i ka lidhur borgjezia me mbretin me qellim te forcimit te pushtetit te parlamentitme qellim te forcimit te pushtetit te parlamentitDisa kontrata nderkombetare, si Kontrata e Disa kontrata nderkombetare, si Kontrata e Uestminsterit, ne baze te te ciles eshte formuar Uestminsterit, ne baze te te ciles eshte formuar Bashkesia Britanike e Popujve (Commonwealyh-i)Bashkesia Britanike e Popujve (Commonwealyh-i)Vend te posacem ka praktika gjyqesore, e drejta Vend te posacem ka praktika gjyqesore, e drejta zakonore, teoria juridike dhe ajo politikezakonore, teoria juridike dhe ajo politike

Burimet e se drejtes kushtetuese Burimet e se drejtes kushtetuese ne SHBAne SHBA

Kushtetuta 1787 (e cila hyri ne Kushtetuta 1787 (e cila hyri ne fuqi me 1789 pasi u ratifikua ng fuqi me 1789 pasi u ratifikua ng 2/3 e njesive federale) se 2/3 e njesive federale) se bashku me 26 amendamentet bashku me 26 amendamentet kushtetuesekushtetueseVendimet e Gjykates Supreme Vendimet e Gjykates Supreme dhe te gjykatave tjera federative dhe te gjykatave tjera federative dhe te njesive federale lidhur me dhe te njesive federale lidhur me kushtetutshmerine e ligjeve kushtetutshmerine e ligjeve (Gjykata Supreme “ka shkruar (Gjykata Supreme “ka shkruar Kushtetute te re”)Kushtetute te re”)Disa ligje qe i ka nxjerr Kongresi, Disa ligje qe i ka nxjerr Kongresi, qe rregullojne materie qe rregullojne materie kushtetuesekushtetueseDisa vendime te Kryetarit, si Disa vendime te Kryetarit, si bartes i pushtetit ekzekutivbartes i pushtetit ekzekutivDoket gjyqesoreDoket gjyqesorePraktika gjyqesore Praktika gjyqesore

Burimet e se drejtes kushtetuese Burimet e se drejtes kushtetuese ne ish BRSSne ish BRSS

Teoria juridike e politike e ketij Teoria juridike e politike e ketij vendi ka pasur ndikim vendi ka pasur ndikim vendimtar ne teorine juridike e vendimtar ne teorine juridike e politike gati te te gjitha politike gati te te gjitha vendeve tjera socialistevendeve tjera socialisteBurime ishin: Kushtetuta e Burime ishin: Kushtetuta e BRSS 1977 dhe kushtetutat e BRSS 1977 dhe kushtetutat e republikave dhe statutet e republikave dhe statutet e krahinave autonome po te atij krahinave autonome po te atij vitivitiDisa dekrete te Presidiumit te Disa dekrete te Presidiumit te Sovjetit Suprem te BRSS (si Sovjetit Suprem te BRSS (si organ me i larte perfaqesues)organ me i larte perfaqesues)Teoria marksiste dhe veprat e Teoria marksiste dhe veprat e marksisteve (funksionareve marksisteve (funksionareve politike) ne kete vend, praktika politike) ne kete vend, praktika si (verifikim i teorise)si (verifikim i teorise)

KUSHTETUTA SI AKT KUSHTETUTA SI AKT

JURIDIKO-POLITIKJURIDIKO-POLITIK

Dr.sc.Mersim Maksuti, docentDr.sc.Mersim Maksuti, docent

Ligjerata e treteLigjerata e trete

Rendesia e kushtetutesRendesia e kushtetutes

Historikisht nuk ka qene e njejteHistorikisht nuk ka qene e njejteQe nga shekulli i XVIII eshte trajtuar i akt me i lart juridik i shtetit, si Qe nga shekulli i XVIII eshte trajtuar i akt me i lart juridik i shtetit, si ligj mbi ligjet, si akt i formimit dhe i organizimit te pushtetit politik, ligj mbi ligjet, si akt i formimit dhe i organizimit te pushtetit politik, perban parimet themelore te shtetitperban parimet themelore te shtetitEshte burim i autorizimeve dhe baze e funksionimit te sistemit politik te Eshte burim i autorizimeve dhe baze e funksionimit te sistemit politik te nje vendinje vendiSi ligj me i larte eshte baze per realizimin dhe sigurimin e drejtesise, Si ligj me i larte eshte baze per realizimin dhe sigurimin e drejtesise, baze per harmonizimin e akteve juridike ne nje vendbaze per harmonizimin e akteve juridike ne nje vendAkt i cili jo vetem qe proklamon, por edhe garanton dhe realizon te Akt i cili jo vetem qe proklamon, por edhe garanton dhe realizon te drejtat dhe lirite e njeriut, si subjekt i shoqerise, si pjesemarres aktiv ne drejtat dhe lirite e njeriut, si subjekt i shoqerise, si pjesemarres aktiv ne konstituimin dhe ushtrimin e pushtetit politik, si rezultat i se drejtes se konstituimin dhe ushtrimin e pushtetit politik, si rezultat i se drejtes se tij natyroretij natyroreEkzistimi i kushtetutes dhe zhvillimi i saj pasqyron kahjet e zhvillimit Ekzistimi i kushtetutes dhe zhvillimi i saj pasqyron kahjet e zhvillimit dhe transformiit te nje shoqerie, te se drejtes kushtetuese, te sistemit dhe transformiit te nje shoqerie, te se drejtes kushtetuese, te sistemit politik dhe te pikepamjeve politike te nje vendi politik dhe te pikepamjeve politike te nje vendi

Kuptimi i kushtetutesKuptimi i kushtetutes

Kushtetuta eshte akti juridik me i rendesishem dhe themelor i Kushtetuta eshte akti juridik me i rendesishem dhe themelor i rregullimit te nje shteti. Ajo paraqet bazen juridike te funksionimit rregullimit te nje shteti. Ajo paraqet bazen juridike te funksionimit te sistemit juridik dhe politik dhe realizimit te se drejtes te sistemit juridik dhe politik dhe realizimit te se drejtes Kuptimi formal dhe materialKuptimi formal dhe materialTe pakenaqur vetem me qasjen juridike te kuptimit te kushtetutes Te pakenaqur vetem me qasjen juridike te kuptimit te kushtetutes kemi dhe kuptimin filozofik dhe politikkemi dhe kuptimin filozofik dhe politikNe Ne kuptimin formal kuptimin formal kushtetuta eshte akt juridik i shkruar dhe i kushtetuta eshte akt juridik i shkruar dhe i kodifikuar, me fuqi me te larte juridike, i miratuar nga organi me i kodifikuar, me fuqi me te larte juridike, i miratuar nga organi me i larte shteteror, sipas procedures se vecantelarte shteteror, sipas procedures se vecanteKriteri i vetëm i kuptimit formal të Kushtetutës nuk është Kriteri i vetëm i kuptimit formal të Kushtetutës nuk është përmbajtja e normave por aspektet tjera formale siq janë: forma e përmbajtja e normave por aspektet tjera formale siq janë: forma e shkruar, veprimi juridik i normave (fuqia juridike) dhe procedura shkruar, veprimi juridik i normave (fuqia juridike) dhe procedura e sjelljes së tyree sjelljes së tyre

Me kushtetute, sanksionohet epersia e normave Me kushtetute, sanksionohet epersia e normave kushtetuese me te gjitha normat tjera juridike, qe duhet te kushtetuese me te gjitha normat tjera juridike, qe duhet te jene ne pajtim me te. Kete ua siguron kualiteti i organit i jene ne pajtim me te. Kete ua siguron kualiteti i organit i cili i miraton si dhe procedura e posacme e cila eshte me e cili i miraton si dhe procedura e posacme e cila eshte me e nderlikuar se procedura e nxjerrjes se ligjevenderlikuar se procedura e nxjerrjes se ligjeveKushtetuten e miraton organi perfaqesues (parlamenti), Kushtetuten e miraton organi perfaqesues (parlamenti), kuvendi kushtetutdhenes (zakonisht pas revollucioneve) kuvendi kushtetutdhenes (zakonisht pas revollucioneve) dhe nepermjet referendumit (per here te pare ne disa shtete dhe nepermjet referendumit (per here te pare ne disa shtete te SHBA para bashkimit ne federate, Franca 1958, te SHBA para bashkimit ne federate, Franca 1958, Federata Ruse 1993, etj)Federata Ruse 1993, etj)Referendumi parashihet edhe si forme rezerve e miratimit Referendumi parashihet edhe si forme rezerve e miratimit te kushetutes (kur parlamenti nuk e miraton me shumice te te kushetutes (kur parlamenti nuk e miraton me shumice te parashikuar), apo si forme perforcuese apo ratifikuese e parashikuar), apo si forme perforcuese apo ratifikuese e parlamentit (Zvicer)parlamentit (Zvicer)

Ne kuptimin materialNe kuptimin materialMe kushtetutë kuptojmë tërësinë e normave apo rregullave me anë të Me kushtetutë kuptojmë tërësinë e normave apo rregullave me anë të cilave rregullohen cilave rregullohen ççështjet më të rëndësishme shoqërore, rregullimi ështjet më të rëndësishme shoqërore, rregullimi shtetëror dhe juridik i një vendi, ku asesi nuk është më rëndësi forma e shtetëror dhe juridik i një vendi, ku asesi nuk është më rëndësi forma e saj ( e shkruar apo jo e shkruar). Nuk është me rëndësi as dhe veprimi i saj ( e shkruar apo jo e shkruar). Nuk është me rëndësi as dhe veprimi i saj juridik (me fuqi juridike më të madhe apo më të ulët). Ky kuptim saj juridik (me fuqi juridike më të madhe apo më të ulët). Ky kuptim niset nga fakti se niset nga fakti se ççdo shtet ka kushtetutën e vetë sepse përndryshe do shtet ka kushtetutën e vetë sepse përndryshe asnjëra nga ato nuk do të mund të funksiononte, nëse nuk ka norma apo asnjëra nga ato nuk do të mund të funksiononte, nëse nuk ka norma apo rregulla të caktuara.rregulla të caktuara.Kemi kater pikepamje qe i perkasin kuptimit material:Kemi kater pikepamje qe i perkasin kuptimit material:E para, kushtetuta duhet te perbaj rregullat lidhur me organizimin dhe E para, kushtetuta duhet te perbaj rregullat lidhur me organizimin dhe funksionimin e shtetit (funksionimin e shtetit (Georg JelenikGeorg Jelenik))E dyta, lidhmerine e ngushte te kushteutes me te drejten. Sipas E dyta, lidhmerine e ngushte te kushteutes me te drejten. Sipas Hans Hans KelzenitKelzenit, kushtetuta ne kuptimin material perfshin ato rregulla me te , kushtetuta ne kuptimin material perfshin ato rregulla me te cilat caktohen kompetencat dhe regullohet procedura per nxjerrjen e cilat caktohen kompetencat dhe regullohet procedura per nxjerrjen e akteve te pergjithshme normativeakteve te pergjithshme normativeE treta, mbeshtetet ne lidhmerine e kushtetutes me pushtetin politik, E treta, mbeshtetet ne lidhmerine e kushtetutes me pushtetin politik, perkatesisht institucionet politike te shtetit (perkatesisht institucionet politike te shtetit (DuvergerDuverger) )

E katerta, kushtetuta paraqet teresi raportesh dhe rrethanash reale duke E katerta, kushtetuta paraqet teresi raportesh dhe rrethanash reale duke perfshi ato shoqerore, politike, ekonomike, gjeografike, perfshi ato shoqerore, politike, ekonomike, gjeografike, nderkombetare (nderkombetare (Ferdinand LasalFerdinand Lasal))Kuptimi politik:Kuptimi politik: kushtetuta paraqet deklaracion te proklamuar kushtetuta paraqet deklaracion te proklamuar solemnisht, qe perban rregulla per kufizimin dhe kontrollin e pushtetit solemnisht, qe perban rregulla per kufizimin dhe kontrollin e pushtetit politik, vecmas ne lemin e lirive dhe te drejtave te njeriut (politik, vecmas ne lemin e lirive dhe te drejtave te njeriut (Karl Karl Levenshtajn-amerikanLevenshtajn-amerikan))Kuptimi filozofikKuptimi filozofik: kushtetuta eshte shprehje e vullnetit me te larte, : kushtetuta eshte shprehje e vullnetit me te larte, me te cilen vendoset rendi i puneve brenda shtetit dhe kosmosit (ky me te cilen vendoset rendi i puneve brenda shtetit dhe kosmosit (ky kuptim mbeshtetet ne aristotelin dhe Hegelin)kuptim mbeshtetet ne aristotelin dhe Hegelin)Sipas Sipas HegelitHegelit: kushtetuta është di: kushtetuta është diççka që prek shtetin në tërësi, në të ka që prek shtetin në tërësi, në të gjitha pjesët e tij, duke krijuar rendin e gjërave në të. Kushtetuta nuk gjitha pjesët e tij, duke krijuar rendin e gjërave në të. Kushtetuta nuk është krijim i thjeshtë, as është krijim i indivit apo grupeve. është krijim i thjeshtë, as është krijim i indivit apo grupeve. Kushtetuta është vepër e traditës dhe e vetëdijes së popullit që është Kushtetuta është vepër e traditës dhe e vetëdijes së popullit që është krijuar nëpër shekujkrijuar nëpër shekuj

Sipas Aristotelit: me kushtetute kuptonim “rendin e Sipas Aristotelit: me kushtetute kuptonim “rendin e pergjithshem te puneve”pergjithshem te puneve”Sipas Izokratit: “Kushtetuta paraqet “shpirtin e polisit” Sipas Izokratit: “Kushtetuta paraqet “shpirtin e polisit” Kuptimi teorikKuptimi teorik eshte sintetik: me kushtetute nenkuptohet akti eshte sintetik: me kushtetute nenkuptohet akti i cili paraqet ligjin themelor me te larte ne nje vend, qe i cili paraqet ligjin themelor me te larte ne nje vend, qe rregullon marredheniet themelore shoqerore-politike te atij rregullon marredheniet themelore shoqerore-politike te atij vendi, sidomos ceshtjen e formimit, funksionimit dhe vendi, sidomos ceshtjen e formimit, funksionimit dhe autorizimiet e pushtetit politik, duke vene njekohesisht edhe autorizimiet e pushtetit politik, duke vene njekohesisht edhe kufinjte e aksionit dhe te pushtetit ne raport me shoqerine dhe kufinjte e aksionit dhe te pushtetit ne raport me shoqerine dhe mbrojtjen e te drejtave te njeriut mbrojtjen e te drejtave te njeriut

Teorite mbi llojet e kushtetutaveTeorite mbi llojet e kushtetutave

Duke shfrytezuar elementet formale (formen, Duke shfrytezuar elementet formale (formen, proceduren dhe organin i cili miraton kushtetuten) si proceduren dhe organin i cili miraton kushtetuten) si dhe elementet sociologjike kushtetutat jane dhe elementet sociologjike kushtetutat jane klasifikuar: te shkruara dhe jo te shkruar, te klasifikuar: te shkruara dhe jo te shkruar, te kodifikuar dhe jo te kodifikuara, te forta (ngurta) dhe kodifikuar dhe jo te kodifikuara, te forta (ngurta) dhe te buta (fleksibile), te “dhuruara” dhe te miratuara te buta (fleksibile), te “dhuruara” dhe te miratuara nga organi kushtetues, kushtetuta reale, fiktive dhe nga organi kushtetues, kushtetuta reale, fiktive dhe programatike-deklarative. programatike-deklarative.

Vetite e kushtetutesVetite e kushtetutes

Eshte Eshte ligj themelorligj themelor i nje vendi (nepermjet saj caktohet organi i nje vendi (nepermjet saj caktohet organi dhe procedura e nxjerrjes se ligjeve, perban rregulla me te dhe procedura e nxjerrjes se ligjeve, perban rregulla me te pergjithesuara se ato qe perbajne ligjet dhe rregullon materie pergjithesuara se ato qe perbajne ligjet dhe rregullon materie me te gjere se ato qe rregulloijne ligjet)me te gjere se ato qe rregulloijne ligjet)Eshte Eshte akt me i larte juridikakt me i larte juridik (kete ia siguron kualiteti i organit (kete ia siguron kualiteti i organit qe e miraton, procedura e vecant per miratimin dhe qe e miraton, procedura e vecant per miratimin dhe ndryshimin e saj si dhe perbajtja e ceshtjeve qe rregullon ndryshimin e saj si dhe perbajtja e ceshtjeve qe rregullon Eshte Eshte akt ideo-politikakt ideo-politik (vjen ne shprehje ideologjia e caktuar (vjen ne shprehje ideologjia e caktuar zoteruese me rastin e miratimit. Disa dispozita sidomos ne zoteruese me rastin e miratimit. Disa dispozita sidomos ne hyrje kane perbajtje te hapte ose te fshehte politike, ngase me hyrje kane perbajtje te hapte ose te fshehte politike, ngase me ato rregullohen marredheniet temelore politike ne vend)ato rregullohen marredheniet temelore politike ne vend)Eshte Eshte akt programor deklarativakt programor deklarativ (percakton suazat e (percakton suazat e zhvillimit te rregullimit shoqerore e shteteror, qellimet dhe zhvillimit te rregullimit shoqerore e shteteror, qellimet dhe detyrat e rendit kushtetues, perbane dispozita per zbatimin e te detyrat e rendit kushtetues, perbane dispozita per zbatimin e te cilave duhet nxjerr ligje) cilave duhet nxjerr ligje)

Permbajtja e kushtetutesPermbajtja e kushtetutesPermbajtja, struktura, vellimi dhe ceshtjet e rregulluara Permbajtja, struktura, vellimi dhe ceshtjet e rregulluara ne kushtetute varen nga kushetutdhenesi i cili parimisht ne kushtetute varen nga kushetutdhenesi i cili parimisht është i lirë në përcaktimin e materies kushtetuese. është i lirë në përcaktimin e materies kushtetuese. Perjashtimisht, ka raste kur kushtetutdhenesi inkorporon Perjashtimisht, ka raste kur kushtetutdhenesi inkorporon pjese te caktuara nga ndonje marreveshje pjese te caktuara nga ndonje marreveshje nderkombetare te imponuara nga faktori nderkombetar nderkombetare te imponuara nga faktori nderkombetar (rasti me Kushtetutat: e Qipros 1960-ne baze te (rasti me Kushtetutat: e Qipros 1960-ne baze te Marreveshjes se Curihit, Bosnjes dhe Herceovines 1996 Marreveshjes se Curihit, Bosnjes dhe Herceovines 1996 ne baze te Marreveshjes se Dejtonit dhe e Maqedonise ne baze te Marreveshjes se Dejtonit dhe e Maqedonise sipas Marreveshjes kornize te Ohrit 2001)sipas Marreveshjes kornize te Ohrit 2001)Dy jane ceshtjet qe medoemos duhet te rregulloje nje Dy jane ceshtjet qe medoemos duhet te rregulloje nje kushtetute: lirite dhe te drejtat e njeriut dhe pushtetin kushtetute: lirite dhe te drejtat e njeriut dhe pushtetin shteteror shteteror

Lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit i kane rregulluar te Lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit i kane rregulluar te gjitha kushtetutat pervec asaj te SHBA-ve 1787. Me vitin 1791 ajo gjitha kushtetutat pervec asaj te SHBA-ve 1787. Me vitin 1791 ajo eshte plotesuar me dhjete amendamente kushtuar kesaj ceshtjeeshte plotesuar me dhjete amendamente kushtuar kesaj ceshtjeDispozita nga kjo leme nuk perbajne as Kushtetuta e Kanades Dispozita nga kjo leme nuk perbajne as Kushtetuta e Kanades 1867, e Australise 1900, Ganes 1960, Frances 1958 ngase ne 1867, e Australise 1900, Ganes 1960, Frances 1958 ngase ne preambullen e kesaj Kushtetute pranohet Deklarata e lirive dhe te preambullen e kesaj Kushtetute pranohet Deklarata e lirive dhe te drejtave te njeriut 1789drejtave te njeriut 1789Per pushtetin shteteror perbajne dispozita te gjitha kushtetutat dhe Per pushtetin shteteror perbajne dispozita te gjitha kushtetutat dhe ate rregullojne: organet e pushtetit legjislativ, ekzekutiv e ate rregullojne: organet e pushtetit legjislativ, ekzekutiv e gjyqesor, organizimin territorial, financat, marredheniet gjyqesor, organizimin territorial, financat, marredheniet nderkombetare, ushtrine dhe forcate armatosura, ceshtjen e luftes nderkombetare, ushtrine dhe forcate armatosura, ceshtjen e luftes dhe te paqesdhe te paqesKemi kushtetuta qe rregullojne dhe ceshtje te cilat nuk Kemi kushtetuta qe rregullojne dhe ceshtje te cilat nuk konsiderohen drejteperdrejte si materie kushtetuese konsiderohen drejteperdrejte si materie kushtetuese

Struktura e kushtetutesStruktura e kushtetutesHasin ne kushtetuta shume te shkurtera (Tajlandes e vitit 1959 me Hasin ne kushtetuta shume te shkurtera (Tajlandes e vitit 1959 me vetem 30 nene, ne tri faqe tekst) apo shume te vellimshme (e vetem 30 nene, ne tri faqe tekst) apo shume te vellimshme (e Indise 1949 me 295 nene dhe 9 shtojca, me tekst prej 131 faqeshIndise 1949 me 295 nene dhe 9 shtojca, me tekst prej 131 faqesh

Kushtetuta perbehet prej preambulles dhe tekstit normativKushtetuta perbehet prej preambulles dhe tekstit normativ

Një numër më i vogël i kushtetutave përbëhen edhe prej anekseve, Një numër më i vogël i kushtetutave përbëhen edhe prej anekseve, si pjesë që i shtohet kushtetutës dhe bashkë me te përbën një tërësisi pjesë që i shtohet kushtetutës dhe bashkë me te përbën një tërësi

PreambullaPreambulla përbën një tekst të shkurt me përmbajtje politike. përbën një tekst të shkurt me përmbajtje politike. Sipas rregullit, me preambullë përshkruhet koha e sjelljes së Sipas rregullit, me preambullë përshkruhet koha e sjelljes së kushtetutës, përcaktimi i kushtetutvënësit mbi disa vlera dhe kushtetutës, përcaktimi i kushtetutvënësit mbi disa vlera dhe principe, përcaktohet kontinuiteti historik në zhvillimin e shtetit, principe, përcaktohet kontinuiteti historik në zhvillimin e shtetit, përcaktimi i qëllimeve të rregullimit të ri kushtetues dhe përcaktimi i qëllimeve të rregullimit të ri kushtetues dhe theksohen miratuesit e kushtetutëstheksohen miratuesit e kushtetutës

Preambulla nuk është normë juridike, siq janë dispozitat në tekstin Preambulla nuk është normë juridike, siq janë dispozitat në tekstin normativ. Por, ajo nuk paraqet dhe një deklarim të thjeshtë, pa një normativ. Por, ajo nuk paraqet dhe një deklarim të thjeshtë, pa një domethënje të caktuar të tekstit normativ. Ndonjëherë ajo është dhe domethënje të caktuar të tekstit normativ. Ndonjëherë ajo është dhe më e fuqishme se ҫdo normë tjetër e tekstit normativ, për arsye se më e fuqishme se ҫdo normë tjetër e tekstit normativ, për arsye se shpreh shpirtin e kushtetutës, duke shërbyer si bazë për interpretimin shpreh shpirtin e kushtetutës, duke shërbyer si bazë për interpretimin e dispozitave të kushtetutës e dispozitave të kushtetutës

Teksti normativTeksti normativ i kushtetutës shpreh përmbajtjen bazë të i kushtetutës shpreh përmbajtjen bazë të kushtetutës, qe perfshin:kushtetutës, qe perfshin:

dispozitat e përgjithshme, liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të dispozitat e përgjithshme, liritë dhe të drejtat e njeriut dhe të qytetarit, organin legjislativ, shefin e shtetit, organin ekzekutiv, qytetarit, organin legjislativ, shefin e shtetit, organin ekzekutiv, organet gjyqësore, ndarjen territoriale, pushtetin lokal, mbrojtjen organet gjyqësore, ndarjen territoriale, pushtetin lokal, mbrojtjen dhe ushtrinë, mënyrën e ndryshimit të kushtetutës dhe dispozitat dhe ushtrinë, mënyrën e ndryshimit të kushtetutës dhe dispozitat kalimtare.kalimtare.

Miratimi i KushtetutesMiratimi i Kushtetutes

Lloji, karakteri dhe vetit e kushtetutes varen nga organi I cili e Lloji, karakteri dhe vetit e kushtetutes varen nga organi I cili e miraton dhe procedura per miratimin e kushtetutes se re apo te miraton dhe procedura per miratimin e kushtetutes se re apo te ndryshimeve dhe te plotesimeve te sajndryshimeve dhe te plotesimeve te sajMbizotron mendimi se kushtetuta duhet te jete shprehje e Mbizotron mendimi se kushtetuta duhet te jete shprehje e vullnetit te popullit sovran, ne cmenyre prejudikohet edhe vullnetit te popullit sovran, ne cmenyre prejudikohet edhe subjekti i cili duhet ta miratoje atesubjekti i cili duhet ta miratoje ateKemi tri forma te miratimit te kushtetutes te bazuara ne Kemi tri forma te miratimit te kushtetutes te bazuara ne sovranitetin popullor: nga populli, nga organi i vecante sovranitetin popullor: nga populli, nga organi i vecante (kuvendi kushtetuvenes) dhe nga organi legjislativ(kuvendi kushtetuvenes) dhe nga organi legjislativNga populli (me referendum) - siq ishte rasti me statutet e disa Nga populli (me referendum) - siq ishte rasti me statutet e disa kolonive ne ameriken veriore me rastin e pavaresimit te tyre, kolonive ne ameriken veriore me rastin e pavaresimit te tyre, apo kushtetuten e disa kantoneve te vogla ne Zvicer si forme e apo kushtetuten e disa kantoneve te vogla ne Zvicer si forme e vetme e parashikuar me Kushtetute vetme e parashikuar me Kushtetute

Nga organi (kuvendi) kushtetutedhenes-zgjidhet Nga organi (kuvendi) kushtetutedhenes-zgjidhet drejteperdrejte vetem per ta kryer kete detyre. Eshte zbatuar ne drejteperdrejte vetem per ta kryer kete detyre. Eshte zbatuar ne SHBA 1787, France 1793, RFPJ 1946, Bullgari 1879 dhe SHBA 1787, France 1793, RFPJ 1946, Bullgari 1879 dhe 1991. Ne kete menyre nepermjet kualitetit te organit qe e 1991. Ne kete menyre nepermjet kualitetit te organit qe e miraton sigurohet edhe epersia e kushtetutes ne raport me miraton sigurohet edhe epersia e kushtetutes ne raport me ligjet dhe aktet tjera juridike te cilat I nxjerr organi legjisltivligjet dhe aktet tjera juridike te cilat I nxjerr organi legjisltivForma e trete, nga ana e organit te rendomte legjislativ Forma e trete, nga ana e organit te rendomte legjislativ (kuvendit), sipas procedures se vecante dhe me shumice (kuvendit), sipas procedures se vecante dhe me shumice votash te kualifikuar qe dallohen nga procedura dhe shumica votash te kualifikuar qe dallohen nga procedura dhe shumica per nxjerrjen e ligjeve. Per here te pare eshte zbatuar me per nxjerrjen e ligjeve. Per here te pare eshte zbatuar me Kushtetuten e Frances 1875, sot eshte forme dominante e Kushtetuten e Frances 1875, sot eshte forme dominante e miratimit te kushtetutavemiratimit te kushtetutave

Gjate historise jane perdorur edhe forma te Gjate historise jane perdorur edhe forma te kombinuara. Me shpesh kemi kombinimin e formes kombinuara. Me shpesh kemi kombinimin e formes se trete me te paren, pra pas percaktimit te tekstit te se trete me te paren, pra pas percaktimit te tekstit te kushtetutes nga organi legjisltiv, ai organ eshte i kushtetutes nga organi legjisltiv, ai organ eshte i detyruar ta nxjerr edhe ne referendum (Kushtetuta e detyruar ta nxjerr edhe ne referendum (Kushtetuta e Zvicres 1874, Irlandes 1937, Frances1958, Turqise Zvicres 1874, Irlandes 1937, Frances1958, Turqise 1961, Spanjes 1978, Japonise 1946, Bullgarise 1991, 1961, Spanjes 1978, Japonise 1946, Bullgarise 1991, Rumanise 1993. Ose fakultativ (e Austrise 1920, Rumanise 1993. Ose fakultativ (e Austrise 1920, BRSS 1936, Italise 1948, Sllovenise 1991BRSS 1936, Italise 1948, Sllovenise 1991

Menyra e ndryshimit te Menyra e ndryshimit te kushtetuteskushtetutes

ndryshimi i kushtetutës nënkupton ndryshimin e gjithë kushtetutës apo ndryshimi i kushtetutës nënkupton ndryshimin e gjithë kushtetutës apo ndryshimin pjesërisht të sajndryshimin pjesërisht të saj

Ndryshimi i kushtetutës kushtëzohet prej dy shkaqeve kryesore: e para, Ndryshimi i kushtetutës kushtëzohet prej dy shkaqeve kryesore: e para, ҫdo kushtetutë ka dobësi, të cilat më herët apo më vonë, vijnë në ҫdo kushtetutë ka dobësi, të cilat më herët apo më vonë, vijnë në shprehje me rastin e zbatimit të saj në praktikë, dhe e dyta, ҫdo shprehje me rastin e zbatimit të saj në praktikë, dhe e dyta, ҫdo kushtetutë pas një kohe të caktuar bie ndesh me ndryshimet shoqërorekushtetutë pas një kohe të caktuar bie ndesh me ndryshimet shoqërore

Ndryshimi i kushtetutës spjegohet nëpërmjet qëndrimit se vullneti i Ndryshimi i kushtetutës spjegohet nëpërmjet qëndrimit se vullneti i popullit është i pakufizuar, respektivisht se populli mund të ndryshojë popullit është i pakufizuar, respektivisht se populli mund të ndryshojë kushtetutën pa asnjë kufizim. kushtetutën pa asnjë kufizim.

Një pikëpamje të tillë shumë mirë e ka formuluar Zhan Zhak Rusoi, Një pikëpamje të tillë shumë mirë e ka formuluar Zhan Zhak Rusoi, duke theksuar se populli mund t’i ndryshojë ligjet që janë kundër duke theksuar se populli mund t’i ndryshojë ligjet që janë kundër shoqërisë, por vetëm sipas procedurës të cilët janë sjellur më herët nga shoqërisë, por vetëm sipas procedurës të cilët janë sjellur më herët nga popullipopulli..

Në të drejtën kushtetuese ekzistojnë tre mënyra të Në të drejtën kushtetuese ekzistojnë tre mënyra të ndryshimit të kushtetutës: ndryshimi i kushtetutës me ndryshimit të kushtetutës: ndryshimi i kushtetutës me referendum nga ana e qytetarëve; ndryshimi i kushtetutës referendum nga ana e qytetarëve; ndryshimi i kushtetutës nga ana e organit kushtetutvënës dhe ndryshimi i nga ana e organit kushtetutvënës dhe ndryshimi i kushtetutës nga ana e organit legjislativ (parlamentit)kushtetutës nga ana e organit legjislativ (parlamentit)

Teknika juridike Teknika juridike për ndryshimin e kushtetutës: për ndryshimin e kushtetutës: nëpërmjet ligjit kushtetues dhe amendamentit kushtetuesnëpërmjet ligjit kushtetues dhe amendamentit kushtetues

Propozim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës të Propozim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës të Republikës së Maqedonisë mund të paraqesin Kryetari i Republikës së Maqedonisë mund të paraqesin Kryetari i Republikës, Qeveria, së paku 30 deputetë ose 150.000 Republikës, Qeveria, së paku 30 deputetë ose 150.000 shtetas shtetas

Vendim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës merr Kuvendi me shumicë Vendim për t’i hyrë ndryshimit të Kushtetutës merr Kuvendi me shumicë prej dy të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve. Projektin prej dy të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve. Projektin për ndryshimin e Kushtetutës e përcakton Kuvendi me shumicën e votave për ndryshimin e Kushtetutës e përcakton Kuvendi me shumicën e votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve dhe e vendos në diskutim publik. nga numri i përgjithshëm i deputetëve dhe e vendos në diskutim publik. Vendimin për ndryshimin e Kushtetutës e merr Kuvendi me shumicë prej dy Vendimin për ndryshimin e Kushtetutës e merr Kuvendi me shumicë prej dy te tretave të votive nga numri i përgjithshëm i deputetëvete tretave të votive nga numri i përgjithshëm i deputetëve

Për vendimin për ndryshimin e Preambullës, neneve për vetëadministrim Për vendimin për ndryshimin e Preambullës, neneve për vetëadministrim local, nenit 131, cilësdo dispozitë që ka të bëj me të drejtat e pjesëtarëve të local, nenit 131, cilësdo dispozitë që ka të bëj me të drejtat e pjesëtarëve të bashkësive, përfshirë veçanërisht nenet 7, 8, 9, 19, 48, 56, 69, 77, 78, 86, bashkësive, përfshirë veçanërisht nenet 7, 8, 9, 19, 48, 56, 69, 77, 78, 86, 104 dhe 109, si dhe vendimin për shtimin e çfarëdo dispozite të re që ka të 104 dhe 109, si dhe vendimin për shtimin e çfarëdo dispozite të re që ka të bëj me përbajtjen e atyre dispozitave dhe neneve, do të jetë e nevojshme bëj me përbajtjen e atyre dispozitave dhe neneve, do të jetë e nevojshme shumica prej dy të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve, shumica prej dy të tretave të votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve, në të cilin rast duhet të ketë edhe shumicën e votave nga numri i në të cilin rast duhet të ketë edhe shumicën e votave nga numri i përgjithshëm i deputetëve të cilët u takojnë bashkësive që nuk janë shumicë përgjithshëm i deputetëve të cilët u takojnë bashkësive që nuk janë shumicë në Republikën e Maqedonisë në Republikën e Maqedonisë

Kushtetutat e vetme te cilat kane ndaluar ndryshimin e vete kane qene Kushtetutat e vetme te cilat kane ndaluar ndryshimin e vete kane qene Kushtetuta e Spanjes (1812) dhe kushtetutat monarkiste te Greqise Kushtetuta e Spanjes (1812) dhe kushtetutat monarkiste te Greqise 1911 dhe 19521911 dhe 1952Kushtetuta e SHBA nuk e ka ndaluar ndryshimin e saj, ajo eshte mjafte Kushtetuta e SHBA nuk e ka ndaluar ndryshimin e saj, ajo eshte mjafte e matur dhe realistee matur dhe realisteKemi kushtetuta te cilat ndalojne ndryshimin vetem te disa dispozitave Kemi kushtetuta te cilat ndalojne ndryshimin vetem te disa dispozitave me te rendesishme si p.sh. Ato qe kane te bejne me “frymen” me te rendesishme si p.sh. Ato qe kane te bejne me “frymen” karakterin e Kushtetutes (e Norvegjise 1814), ruajtjen e sistemit karakterin e Kushtetutes (e Norvegjise 1814), ruajtjen e sistemit republikan (Frances 1875, Italise 1948, Turqise 1961), mbrojtjen e republikan (Frances 1875, Italise 1948, Turqise 1961), mbrojtjen e sistemit monarkist (Greqise 1952 dhe 1968), mbrojtjen e rregullimit sistemit monarkist (Greqise 1952 dhe 1968), mbrojtjen e rregullimit federativ (Gjermanise 1949), mbrojtjen e regjimit perfaqesues e federativ (Gjermanise 1949), mbrojtjen e regjimit perfaqesues e parlamentar (Egjiptit 1930)parlamentar (Egjiptit 1930)Disa kushtetuta ndalojne ndryshimin e vete vetem per nje periudhe Disa kushtetuta ndalojne ndryshimin e vete vetem per nje periudhe kohore te caktuar (Frances 1791), ose vetem te nje dispozite te vet kohore te caktuar (Frances 1791), ose vetem te nje dispozite te vet (Kushtetuta e SHBA qe ndalon ndryshimin e dispozitave qe (Kushtetuta e SHBA qe ndalon ndryshimin e dispozitave qe rregullojne te drejten e ardhjes se refugjateve ne kete vend deri ne vitin rregullojne te drejten e ardhjes se refugjateve ne kete vend deri ne vitin 1808 1808

Procedura per ndryshimin e kushtetutes perbehet prej dy e me Procedura per ndryshimin e kushtetutes perbehet prej dy e me shume fazash (faza e iniciatives dhe faza e miratimit) dhe zgjat me shume fazash (faza e iniciatives dhe faza e miratimit) dhe zgjat me teper se ajo per nxjerrjen e ligjeve. Kerkohet shumica prej 2/3, 3/5 te teper se ajo per nxjerrjen e ligjeve. Kerkohet shumica prej 2/3, 3/5 te votave te te gjithe deputetevevotave te te gjithe deputeteveNdryshimi faktik- Ndryshimi faktik- eshte pa u bërë ndryshimi formal i tekstit të eshte pa u bërë ndryshimi formal i tekstit të kushtetutëskushtetutësNdryshimi faktik behet nëpërmjet dokeve kushtetuese, interpretimit Ndryshimi faktik behet nëpërmjet dokeve kushtetuese, interpretimit të dispozitave të kushtetutës nga ana e gjykatave (siq është rasti me të dispozitave të kushtetutës nga ana e gjykatave (siq është rasti me praktikën e Gjykatës Supreme të SHBA-ve)praktikën e Gjykatës Supreme të SHBA-ve)Ndryshimi faktik mund të bëhet edhe me anë të nxjerrjes së ligjeve Ndryshimi faktik mund të bëhet edhe me anë të nxjerrjes së ligjeve kundërkushtetuesekundërkushtetueseFormë tjetër të ndryshimit të kushtetutës kemi kur kushtetuta shkilet Formë tjetër të ndryshimit të kushtetutës kemi kur kushtetuta shkilet hapur me vetëdije. Ajo ndodhë kur grupe të caktuara apo grupe të hapur me vetëdije. Ajo ndodhë kur grupe të caktuara apo grupe të interesit janë më të fuqishme se kushtetuta dhe e drejtainteresit janë më të fuqishme se kushtetuta dhe e drejta

Aktet me te cilat behet ndryshimi apo plotesimi i Aktet me te cilat behet ndryshimi apo plotesimi i kushtetutes jane: ligji kushtetues dhe amendamentet kushtetutes jane: ligji kushtetues dhe amendamentet kushtetuesekushtetueseKemi edhe ndryshim faktik te kushtetutes (pa u bere Kemi edhe ndryshim faktik te kushtetutes (pa u bere ndryshimi formal i teksit te kushtetutes). Kjo behet ndryshimi formal i teksit te kushtetutes). Kjo behet nepermjet dokeve kushtetuese, interpretimit te nepermjet dokeve kushtetuese, interpretimit te dispozitave te kushtetutes nga ana e gjykatave (p.sh. dispozitave te kushtetutes nga ana e gjykatave (p.sh. Gjykata Supreme ne SHBA)Gjykata Supreme ne SHBA)Ndryshimi faktik mund te behet edhe me nxjerrjen e Ndryshimi faktik mund te behet edhe me nxjerrjen e ligjeve antikushtetuese (rasti i Serbise 1989-1990) ku ligjeve antikushtetuese (rasti i Serbise 1989-1990) ku humbet cdo ndjenje dhe respekt per kushtetutshmerine humbet cdo ndjenje dhe respekt per kushtetutshmerine

Ligjerata e pesteLigjerata e peste

Preardhja dhe paraqitja e Preardhja dhe paraqitja e kushtetutave te shkruarakushtetutave te shkruara

Aktet qe kane rregulluar materie kushtetuese i hasim qe Aktet qe kane rregulluar materie kushtetuese i hasim qe nga shteti skllavopronarnga shteti skllavopronarParaqiten qe nga Kina e Vjeter, Mesopotani, Egjipt. Kodi Paraqiten qe nga Kina e Vjeter, Mesopotani, Egjipt. Kodi I Hamurabit (2000 vjet para epokes se re, si rezultat I I Hamurabit (2000 vjet para epokes se re, si rezultat I mendimit juridik te Babilonise), Ligji I shtate tabelave mendimit juridik te Babilonise), Ligji I shtate tabelave (450 para epokes se re, si rezultat I mendimit juridik (450 para epokes se re, si rezultat I mendimit juridik romak me te cilin rregullohen edhe ca liri te njeriut)romak me te cilin rregullohen edhe ca liri te njeriut)Ne kuptimin formal na paraqitet ne Greqin e Vjeter dhe Ne kuptimin formal na paraqitet ne Greqin e Vjeter dhe Romen e vjeterRomen e vjeterAristoteli I pari perdori termin politeia (kushetuta) ne Aristoteli I pari perdori termin politeia (kushetuta) ne kuptim te nje traktati te posacem teoriko-politik per kuptim te nje traktati te posacem teoriko-politik per rregullimin e poliseve grekerregullimin e poliseve grekeAristoteli beri dallimin e nomoit (ligji I cili rregullonte Aristoteli beri dallimin e nomoit (ligji I cili rregullonte ceshtjet sekundare per organizimin e polisit) nga politea ceshtjet sekundare per organizimin e polisit) nga politea

Ne Romen e vjeter kemi constitutio (kushtetuta) nga I cili Ne Romen e vjeter kemi constitutio (kushtetuta) nga I cili e ka preardhjen fjala kushtetute. Ishte akt I posacem qe e ka preardhjen fjala kushtetute. Ishte akt I posacem qe e nxirrte perandori romak e nxirrte perandori romak Ne mesjete perdoreshin termet “lex fundamentalis” me Ne mesjete perdoreshin termet “lex fundamentalis” me karakter te kushtetutes ngase kosideroheshin si akte me karakter te kushtetutes ngase kosideroheshin si akte me te larta juridike se ligjet te larta juridike se ligjet Gjate mesjetes ne kuptimin e kushtetutes filluan te Gjate mesjetes ne kuptimin e kushtetutes filluan te perdoreshin edhe termi “carta” dhe “statuto”, si akte te perdoreshin edhe termi “carta” dhe “statuto”, si akte te mbreterve feudale me te cilat u jepnin privilegje qyteteve mbreterve feudale me te cilat u jepnin privilegje qyteteve te caktuara, institucioneve fetare, fisnikeve, etj (p.sh. te caktuara, institucioneve fetare, fisnikeve, etj (p.sh. Magna carta libertatum e mbretit Jan Pa Toke 1215 dhe Magna carta libertatum e mbretit Jan Pa Toke 1215 dhe Statuti i Gulielm PushtuesitStatuti i Gulielm Pushtuesit

Nepermjet Magna carta libertatum mbreti u garantonte Nepermjet Magna carta libertatum mbreti u garantonte feudaleve angleze disa te drejta: caktimin e tatimit nga feudaleve angleze disa te drejta: caktimin e tatimit nga Kuvendi I pergjithshem mbreteror jo nga mbreti, te Kuvendi I pergjithshem mbreteror jo nga mbreti, te drejten e mbrojtjes se prones feudale nga nderhyrja drejten e mbrojtjes se prones feudale nga nderhyrja kunderligjore e mbretit, te drejten e zgjidhjes gjyqesore kunderligjore e mbretit, te drejten e zgjidhjes gjyqesore te kontesteve me mbretin, te drejten e pjesemarrjes se te kontesteve me mbretin, te drejten e pjesemarrjes se feudaleve ne kontrollin e zbatimit te Kartes, te drejten e feudaleve ne kontrollin e zbatimit te Kartes, te drejten e feudaleve ne kryengritje kunder mbretit nese ai nuk I feudaleve ne kryengritje kunder mbretit nese ai nuk I perbahet kartesperbahet kartesSot eshte pjese perberese e se drejtes pozitive ne AngliSot eshte pjese perberese e se drejtes pozitive ne AngliDeri ne shek.XVII zhvillimi kushetutes ka qene I Deri ne shek.XVII zhvillimi kushetutes ka qene I veshtirsuar per shkak te forcimit te absolutizmitveshtirsuar per shkak te forcimit te absolutizmit

Lufta per kushtetutshmeri Lufta per kushtetutshmeri ringjallet me borgjezine dhe ringjallet me borgjezine dhe aristokracine forcuar ku aristokracine forcuar ku nxjerren disa dokumenta:nxjerren disa dokumenta:Peticioni mbi te drejtat (1628)Peticioni mbi te drejtat (1628)Ligji mbi te drejtat (Bill of Ligji mbi te drejtat (Bill of right 1688)right 1688)Habeas corpus act (1690)Habeas corpus act (1690)Deklarata e Pavaresise Deklarata e Pavaresise (Declaration of (Declaration of independence-4 korrik 1776independence-4 korrik 1776Deklarata e te drejtave Deklarata e te drejtave njerezore nga Tomas njerezore nga Tomas Xhefersoni (1776) Xhefersoni (1776)

Deklarata mbi te drejtat e njeriut dhe te Deklarata mbi te drejtat e njeriut dhe te shtetasit ne France 1791-si rezultat i shtetasit ne France 1791-si rezultat i revollucionit demokratik ne Francerevollucionit demokratik ne France

Paraqitja e kushtetutave te para te Paraqitja e kushtetutave te para te shkruarashkruara

Fjala kushtetute dhe kuptimi I saj jane veper e demokracise se Fjala kushtetute dhe kuptimi I saj jane veper e demokracise se qytet-shteteve grekeqytet-shteteve grekeConstitution nga shteti romak kishte ndikim vendimtar ne nxjerrjen e Constitution nga shteti romak kishte ndikim vendimtar ne nxjerrjen e kushtetutave te para ku ajo nxirrej si akt me I larte politiko-juridikkushtetutave te para ku ajo nxirrej si akt me I larte politiko-juridikNe Angli Instrumenti I qeverisjes (The instrument of Government Ne Angli Instrumenti I qeverisjes (The instrument of Government 1653) e cila konsiderohet si kushtetute e pare ne historine e 1653) e cila konsiderohet si kushtetute e pare ne historine e kushtetutshmerise. Si rezultat I fitores se qarqeve borgjeze me ne kushtetutshmerise. Si rezultat I fitores se qarqeve borgjeze me ne krye Crmwell-in mbi mbretin. E miratoi Keshilli I oficereve te krye Crmwell-in mbi mbretin. E miratoi Keshilli I oficereve te Cromvellit. Suprimohet monarkia dhe vendoset republika ne Angli. Cromvellit. Suprimohet monarkia dhe vendoset republika ne Angli. Parlamenti eshte organ legjislativ dhe nuk mund te ushtroj pushtetin Parlamenti eshte organ legjislativ dhe nuk mund te ushtroj pushtetin kushtetutedhenes, ndarjen e pushtetit ekzekutiv nga ai legjislativ, kushtetutedhenes, ndarjen e pushtetit ekzekutiv nga ai legjislativ, zgjeron te drejten e zgjedhjes, zbatohet per here te pare sistemi zgjeron te drejten e zgjedhjes, zbatohet per here te pare sistemi presidencial presidencial Mirepo ende nuk ishin pjekur kushtet per tu zbatuar ky dokument Mirepo ende nuk ishin pjekur kushtet per tu zbatuar ky dokument sepse forcat feudale me mbretin ende ishin te forta dhe nuk arriti te sepse forcat feudale me mbretin ende ishin te forta dhe nuk arriti te hy ne fuqi. Por ndikoj shume ne vendet tjera sidomos ne amerike ku hy ne fuqi. Por ndikoj shume ne vendet tjera sidomos ne amerike ku edhe iken atje forcat perparimtare te ndjekura nga Anglia, formuan edhe iken atje forcat perparimtare te ndjekura nga Anglia, formuan koloni dhe shpallen shtetet e pavarura nga metropola anglezekoloni dhe shpallen shtetet e pavarura nga metropola angleze

Erdhi deri te nxjerrja e Erdhi deri te nxjerrja e Kushteutes se pare dhe te Kushteutes se pare dhe te Deklarates mbi te drejtat e Deklarates mbi te drejtat e njeriut ne fat, liri e mbrojtje nga njeriut ne fat, liri e mbrojtje nga tirania e shtetit Virxhinia (1776) tirania e shtetit Virxhinia (1776) te hartuar nga Tomas te hartuar nga Tomas XhefersoniXhefersoniNenet e konfederates 1778Nenet e konfederates 1778Kushtetuta e SHBA 1787Kushtetuta e SHBA 1787Kushtetuta e Frances 1791 Kushtetuta e Frances 1791 dhe e Montanjarit 1793dhe e Montanjarit 1793Kushtetuta e Polonise 1791Kushtetuta e Polonise 1791Kushtetuta e Suedise 1809, Kushtetuta e Suedise 1809, Spanjes 1812, Norvegjise Spanjes 1812, Norvegjise 1819, Belgjikes 1832, Zvicres 1819, Belgjikes 1832, Zvicres 1874, Frances 18751874, Frances 1875

KUSHTETUTSHMERIA DHE KUSHTETUTSHMERIA DHE LIGJSHMERIA DHE FORMAT E LIGJSHMERIA DHE FORMAT E MBROJTJES SE TYREMBROJTJES SE TYRE

Pergatiti:Pergatiti:

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti ((ligjerata e pesteligjerata e peste))

Paraqitja dhe zhvillimi i Paraqitja dhe zhvillimi i kushtetutshmerisekushtetutshmerise

Fjala “Fjala “kushtetutshmerikushtetutshmeri” ” perdoret ne dy kuptime: si perdoret ne dy kuptime: si ““konstitucionalitetkonstitucionalitet” dhe si ” dhe si ““konstitucionalizemkonstitucionalizem””Ne do te perdorim fjalen Ne do te perdorim fjalen “kushtetutshmeri” per te “kushtetutshmeri” per te kuptuar ekzistimin e kuptuar ekzistimin e kushtetutes se shkruar apo jo kushtetutes se shkruar apo jo te shkruar si dhe te shkruar si dhe institucionalzimin e rregullimit institucionalzimin e rregullimit politik te shoqerise dhe politik te shoqerise dhe respektimin e rregullave dhe respektimin e rregullave dhe normave juridikenormave juridikeKonstitucionalizmi na paraqitet Konstitucionalizmi na paraqitet si kerkese e borgjezise liberale si kerkese e borgjezise liberale per institucionalizimin e per institucionalizimin e shoqerise me dokument te shoqerise me dokument te shkruarshkruar

Lufta per kushtetutshmeri Lufta per kushtetutshmeri shpesh here ka pesuar shpesh here ka pesuar krizakrizaKjo ka ndodhe ne prage te Kjo ka ndodhe ne prage te luftes se Pare dhe te Dyte luftes se Pare dhe te Dyte Boterore si dhe pas luftes se Boterore si dhe pas luftes se Dyte Boterore si rezultat i Dyte Boterore si rezultat i forcimit te tendencave forcimit te tendencave autokratike, militariste dhe autokratike, militariste dhe atyre socialisteatyre socialistePer tejkalimin e krizes se Per tejkalimin e krizes se kushtetutshmerise nevojitej kushtetutshmerise nevojitej angazhimi i mekanizmave angazhimi i mekanizmave nderkombetar si dhe lufta e nderkombetar si dhe lufta e brendshme e forcave brendshme e forcave demokratike dhe shkences demokratike dhe shkences juridike e politikejuridike e politike

Kuptimi i kushtetutshmeriseKuptimi i kushtetutshmeriseKuptimi Kuptimi pozitivisto-juridik pozitivisto-juridik me kushtetutshmeri nenkupton me kushtetutshmeri nenkupton pajtueshmerine me kushtetute pajtueshmerine me kushtetute te te gjitha akteve me te ulta te te gjitha akteve me te ulta nga ajonga ajoNe kete kuptim Ne kete kuptim kushtetutshmeria trajtohet si kushtetutshmeria trajtohet si parim juridik parim juridik statikstatik, duke mos , duke mos e respektuar funksionalitetin e e respektuar funksionalitetin e sajsajFormat e kushtetutshmerise Format e kushtetutshmerise juridike jane: juridike jane: formale dhe formale dhe materiale materiale

Ne Ne kuptimin politik kuptimin politik me me kushtetutshmeri kuptojme kushtetutshmeri kuptojme zbatimin e kufizimeve dhe zbatimin e kufizimeve dhe te masave mbrojtese ne te masave mbrojtese ne ushtrimin e pushtetit ushtrimin e pushtetit politik, te cilat kane per politik, te cilat kane per qellim ta evitojne qellim ta evitojne mundesine e mundesine e arbritrarizmit, tejkalimit te arbritrarizmit, tejkalimit te autorizimeve, konflikteve, autorizimeve, konflikteve, etj.etj.

Kushtetutshmeria ne kuptimin Kushtetutshmeria ne kuptimin politiko-juridik politiko-juridik nenkupton nenkupton ekzistimin e rregullave ekzistimin e rregullave themelore (kushtetuese) themelore (kushtetuese) shoqerore, ne baze te te cilave shoqerore, ne baze te te cilave institucionalizohet sistemi institucionalizohet sistemi politik dhe organizohet, politik dhe organizohet, ushtrohet dhe kufizohet ushtrohet dhe kufizohet pushteti politik, garantohen pushteti politik, garantohen lirite dhe te drejtat e njeriut lirite dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit, nenkupton dhe te shtetasit, nenkupton ekzistimin e rendit juridik te ekzistimin e rendit juridik te mbeshtetur ne harmonin e mbeshtetur ne harmonin e ndersjellte te akteve juridike ndersjellte te akteve juridike dhe pajtueshmerine e tyre me dhe pajtueshmerine e tyre me kushtetutenkushtetuten

Per te siguruar realizimin e Per te siguruar realizimin e kushtetutshmerise si parim politik, kushtetutshmerise si parim politik, duhet te ekzistojne edhe format duhet te ekzistojne edhe format juridike adekuate si qe jane: juridike adekuate si qe jane: kushtetuta e shkruar dhe e forte, kushtetuta e shkruar dhe e forte, gjykatat e pavarura dhe stabile, si gjykatat e pavarura dhe stabile, si dhe instrumente te tjeradhe instrumente te tjeraFaktore tjere ne sendertimin e Faktore tjere ne sendertimin e kushtetutshmerise jane: kushtetutshmerise jane: organizimi i pushtetit mbi parimin organizimi i pushtetit mbi parimin e ndarjes se tij, raportet e e ndarjes se tij, raportet e shendosha midis pozites dhe shendosha midis pozites dhe opozites, zbatimi i “rregullave te opozites, zbatimi i “rregullave te lojes politike” ne punen e organit lojes politike” ne punen e organit perfaqesues, kultura dhe vetedija perfaqesues, kultura dhe vetedija e shtetasve, opinioni publik aktiv, e shtetasve, opinioni publik aktiv, kultura politike, niveli i larte i kultura politike, niveli i larte i arsimimit, normat morale, etj arsimimit, normat morale, etj

Parimi i ligjshmeriseParimi i ligjshmeriseParimi i Parimi i ligjshmeriseligjshmerise nenkupton pajtueshmerine e nenkupton pajtueshmerine e akteve materiale me te gjitha akteve materiale me te gjitha aktet juridike qe kane te bejne aktet juridike qe kane te bejne me to, perkatesisht me to, perkatesisht pajtueshmerine e te gjitha pajtueshmerine e te gjitha akteve juridike me te ulta me akteve juridike me te ulta me ligjinligjinLigjshmeria nenkupton Ligjshmeria nenkupton sundimin e se drejtes si sundimin e se drejtes si negacion i arbitraritetit te negacion i arbitraritetit te pushtetitpushtetitLigjshmeria nenkupton Ligjshmeria nenkupton ekzistimin e raporteve te ekzistimin e raporteve te ligjshme midis pushtetit dhe ligjshme midis pushtetit dhe shtetasve, ushtrimin e pushtetit shtetasve, ushtrimin e pushtetit publik si sherbim publik publik si sherbim publik

Parimi i ligjshmerise vjen ne Parimi i ligjshmerise vjen ne shprehje ne punen e organeve shprehje ne punen e organeve te adminstrates shteterore dhe te adminstrates shteterore dhe atyre gjyqesore dhe kufizimi i atyre gjyqesore dhe kufizimi i tyre me normat te pergjithshmetyre me normat te pergjithshmeKontrolli i ligjshmerise se Kontrolli i ligjshmerise se akteve te organeve te akteve te organeve te administrates dhe atyre administrates dhe atyre gjyqesore, organizohet brenda gjyqesore, organizohet brenda hierarkise se ketyre organevehierarkise se ketyre organeveKontrolli nga ana e gjykatave te Kontrolli nga ana e gjykatave te rregullta (Angli) dhe atyre rregullta (Angli) dhe atyre speciale (France)speciale (France)

Parimi i sundimit te se drejtes Parimi i sundimit te se drejtes (Shteti ligjor)(Shteti ligjor)

Shteti ligjor perfshin ne vete Shteti ligjor perfshin ne vete teresine e parimeve juridike-teresine e parimeve juridike-politike me te cilen sigurohet politike me te cilen sigurohet sundimi i ligjit ne shoqerisundimi i ligjit ne shoqeriSundimi i ligjit, nenkupton Sundimi i ligjit, nenkupton superioritetin e ligjit ndaj superioritetin e ligjit ndaj qytetareve dhe ndaj vet shtetit, qytetareve dhe ndaj vet shtetit, si autore te tijsi autore te tijSheti ligjor nenkupton sigurine Sheti ligjor nenkupton sigurine individuale dhe kolektive te individuale dhe kolektive te qytetareve dhe funksionimin qytetareve dhe funksionimin demokratik te pushtetit demokratik te pushtetit shteteror, kufizimin juridik te shteteror, kufizimin juridik te arbitraritetit te pushtetit arbitraritetit te pushtetit nepermjet garancive ligjore nepermjet garancive ligjore sigurise dhe te lirise se njeriutsigurise dhe te lirise se njeriut

Instituionet Instituionet demokratike dhe demokratike dhe ligjore shprehen ligjore shprehen permes tre atributeve permes tre atributeve themelore:themelore:

- legjitimitetit- legjitimitetit

- autoritetit, dhe- autoritetit, dhe

- fuqise politike- fuqise politike

Elementet e shtetit ligjorElementet e shtetit ligjor

Kushtetutshmeria dhe Kushtetutshmeria dhe ligjshmerialigjshmeriaBarazia para ligjit dhe parimi i Barazia para ligjit dhe parimi i mos diskriminitmos diskriminitLirite dhe te drejtat e qytetarit Lirite dhe te drejtat e qytetarit dhe te minoritetevedhe te minoriteteve Ndarja dhe kufizimi i Ndarja dhe kufizimi i pushtetevepushteteveGjyqesia e pavarur (Gjyqesia e pavarur (pavaresia pavaresia e gjyqesise nga legjislativi dhe e gjyqesise nga legjislativi dhe ekzekutivi, depolitizimi i ekzekutivi, depolitizimi i gjykatave, zgjedhja e gjykatave, zgjedhja e gjyqtareve me afate te gjata, gjyqtareve me afate te gjata, financimi I pavarur, respektimi i financimi I pavarur, respektimi i procedura gjyqesore dhe procedura gjyqesore dhe paanshmeria e gjyqtarevepaanshmeria e gjyqtareve) )

Depolitizimi i Depolitizimi i administrates administrates shteteroreshteterore

Shoqeria civileShoqeria civile

Mbrojtja e prones dhe Mbrojtja e prones dhe pasurise se pasurise se qytetareveqytetareve

KONTROLLI KONTROLLI DHE MBROJTJA E DHE MBROJTJA E

KUSHTETUTSHMERISEKUSHTETUTSHMERISE

Pergatiti:Pergatiti:

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti(ligjerata e gjashte)(ligjerata e gjashte)

Sistemet e kontrollit dhe te Sistemet e kontrollit dhe te mbrojtjes se kushtetutshmerisembrojtjes se kushtetutshmerise

Qysh ne Kinen e vjeter, poliset Qysh ne Kinen e vjeter, poliset greke, etj, na paraqiten forma greke, etj, na paraqiten forma te mbrojtjes se rregullave te mbrojtjes se rregullave ekzistueseekzistueseKontrolli dhe mbrojtja e Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise lidhen me kushtetutshmerise lidhen me paraqitjen e kushtetutave te paraqitjen e kushtetutave te shkruara, ku perbajne rregulla shkruara, ku perbajne rregulla qe duhet t’ i perbahet edhe qe duhet t’ i perbahet edhe organi perfaqesues dhe se organi perfaqesues dhe se rendi juridik duhet t’i rendi juridik duhet t’i nenshtrohet rendit kushtetues nenshtrohet rendit kushtetues si me i lartesi me i larteKushtetutshmeria eshte rezultat Kushtetutshmeria eshte rezultat i garantimit te lirive dhe te i garantimit te lirive dhe te drejtave te njeriut, e ne SHBA drejtave te njeriut, e ne SHBA edhe i struktures federativeedhe i struktures federative

mospajtimet paraqiten rreth mospajtimet paraqiten rreth llojit te garancive dhe organit llojit te garancive dhe organit autoritativ qe do te autorizohej autoritativ qe do te autorizohej te vleresoj pajtueshmerine e te vleresoj pajtueshmerine e ligjeve ligjeve Ne teorin kushtetuese Ne teorin kushtetuese krahasuese na paraqiten tre krahasuese na paraqiten tre sisteme te kontrollit te sisteme te kontrollit te kushtetutshmerise se ligjeve kushtetutshmerise se ligjeve dhe akteve tjera juridike: dhe akteve tjera juridike: nga nga organi legjislativ, organi i organi legjislativ, organi i vecante kushtetues ose vecante kushtetues ose politik dhe nga gjykatat (te politik dhe nga gjykatat (te rregullta ose kushtetuese)rregullta ose kushtetuese)

Kontrolli dhe mbrojtja e Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit kushtetutshmerise nga ana e organit

legjislativlegjislativ

Vetem organi legjislativ (si Vetem organi legjislativ (si “organ me i larte i pushtetit” “organ me i larte i pushtetit” eshte kompetent te vleresoj eshte kompetent te vleresoj pajtueshmerine e ligjit te vete me pajtueshmerine e ligjit te vete me kushtetuten (karakteristik per kushtetuten (karakteristik per vendet me kushtetute te bute vendet me kushtetute te bute dhe jo te qe- zbatuar ne ish dhe jo te qe- zbatuar ne ish vendet socialiste)vendet socialiste)Shtetet socialiste mbeshteteshin Shtetet socialiste mbeshteteshin ne parimin e unitetit te pushtetit ne parimin e unitetit te pushtetit dhe“centralizmit demokratik” si dhe“centralizmit demokratik” si rezultat edhe i ndikimit te partise rezultat edhe i ndikimit te partise komunistekomunistePas rrenimit te sistemit socialist Pas rrenimit te sistemit socialist ne keto vende zbatohet mbrojtja ne keto vende zbatohet mbrojtja e kushtetutshmerise nepermjet e kushtetutshmerise nepermjet gjykatave kushtteuesegjykatave kushtteuese

As ne Angli asnje organ As ne Angli asnje organ juridikisht nuk mund te juridikisht nuk mund te refuzoj zbatimin e ndonje refuzoj zbatimin e ndonje ligji me arsyetimin se ligji me arsyetimin se dispozitat e tij jane ne dispozitat e tij jane ne kundershtim me kundershtim me kushtetutenkushtetuten

Edhe Franca qe nga viti Edhe Franca qe nga viti 1789, ka ushtruar sistem 1789, ka ushtruar sistem te ketille te kontrollit te te ketille te kontrollit te kushtetutshmerisekushtetutshmerise

Kontrolli dhe mbrojtja e Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e organit kushtetutshmerise nga ana e organit

te vecante kushtetues ose politikte vecante kushtetues ose politik

Kontrollin dhe mbrojtjen e Kontrollin dhe mbrojtjen e kushtetutshmerise e ushtron nje kushtetutshmerise e ushtron nje organ i vecante jashte organ i vecante jashte parlamentit, qeverise dhe parlamentit, qeverise dhe organeve gjyqesoreorganeve gjyqesoreForme e ketille ka qene “Cenzori” Forme e ketille ka qene “Cenzori” ne Pensilvani gjate she.XVIII, qe ne Pensilvani gjate she.XVIII, qe shpejt suprimohet dhe me teper shpejt suprimohet dhe me teper mbetet si ide e Franklinitmbetet si ide e FranklinitNe France ne vitin 1793, u Ne France ne vitin 1793, u propozua “Juria e Madhe propozua “Juria e Madhe Kombetare” si “garanci e Kombetare” si “garanci e shtetasve kunder shkeljes te se shtetasve kunder shkeljes te se drejtave dhe lirive te tyre nga ana drejtave dhe lirive te tyre nga ana e organit legjislativ dhe te e organit legjislativ dhe te qeverise”. qeverise”.

Me kushtetuten e vitit 1852 Me kushtetuten e vitit 1852 Senati (80 anetare) si organ Senati (80 anetare) si organ politik ushtronte kete funksionpolitik ushtronte kete funksion

Edhe kushtetuta e Frances e Edhe kushtetuta e Frances e vitit 1958 i mbeti besnik vitit 1958 i mbeti besnik formes se ketille per mbrojtjen formes se ketille per mbrojtjen e kushtetutshmerise e kushtetutshmerise nepermjet Keshillit Kushtetues nepermjet Keshillit Kushtetues ((Conseil ConstitutionelConseil Constitutionel). ). Sistemin e kontrollit ngjajshem Sistemin e kontrollit ngjajshem e hasim edhe ne Algjeri me e hasim edhe ne Algjeri me Kushtetuten e vitin 1963, ne Kushtetuten e vitin 1963, ne ish RDGJish RDGJ

Keshilli Kushtetues ne FranceKeshilli Kushtetues ne France

Nuk eshte organ as thjesht politik, Nuk eshte organ as thjesht politik, as organ gjyqesor, por organ as organ gjyqesor, por organ special ku pervec tjerash zgjidh special ku pervec tjerash zgjidh konfliktet midis pushtetit legjislativ konfliktet midis pushtetit legjislativ dhe atij administrativ dhe siguron dhe atij administrativ dhe siguron epersine e kushtetutes ndaj akteve epersine e kushtetutes ndaj akteve te organit legjislativte organit legjislativPerbehet prej 9 anetaresh me Perbehet prej 9 anetaresh me mandat prej 9 vjetesh dhe nuk mandat prej 9 vjetesh dhe nuk mund te rizgjedhen. Cdo te tretin vit mund te rizgjedhen. Cdo te tretin vit zgjedhet 1/3 e anetareve te tij. zgjedhet 1/3 e anetareve te tij. Anetaret e Keshillit zgjedhen nga Anetaret e Keshillit zgjedhen nga Kryetari i Republikes (tre), Kryetari i Kryetari i Republikes (tre), Kryetari i Kuvendit Kombetar (tre) dhe Kuvendit Kombetar (tre) dhe Kryetari i Senatit (tre). Pervec tyre, Kryetari i Senatit (tre). Pervec tyre, anetare te perjetshem jane edhe anetare te perjetshem jane edhe kryetaret e Republikes qe kane kryetaret e Republikes qe kane mbet gjallembet gjalle

Kryetarin e Keshillit e emron Kryetari i Kryetarin e Keshillit e emron Kryetari i Republikes. Republikes. Ky organ vepron edhe si gjykate Ky organ vepron edhe si gjykate kushtetuesekushtetueseKeshilli Kushtetues ne France ushtron Keshilli Kushtetues ne France ushtron keto funksione: kontrollin e keto funksione: kontrollin e kushtetutshmerise se akteve te kushtetutshmerise se akteve te Parlamentit, zgjidh kontestet lidhur me Parlamentit, zgjidh kontestet lidhur me zgjedhjen e deputeteve e te zgjedhjen e deputeteve e te senatoreve, kontrollon rregullsine e senatoreve, kontrollon rregullsine e zgjedhjes se Kryetarit te Republikes, zgjedhjes se Kryetarit te Republikes, kontrollon rregullsin e referendumit, kontrollon rregullsin e referendumit, shpall rezultatet e tij dhe intervenon ne shpall rezultatet e tij dhe intervenon ne rastet e parashikuara me kushtetuterastet e parashikuara me kushtetuteVendimet e tij jane perfundimtare te Vendimet e tij jane perfundimtare te ekzekutueshme dhe te detyrueshme ekzekutueshme dhe te detyrueshme per te gjithe per te gjithe

Sistemi i kontrollit dhe i mbrojtjes Sistemi i kontrollit dhe i mbrojtjes gjyqesore te kushtetutshmerisegjyqesore te kushtetutshmerise

Ushtrohet nepermjet:Ushtrohet nepermjet:

gjykatave te rregullta gjykatave te rregullta

nepermjet gjykatave nepermjet gjykatave te posacme -te posacme -gjykatave kshtetuesegjykatave kshtetuese

Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e gjykatave te rregulltanga ana e gjykatave te rregullta

Per here te pare zbatohet ne Per here te pare zbatohet ne SHBA me Kushetuten e vitit SHBA me Kushetuten e vitit 17871787

Shkendijat e para te kesaj Shkendijat e para te kesaj forme i hasim me heret, ne forme i hasim me heret, ne kontrollin e akteve te kontrollin e akteve te kuvendeve te kolonive angleze kuvendeve te kolonive angleze me kartat e kolonive ne me kartat e kolonive ne shkallen e pare nga gjykatat shkallen e pare nga gjykatat koloniale, ndersa ne shkallen e koloniale, ndersa ne shkallen e dyte nga Lordi per tregti dhe dyte nga Lordi per tregti dhe kolonikoloni

Ne Portugali ne pajtim me Ne Portugali ne pajtim me Kodin e FilipitKodin e Filipit

Kontrolli gjyqesor i Kontrolli gjyqesor i kushtetutshmerise ne SHBA ka kushtetutshmerise ne SHBA ka pasur ndikim ne shume vende pasur ndikim ne shume vende te boteste botesNe fillim ne SHBA ka pasur Ne fillim ne SHBA ka pasur dilema a duhet te ekzitoje kjo dilema a duhet te ekzitoje kjo forme e kontrollit te forme e kontrollit te kushtetutshmerise (si kushtetutshmerise (si kundershtar Xhefersoni, kundershtar Xhefersoni, Xhksoni, Linkolni, Teodor dhe Xhksoni, Linkolni, Teodor dhe Franklin Ruzvelti, etj)Franklin Ruzvelti, etj)Neni III, kaptina I, e Kushtetutes Neni III, kaptina I, e Kushtetutes se SHBA-ve te vitit 1787, se SHBA-ve te vitit 1787, rregullon poziten e Gjykates rregullon poziten e Gjykates Supreme ne SHBA Supreme ne SHBA

Ne sistemin gjyqesor ne Ne sistemin gjyqesor ne SHBA ndikim te fuqishem ka SHBA ndikim te fuqishem ka pas e drejta zakonore pas e drejta zakonore angleze, si rezultat i angleze, si rezultat i praktikes gjyqesore, qe vjen praktikes gjyqesore, qe vjen ne shprehje edhe ne ne shprehje edhe ne amendamentin e VII (1791)amendamentin e VII (1791)E drejta zakonore paraqet E drejta zakonore paraqet faktor kufizues edhe per faktor kufizues edhe per KongresinKongresinUshtrimi i kontrollit te Ushtrimi i kontrollit te kushetutshmerise dhe kushetutshmerise dhe ligjshmerise se akteve ligjshmerise se akteve juridike njihet si kontroll juridike njihet si kontroll gjyqesor (gjyqesor (judicial reviewjudicial review) )

Doktrina Doktrina judicial reviewjudicial review mbeshtetet mbeshtetet ne keto parime:ne keto parime:- kushtetuta paraqet aktin me te larte - kushtetuta paraqet aktin me te larte ne Federate, pra edhe aktin me te ne Federate, pra edhe aktin me te lart per pushtetin legjislativ dhe cdo lart per pushtetin legjislativ dhe cdo pushtet tjeterpushtet tjeter- pushteti legjislativ, administrativ - pushteti legjislativ, administrativ dhe ai ekzekutiv eshte I kufizuar dhe dhe ai ekzekutiv eshte I kufizuar dhe buron vetem nga dispozitat e buron vetem nga dispozitat e KushtetutesKushtetutes- gjyqtaret ne praktiken e tyre duhet - gjyqtaret ne praktiken e tyre duhet te mbeshteten ne dispozitat e te mbeshteten ne dispozitat e Kushtetutes, ku kane per detyre qe Kushtetutes, ku kane per detyre qe aktet e pushtetit legjislativ dhe aktet e pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv po qe se jane ne konflikt ekzekutiv po qe se jane ne konflikt me Kushetuten, t’i harmonizojne me me Kushetuten, t’i harmonizojne me tete

Sistemi gjyqesor ne SHBASistemi gjyqesor ne SHBAGjykatat FederativeGjykatat FederativeGjykatat e njesive federale Gjykatat e njesive federale (States Courts)(States Courts)Me ligjin mbi judikaturen (The Me ligjin mbi judikaturen (The Judiciary Act) 1789 jane Judiciary Act) 1789 jane caktuar: caktuar: - gjykatat e rangut federativ,- gjykatat e rangut federativ,- gjykatat krahinore te - gjykatat krahinore te Federates,Federates,- gjykatat federative te - gjykatat federative te apelacionitapelacionit- Gjykata Supreme e SHBA-ve- Gjykata Supreme e SHBA-ve

Gjykata Supreme perbehet Gjykata Supreme perbehet prej nente gjyqtareveprej nente gjyqtareveAjo shqyrton edhe ceshtjet Ajo shqyrton edhe ceshtjet kontestuese si ceshtje kontestuese si ceshtje politike, siq jane kontesti politike, siq jane kontesti midis pushtetit legjislativ midis pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv, midis dhe ekzekutiv, midis organeve federative dhe organeve federative dhe atyre te njesive federale, atyre te njesive federale, midis vete njesive federale, midis vete njesive federale, midis shtetit dhe midis shtetit dhe nacionaliteteve te nacionaliteteve te ndryshme, etjndryshme, etj

Nepermjet doktrines Nepermjet doktrines Judicial review Judicial review kjo kjo gjykate i ka dhene vetes gjykate i ka dhene vetes te drejte te vleresoj edhe te drejte te vleresoj edhe pershtatshmerine e pershtatshmerine e amendamenteve amendamenteve kushtetuesekushtetuese

John Marshall-I: John Marshall-I: “Kushtetute eshte ajo qe “Kushtetute eshte ajo qe thote Gjykata Supreme”thote Gjykata Supreme”

Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e gjykatave te rregullta ne nga ana e gjykatave te rregullta ne

federaten Zvicranefederaten ZvicraneKemi forme te kombinuar ku, Kemi forme te kombinuar ku, perpos Kuvendit Federativ perpos Kuvendit Federativ kontrollin e kushtetutshmerise kontrollin e kushtetutshmerise e ushtrojne edhe Gjykata e ushtrojne edhe Gjykata Federative si gjykata te Federative si gjykata te rregulltarregulltaKuvendi federativ ushtron Kuvendi federativ ushtron kontrollin preventiv te kontrollin preventiv te kushtetutave te kantoneve:kushtetutave te kantoneve:- jep pelqimin e miratimit te - jep pelqimin e miratimit te kushtetutave te kantonevekushtetutave te kantoneve- vendos lidhur me konfliktin - vendos lidhur me konfliktin per kompetence midis per kompetence midis organeve federative, pushtetit organeve federative, pushtetit federativ dhe atij kantonal, federativ dhe atij kantonal, midis vete kantoneve, etj midis vete kantoneve, etj

Kontrolli dhe mbrojtja e Kontrolli dhe mbrojtja e kushtetutshmerise nga ana e kushtetutshmerise nga ana e

gjykatave kushtetuesegjykatave kushtetuese

Per here te pare paraqitet ne Per here te pare paraqitet ne Austri ne vitin 1920, si rezultat Austri ne vitin 1920, si rezultat i federalizmit austiak dhe i federalizmit austiak dhe autorit te Kushtetutes se autorit te Kushtetutes se Austrise (1920) Hanzs KelzenitAustrise (1920) Hanzs KelzenitCekosllovakia me Kushtetuten Cekosllovakia me Kushtetuten e vitit 1920e vitit 1920Spanja me Kushtetuten e vitit Spanja me Kushtetuten e vitit 19311931Pas luftes se Dyte Boterore: Pas luftes se Dyte Boterore: Italia 1948, Gjermania 1949, Italia 1948, Gjermania 1949, perseri Austria 1945, Turqia perseri Austria 1945, Turqia 1961, RSFJ 1963, 1961, RSFJ 1963, Cekosllovakia 1968Cekosllovakia 1968

Modeli austriak i mbrojtjes se Modeli austriak i mbrojtjes se kushtetutshmerise dhe ligjshmerisekushtetutshmerise dhe ligjshmerise1920 u paraqit ndersa me 1929 dukshem u persos1920 u paraqit ndersa me 1929 dukshem u persosSipas Kushtetutes se Austrise ne Fuqi Gjykata Kushtetuese perbehet: Sipas Kushtetutes se Austrise ne Fuqi Gjykata Kushtetuese perbehet: kryetarit, nenkryetarit, 12 gjyqtareve dhe 6 zevendesve. Kryetarin, kryetarit, nenkryetarit, 12 gjyqtareve dhe 6 zevendesve. Kryetarin, nenkryetarin, gjashte gjyqtare dhe tre zevendes I emeron Kryetari I nenkryetarin, gjashte gjyqtare dhe tre zevendes I emeron Kryetari I Republikes me propozimin e Qeverise Federative. Gjashte gjyqtaret e tjere Republikes me propozimin e Qeverise Federative. Gjashte gjyqtaret e tjere dhe tre zevendesa I emron Kryetari I Republikes ne baze te propozimit te dhe tre zevendesa I emron Kryetari I Republikes ne baze te propozimit te dhomave te Kuvendit (tre gjyqtare dhe dy zevendesa I propozon Keshilli dhomave te Kuvendit (tre gjyqtare dhe dy zevendesa I propozon Keshilli Kombetar dhe tre gjyqtare dhe nje zevendes I propozon Bundesrati)Kombetar dhe tre gjyqtare dhe nje zevendes I propozon Bundesrati) Kompetencat e Gjykates Kushtetuese ne Austri jane:Kompetencat e Gjykates Kushtetuese ne Austri jane:Kontrollin e kushtetutshmerise se ligjeve dhe akteve nenligjore Kontrollin e kushtetutshmerise se ligjeve dhe akteve nenligjore Vendos per konfliktin per kompetence midis federates dhe njesive Vendos per konfliktin per kompetence midis federates dhe njesive federative (vendeve)federative (vendeve)Midis njesive federale, zgjidh kontestet kur me to eshte cenuar Kushtetuta Midis njesive federale, zgjidh kontestet kur me to eshte cenuar Kushtetuta dhe ligji federativ nga ana e organeve me te larta shteteroredhe ligji federativ nga ana e organeve me te larta shteteroreVendos perkitazi me padite kunder Kryetarit te Republikes per shkeljen e Vendos perkitazi me padite kunder Kryetarit te Republikes per shkeljen e Kushtetutes, kunder anetareve te Qeverise dhe organeve tjera federative Kushtetutes, kunder anetareve te Qeverise dhe organeve tjera federative dhe qeverive te njesive federale, kunder governatoreve dhe zevendesve te dhe qeverive te njesive federale, kunder governatoreve dhe zevendesve te tyre per shkeljen e ligjit dhe akteve nenligjoretyre per shkeljen e ligjit dhe akteve nenligjoreKontrollon kushtetutshmerine e procesit zgjedhorKontrollon kushtetutshmerine e procesit zgjedhor

Lirite dhe te drejtat Lirite dhe te drejtat e njeriut e te e njeriut e te

shtetasitshtetasit

pergatiti:pergatiti:

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti

((ligjerata e shtateligjerata e shtate))

Paraqitja dhe zhvillimi i Institucionit te Paraqitja dhe zhvillimi i Institucionit te lirive dhe te drejtave te njeriut e te lirive dhe te drejtave te njeriut e te

shtetasitshtetasitMagna carta libertatum Magna carta libertatum 12151215Peticioni mbi te drejtat Peticioni mbi te drejtat (Petition of Rights) 1628(Petition of Rights) 1628Habeas Corpus Act 1679Habeas Corpus Act 1679Ligji mbi te drejtat (Bill of Ligji mbi te drejtat (Bill of Rights) 1689Rights) 1689Deklarata e Virxhinise Deklarata e Virxhinise 17761776

Deklarata e Pavaresise se Deklarata e Pavaresise se SHBA-ve 1776SHBA-ve 1776Deklarata e te drejtave te Deklarata e te drejtave te njeriut dhe te shtetasit ne njeriut dhe te shtetasit ne France 1789France 1789Deklarata e (Montanjarit) e te Deklarata e (Montanjarit) e te drejtave te njeriut dhe te drejtave te njeriut dhe te shtetasit 1793shtetasit 1793Deklarata e te drejtave te Deklarata e te drejtave te popullit punonjes dhe te popullit punonjes dhe te eksploatuar (e miratuar nga eksploatuar (e miratuar nga Kongresi i Sovjeteve, 24 janar Kongresi i Sovjeteve, 24 janar 1918) 1918)

Qendrimi i kushtetutes ndaj Qendrimi i kushtetutes ndaj institucionit te lirive dhe te drejtave te institucionit te lirive dhe te drejtave te

njeriut dhe shtetasitnjeriut dhe shtetasit

Kushtetuta e SHBA 1787 Kushtetuta e SHBA 1787 nuk ka perbajtur dispozita nuk ka perbajtur dispozita mbi lirite dhe te drejtat e mbi lirite dhe te drejtat e njeriutnjeriut15 dhjetor 1791 hyn ne fuqi 15 dhjetor 1791 hyn ne fuqi dhjete amendamentet e dhjete amendamentet e para mbi lirite dhe te drejtat para mbi lirite dhe te drejtat e njeriut (te propozuar nga e njeriut (te propozuar nga Tomas Xhefersoni)Tomas Xhefersoni)Kushtetuta e Frances 1791 Kushtetuta e Frances 1791 dhe te tjerat (pervec asaj te dhe te tjerat (pervec asaj te vitit 1875), e ka marre ne vitit 1875), e ka marre ne teresi ne preambull teresi ne preambull Deklaraten mbi te drejtat e Deklaraten mbi te drejtat e njeriut 1789njeriut 1789

Lirite dhe te drejtat e njeriut Lirite dhe te drejtat e njeriut garantohen edhe ne tekstin garantohen edhe ne tekstin normativ te kushtetutes (qysh normativ te kushtetutes (qysh nga Kushtetuta e Vajmarit nga Kushtetuta e Vajmarit 1919)1919)

Rregullimi kushtetues i lirive Rregullimi kushtetues i lirive dhe te drejtave te njeriut dhe te drejtave te njeriut eshte praktikuar edhe ne eshte praktikuar edhe ne vendet socialistevendet socialiste

Vendet ne tranzicion edhe Vendet ne tranzicion edhe keto proklamojne dhe keto proklamojne dhe garantojne lirite dhe te drejata garantojne lirite dhe te drejata e njeriut me kushtetutat e tyree njeriut me kushtetutat e tyre

Lirite dhe te drejtat e njeriut ne te Lirite dhe te drejtat e njeriut ne te drejten nderkombetaredrejten nderkombetare

Karta e Organizates se Karta e Organizates se Kombeve te Bashkuara Kombeve te Bashkuara proklamon dhe garanton proklamon dhe garanton lirite dhe te drejtat e lirite dhe te drejtat e njeriutnjeriut

Karta percakton organet Karta percakton organet qendrore qe do te qendrore qe do te kujdesen per sendertimin kujdesen per sendertimin ne praktike te lirive dhe te ne praktike te lirive dhe te drejtave te njeriut: drejtave te njeriut: Asanbleja e Pergjithshme Asanbleja e Pergjithshme dhe Keshilli Ekonomikdhe Keshilli Ekonomik

Me 10 dhjetor 1948 (ne Paris) nxjerret Deklarata e Me 10 dhjetor 1948 (ne Paris) nxjerret Deklarata e pergjithshme per te Drejtat e Njeriut, ne te cilen pergjithshme per te Drejtat e Njeriut, ne te cilen theksohet se: “theksohet se: “njohja e dinjitetit dhe te drejtave te njohja e dinjitetit dhe te drejtave te barabarta dhe te patjetersueshme te te gjithe barabarta dhe te patjetersueshme te te gjithe anetareve te familjes se njerezimit eshte themeli i anetareve te familjes se njerezimit eshte themeli i lirise, i drejtesise dhe i paqes ne bote, se lirise, i drejtesise dhe i paqes ne bote, se mosrespektimi ose shkelja e te drejtave te njeriut mosrespektimi ose shkelja e te drejtave te njeriut ka sjell veprime barbare; se liria e fjales dhe e ka sjell veprime barbare; se liria e fjales dhe e bindjes dhe lirimi nga frika e skamja jane bindjes dhe lirimi nga frika e skamja jane aspiratat me te larta te cdo njeriu, dhe se aspiratat me te larta te cdo njeriu, dhe se mbrojtja e te drejtave te njeriut me rendin juridik mbrojtja e te drejtave te njeriut me rendin juridik duhet te siguroj qe njeriu te mos jete detyruar qe duhet te siguroj qe njeriu te mos jete detyruar qe si rrugedalje te kete kryengritjen kunder tiranive si rrugedalje te kete kryengritjen kunder tiranive dhe shtypesve”dhe shtypesve”

Deklrata nuk ka forcen e traktatit Deklrata nuk ka forcen e traktatit nderkombetar dhe nuk parasheh nderkombetar dhe nuk parasheh sanksionesanksione23 mars 1976 hyn ne fuqi: Pakti 23 mars 1976 hyn ne fuqi: Pakti nderkombetar mbi te drejtat nderkombetar mbi te drejtat qytetare dhe politike qytetare dhe politike 3 janar 1976 hyn ne fuqi: Pakti 3 janar 1976 hyn ne fuqi: Pakti nderkombetar mbi te drejtat nderkombetar mbi te drejtat ekonomike, sociale dhe ekonomike, sociale dhe kulturore dhe Protokollin kulturore dhe Protokollin opcional ne Paktin opcional ne Paktin nderkombetar mbi te drejtat nderkombetar mbi te drejtat civile dhe politikecivile dhe politikeKeto pakte perbajne edhe te Keto pakte perbajne edhe te drejten e popujve per drejten e popujve per vetevendosje dhe te drejtat e vetevendosje dhe te drejtat e pakicave pakicave

1950 anetaret e Keshillit 1950 anetaret e Keshillit Evropian kane nenshkruar Evropian kane nenshkruar Konventen mbi te Drejtat Konventen mbi te Drejtat dhe Lirite Themelore te dhe Lirite Themelore te NjeriutNjeriut

Konventa ka siguruar edhe Konventa ka siguruar edhe mekanizma politik e gjyqesor mekanizma politik e gjyqesor per respektimin e obligimeve per respektimin e obligimeve dhe organet per ushtrimin e dhe organet per ushtrimin e kesaj detyre: Komisionin kesaj detyre: Komisionin Evropian per te Drejtat e Evropian per te Drejtat e Njeriut dhe Gjykaten Njeriut dhe Gjykaten Evropiane per te Drejtat e Evropiane per te Drejtat e Njeriut Njeriut

Mbrojtja kushtetuese-juridike e lirive dhe e te Mbrojtja kushtetuese-juridike e lirive dhe e te drejtave te njeriut e te shtetasitdrejtave te njeriut e te shtetasit

Gjykatat kushtetueseGjykatat kushtetueseGjykatat e rregullta (SHBA)Gjykatat e rregullta (SHBA)Normat kushtetuese qe Normat kushtetuese qe garantojne lirite dhe te garantojne lirite dhe te drejtat e njeriut duhet te drejtat e njeriut duhet te jene drejteperdrejte te jene drejteperdrejte te zbatueshmezbatueshmeTe sigurohen mjetet e Te sigurohen mjetet e domosdoshme juridike: domosdoshme juridike: barazia e plote para barazia e plote para procedurave te organeve procedurave te organeve gjyqesore dhe te atyre te gjyqesore dhe te atyre te administrates, e drejt e administrates, e drejt e ankeses, kushtetutshmeria ankeses, kushtetutshmeria dhe ligjshmeria, etjdhe ligjshmeria, etj

Klasifikimi i lirive dhe te drejtave te Klasifikimi i lirive dhe te drejtave te njeriutnjeriut

Lirite dhe te drejtat Lirite dhe te drejtat personalepersonale

Lirite dhe te drejtat Lirite dhe te drejtat politikepolitike

Lirite dhe te drejtat Lirite dhe te drejtat ekonomike-sociale ekonomike-sociale dhe kulturoredhe kulturore

Lirite dhe te drejtat personaleLirite dhe te drejtat personale-E drejta ne jetese--E drejta ne jetese-

askush nuk mund të vendos për askush nuk mund të vendos për jetësgjatësin dhe mënyrën e jetesës së jetësgjatësin dhe mënyrën e jetesës së tij, përveҫ se me rastin e shqiptimit të tij, përveҫ se me rastin e shqiptimit të dënimit më të rëndë-dënimit me vdekjedënimit më të rëndë-dënimit me vdekje

Një personi të caktuar mund t’i merret Një personi të caktuar mund t’i merret jeta në vetëmbrojtje të domosdoshme jeta në vetëmbrojtje të domosdoshme nga personi i cili përdorë dhunënga personi i cili përdorë dhunë

Polici ka të drejtë të përdori armën e Polici ka të drejtë të përdori armën e zjarrit për të mbrojtur jetën e zjarrit për të mbrojtur jetën e qytetarëve, të zbrapsi sulmin e qytetarëve, të zbrapsi sulmin e drejtëpërdrejtë që rrezikon jetën e tij, të drejtëpërdrejtë që rrezikon jetën e tij, të zbrapsi sulmin mbi ndonjë objekt apo zbrapsi sulmin mbi ndonjë objekt apo personalitetin që mbron, të pengojë personalitetin që mbron, të pengojë ikjen e kryerësit të veprës së rëndë ikjen e kryerësit të veprës së rëndë penale apo të pengojë ikjen e të penale apo të pengojë ikjen e të burgosuritburgosurit

Konventa Evropiane (1950) ndalon denimin me Konventa Evropiane (1950) ndalon denimin me vdekjevdekje

Konventa lejon parashikimin e dënimit me vdekje Konventa lejon parashikimin e dënimit me vdekje nga shtetet vetëm për veprat e kryera gjatë kohës së nga shtetet vetëm për veprat e kryera gjatë kohës së luftës apo me rastin e ndonjë rreziku të luftës apo me rastin e ndonjë rreziku të drejtëpërdrejtë ushtarakdrejtëpërdrejtë ushtarak

Konventa ndalohen ekstradimin e personave në Konventa ndalohen ekstradimin e personave në vendet ku zbatohet dënimi me vdekjevendet ku zbatohet dënimi me vdekje

përdorimi i dhunës nuk guxon asesi të keq përdoretpërdorimi i dhunës nuk guxon asesi të keq përdoret

E drejta në mosdiskriminimE drejta në mosdiskriminim

E drejta në mosdiskriminim nënkupton të drejtën e E drejta në mosdiskriminim nënkupton të drejtën e njeriut në barazi në sferën e lirive dhe të drejtave të njeriut në barazi në sferën e lirive dhe të drejtave të njeriut, pa dallim për nga gjinia, raca, ngjyra e njeriut, pa dallim për nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, përkatësia kombëtare, dallimi social, lëkurës, përkatësia kombëtare, dallimi social, përkatësia politike e fetare, pasurisë ekonomike si dhe përkatësia politike e fetare, pasurisë ekonomike si dhe gjendjes së përgjithshmegjendjes së përgjithshme

Kjo e drejtë gjithashtu nënkupton dhe të drejtën për Kjo e drejtë gjithashtu nënkupton dhe të drejtën për barazi para Kushtetutës dhe ligjevebarazi para Kushtetutës dhe ligjeve

Sa respektohet e drejta në mosdiskriminim në Sa respektohet e drejta në mosdiskriminim në Republikën e Maqedonisë? Republikën e Maqedonisë?

Presupcioni (presupozimi) i fajësisë së qytetaritPresupcioni (presupozimi) i fajësisë së qytetarit

shprehet në qëndrimin se:shprehet në qëndrimin se:

“ “Askush nuk mund të dënohet për vepër e cila para se të jetë kryer nuk ka Askush nuk mund të dënohet për vepër e cila para se të jetë kryer nuk ka qenë e dënuar me ligj apo akt tjetër si vepër e dënueshme dhe për të cilën qenë e dënuar me ligj apo akt tjetër si vepër e dënueshme dhe për të cilën nuk ka qenë i parapa dënimi (nuk ka qenë i parapa dënimi (nullum crimen, nulla poena, sine lege)nullum crimen, nulla poena, sine lege) ; ;

personi i akuzuar për vepër penale do të konsiderohet i fajshëm derisa personi i akuzuar për vepër penale do të konsiderohet i fajshëm derisa fajësia e tij nuk do të konstatohet me vendim të plotëfuqishëm gjyqësor;fajësia e tij nuk do të konstatohet me vendim të plotëfuqishëm gjyqësor;

personi i cili në mënyrë të paligjshme është privuar nga liria, arrestuar apo personi i cili në mënyrë të paligjshme është privuar nga liria, arrestuar apo është gjykuar jo në bazë të ligjit ka të drejtë në kompezimin e dëmit apo të është gjykuar jo në bazë të ligjit ka të drejtë në kompezimin e dëmit apo të drejta të tjera të përcaktuara me ligj;drejta të tjera të përcaktuara me ligj;

askush nuk mund të gjykohet përsëri për vepra për të cilat ka qenë i askush nuk mund të gjykohet përsëri për vepra për të cilat ka qenë i gjykuar, dhe as për ato që është sjell vendim i plotëfuqishëm gjyqësor;gjykuar, dhe as për ato që është sjell vendim i plotëfuqishëm gjyqësor;

veprat penale dhe sanksionet mund të përcaktohen vetëm me ligj”veprat penale dhe sanksionet mund të përcaktohen vetëm me ligj”

E drejta në mbrojtjeE drejta në mbrojtje

nënkupton të drejtën e garantuar me kushtetutë të qytetarit për nënkupton të drejtën e garantuar me kushtetutë të qytetarit për mbrojtje në procedurat para organeve shtetërore sidomos me mbrojtje në procedurat para organeve shtetërore sidomos me rastin e përcaktimit të paraburgimitrastin e përcaktimit të paraburgimit

ndihma juridike (avokatura) vjen në shprehje me rastin e ndihma juridike (avokatura) vjen në shprehje me rastin e zhvillimit të procedurave të caktuara, duke filluar nga zhvillimit të procedurave të caktuara, duke filluar nga parashtrimi i kërkesës së caktuar, që nënkupton argumentimin parashtrimi i kërkesës së caktuar, që nënkupton argumentimin juridik të saj, prezentimin e fakteve dhe dëshmive relevante juridik të saj, prezentimin e fakteve dhe dëshmive relevante gjatë zhvillimit të procedurës, ngritjen e ankesës kundër gjatë zhvillimit të procedurës, ngritjen e ankesës kundër vendimit të shkallës së parë si dhe ndërrmarrjen e veprimeve vendimit të shkallës së parë si dhe ndërrmarrjen e veprimeve tjera në pajtim me ligjet qoftë në aspektin material apo formaltjera në pajtim me ligjet qoftë në aspektin material apo formal

E drejta në liriE drejta në liri

Migel De Servantes e konsideronte dhe vlerësonte lirinë, Migel De Servantes e konsideronte dhe vlerësonte lirinë, ngjajshëm si Sokrati: “Me te nuk mund të krahasohen as pasuritë ngjajshëm si Sokrati: “Me te nuk mund të krahasohen as pasuritë që i fsheh toka, as ato që i fsheh deti; për lirinë dhe për nderin, që i fsheh toka, as ato që i fsheh deti; për lirinë dhe për nderin, mund dhe duhet të sakrifikohet dhe jeta, dhe e kundërta privimi mund dhe duhet të sakrifikohet dhe jeta, dhe e kundërta privimi nga liria është e keqja më e madhe, që mund tu ndodhi njerëzve”nga liria është e keqja më e madhe, që mund tu ndodhi njerëzve”

E drejta në liri nënkupton të drejtën e njeriut në lirinë e lëvizjes, E drejta në liri nënkupton të drejtën e njeriut në lirinë e lëvizjes, lirinë e veprimit dhe lirinë e sjelljeslirinë e veprimit dhe lirinë e sjelljes

Xhon Akton “Liria është ligji më i lartë. Ajo mund të kufizohet Xhon Akton “Liria është ligji më i lartë. Ajo mund të kufizohet vetëm me më shumë liri”vetëm me më shumë liri”

Liria e njeriut mund të kufizohet vetëm me vendim gjyqësor, nën Liria e njeriut mund të kufizohet vetëm me vendim gjyqësor, nën kushtet dhe procedurën e parapa me ligj. Kufizimi i lirisë, vjen në kushtet dhe procedurën e parapa me ligj. Kufizimi i lirisë, vjen në shprehje nëpërmjet masës së paraburgimitshprehje nëpërmjet masës së paraburgimit

Sipas Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, paraburgimi ushtrohet Sipas Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, paraburgimi ushtrohet nën këto kushte: nën këto kushte:

e para, personi i privuar nga liria duhet menjëherë të informohet për e para, personi i privuar nga liria duhet menjëherë të informohet për shkaqet e privimit të tij;shkaqet e privimit të tij;

e dyta, personi medoemos duhet të njohtohet me të drejtat e tij dhe nga e dyta, personi medoemos duhet të njohtohet me të drejtat e tij dhe nga ai nuk mund të kërkohet të japi deklarata;ai nuk mund të kërkohet të japi deklarata;

e treta, personi ka të drejtë në mbrojtje në procedurat policore dhe ate e treta, personi ka të drejtë në mbrojtje në procedurat policore dhe ate gjyqësore;gjyqësore;

e katërta, personi i privuar nga liria, duhet menjehërë dhe më vonë deri e katërta, personi i privuar nga liria, duhet menjehërë dhe më vonë deri në 24 orë nga momenti i privimit nga liria, të nxjerret para gjykatës, e në 24 orë nga momenti i privimit nga liria, të nxjerret para gjykatës, e cila pa shtyerje do vendosi për ligjshmërinë e privimit nga liria, dhe cila pa shtyerje do vendosi për ligjshmërinë e privimit nga liria, dhe

e pesta, paraburgimi deri në ngritjen e aktit të akuzës mund të zgjasi, me e pesta, paraburgimi deri në ngritjen e aktit të akuzës mund të zgjasi, me vendim të gjykatës, më së shumti 180 ditë nga dita e paraburgimitvendim të gjykatës, më së shumti 180 ditë nga dita e paraburgimit

E drejta e jetes personale E drejta e jetes personale private (e privatesis)private (e privatesis)nënkuptojmë të drejtën e njeriut që të nënkuptojmë të drejtën e njeriut që të mos trazohet në jetën e tij personale dhe mos trazohet në jetën e tij personale dhe familjare, jovetëm me rastin e familjare, jovetëm me rastin e indiskrecionit, bastisjes së gjërave indiskrecionit, bastisjes së gjërave personale, por edhe nga mbrojtja gjatë personale, por edhe nga mbrojtja gjatë përgjimit të telefonit dhe të bisedave të përgjimit të telefonit dhe të bisedave të tjera, mbrojtjen nga publikimi i tjera, mbrojtjen nga publikimi i “ngjarjeve nga e kaluara” e cila i fyen “ngjarjeve nga e kaluara” e cila i fyen interesat morale, sekretin personal etj.interesat morale, sekretin personal etj.

Ajo ҫka nuk i përket syve dhe veshëve të Ajo ҫka nuk i përket syve dhe veshëve të huaj- d.m.th., sikur as që ekziston. Ky huaj- d.m.th., sikur as që ekziston. Ky është “ligji më i shenjtë i sjelljes së është “ligji më i shenjtë i sjelljes së njeriut” njeriut” – theksonte Xhon Golsvordi– theksonte Xhon Golsvordi

Pacenueshmeria e banesesPacenueshmeria e baneses

mund të kufizohet vetëm me mund të kufizohet vetëm me vendim gjyqësor kur është në vendim gjyqësor kur është në pyetje zbulimi apo pengimi i pyetje zbulimi apo pengimi i veprave penale apo mbrojtjes veprave penale apo mbrojtjes së shëndetit të njerëzvesë shëndetit të njerëzve

Gjatë bastisjes së banesës ka Gjatë bastisjes së banesës ka të drejtë të marrë pjesë edhe të drejtë të marrë pjesë edhe pronari i banesës, apo anëtari pronari i banesës, apo anëtari i familjes, respektivisht i familjes, respektivisht përfaqësuesi i tij, ndërsa përfaqësuesi i tij, ndërsa bastisja mund të bëhet vetëm bastisja mund të bëhet vetëm me praninë e dy dëshmitarëveme praninë e dy dëshmitarëve

personi zyrtar mund të hyjë në banesën e huaj apo hapësirat personi zyrtar mund të hyjë në banesën e huaj apo hapësirat tjera edhe pa vendim të organit kompetent dhe të kryej tjera edhe pa vendim të organit kompetent dhe të kryej bastisjen edhe pa prezencën e dëshmitarëve, nëse kjo është e bastisjen edhe pa prezencën e dëshmitarëve, nëse kjo është e domosdoshme për kapjen e drejtëpërdrejtë të kryerësve të domosdoshme për kapjen e drejtëpërdrejtë të kryerësve të veprave penale apo për sigurinë e njerëzve dhe pasurisë, apo veprave penale apo për sigurinë e njerëzve dhe pasurisë, apo nëse është e qartë se në tjetër mënyrë nuk mund të sigurohen nëse është e qartë se në tjetër mënyrë nuk mund të sigurohen faktet në procedurën penalefaktet në procedurën penale

Me jetën private Gjykata Evropiane nënkupton integritetin Me jetën private Gjykata Evropiane nënkupton integritetin fizik dhe moral të personit, duke përfshirë dhe jetën seksualefizik dhe moral të personit, duke përfshirë dhe jetën seksuale

Liria e qarkullimit dhe e zgjedhjes Liria e qarkullimit dhe e zgjedhjes se vendbanimitse vendbanimit

Ajo mund të kufizohet vetëm me Ajo mund të kufizohet vetëm me ligj, dhe në këto raste kur është e ligj, dhe në këto raste kur është e nevojshme: e para, për sigurinë e nevojshme: e para, për sigurinë e një shteti (vendi); e dyta, për një shteti (vendi); e dyta, për udhëheqjen e procedurës; dhe e udhëheqjen e procedurës; dhe e treta, për mbrojtjen e shëndetit të treta, për mbrojtjen e shëndetit të njerëzvenjerëzve

Konventa Evropiane: “Çdo person i cili Konventa Evropiane: “Çdo person i cili ligjërisht ndodhet në territorin e një ligjërisht ndodhet në territorin e një shteti ka të drejtë lirishtë të qarkullojë shteti ka të drejtë lirishtë të qarkullojë në të dhe të zgjedhi vendin e banimit. në të dhe të zgjedhi vendin e banimit. Çdo person është i lirë që lirishtë të Çdo person është i lirë që lirishtë të lëshojë ҫdo vend, duke përfshirë dhe lëshojë ҫdo vend, duke përfshirë dhe vendin e tij”.vendin e tij”.

E drejta e shtetësisëE drejta e shtetësisë

E drejta e shtetësisë do të thotë e drejta e qytetarit të jetë E drejta e shtetësisë do të thotë e drejta e qytetarit të jetë shtetas i një vendi të caktuar, respektivisht e drejta që të shtetas i një vendi të caktuar, respektivisht e drejta që të vendosi lidhje juridike me shtetin në të cilin jeton dhe punonvendosi lidhje juridike me shtetin në të cilin jeton dhe punon

Mbi bazën e kësaj lidhjeje, qytetari bëhet subjekt i lirive, të Mbi bazën e kësaj lidhjeje, qytetari bëhet subjekt i lirive, të drejtave dhe detyrimeve të përcaktuara sipas akteve interne drejtave dhe detyrimeve të përcaktuara sipas akteve interne dhe marrëveshjeve e konventave ndërkombëtaredhe marrëveshjeve e konventave ndërkombëtare

Shtetësi në RM fitohet: e para, në bazë të shtetësisë së Shtetësi në RM fitohet: e para, në bazë të shtetësisë së prindërve apo lidhjes së gjakut (jus sanguinis); e dyta, në bazë prindërve apo lidhjes së gjakut (jus sanguinis); e dyta, në bazë të lindjes (jus soli); e treta, në bazë të natyralizimit (jus të lindjes (jus soli); e treta, në bazë të natyralizimit (jus domicile-të vendbanimit) dhe e katërta, në bazë të domicile-të vendbanimit) dhe e katërta, në bazë të marrëveshjes ndërkombëtaremarrëveshjes ndërkombëtare

Lirite dhe te Drejtat Lirite dhe te Drejtat PolitikePolitike

dhedhe

Social-EkonomikeSocial-Ekonomike

Lirite dhe te drejtat politikeLirite dhe te drejtat politike

Liria e te menduaritLiria e te menduaritLiria e ndergjegjesLiria e ndergjegjesLiria e besimitLiria e besimitE drejta e zgjedhjesE drejta e zgjedhjesLiria e bashkimitLiria e bashkimitLiria e fjales, Liria e fjales, Liria e shtypitLiria e shtypitE drejta e baraziseE drejta e baraziseE drejta e shprehjes se perkatesise nacionaleE drejta e shprehjes se perkatesise nacionaleE drejta e peticionitE drejta e peticionit

E drejta e zgjedhjesE drejta e zgjedhjes

E drejta e zgjedhjes E drejta e zgjedhjes

mund te jete:mund te jete:

aktive dhe pasive aktive dhe pasive

Liria e bashkimitLiria e bashkimit

Partite politikePartite politikeSindikatatSindikatatNe vendet Ne vendet jodemokratike eshte jodemokratike eshte shpallur si “komplot shpallur si “komplot ndaj sistemit”ndaj sistemit”Cka jane partite Cka jane partite politike? politike?

Liria e te menduaritLiria e te menduarit

Galileo Galileu kunder Galileo Galileu kunder “saktesise se dogmes “saktesise se dogmes fetare se bota nuk sillet” fetare se bota nuk sillet” eshte pergjigjur duke eshte pergjigjur duke pranuar vdekjes se pranuar vdekjes se “Megjithate rrotullohet”“Megjithate rrotullohet”Spinoza angazhohej per Spinoza angazhohej per lirine e mendimit e te lirine e mendimit e te fjales fjales si si ee drejte natyrore drejte natyrore dhe e patjetersueshme: dhe e patjetersueshme: ““konsiderohet i konsiderohet i dhunshem ai sundim qe dhunshem ai sundim qe perpiqet ta shtrij perpiqet ta shtrij pushtetin e vet edhe ne pushtetin e vet edhe ne mendimemendime””

Liria e ndergjegjes (e percaktimit) Liria e ndergjegjes (e percaktimit) te njeriutte njeriut

Nenkupton te drejten e Nenkupton te drejten e njeriut ne integritet te njeriut ne integritet te brendshem moral dhe ne brendshem moral dhe ne shprehjen e ndjenjave shprehjen e ndjenjave dhe te botekuptimeve dhe te botekuptimeve personale ne pajtim me personale ne pajtim me ate integritetate integritetDisa teoricien e Disa teoricien e identifikojne me lirine e identifikojne me lirine e besimit besimit

Liria e besimitLiria e besimit

Nenkupton te drejten e Nenkupton te drejten e individit per te besuar nje fe, individit per te besuar nje fe, ose nje tjeter, ose per te mos ose nje tjeter, ose per te mos besuar asnje, si dhe lirisht te besuar asnje, si dhe lirisht te shpreh bindjet e veta fetare… shpreh bindjet e veta fetare… Xhon Loku shkroi Xhon Loku shkroi Letren Letren per per tolerancen ne te cilen ia tolerancen ne te cilen ia mohonte kishes nderhyrjet ne mohonte kishes nderhyrjet ne punet e kesaj bote dhe punet e kesaj bote dhe perdorimin e forces per perdorimin e forces per realizimin e misionit te saj realizimin e misionit te saj

Liria e shtypitLiria e shtypit

Nenkupton te drejten e Nenkupton te drejten e nxjerrjes, se gazetave, nxjerrjes, se gazetave, revistave dhe publikimeve revistave dhe publikimeve tjera, ne te cilat shtetasit tjera, ne te cilat shtetasit shprehin publikisht shprehin publikisht mendimet, pikpamjet e mendimet, pikpamjet e tyre mbi ceshtjet e tyre mbi ceshtjet e ndryshme politike, ndryshme politike, shoqerore, ekonomike, shoqerore, ekonomike, sociale, etjsociale, etjSot gezojne epitetin e Sot gezojne epitetin e “pushtetit te katert” “pushtetit te katert”

Liria e fjales, e tubimit dhe e Liria e fjales, e tubimit dhe e grumbullimit publikgrumbullimit publik

E drejta ne baraziE drejta ne barazi

““Te gjithe jane te Te gjithe jane te barabarte para ligjit”barabarte para ligjit”

Ne vendet Ne vendet jodemokratike nuk jodemokratike nuk perfillet ndaj perfillet ndaj pjesetareve te pjesetareve te nacionaliteteve nacionaliteteve “joshtetformuese”“joshtetformuese”

Te drejtat sociale-ekonomikeTe drejtat sociale-ekonomike

E drejta e pronesiseE drejta e pronesise

Liria e punesLiria e punes

E drejta per puneE drejta per pune

E drejta ne orar te kufizuarE drejta ne orar te kufizuar

E drejta ne sigurim socialE drejta ne sigurim social

E drejta e shkollimitE drejta e shkollimit

E drejta e pronesiseE drejta e pronesise

Liria e punesLiria e punes

Disa kuptime:Disa kuptime:- te drejten e shtetasit qe lirisht - te drejten e shtetasit qe lirisht ta zgjedh profesionin dhe ta zgjedh profesionin dhe punen punen - mohimin e punes me dhune, - mohimin e punes me dhune, mohimin e lidhshmerise se mohimin e lidhshmerise se njeriut per territorin e caktuar njeriut per territorin e caktuar ku duhet te punojeku duhet te punoje- barazia e shtetasve me rastin - barazia e shtetasve me rastin e punesimit “Cdo vend pune e punesimit “Cdo vend pune dhe cdo funksion ne shoqeri dhe cdo funksion ne shoqeri eshte i arritshem, ne kushte te eshte i arritshem, ne kushte te barabarta, per secilin shtetas” barabarta, per secilin shtetas”

- E drejta per pune- E drejta per pune

- E drejta ne orar te kufizuat te punes- E drejta ne orar te kufizuat te punes- Te drejtat ne baze te sigurimit socialTe drejtat ne baze te sigurimit social- E drejta per shkollimE drejta per shkollim

Te drejtat tjera kushtetueseTe drejtat tjera kushtetuese

E drejta e shtetesiseE drejta e shtetesiseE drejta e trashigimiseE drejta e trashigimiseMbrojtja e nenes dhe e Mbrojtja e nenes dhe e femijesfemijesFamilja dhe martesaFamilja dhe martesaPlanifikimi i familjesPlanifikimi i familjesE drejta e ambientit te E drejta e ambientit te shendoshshendoshE drejta ne baneseE drejta ne baneseTe drejat e te huajve, etjTe drejat e te huajve, etj

Detyrat e shtetasveDetyrat e shtetasve

Obligimin ushtarakObligimin ushtarak

Respektimin e kushtetutes dhe ligjitRespektimin e kushtetutes dhe ligjit

Pagimin e tatimit, etjPagimin e tatimit, etj

Shteti dhe sistemet Shteti dhe sistemet e organizimit te e organizimit te

pushtetitpushtetit Pergatiti:Pergatiti:

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti

(ligjerata e dhjete)(ligjerata e dhjete)

Kuptimi i shtetitKuptimi i shtetit

““shtet” ne shumicen e gjuheve buron nga shtet” ne shumicen e gjuheve buron nga fjala latine “status”fjala latine “status”

Frengjisht - “etat”; italisht - ”stato”; anglisht Frengjisht - “etat”; italisht - ”stato”; anglisht – “state”; spanjisht – “estado”; gjermanisht – “state”; spanjisht – “estado”; gjermanisht – “staat”, shqip – “shtet”. – “staat”, shqip – “shtet”.

Keto terma paraqiten nga sh.XVIKeto terma paraqiten nga sh.XVI

Teorite mbi paraqitjen e Teorite mbi paraqitjen e shtetitshtetit

Teorite patriarkaleTeorite patriarkaleTeoria mbi preardhjen e mbinatyrshme (nga Teoria mbi preardhjen e mbinatyrshme (nga Perendia) te shtetitPerendia) te shtetitTeorite biologjike organistikeTeorite biologjike organistikeTeorite mbi kontraten shoqeroreTeorite mbi kontraten shoqeroreTeorite e dhunes (forces)Teorite e dhunes (forces)Teorite funksionaliste (si organizate per Teorite funksionaliste (si organizate per ushtrimin e funksioneve te caktuara brenda ushtrimin e funksioneve te caktuara brenda sistemit social)sistemit social)Teoria marksiste- organizate e dhunesTeoria marksiste- organizate e dhunes

Termi “shtet” ne kuptimin e Termi “shtet” ne kuptimin e ngushte ngushte nenkupton nenkupton aparatin shteteror (teresine e organeve aparatin shteteror (teresine e organeve individuale dhe kolegjiale me raporte hijerarkike, individuale dhe kolegjiale me raporte hijerarkike, si teresi te individeve-nepunesve qe punojne ne si teresi te individeve-nepunesve qe punojne ne ato organeato organe

Ne kuptimin e gjere me “shtet” kuptojme tere Ne kuptimin e gjere me “shtet” kuptojme tere shoqerine te perfshire ne nje organizem shoqerine te perfshire ne nje organizem shteteror, d.m.th. jo vetem aparatin shteteror, shteteror, d.m.th. jo vetem aparatin shteteror, por edhe territorin dhe banoret nen pushtetin por edhe territorin dhe banoret nen pushtetin shteteror te nje vendishteteror te nje vendi

Tipet dhe format e shtetitTipet dhe format e shtetit

Sipas marredhenieve ne prodhim dhe perbajtja Sipas marredhenieve ne prodhim dhe perbajtja klasore kemi: shtetin skllavo-pronar, feudal, klasore kemi: shtetin skllavo-pronar, feudal, kapitalist dhe proletarkapitalist dhe proletarHeredoti flet per: monarkine, aristokracine dhe Heredoti flet per: monarkine, aristokracine dhe demokracinedemokracineAristoteli pohon ka forma te “drejta” te shtetit: Aristoteli pohon ka forma te “drejta” te shtetit: monarkine, aristokracine dhe “politine”, ndersa monarkine, aristokracine dhe “politine”, ndersa “jo te drejta”: tiranine, oligarkine dhe “jo te drejta”: tiranine, oligarkine dhe demokracinedemokracineMonteske i ndan sistemet politike: ne republike, Monteske i ndan sistemet politike: ne republike, monarki dhe despotimonarki dhe despoti

Format e shtetit Format e shtetit

ne skllavopronari: monarkite skllavopronare (Egjipti, Babilonia, ne skllavopronari: monarkite skllavopronare (Egjipti, Babilonia, Asiria, Persia, Roma); demokracia sklavopronare (Athina) dhe Asiria, Persia, Roma); demokracia sklavopronare (Athina) dhe aristokracia sklavopronare (Sparta)aristokracia sklavopronare (Sparta)Shteti feudal ka keto forma: monarkia feudale, monarkia Shteti feudal ka keto forma: monarkia feudale, monarkia perfaqesuese e rendeve (kastave), republika feudale (qytetet perfaqesuese e rendeve (kastave), republika feudale (qytetet mesjetare te evropes: Venediku, Firenca, Gjenova)mesjetare te evropes: Venediku, Firenca, Gjenova)Shteti borgjez paraqitet ne forme te monarkise kushtetuese (Anglia, Shteti borgjez paraqitet ne forme te monarkise kushtetuese (Anglia, Holanda, Belgjika, Danimarka, Suedia, Norvegjia, Spanja) dhe Holanda, Belgjika, Danimarka, Suedia, Norvegjia, Spanja) dhe republikes demokratike (SHBA, Franca, Italia, etj)republikes demokratike (SHBA, Franca, Italia, etj)Midis dy luftera boterore: shteti fashist-totalitar (Italia-1922, Midis dy luftera boterore: shteti fashist-totalitar (Italia-1922, Gjermani 1933, Spanje, Portugali, etj)Gjermani 1933, Spanje, Portugali, etj)Vendet socialiste: republika socialiste (shtete totalitare)Vendet socialiste: republika socialiste (shtete totalitare)Shtetet e tranzicionit: republike demokratike (ngjajshme me sistemin Shtetet e tranzicionit: republike demokratike (ngjajshme me sistemin borgjezborgjez))

Pushteti shteterorPushteti shteteror

ShtetiShteti eshte organizate e cila mbeshtetet ne eshte organizate e cila mbeshtetet ne nenshtrimin e popullit, ne territorin e caktuar, nenshtrimin e popullit, ne territorin e caktuar, pushtetit te saj me te lartepushtetit te saj me te larteShteti ka elementin specifik, qe eshte pushteti i Shteti ka elementin specifik, qe eshte pushteti i tij, tij, si raport urdheruessi raport urdherues, ku njeri (apo me , ku njeri (apo me shume nga ta) urdheron, ndersa te tjeret i shume nga ta) urdheron, ndersa te tjeret i nenshtrohen atyre urdherave. Domethene, ne nenshtrohen atyre urdherave. Domethene, ne kufijte e territorit shteteror, pushteti shteteror kufijte e territorit shteteror, pushteti shteteror eshte pushtet me i larte, pushtet sovran, te cilit i eshte pushtet me i larte, pushtet sovran, te cilit i nenshtrohen te gjitha pushtetet e tjeranenshtrohen te gjitha pushtetet e tjera

Atributet e pushtetit Atributet e pushtetit shteterorshteteror

PavaresiaPavaresia (brendshme dhe e jashtme), (brendshme dhe e jashtme), nenkupton mundesin juridike te shtetit qe, me nenkupton mundesin juridike te shtetit qe, me vendimin e vet, ta caktoje kornizen e vendimin e vet, ta caktoje kornizen e kompetences dhe te aktivitetit te vet dhe te kompetences dhe te aktivitetit te vet dhe te ndermare te gjitha masat per t’u mbrojturndermare te gjitha masat per t’u mbrojtur

KontinuitetiKontinuiteti

Pandashmeria Pandashmeria

Legjitimiteti i pushtetit Legjitimiteti i pushtetit shteterorshteteror

Legjitimiteti dallon nga legalitetiLegjitimiteti dallon nga legalitetiLegjitim eshte pushteti i vendosur me vendimin e Legjitim eshte pushteti i vendosur me vendimin e shumices se popullitshumices se popullitLegaliteti nenkupton organizimin dhe punen e Legaliteti nenkupton organizimin dhe punen e institucioneve dhe bartesve te pushtetit ne pajtim me institucioneve dhe bartesve te pushtetit ne pajtim me ligjin ne fuqi ligjin ne fuqi Maks Veberi dallon tre tipe ideale te pushtetit: Maks Veberi dallon tre tipe ideale te pushtetit: pushtetin racional-ligor, pushtetin tradicional dhe pushtetin racional-ligor, pushtetin tradicional dhe pushtetin karizmatik pushtetin karizmatik Ne baze te burimit te autoritetit te pushtetit kemi: Ne baze te burimit te autoritetit te pushtetit kemi: teoria teokratike (zoti), teoria autokratike (vetevetja) teoria teokratike (zoti), teoria autokratike (vetevetja) dhe teoria demokratike (populli)dhe teoria demokratike (populli)

Funksionet e pushtetit Funksionet e pushtetit shteterorshteteror

““funksioni” nenkupton veprimtarine e organizuar, funksioni” nenkupton veprimtarine e organizuar, paraprakisht te caktuar, per realizimin e nje paraprakisht te caktuar, per realizimin e nje qellimi te caktuar (krijimin e ligjit, aktit qellimi te caktuar (krijimin e ligjit, aktit administrativ, aktgjykimit, etj)administrativ, aktgjykimit, etj)Shteti si titullar i pushtetit me te larte (Shteti si titullar i pushtetit me te larte (posta di posta di imperoimpero) ne territorin e vet, i realizon qellimet e ) ne territorin e vet, i realizon qellimet e veta shoqerore permes funksioneve te veta te veta shoqerore permes funksioneve te veta te caktuaracaktuaraFunksionet e shtetit ndahen ne ate Funksionet e shtetit ndahen ne ate legjislativ, legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesorekzekutiv dhe gjyqesor

Funksioni legjislativFunksioni legjislativ

E ushtron shteti permes sajimit te normave, E ushtron shteti permes sajimit te normave, rendom ligjeve, me te cilat krijohet rendi juridikrendom ligjeve, me te cilat krijohet rendi juridik

Ligji perbehet nga rregulla juridike te reja Ligji perbehet nga rregulla juridike te reja (konstituive), te pergjithshme dhe abstrakte(konstituive), te pergjithshme dhe abstrakte

Brenda funksionit legjislativ dallojme dy Brenda funksionit legjislativ dallojme dy funksione: funksionin e rregullt legjislativ funksione: funksionin e rregullt legjislativ (ligjvenes) dhe funksionin normativ (i cili (ligjvenes) dhe funksionin normativ (i cili ushtrohet permes akteve adminisrative: ushtrohet permes akteve adminisrative: dekretligjeve, urdheresat, rregulloret, etj) dekretligjeve, urdheresat, rregulloret, etj)

Funksioni ekzekutivFunksioni ekzekutivRuhet rendi juridik (permes policise), sigurohet ushtrimi Ruhet rendi juridik (permes policise), sigurohet ushtrimi i sherbimeve publikei sherbimeve publikeFunksioni ekzekutiv perbehet nga:Funksioni ekzekutiv perbehet nga:

- - funksioni administrativfunksioni administrativ (realizimi I (realizimi I dispozicionit te ligjit nepermjet organeve te dispozicionit te ligjit nepermjet organeve te administrates) dhe administrates) dhe

- - funksioni i qeverise funksioni i qeverise (konsiston ne (konsiston ne percaktimin e qellimeve te shtetit dhe dhenien e percaktimin e qellimeve te shtetit dhe dhenien e udhezimeve per ushtrimin e funksioneve te tjera udhezimeve per ushtrimin e funksioneve te tjera shteterore. Ky funksion ushtrohet ne diskrecion shteterore. Ky funksion ushtrohet ne diskrecion nepermjet akteve politike qe ndermerren masa te nepermjet akteve politike qe ndermerren masa te rendesishme ne politiken e brendshme dhe te jashtme rendesishme ne politiken e brendshme dhe te jashtme te vendit si: emertimi i anetareve te qeverise, konvokimi te vendit si: emertimi i anetareve te qeverise, konvokimi dhe shperdarja e parlamentit, shpallja e luftes dhe lidhja dhe shperdarja e parlamentit, shpallja e luftes dhe lidhja e paqes, lidhja e marreveshjeve nderkombetare, etj )e paqes, lidhja e marreveshjeve nderkombetare, etj )

Funksioni gjyqesorFunksioni gjyqesor

Nepermjet ketij Nepermjet ketij funksioni funksioni ruhet dhe ruhet dhe realizohet rendi juridik. Konsiston ne realizohet rendi juridik. Konsiston ne vleresimin e sjelljeve te njerezve sipas vleresimin e sjelljeve te njerezve sipas normes juridike, me qellim te zgjidhjes se normes juridike, me qellim te zgjidhjes se kontesteve ne shoqerikontesteve ne shoqeri

Elementet qenesore te ketij funksioni jane: Elementet qenesore te ketij funksioni jane: norma juridike (ligji), sjellja e njerezve, e norma juridike (ligji), sjellja e njerezve, e cila vleresohet dhe kontesticila vleresohet dhe kontesti

SovranitetiSovraniteti

Rrjedh nga lat. e re “supremus” (i pavarur) dhe Rrjedh nga lat. e re “supremus” (i pavarur) dhe “supremitas” (epersi), si dhe nga fjala e vjeter “supremitas” (epersi), si dhe nga fjala e vjeter frenge “sovrain” (i pavarur)frenge “sovrain” (i pavarur)

Ky term perdoret per te shenuar poziten me te Ky term perdoret per te shenuar poziten me te larte – supreme te ndonje subjekti ne larte – supreme te ndonje subjekti ne fusheveprimin e tijfusheveprimin e tij

Do te thote se subjekti me kete vecori eshte i Do te thote se subjekti me kete vecori eshte i pavaur nga subjektet tjere, ndersa subjektet pavaur nga subjektet tjere, ndersa subjektet tjere jane te varur nga aitjere jane te varur nga ai

Ne Egjiptin e vjeter sovran ka qene Perendia, Ne Egjiptin e vjeter sovran ka qene Perendia, nder te faraoni e pastaj qytetaret e lire, bujqit nder te faraoni e pastaj qytetaret e lire, bujqit dhe roberit dhe roberit

Ne Greqin antike sipas Platonit sovran kane Ne Greqin antike sipas Platonit sovran kane qene filozofet ndersa sipas Aristotelit ligjiqene filozofet ndersa sipas Aristotelit ligji

Ne shtetin e Romes sovrani ka qene Ne shtetin e Romes sovrani ka qene Perandori i RomesPerandori i Romes

Ne Mesjete sovrani ishte kisha (dekretistet) Ne Mesjete sovrani ishte kisha (dekretistet) dhe shteti (legistet)dhe shteti (legistet)

Ne monarkite apsolute - monarkuNe monarkite apsolute - monarku

Ne sh.XVIII paraqitet teoria e Ne sh.XVIII paraqitet teoria e sovranitetit sovranitetit popullorpopullor nen ndikimin e Rusoit nen ndikimin e Rusoit

Ne shek.XIX paraqitet sovraniteti shteteror Ne shek.XIX paraqitet sovraniteti shteteror (Georg Jelenik)(Georg Jelenik)

Termi “sovranitet” perdoret per te shenuar Termi “sovranitet” perdoret per te shenuar edhe te drejten e popujve per edhe te drejten e popujve per vetevendosje (sovraniteti kombetar)vetevendosje (sovraniteti kombetar)

Sovraniteti i shtetitSovraniteti i shtetit

Kuptojme:Kuptojme:1. 1. Pavaresine e pushtetit shteterorPavaresine e pushtetit shteteror (ne (ne marrjen e vendimeve dhe veprimeve ne raport marrjen e vendimeve dhe veprimeve ne raport me cdo pushtet tejter, brenda apo jashte, ne me cdo pushtet tejter, brenda apo jashte, ne radhe te pare ndaj shteteve tjera radhe te pare ndaj shteteve tjera 2. 2. Epersine (supremacionin) e pushtetit Epersine (supremacionin) e pushtetit shteterorshteteror (brenda territorit te vete shteteror (brenda territorit te vete shteteror eshte pushteti me i larte se cdo pushtet tjetereshte pushteti me i larte se cdo pushtet tjeter3. 3. Pakufizueshmeria juridike e pushtetit Pakufizueshmeria juridike e pushtetit shteterorshteteror (lirine e plote ne krijimin dhe zbatimin (lirine e plote ne krijimin dhe zbatimin e normave juridike e normave juridike –– pervec nga normat e se pervec nga normat e se drejtes nderkombetare)drejtes nderkombetare)

Sovraniteti i popullitSovraniteti i popullit

Eshte i lidhur me bartesit e sovranitetit brenda Eshte i lidhur me bartesit e sovranitetit brenda shtetitshtetit

Sovraniteti popullor mbeshtetet ne Sovraniteti popullor mbeshtetet ne Kontraten Kontraten Shoqerore Shoqerore

Sipas Sipas Rusoit Rusoit pushteti i takon popullit dhe pushteti i takon popullit dhe ai vete duhet ta ushtroje ate pushtet sipas ai vete duhet ta ushtroje ate pushtet sipas vullnetit te shumicesvullnetit te shumices

Sovraniteti i kombitSovraniteti i kombit ( (Kombi nuk perputhet me Kombi nuk perputhet me individet te cilet jetojne ne territorin e shtetit)individet te cilet jetojne ne territorin e shtetit)

Format e drejteperdrejta te Format e drejteperdrejta te realizimit te sovranitetitrealizimit te sovranitetit

Format e Demokracise se drejteperdrejte:Format e Demokracise se drejteperdrejte:

- referendumi- referendumi

- plebisciti- plebisciti

- vetoja e popullit (forme e referendumit ku - vetoja e popullit (forme e referendumit ku zgjedhesit shfuqizojne ligjet ne fuqi),zgjedhesit shfuqizojne ligjet ne fuqi),

- tubimi i shtetasve- tubimi i shtetasve

PARLAMENTIPARLAMENTI

Pergatiti:Pergatiti:

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti

(ligjerata e …)(ligjerata e …)

Kuptimi dhe preardhja e Kuptimi dhe preardhja e parlamentitparlamentit

Parlare-te folurit apo diskutim,Parlare-te folurit apo diskutim,Curia Regis (Keshilli i Mbretit),Curia Regis (Keshilli i Mbretit),1215 emertohet si “Magnum Concilium”,1215 emertohet si “Magnum Concilium”,1295 emertohej si “Great Model, Parliament” si perfaqesi 1295 emertohej si “Great Model, Parliament” si perfaqesi gjithekombetare,gjithekombetare,Nga Gjysma e sh.XIV emertohet si “parlamentum” dhe Nga Gjysma e sh.XIV emertohet si “parlamentum” dhe perbehet prej dy dhomaveperbehet prej dy dhomaveNe sh.XVIII per here te pare (Kushtet e SHBA) ushtron Ne sh.XVIII per here te pare (Kushtet e SHBA) ushtron funksionin legjislativ nen ndikimin e Monteskies ”Sikur funksionin legjislativ nen ndikimin e Monteskies ”Sikur ligjet do ti merrte monarku, nuk do te kishte liri”, per te ligjet do ti merrte monarku, nuk do te kishte liri”, per te “shtuar se shumica me mire e ushtron funksionin “shtuar se shumica me mire e ushtron funksionin legjislativ se sa nje njeri i vetem” legjislativ se sa nje njeri i vetem” Sot paraqet institucionin kryesor te demokracise parlameSot paraqet institucionin kryesor te demokracise parlame

Funksionet e parlamentitFunksionet e parlamentit

Funksioni legjislativFunksioni legjislativ

Funksioni zgjedhor Funksioni zgjedhor dhedhe

Funksioni mbikqyres i Funksioni mbikqyres i parlamentitparlamentit

Funksioni legjislativFunksioni legjislativ

Kufiri i larte nxjerrja e Kufiri i larte nxjerrja e kushtetutes, kufiri i ulet nxjerrja kushtetutes, kufiri i ulet nxjerrja e urdheresave si akte e urdheresave si akte nenligjorenenligjoreFunksioni legjislativ perfshin Funksioni legjislativ perfshin tre faza: iniciativa legjislative, tre faza: iniciativa legjislative, shqyrtimi i ligjeve ne parlament shqyrtimi i ligjeve ne parlament dhe hyrja ne fuqi e ligjevedhe hyrja ne fuqi e ligjeveNxjerrja e buxhetit Nxjerrja e buxhetit Ratifikimin e marreveshjeve Ratifikimin e marreveshjeve nderkombetarenderkombetareVendosja per luften dhe paqen Vendosja per luften dhe paqen Shpallja e referendumitShpallja e referendumit

Funksioni zgjedhorFunksioni zgjedhor

Zgjedhjen dhe shkarkimin e:Zgjedhjen dhe shkarkimin e:

shefit te shtetitshefit te shtetit

te qeverise apo anetareve te sajte qeverise apo anetareve te saj

te eproreve te organeve dhe organizatave te eproreve te organeve dhe organizatave administrativeadministrative

Te bartesve te funksioneve te gjyqesise Te bartesve te funksioneve te gjyqesise (gjyqtareve, prokuroreve publik,etj)(gjyqtareve, prokuroreve publik,etj)

E gjykatave kushetueseE gjykatave kushetuese

Te bartesve tjere te funksioneve publikeTe bartesve tjere te funksioneve publike

Funksioni mbikqyresFunksioni mbikqyres

Mjetet e rregullta te Mjetet e rregullta te kontrollit prlamentar:kontrollit prlamentar:Miratimi i buxhetitMiratimi i buxhetitParaqitja e raporteve Paraqitja e raporteve periodike te qeverise periodike te qeverise ne parlamentne parlament

Mjetet e Mjetet e jashtezakonshme:jashtezakonshme:Pyetjet e deputetevePyetjet e deputeteveInterpelanca Interpelanca parlamentareparlamentareKomisionet anketueseKomisionet anketueseVotebesimi i qeveriseVotebesimi i qeveriseShkarkimi i qeveriseShkarkimi i qeverise

ORGANET E GJYQESISEORGANET E GJYQESISE

Pergatiti:Pergatiti:

Dr.sc. Mersim MaksutiDr.sc. Mersim Maksuti

(ligjerata e …)(ligjerata e …)

Sistemi i organeve te drejtesise Sistemi i organeve te drejtesise (gjyqesise)(gjyqesise)

Organet e drejtesise, si bartes te njerit nga Organet e drejtesise, si bartes te njerit nga funksionet e pushtetit shteteror (pervec atij funksionet e pushtetit shteteror (pervec atij legjislativ dhe ekzekutiv) merrem me zbatimin e legjislativ dhe ekzekutiv) merrem me zbatimin e normave te pergjithshme juridike ne rastet normave te pergjithshme juridike ne rastet konkrete nepermjet te zgjidhjeve te konflikteve konkrete nepermjet te zgjidhjeve te konflikteve nga ana e gjykatavenga ana e gjykataveFunksioni gjyqesor qendron ne sendertimin e Funksioni gjyqesor qendron ne sendertimin e mbrojtjes te se drejtave qe i takojne dikujt, mbrojtjes te se drejtave qe i takojne dikujt, mbrojtjen e rendit shoqeror, ekonomik e politikmbrojtjen e rendit shoqeror, ekonomik e politikNe sistemin e organeve te drejtesise hyjne: Ne sistemin e organeve te drejtesise hyjne: gjykatat, prokuroria dhe avokatia publike gjykatat, prokuroria dhe avokatia publike

Gjykatat si kategori e se drejtes Gjykatat si kategori e se drejtes kushtetuesekushtetuese

Mbrojne interesat dhe vlerat themelore te shoqeriseMbrojne interesat dhe vlerat themelore te shoqeriseNe fillim paraqiten ne forme te keshillave te qytetareve, te Ne fillim paraqiten ne forme te keshillave te qytetareve, te formuar formuar ad hocad hoc per zgjidhjen e konflikteve personale e grupore, per zgjidhjen e konflikteve personale e grupore, sot paraqesin institucione te perhershme dhe te sot paraqesin institucione te perhershme dhe te pazavendesueshme te shtetitpazavendesueshme te shtetitNe sistemet autokratike ishin te varura nga bartesit ekzekutiv te Ne sistemet autokratike ishin te varura nga bartesit ekzekutiv te pushtetitpushtetitTeoria e ndarjes se pushtetit sjell risi ne pikpamje te pozites se Teoria e ndarjes se pushtetit sjell risi ne pikpamje te pozites se gjykatavegjykataveGjykatat kane luajtur rol pozitiv ne mbrojtjen e lirive dhe te Gjykatat kane luajtur rol pozitiv ne mbrojtjen e lirive dhe te drejtave te njeriutdrejtave te njeriutGjykatat qe nga fillimi deri me sot, paraqesin institucione dualisteGjykatat qe nga fillimi deri me sot, paraqesin institucione dualisteKushtetutat e vendeve te Evropes kane qendrim te ndryshem Kushtetutat e vendeve te Evropes kane qendrim te ndryshem ndaj gjykatavendaj gjykataveKushtetuta e Frances 1791 nuk i rregullon gjykatatKushtetuta e Frances 1791 nuk i rregullon gjykatat

Me vendosjen e kushtetutshmerise gjykatat gjejne vend te Me vendosjen e kushtetutshmerise gjykatat gjejne vend te rendesishem ne kushtetutat e disa sheteve: Kushtetuten e rendesishem ne kushtetutat e disa sheteve: Kushtetuten e Vajmarit 1919, te Austrise, Cekosllovakise, Polonise 1920, Vajmarit 1919, te Austrise, Cekosllovakise, Polonise 1920, etj etj Ne periudhat e krizes se demokracise, qendrimi negativ Ne periudhat e krizes se demokracise, qendrimi negativ ndaj kushtetutshmerise shprehet edhe ndaj gjyqesisendaj kushtetutshmerise shprehet edhe ndaj gjyqesisePerkunder gjithe kesaj Kushtetuta e SHBA-ve, nen ndikimin Perkunder gjithe kesaj Kushtetuta e SHBA-ve, nen ndikimin e sistemit anglosankson e sistemit anglosankson Comon law i ka institucionalizuar i ka institucionalizuar gjykatat si organe te barabarta te pushtetit duke bere gjykatat si organe te barabarta te pushtetit duke bere kufizimin e pushtetit federativ edhe te njesive federale kufizimin e pushtetit federativ edhe te njesive federale Rasti eshte i njejte edhe me kushetuten e Zvicres 1874Rasti eshte i njejte edhe me kushetuten e Zvicres 1874Ne vendet socialiste kane ekzistuar gjykatatNe vendet socialiste kane ekzistuar gjykatatQendrim pozitiv ndaj gjykatave ka edhe ne vendet e Qendrim pozitiv ndaj gjykatave ka edhe ne vendet e tranzicionittranzicionit

Funksioni gjyqesorFunksioni gjyqesorQe nga Ciceroni, Loku e Monteskie kane pohuar se Qe nga Ciceroni, Loku e Monteskie kane pohuar se funksioni gjyqesor eshte i pavarur, i barabarte me funksioni gjyqesor eshte i pavarur, i barabarte me funksionin legjilativ e ekzekutiv dhe se paraqet mjet funksionin legjilativ e ekzekutiv dhe se paraqet mjet mbrotjeje kunder shperdorimit te funksioneve tjerambrotjeje kunder shperdorimit te funksioneve tjeraSi reaksion ndaj mendimit te ketill sociologet dhe Si reaksion ndaj mendimit te ketill sociologet dhe politikologet “realist” pohojne se gjyqesia eshte politikologet “realist” pohojne se gjyqesia eshte “institucion thjeshte politik”“institucion thjeshte politik”Shume teoricien nisen nga pervojat e shteteve Shume teoricien nisen nga pervojat e shteteve konkrete dhe japin qendrime mbi rolin e gjykatavekonkrete dhe japin qendrime mbi rolin e gjykataveVetem ne sistemin demokratik mund te Vetem ne sistemin demokratik mund te funksionojne gjykatat e pavarura funksionojne gjykatat e pavarura

Funksioni gjyqesor eshte forme dhe menyre, e Funksioni gjyqesor eshte forme dhe menyre, e garantuar me kushtetute, e mbrojtjes se barabarte dhe garantuar me kushtetute, e mbrojtjes se barabarte dhe te panashme te lirive dhe te drejtave te njeriut e te te panashme te lirive dhe te drejtave te njeriut e te shtetasit, te prones dhe te interesave shteterore e shtetasit, te prones dhe te interesave shteterore e shoqerore; forme dhe menyre e percaktimit te shoqerore; forme dhe menyre e percaktimit te pergjegjesise te te gjitheve dhe te secilit dhe e shqiptimit pergjegjesise te te gjitheve dhe te secilit dhe e shqiptimit te sanksioneve penale ne baze te pergjegjesisete sanksioneve penale ne baze te pergjegjesiseFunksioni gjyqesor eshte forme themelore e mbrojtjes Funksioni gjyqesor eshte forme themelore e mbrojtjes se kushtetutshmerise e te rendit kushtetuesse kushtetutshmerise e te rendit kushtetuesPer te gjitha te drejtat e shtetasit mund te vendos vetem Per te gjitha te drejtat e shtetasit mund te vendos vetem gjykata, per perdorimin e dhunes, sidomos kur kemi te gjykata, per perdorimin e dhunes, sidomos kur kemi te bejme me jeten, lirine dhe personlitetin e tijbejme me jeten, lirine dhe personlitetin e tijFunksioni gjyqesor paraqet negacion te “gjyqesise Funksioni gjyqesor paraqet negacion te “gjyqesise policore” policore”

Kompetencat e gjykataveKompetencat e gjykatave

Gjykimi i veprave penale te caktuara, e ne baze te saj, Gjykimi i veprave penale te caktuara, e ne baze te saj, edhe shqiptimi i sanksioneve penale (denimeve) per ato edhe shqiptimi i sanksioneve penale (denimeve) per ato vepravepraZgjidhja e konflikteve dhe kontesteve midis personave Zgjidhja e konflikteve dhe kontesteve midis personave fizike e juridik (shtetasve, institucioneve, ndermarrjeve, fizike e juridik (shtetasve, institucioneve, ndermarrjeve, organizatave, etj) me karakter pasuror, juridik, familjar organizatave, etj) me karakter pasuror, juridik, familjar dhe te konflikteve tjeradhe te konflikteve tjeraNe disa vende ushtrojne edhe kontrollin e ligjshmerise se Ne disa vende ushtrojne edhe kontrollin e ligjshmerise se akteve te organeve te administrates (konflikti akteve te organeve te administrates (konflikti administrativ) kur me te eshte vendosur mbi te drejtat administrativ) kur me te eshte vendosur mbi te drejtat apo detyrimet individuale te shtetasveapo detyrimet individuale te shtetasveNe disa vende mbrojne kushtetutshmerineNe disa vende mbrojne kushtetutshmerine

Procedura gjyqesoreProcedura gjyqesore

Varesishte nga lloji i ceshtjes juridike per te cilen Varesishte nga lloji i ceshtjes juridike per te cilen vendos gjykata, ekzistojne: procedura penale, vendos gjykata, ekzistojne: procedura penale, procedura kontestimore, procedura procedura kontestimore, procedura jashtekontestimore, procedura e ekzekutimit, etj. jashtekontestimore, procedura e ekzekutimit, etj. Procedurat rregullohen me ligje te vecantaProcedurat rregullohen me ligje te vecantaProcedura ka rendesi, ngase ka per qellim qe te Procedura ka rendesi, ngase ka per qellim qe te vertetohet se a ekziston kerkesa te cilen pala do vertetohet se a ekziston kerkesa te cilen pala do ta sendertoje ne procedure, ne baze te se ciles ta sendertoje ne procedure, ne baze te se ciles gjykata duhet te marre vendimin perkatesgjykata duhet te marre vendimin perkatesPer te siguruar objektivitetin e gjykates, ne te Per te siguruar objektivitetin e gjykates, ne te gjitha vendet jane zbatuar rregulla te caktuara te gjitha vendet jane zbatuar rregulla te caktuara te procedures gjyqesoreprocedures gjyqesore

Parimet (rregullat) e punes se Parimet (rregullat) e punes se gjykatave:gjykatave:

Obligimi i gjykates te marr ne pyetje secilin para Obligimi i gjykates te marr ne pyetje secilin para se t’i shqiptohet denimi;se t’i shqiptohet denimi;Sigurimi i mundesise, seciles pale, qe para Sigurimi i mundesise, seciles pale, qe para gjykates drejteperdrejte t’i kundervihet pales gjykates drejteperdrejte t’i kundervihet pales tjeter dhe drejteperdrejte t’i kundershtoj pohimet tjeter dhe drejteperdrejte t’i kundershtoj pohimet e saj;e saj;E drejta e paleve qe para gjykates t’i shqyrtojne E drejta e paleve qe para gjykates t’i shqyrtojne ceshtjet me goje;ceshtjet me goje;Puna publike e gjykates;Puna publike e gjykates;E drejta e pales te kundershtoje vendimet e E drejta e pales te kundershtoje vendimet e gjykates te shkalles se pare (parimi i gjykates te shkalles se pare (parimi i dyshkallesise);dyshkallesise);

Prokuroria Prokuroria

Dallohet per nga pozita, organizimi dhe autorizimet, Dallohet per nga pozita, organizimi dhe autorizimet, varesisht nga sistemi politik i cdo vendivaresisht nga sistemi politik i cdo vendiNe disa vende prokuroria perfshihet ne organet e Ne disa vende prokuroria perfshihet ne organet e gjyqesise (te drejtesise) ne kuptimin e gjere, e ne disa gjyqesise (te drejtesise) ne kuptimin e gjere, e ne disa tjera vecohet si organ i posacem shteteror e ne disa si tjera vecohet si organ i posacem shteteror e ne disa si organ i dministratesorgan i dministratesVaresisht nga pozita dhe autorizimet ne disa vende Varesisht nga pozita dhe autorizimet ne disa vende emertohet si “prokurori publike”, “prokurori shteterore”emertohet si “prokurori publike”, “prokurori shteterore”Zhvillohet nga institucioni i Zhvillohet nga institucioni i prokuratures prokuratures pas revollucionit pas revollucionit demokratik borgjez me qellim te ndarjes se funksionit te demokratik borgjez me qellim te ndarjes se funksionit te ndjekjes penale nga funksioni i gjykimitndjekjes penale nga funksioni i gjykimitFunksioni i prokurorise qendron ne ndjekjen e kryersve te Funksioni i prokurorise qendron ne ndjekjen e kryersve te veprave penale, qe perfshin fillimin e procedures penale, veprave penale, qe perfshin fillimin e procedures penale, perfaqesimin e akuzes para gjykates dhe paraqitjen e perfaqesimin e akuzes para gjykates dhe paraqitjen e mjeteve te rregullta e te jashtezakonshme juridikemjeteve te rregullta e te jashtezakonshme juridike

Ne vendet socialiste prokuroria ka ushtruar ne emer te shtetit, Ne vendet socialiste prokuroria ka ushtruar ne emer te shtetit, kontrollin per zbatimin e perpiket te ligjeve, duke konstatuar kontrollin per zbatimin e perpiket te ligjeve, duke konstatuar faktet e shkeljes se tyre dhe duke menjanuar keto shkelje faktet e shkeljes se tyre dhe duke menjanuar keto shkelje nepermjet organeve te tjere shteterorenepermjet organeve te tjere shteteroreKa qene ne duart e prijesit te partise dhe ka sherbyer si mjet Ka qene ne duart e prijesit te partise dhe ka sherbyer si mjet per qerim hesapesh me kundershtaret politike per “pastrime” per qerim hesapesh me kundershtaret politike per “pastrime” kadrovike nepermjet proceseve te montuara politikekadrovike nepermjet proceseve te montuara politikeNe SHBA ky organ perfshihet ne organet e pushtetit ekzekutiv, Ne SHBA ky organ perfshihet ne organet e pushtetit ekzekutiv, ku ne krye te Prokurorise Federative eshte prokurori (atornej) i ku ne krye te Prokurorise Federative eshte prokurori (atornej) i pergjithshem. Ate e emron kryetari i SHBA-ve me pelqimin e pergjithshem. Ate e emron kryetari i SHBA-ve me pelqimin e Senatit. Ai eshte njekohsisht minister i drejtesiseSenatit. Ai eshte njekohsisht minister i drejtesiseOrganizimi i prokurorise mbeshtet ne parimin e centralizmit, ku Organizimi i prokurorise mbeshtet ne parimin e centralizmit, ku prokurorit te hallkes me te larte i lejon nderhyrjen ne punen e prokurorit te hallkes me te larte i lejon nderhyrjen ne punen e prokuroreve te hallkave me te ulta, te marrjes se rasteve, te prokuroreve te hallkave me te ulta, te marrjes se rasteve, te dhenies se instruksioneve, te emerimit dhe te shkarkimit te dhenies se instruksioneve, te emerimit dhe te shkarkimit te prokuroreve te hallkave me te ulta prokuroreve te hallkave me te ulta

Avokati i popullitAvokati i popullit

Si organ i shtetit mbron te drejtat e njeriut nga administrata Si organ i shtetit mbron te drejtat e njeriut nga administrata shteterore dhe sherbimet publikeshteterore dhe sherbimet publikeNe Kinen e vjeter Ne Kinen e vjeter mandarinetmandarinet si “sy dhe vesh” te si “sy dhe vesh” te perandorit qe e kane informuar per ate se c’mendon populli perandorit qe e kane informuar per ate se c’mendon populli per punen e nepunsve te tij.per punen e nepunsve te tij.Ngjajshem ishin edhe Ngjajshem ishin edhe eforeteforet ne Athinen e vjeter dhe ne Athinen e vjeter dhe tribunet plebejtribunet plebej ne Romen e vjeter ne Romen e vjeterNe kuptimin bashkohor perhere te pare eshte zbatuar ne Ne kuptimin bashkohor perhere te pare eshte zbatuar ne Suedi 1809 (ombudsmani) Suedi 1809 (ombudsmani) Gjate sh.XX zbatohet edhe ne Angli, SHBA, Kanade, Gjate sh.XX zbatohet edhe ne Angli, SHBA, Kanade, France. Dhe ne vendet e tranzicionitFrance. Dhe ne vendet e tranzicionitEmertohet: “ombudsman”, “avokati i popullit”, Emertohet: “ombudsman”, “avokati i popullit”, “ombudsperson” “komisionar per te drejtat e njeriut”, “ombudsperson” “komisionar per te drejtat e njeriut”, “ombudsman kombetar”, “komisionar i parlamentit”, “ombudsman kombetar”, “komisionar i parlamentit”, “komisionar hulumtues”, etj. “komisionar hulumtues”, etj.

Per cilat vecori shquhet Per cilat vecori shquhet avokati i avokati i popullitpopullit??

Detyre themelore e tij eshte mbrojtja e te drejtave te njeriut Detyre themelore e tij eshte mbrojtja e te drejtave te njeriut kur ato jane te cenuara nga administrata shteterore;kur ato jane te cenuara nga administrata shteterore;Ushtron funksionin e vete ne menyre efikase dhe falas;Ushtron funksionin e vete ne menyre efikase dhe falas;Eshte organ shteteror i zgjedhur nga parlamenti te cilit edhe Eshte organ shteteror i zgjedhur nga parlamenti te cilit edhe i pergjigjet;i pergjigjet;Nuk perdor dhunen, kercenimet, sanksionet, nuk urdheron, Nuk perdor dhunen, kercenimet, sanksionet, nuk urdheron, vete kurre nuk shqipton denime;vete kurre nuk shqipton denime;Propozon, fillon iniciativen, meson, keshillon dhe kordinon Propozon, fillon iniciativen, meson, keshillon dhe kordinon punen me sherbimet shteterore me qellim te gjetjes se punen me sherbimet shteterore me qellim te gjetjes se zgjidhjeve me te drejta, te mbrojtjes se te drejtave te njeriut;zgjidhjeve me te drejta, te mbrojtjes se te drejtave te njeriut;Eshte institucion, i cili me sjelljen e vet ndaj njeriut dhe Eshte institucion, i cili me sjelljen e vet ndaj njeriut dhe popullit, deshmohet si organ i shtetit ne sherbim te njeriut popullit, deshmohet si organ i shtetit ne sherbim te njeriut dhe popullit;dhe popullit;I zgjidh rastet kontestuese duke u perpjekur qe norma I zgjidh rastet kontestuese duke u perpjekur qe norma juridike te zbatohet ne baze te kushtetutes dhe ligjit juridike te zbatohet ne baze te kushtetutes dhe ligjit

FEDERALIZMIFEDERALIZMI

Pergatiti:Pergatiti:

Doc.dr. Mersim MaksutiDoc.dr. Mersim Maksuti

((ligjerata e …)ligjerata e …)

Shteti i thjeshte (unitar)Shteti i thjeshte (unitar)

Sipas shkalles se centralizimit: shtete te thjeshta dhe Sipas shkalles se centralizimit: shtete te thjeshta dhe shtete te perberashtete te perberaShteti unitar eshte ajo forme e organizimit shteteror ne te Shteti unitar eshte ajo forme e organizimit shteteror ne te cilen pushteti sheteror i takon organeve qendrorecilen pushteti sheteror i takon organeve qendroreShteti unitar: nje kushtetute, nje sovranitet shteteror (unik), Shteti unitar: nje kushtetute, nje sovranitet shteteror (unik), nje legjislacion, unitetin e shtetesise dhe te organizates nje legjislacion, unitetin e shtetesise dhe te organizates shteteroreshteteroreVaresisht nga raporti midis organeve qendrore dhe Varesisht nga raporti midis organeve qendrore dhe organeve te njesive administrative-territoriale kemi: shtet organeve te njesive administrative-territoriale kemi: shtet unitar te centralizuar (organet joqendrore konsiderohen unitar te centralizuar (organet joqendrore konsiderohen pjese perberse e organeve qendrore) dhe te pjese perberse e organeve qendrore) dhe te decentralizuar (ekziston pavaresi me ligj)decentralizuar (ekziston pavaresi me ligj) si sinonim i menyres se ketill te organizimit te pushtetit si sinonim i menyres se ketill te organizimit te pushtetit perdoret termi “unitarist” nga fjala “unitarizem”.Vjen ne perdoret termi “unitarist” nga fjala “unitarizem”.Vjen ne shprehje me shume ne shtetet e perbera, ato federative. shprehje me shume ne shtetet e perbera, ato federative.

Shteti i perbereShteti i perbere

Perbehet nga disa shtetePerbehet nga disa shteteKemi: me shume bartes te pushtetit ekzekutiv, me shume Kemi: me shume bartes te pushtetit ekzekutiv, me shume organe legjislative, me shume kushtetuta, orgnde te dyfishta organe legjislative, me shume kushtetuta, orgnde te dyfishta apo te shumefishta te administrates dhe drejtesise, shtetesi te apo te shumefishta te administrates dhe drejtesise, shtetesi te dyfisht, etjdyfisht, etjBashkimi behet ne baze te interesave te perbashketaBashkimi behet ne baze te interesave te perbashketaBashkimi behet me marreveshje apo me kushtetuteBashkimi behet me marreveshje apo me kushtetuteJane nxitur polemika rreth ceshtjes se “sovranitetit”Jane nxitur polemika rreth ceshtjes se “sovranitetit”Kemi keto forma te bashkimit te shteteve:Kemi keto forma te bashkimit te shteteve:

-bashkimin e shteteve (organizatat nderkombetare -bashkimin e shteteve (organizatat nderkombetare qeveritare), me qellime politike, ushtarake, ekonomike. qeveritare), me qellime politike, ushtarake, ekonomike. Bashkohen me Kontrate qe perban qellimin e bashkimit dhe Bashkohen me Kontrate qe perban qellimin e bashkimit dhe kohezgjatjen kohezgjatjen

- bashkimin shteteror dhe - bashkimin shteteror dhe - shtetet e bashkuara- shtetet e bashkuara

Nga aspekti kushtetues ndahen ne:Nga aspekti kushtetues ndahen ne:

bashkime shteterore (bashkimi personal, bashkime shteterore (bashkimi personal, bashkimi real dhe konfederata), nuk jane bashkimi real dhe konfederata), nuk jane shtete dheshtete dhe

Bashkesi shtetesh (federata) - eshte shtetBashkesi shtetesh (federata) - eshte shtet

Bashkimi personalBashkimi personal

Kane sundimtarin (monarkun) e perbashket. Kane sundimtarin (monarkun) e perbashket. Deri te bashkimi vjen kur perputhen rendet e trashigimise, Deri te bashkimi vjen kur perputhen rendet e trashigimise, kur mbreti i nje shteti zgjedhet edhe ne shtetin tjeter. kur mbreti i nje shteti zgjedhet edhe ne shtetin tjeter. Zhbehet kur me kushtetutat e shteteve anetare Zhbehet kur me kushtetutat e shteteve anetare parashikohet qe personi i njejte nuk mund te jete sundimtar parashikohet qe personi i njejte nuk mund te jete sundimtar i te gjitha shtetevei te gjitha shteteveShtetet pervec sundimtarit te perbashket, jane te pavarura Shtetet pervec sundimtarit te perbashket, jane te pavarura ne planin e brendshem dhe nderkombetarne planin e brendshem dhe nderkombetarShtetet kane organet e veta legjislative, ekzekutive, dhe Shtetet kane organet e veta legjislative, ekzekutive, dhe gjyqesore. Lidhin marredhenie diplomatike me shtetet tjera, gjyqesore. Lidhin marredhenie diplomatike me shtetet tjera, udheheqin politiken e jashtme, lidhin marreveshje udheheqin politiken e jashtme, lidhin marreveshje nderkombetare.nderkombetare.Jane zhbere me vdekjen e sundimtaritJane zhbere me vdekjen e sundimtaritLidhje e tille ka qene midis Anglise dhe Hanoverit (1714-Lidhje e tille ka qene midis Anglise dhe Hanoverit (1714-1837), midis Holandes dhe Luksemburgut (1815-1890) 1837), midis Holandes dhe Luksemburgut (1815-1890)

Bashkimi (unioni) realBashkimi (unioni) real

Krijohet me marreveshje nderkombetareKrijohet me marreveshje nderkombetareBashkohen nen nje monark, i cili ne Bashkohen nen nje monark, i cili ne marredheniet nderkombetare paraqitet si nje marredheniet nderkombetare paraqitet si nje subjektsubjektKa elemente te konfederates dhe federatesKa elemente te konfederates dhe federatesOrganet legjislative, ekzekutive dhe gjuqesore te Organet legjislative, ekzekutive dhe gjuqesore te shteteve anetare plotesisht jane te pavarurashteteve anetare plotesisht jane te pavaruraKa ekzistuar ne te kaluaren: Bashkimi i Suedise Ka ekzistuar ne te kaluaren: Bashkimi i Suedise me Norvegjine (1815-1905), i Austrise me me Norvegjine (1815-1905), i Austrise me Hungarine (1867-1918) dhe i Danimarkes me Hungarine (1867-1918) dhe i Danimarkes me Islanden (1919 deri ne luften e II Boterore) Islanden (1919 deri ne luften e II Boterore)

konfederatakonfederata

Krijohet me kontrateKrijohet me kontrate

Kane organin e perbashket – kuvendinKane organin e perbashket – kuvendin

Jane formuar nga faktoret: i mbrojtjes se Jane formuar nga faktoret: i mbrojtjes se perbashket, ekonomik, gjeografik, historik, perbashket, ekonomik, gjeografik, historik, etj.etj.

Konfederata shquhet pKonfederata shquhet p

Konfederata shquhet per keto Konfederata shquhet per keto ceshtje:ceshtje:

Eshte forme e vecante e bashkimit te shteteve te Eshte forme e vecante e bashkimit te shteteve te pavarura, e jo shtet i vecantepavarura, e jo shtet i vecanteShtetet anetare ne teresi ruajne sovranitetin e vet dhe Shtetet anetare ne teresi ruajne sovranitetin e vet dhe mund te dalin nga konfederatamund te dalin nga konfederataKrijohet me kontrate. Mund te ndryshohet vetem me Krijohet me kontrate. Mund te ndryshohet vetem me pelqimin e te te gjitha shteteve anetarepelqimin e te te gjitha shteteve anetareKuvendi i konfederates, rendom eshte i vetmi organ i Kuvendi i konfederates, rendom eshte i vetmi organ i perbashket. Numri i shteteve perfaqesohet ne menyre te perbashket. Numri i shteteve perfaqesohet ne menyre te barabartebarabarteVendimet e kuvendit te konf. behen te obligueshme per Vendimet e kuvendit te konf. behen te obligueshme per shtetasit e shteteve anetare pasi ti kene ligjesuar shtetasit e shteteve anetare pasi ti kene ligjesuar organet kompetente te tyreorganet kompetente te tyreKompetencat e konfederates shtrihen vetem brenda Kompetencat e konfederates shtrihen vetem brenda kontrates mbi formimin e konfederates kontrates mbi formimin e konfederates

Shkendijat e konfederates i hasim:Shkendijat e konfederates i hasim:Ne Greqin e vjeter (Bashkimi i Ahejit), pastaj ne Ne Greqin e vjeter (Bashkimi i Ahejit), pastaj ne mesjete (Hansa- Bashkimi i Qyteteve Gjermane mesjete (Hansa- Bashkimi i Qyteteve Gjermane te Veriut, Lidhja e Qyeteve te Lombardise, etj)te Veriut, Lidhja e Qyeteve te Lombardise, etj)Konfederata Amerikane – 1778-1787, nga 13 Konfederata Amerikane – 1778-1787, nga 13 koloni koloni Konfederata e Zvicres 1291-1848, nga tre Konfederata e Zvicres 1291-1848, nga tre kantonekantoneKonfederata Gjermane 1815-1871Konfederata Gjermane 1815-1871Konfederata Australiane 1885-1900, e krijuar Konfederata Australiane 1885-1900, e krijuar nga kolonit angleze ne kete vendnga kolonit angleze ne kete vend

FederataFederataEshte bashkesi e dy e me shume shtetesh, e cila krijohet Eshte bashkesi e dy e me shume shtetesh, e cila krijohet me kushtetute me pjesemarrjen e te gjitha shteteve me kushtetute me pjesemarrjen e te gjitha shteteve anetareanetareShtetet anetare i nenshtrohen vendimeve te federatesShtetet anetare i nenshtrohen vendimeve te federatesFederata ka organet e veta: legjislative, ekzekutive dhe Federata ka organet e veta: legjislative, ekzekutive dhe gjyqesoregjyqesoreVendimet e organit perfaqesues jane te detyrueshme per Vendimet e organit perfaqesues jane te detyrueshme per shtetet anetare. Perbehet prej dy dhomave.shtetet anetare. Perbehet prej dy dhomave.Njesite federale disponojne me pushtet te vecante Njesite federale disponojne me pushtet te vecante shteteror: kane kushtetuten e tyre, organet legjislative, shteteror: kane kushtetuten e tyre, organet legjislative, ekzekutive, gjyqesore. Kemi shtetesi te dyfishte.ekzekutive, gjyqesore. Kemi shtetesi te dyfishte.Vellimi i kompetencave te federates ndryshon ne shtetet Vellimi i kompetencave te federates ndryshon ne shtetet federative. Keto rregullohen me kushtetuten federative e federative. Keto rregullohen me kushtetuten federative e cila nuk mund te ndryshohet pa pelqimin e shumices se cila nuk mund te ndryshohet pa pelqimin e shumices se njesive federalenjesive federale

Federata shquhet per keto ceshtje:Federata shquhet per keto ceshtje:

Nuk eshte bashkim shtetesh por bashkesi shtetesh, pra Nuk eshte bashkim shtetesh por bashkesi shtetesh, pra ajo vete eshte shtetajo vete eshte shtetNjesite federale bartin nje pjese te sovranitetit ne Njesite federale bartin nje pjese te sovranitetit ne federate. Prandaj federata eshte shtet sovran si ne federate. Prandaj federata eshte shtet sovran si ne marredheniet nderkombetare, ashtu edhe brendamarredheniet nderkombetare, ashtu edhe brendaKa organet e veta legjislative, ekzekutive, gjyqesore. Ka organet e veta legjislative, ekzekutive, gjyqesore. Kuvendi federativ ka kompetenca qe te miratoj ligje te Kuvendi federativ ka kompetenca qe te miratoj ligje te cilat jane te detyrueshme per shtetet anetare, pa cilat jane te detyrueshme per shtetet anetare, pa pelqimin e shteteve anetare. Me kushtetuten federative pelqimin e shteteve anetare. Me kushtetuten federative percaktohen kompetencat e federates dhe njesive percaktohen kompetencat e federates dhe njesive federala, ku ne kompetence te federates hyjne politika e federala, ku ne kompetence te federates hyjne politika e jashtme, ushtria e mbrojtja, ceshtjet me te rendesishme jashtme, ushtria e mbrojtja, ceshtjet me te rendesishme ekonomike, ndersa ceshtjet tjera ushtrohen ne kuader te ekonomike, ndersa ceshtjet tjera ushtrohen ne kuader te njesive federalenjesive federale

Pushteti federativ shtrihet mbi shtetet anetare Pushteti federativ shtrihet mbi shtetet anetare dhe mbi shtetasit e te gjitha shteteve anetare. dhe mbi shtetasit e te gjitha shteteve anetare. Kemi shtetesi te dyfishteKemi shtetesi te dyfishtePerbehet prej dy lloj anetaresh: njesive federale Perbehet prej dy lloj anetaresh: njesive federale dhe shtetasit ne teresi pavaresisht nga njesite dhe shtetasit ne teresi pavaresisht nga njesite federalefederaleKrijohet me kushtetute dhe jo me kontrate Krijohet me kushtetute dhe jo me kontrate nderkombetarenderkombetareFederata e pare e SHBA-ve 1787, Zvicres 1848, Federata e pare e SHBA-ve 1787, Zvicres 1848, GjermaniaGjermania

Federata e SHBAFederata e SHBA

1776 shpallet pavaresia e SHBA nga Anglia (Hartues ishte 1776 shpallet pavaresia e SHBA nga Anglia (Hartues ishte Tomas Xhefersoni)Tomas Xhefersoni)1778, trembedhjet shtete u bashkuan ne Konfederaten 1778, trembedhjet shtete u bashkuan ne Konfederaten Amerikane. Ky dokument u ratifikua deri me 1781Amerikane. Ky dokument u ratifikua deri me 17811787 formohet Federata e SHBA1787 formohet Federata e SHBASHBA, sot perbehen nga 50 njesi federale, Distrikti i SHBA, sot perbehen nga 50 njesi federale, Distrikti i Kolumbise ne te cilin gjendet kryeqyteti dhe selia e federates Kolumbise ne te cilin gjendet kryeqyteti dhe selia e federates (Uashington) si dhe dy territore me status te autonomise (Uashington) si dhe dy territore me status te autonomise politiko-territoriale me karakter nderkombetar (ishujte e politiko-territoriale me karakter nderkombetar (ishujte e Virxhinise dhe Porto Riko)Virxhinise dhe Porto Riko)Themeluesit e SHBA-ve si Jefersoni, Medisoni, Uashingtoni, Themeluesit e SHBA-ve si Jefersoni, Medisoni, Uashingtoni, Franklini, Wilsoni, Adamsi etj, te paret zbatuan idete Franklini, Wilsoni, Adamsi etj, te paret zbatuan idete federaliste te tipit republikan, pra me karakter antimonarkistfederaliste te tipit republikan, pra me karakter antimonarkistOrgni me i larte i federates SHBA eshte Kongresi. Perbehet Orgni me i larte i federates SHBA eshte Kongresi. Perbehet prej Dhomes Perfaqesuese dhe Senatitprej Dhomes Perfaqesuese dhe Senatit

Eshte zbatuar parimi i ndarjes se pushteteve ne Eshte zbatuar parimi i ndarjes se pushteteve ne legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesor dhe mekanizmi “cheks legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqesor dhe mekanizmi “cheks and balance” and balance” Jane siguar edhe mekanizma te pjesmarrjes se njesive Jane siguar edhe mekanizma te pjesmarrjes se njesive federale ne ushtrimin e pushtetit te federates, permes federale ne ushtrimin e pushtetit te federates, permes zgjedhjes se anetareve te Kongresit ku p[rfaqesohen zgjedhjes se anetareve te Kongresit ku p[rfaqesohen njesite federale dhe zgjedhjes se kryetarit te SHBA njesite federale dhe zgjedhjes se kryetarit te SHBA permes “elektoreve” ne njesite federalepermes “elektoreve” ne njesite federaleGjyqesia federative (Gjykata Supreme) jep fjalen e fundit Gjyqesia federative (Gjykata Supreme) jep fjalen e fundit lidhur me konfliktin midis federates dhe njesive federale lidhur me konfliktin midis federates dhe njesive federale Kushtetuta dhe ligjet federative kane fuqi me te larte Kushtetuta dhe ligjet federative kane fuqi me te larte juridike se ligjet e njesive federativejuridike se ligjet e njesive federative

Vendimet e Gjykates Supreme me te drejte Vendimet e Gjykates Supreme me te drejte trajtohen si burim i rendesishem i se drejtes trajtohen si burim i rendesishem i se drejtes kushtetuese ne kete vendkushtetuese ne kete vendShquhet fenomeni i bartjes se kompetencave Shquhet fenomeni i bartjes se kompetencave nga pushteti legjislativ ne ate ekzekutiv nga pushteti legjislativ ne ate ekzekutiv (“rrezikun e kombit”) dhe zgjerimi i (“rrezikun e kombit”) dhe zgjerimi i kompetencave te Federates ne dem te njesive kompetencave te Federates ne dem te njesive federalefederaleSHBA-te e shquan centralizmi dhe unitarizmi SHBA-te e shquan centralizmi dhe unitarizmi gradual dhe dobesimi i elementeve federaliste te gradual dhe dobesimi i elementeve federaliste te sanksionuara me Kushtetuten e vitit 1787sanksionuara me Kushtetuten e vitit 1787

LINDJA E REPUBLIKES SE LINDJA E REPUBLIKES SE MAQEDONISE DHE ZHVILLIMI I SAJ MAQEDONISE DHE ZHVILLIMI I SAJ KUSHTETUES DERI NE VITIN 1991 KUSHTETUES DERI NE VITIN 1991

Pergatiti:Pergatiti:

Doc.Dr. Mersim MaksutiDoc.Dr. Mersim Maksuti((ligjerata e …)ligjerata e …)

Lindja e Republikes se MaqedoniseLindja e Republikes se Maqedonise

Lindi gjate Luftes se II BoteroreLindi gjate Luftes se II BoteroreMe vendimin e KAÇKJ-se mbajtur me 29-Me vendimin e KAÇKJ-se mbajtur me 29-30 nentor 1943 ne Jajce Maqedonise i 30 nentor 1943 ne Jajce Maqedonise i njihet e drejta e shtetshmerise ne kuader njihet e drejta e shtetshmerise ne kuader te Jugosllavisete Jugosllavise2 gusht 1944, ne manastirin Prohor 2 gusht 1944, ne manastirin Prohor Pcinski, u be konstituimi i shtetit te Pcinski, u be konstituimi i shtetit te Maqedonise si anetare e barabarte e Maqedonise si anetare e barabarte e Federates JugosllaveFederates Jugosllave

Vendimet e KAÇKM-seVendimet e KAÇKM-se

Konstituimi i KAÇKM-se si organ me i larte perfaqesues Konstituimi i KAÇKM-se si organ me i larte perfaqesues dhe organ me i larte i pushtetit shteteror. U formua dhe organ me i larte i pushtetit shteteror. U formua Presidiumi i KAÇKM-se dhe u parashikua formimi i Presidiumi i KAÇKM-se dhe u parashikua formimi i Qeverise demokratikeQeverise demokratikeDeklarata per te drejtat themelore te shtetasveDeklarata per te drejtat themelore te shtetasveVendimi per gjuhen zyrtare, vendimi per shpalljen e 2 Vendimi per gjuhen zyrtare, vendimi per shpalljen e 2 gushtit feste shteteroregushtit feste shteterorePresidiumi I KAÇKM-se miratoj nje varg vendimesh, me Presidiumi I KAÇKM-se miratoj nje varg vendimesh, me te cilat u formuan organet e administrates, u be ndarja te cilat u formuan organet e administrates, u be ndarja politike territoriale e vendit, u rregullua organizimi dhe politike territoriale e vendit, u rregullua organizimi dhe menyra e punes te keshillave nacionalclirimtaremenyra e punes te keshillave nacionalclirimtareShqiptaret u anashkaluan duke i rangur te drejtat e tyre Shqiptaret u anashkaluan duke i rangur te drejtat e tyre ne te drejta te pakicave kombetare, duke iu “siguruar te ne te drejta te pakicave kombetare, duke iu “siguruar te gjitha te drejtat per jete te lire kombetare”gjitha te drejtat per jete te lire kombetare”

Zhvillimi kushtetues i Maqedonise, Zhvillimi kushtetues i Maqedonise, si njesi federale e Jugosllavise prej si njesi federale e Jugosllavise prej

1946-19911946-1991Ndahet ne tre periudha: 1946-1963, 1963-1974 dhe Ndahet ne tre periudha: 1946-1963, 1963-1974 dhe 1974-19911974-1991Periudha e parePeriudha e pare: nxjerrja e Kushtetutes 31 dhjetor 1946: nxjerrja e Kushtetutes 31 dhjetor 1946Kjo periudhe ndahet ne dy faza: 1946-1953 dhe 1953-Kjo periudhe ndahet ne dy faza: 1946-1953 dhe 1953-19631963Faza e pareFaza e pare karakterizohet: me “demokraci popullore”, karakterizohet: me “demokraci popullore”, nderhyrja e shtetit ne te gjitha proceset shoqerore. nderhyrja e shtetit ne te gjitha proceset shoqerore. Kushtetuta e 1946 sanksionon parimet e ngritura gjate Kushtetuta e 1946 sanksionon parimet e ngritura gjate luftesluftesKjo kushtetute pa preambull shquhet per keto ceshtje: Kjo kushtetute pa preambull shquhet per keto ceshtje: “eshte kushtetute reale, eshte kushtetute e demokracise “eshte kushtetute reale, eshte kushtetute e demokracise popullore dhe kushtetute e njeise federale dhe jo e popullore dhe kushtetute e njeise federale dhe jo e shtetit te pavarur” shtetit te pavarur”

Kjo kushtetute ishte shprehje juridike e realitetit Kjo kushtetute ishte shprehje juridike e realitetit e jo deklarate apo program i se ardhmese jo deklarate apo program i se ardhmes

Organizimi i pushtetit shteteror mbeshtetet mbi Organizimi i pushtetit shteteror mbeshtetet mbi parimin e sovranitetit te popullit, nepermjet parimin e sovranitetit te popullit, nepermjet Kuvendit Popullor si organ me i larte i pushtetit Kuvendit Popullor si organ me i larte i pushtetit shteterorshteteror

Kuvendi zgjidhte Presidiumin, Qeverine dhe Kuvendi zgjidhte Presidiumin, Qeverine dhe organet e gjyqesise qe i pergjigjeshin Kuvenditorganet e gjyqesise qe i pergjigjeshin Kuvendit

Faza e dyteFaza e dyte: u nxor ligji kushtetues ku u vendos : u nxor ligji kushtetues ku u vendos veteqeverisja ne veprimtarite shoqerore (ekonomi, arsim, veteqeverisja ne veprimtarite shoqerore (ekonomi, arsim, shkence, kulture, dhe shendetesi) dhe u be shkence, kulture, dhe shendetesi) dhe u be decentralizimi i pushtetit ne komuna (1955)decentralizimi i pushtetit ne komuna (1955)Kuvendi popullor dhe keshillat popullore ne njesite e Kuvendi popullor dhe keshillat popullore ne njesite e veteqeverisjes lokale u shendrruan ne dy dhomeshe veteqeverisjes lokale u shendrruan ne dy dhomeshe (dhoma perfaqesuese-politike dhe dhoma e prodhuesve)(dhoma perfaqesuese-politike dhe dhoma e prodhuesve)Qeveria republikane zevendesohet me Keshillin Qeveria republikane zevendesohet me Keshillin Ekzekutiv Republikan, si organ ekzekutiv-politik i Ekzekutiv Republikan, si organ ekzekutiv-politik i Kuvendit, Kuvendit, Ne vend te ministrive formohen sekretariatet shteterore, Ne vend te ministrive formohen sekretariatet shteterore, si organe individuale si organe individuale

Periudha e dyte e zhvillimit Periudha e dyte e zhvillimit kushtetues e Republikes se kushtetues e Republikes se

MaqedoniseMaqedoniseRealiteti shoqeror e ekonomik kerkonte zgjidhje te reja Realiteti shoqeror e ekonomik kerkonte zgjidhje te reja kushtetuese si ne federate ashtu edhe ne njesite kushtetuese si ne federate ashtu edhe ne njesite federalefederaleNxjerrja e Kushtetutes se vitit 1963, ka keto Nxjerrja e Kushtetutes se vitit 1963, ka keto karakteristika: zgjerim i kompetencave te njesive karakteristika: zgjerim i kompetencave te njesive federale, por praktika ka qene e kunder nen ndikimin e federale, por praktika ka qene e kunder nen ndikimin e rrymes serbe (Rankovici) dhe kuadrove proserbe ne disa rrymes serbe (Rankovici) dhe kuadrove proserbe ne disa republika.republika.Nacionalizmi serb ne dem te shqiptareveNacionalizmi serb ne dem te shqiptareveNe Plenumin e Brioneve te KQ te LKJ 1966 ngadhjeu Ne Plenumin e Brioneve te KQ te LKJ 1966 ngadhjeu vija veteqeverisese mbi ate unitariste ku erdhi deri te vija veteqeverisese mbi ate unitariste ku erdhi deri te ndryshimet kushtetuese ne vitet 1967/68/71 me cilat u ndryshimet kushtetuese ne vitet 1967/68/71 me cilat u rriten kompetencat e republikave dhe krahinave me rriten kompetencat e republikave dhe krahinave me mundesin e ndikimit te njesive federale ne vendimarrjet e mundesin e ndikimit te njesive federale ne vendimarrjet e federates federates

Kushtetuta e RSM 1963, emerton per here te pare Kushtetuta e RSM 1963, emerton per here te pare Maqedonin si “socialiste”Maqedonin si “socialiste”Zbatohet sistemi i kuvenditZbatohet sistemi i kuvenditKuvendi i RSM perbehej prej pese dhomave: Dhoma Kuvendi i RSM perbehej prej pese dhomave: Dhoma Republikane; Dhoma Organizativo-politike (e cila me Republikane; Dhoma Organizativo-politike (e cila me vone zevendesohet me dhomen e komunave) dhe tri vone zevendesohet me dhomen e komunave) dhe tri dhoma te bashkesive punuese: Dhoma ekonomika, dhoma te bashkesive punuese: Dhoma ekonomika, Dhoma Kulturore-Arsimore dhe Dhoma Social Dhoma Kulturore-Arsimore dhe Dhoma Social Shendetesore, te cilat perbehen nga perfaqesues te Shendetesore, te cilat perbehen nga perfaqesues te zgjedhur nga punonjesit e bashkesive punuese te zgjedhur nga punonjesit e bashkesive punuese te lemenjeve perkateslemenjeve perkatesFormohet edhe Gjykata Kushtetuese e RSM Formohet edhe Gjykata Kushtetuese e RSM Kjo kushtetute peson ndryshime kushtetuese me Kjo kushtetute peson ndryshime kushtetuese me amendamentet e vitit 1965/67/69 dhe 1972amendamentet e vitit 1965/67/69 dhe 1972

Zhvillimi kushtetues i Republikes se Zhvillimi kushtetues i Republikes se Maqedonise 1974-1991Maqedonise 1974-1991

Me Kushtetute 1974 fillon periudha e trete e zhvillimit kushtetuesMe Kushtetute 1974 fillon periudha e trete e zhvillimit kushtetues

Eshte kushtetute reale-pragmatike, te cilat shprehin Eshte kushtetute reale-pragmatike, te cilat shprehin marredheniet shoqerore ekzistuese, por edhe synimet e marredheniet shoqerore ekzistuese, por edhe synimet e zhvillimit shoqeror ne te ardhmenzhvillimit shoqeror ne te ardhmenPervec preambulles, perbante parimet themelore prej 10 Pervec preambulles, perbante parimet themelore prej 10 pjeseve te cilat paraqitnin programin vizionin e se pjeseve te cilat paraqitnin programin vizionin e se ardhmes, si dhe pjesen normative mjafte te vellimshmeardhmes, si dhe pjesen normative mjafte te vellimshmeE vecanta e kesaj periudhe te zhvilliit kushtetues te E vecanta e kesaj periudhe te zhvilliit kushtetues te RSFJ eshte rritja e kompetencave te republikave dhe RSFJ eshte rritja e kompetencave te republikave dhe krahinavekrahinaveBehet “perkufizimi i qarte i Republikes si bashkesi Behet “perkufizimi i qarte i Republikes si bashkesi shteterore dhe bashkesi shoqerore politike, thellimi dhe shteterore dhe bashkesi shoqerore politike, thellimi dhe zhvillimi I barazise se kombesive, si element konstituive zhvillimi I barazise se kombesive, si element konstituive te Republikes se bashku me popullin maqedonas…”te Republikes se bashku me popullin maqedonas…”

Ne kushtetute zgjerohet pjesa kushtuar lirive dhe te Ne kushtetute zgjerohet pjesa kushtuar lirive dhe te drejtave te njeriutdrejtave te njeriutBehen ndryshime sistemi i kuvendit bazohet ne sistemin e Behen ndryshime sistemi i kuvendit bazohet ne sistemin e delegimit, si forme e organizimit te klases puntore dhe delegimit, si forme e organizimit te klases puntore dhe shtetasve per ushtrimin e pushtetit politik mbi baza shtetasve per ushtrimin e pushtetit politik mbi baza veteqeveriseseveteqeveriseseStruktura e kuvendeve komunale tre dhomeshe: Dhoma e Struktura e kuvendeve komunale tre dhomeshe: Dhoma e Punes se Bashkuar, Dhoma e Bashkesive Lokale dhe Punes se Bashkuar, Dhoma e Bashkesive Lokale dhe Dhoma Shoqerore PolitikeDhoma Shoqerore PolitikeNgjajshem edhe Kuvendi i RSM perbehej prej tre dhomaveNgjajshem edhe Kuvendi i RSM perbehej prej tre dhomaveKjo periudhe karakterizohet me zhvillime te njejta ne tere Kjo periudhe karakterizohet me zhvillime te njejta ne tere federaten dhe njesite federalefederaten dhe njesite federaleDalin ne siperfaqe kundertheniet e sistemit monist si ne Dalin ne siperfaqe kundertheniet e sistemit monist si ne planin ekonomik (borxhet e jashtme) ashtu edhe politikplanin ekonomik (borxhet e jashtme) ashtu edhe politik

Mungesa e pluralizmit politik kompenzohej me Mungesa e pluralizmit politik kompenzohej me pluralizmin nacionalpluralizmin nacionalKonfliktet politike sa vinin e shtoheshin sidomos pas Konfliktet politike sa vinin e shtoheshin sidomos pas vdekjes se Titosvdekjes se TitosSerbia fajesonte federaten gjoja ishte shnderruar ne Serbia fajesonte federaten gjoja ishte shnderruar ne konfederate, ku kerkonte ngushtimin e kompetencave te konfederate, ku kerkonte ngushtimin e kompetencave te njesive federale dhe suprimimin e krahinave si njesive federale dhe suprimimin e krahinave si konstituente te federates- kerkonte unitarizimin e konstituente te federates- kerkonte unitarizimin e federatesfederates1988 ndodhen disa ndryshime kushtetuese ne 1988 ndodhen disa ndryshime kushtetuese ne kushtetuten e RSFJ-se ku shume nga amendamendet kushtetuten e RSFJ-se ku shume nga amendamendet nuk u perkrahen nga kuvendet e disa republikave dhe nuk u perkrahen nga kuvendet e disa republikave dhe Kuvendit te KosovesKuvendit te Kosoves

Megjithate, me keto ndryshime filloj procesi i Megjithate, me keto ndryshime filloj procesi i demokratizimit, zbatimi i pluralizmit politikdemokratizimit, zbatimi i pluralizmit politikPerpjekjet e Serbise per unitarizimin e federates (dominimi Perpjekjet e Serbise per unitarizimin e federates (dominimi i saj), masat kunderkushtetuese te Serbise ndaj Kosoves si i saj), masat kunderkushtetuese te Serbise ndaj Kosoves si konstituente e federates, perpjekja e saj konstituente e federates, perpjekja e saj jashtekonstitucionale per rrezimin e pushtetit legal ne jashtekonstitucionale per rrezimin e pushtetit legal ne Sloveni dhe Kroaci, shuan cdo shprese per ruajtjen e Sloveni dhe Kroaci, shuan cdo shprese per ruajtjen e federates.federates. Republikat shpallen pavaresin pervec Malit te ZiRepublikat shpallen pavaresin pervec Malit te ZiMe rastin e shperberjes se federates u zhvilluan kater Me rastin e shperberjes se federates u zhvilluan kater luftera.luftera.Maqedonia u nda pa lufteMaqedonia u nda pa lufteShkaqet e shperberjes se RSFJ-se qendrojne ne pushimin Shkaqet e shperberjes se RSFJ-se qendrojne ne pushimin e faktoreve qe kushtezuan formimin e saj dhe ne deshtimin e faktoreve qe kushtezuan formimin e saj dhe ne deshtimin e saj per ti zgjidhur ceshtjet per te cilat ishte formuar e saj per ti zgjidhur ceshtjet per te cilat ishte formuar

Nje nga faktoret ishte edhe ceshtja e mbrojtjes se Nje nga faktoret ishte edhe ceshtja e mbrojtjes se perbashket, ku pas Konferences se Helsinkut dhe pas perbashket, ku pas Konferences se Helsinkut dhe pas shperberjes se Federates Sovjetike dhe shperdarjes se shperberjes se Federates Sovjetike dhe shperdarjes se Paktit te Varshaves, kishte pushuar rreziku nga jashte Paktit te Varshaves, kishte pushuar rreziku nga jashte dhe nevoja e mbrojtjes se perbashketdhe nevoja e mbrojtjes se perbashketFaktor tjeter i renies se federates ishte unitarizmi serb qe Faktor tjeter i renies se federates ishte unitarizmi serb qe rrezikoj barazine kombetare ne te ardhmenrrezikoj barazine kombetare ne te ardhmenFaktor tjeter ishte qe lidhet me te kombetar ishte sigurimi Faktor tjeter ishte qe lidhet me te kombetar ishte sigurimi i kushteve per zhvillim me te shpejt te popujve (Kosoves, i kushteve per zhvillim me te shpejt te popujve (Kosoves, Maqedonise, Malit te Zi dhe Bosnje Hercegovines)Maqedonise, Malit te Zi dhe Bosnje Hercegovines)Te gjitha keto faktor ndikuan edhe ne faktorin subjektiv, Te gjitha keto faktor ndikuan edhe ne faktorin subjektiv, pra ne ndryshimin e qendrimit per nje shtet te pra ne ndryshimin e qendrimit per nje shtet te perbashket, ku faktikisht u shperbe ne Kongresin e XIV perbashket, ku faktikisht u shperbe ne Kongresin e XIV te LKJte LKJ

KUSHTETUTA E REPUBLIKES SE KUSHTETUTA E REPUBLIKES SE

MAQEDONISEMAQEDONISE

Pergatiti:Pergatiti:

Doc.dr. Mersim MaksutiDoc.dr. Mersim Maksuti

(ligjerata e …)(ligjerata e …)

Koncepti i kushtetutes se RM te Koncepti i kushtetutes se RM te vitit 1991vitit 1991

25 janar 1991 Kuvendi i RM miratoi Deklaraten per 25 janar 1991 Kuvendi i RM miratoi Deklaraten per Maqedonine si shtet sovran dhe i pavarurMaqedonine si shtet sovran dhe i pavarur8 shtator 1991 referendumi per shtet sovran dhe te 8 shtator 1991 referendumi per shtet sovran dhe te pavarurpavarur17 nentor 1991 u nxorr Kushtetuta e RM, braktis 17 nentor 1991 u nxorr Kushtetuta e RM, braktis sistemin komunist, monizmin politik, monizmin sistemin komunist, monizmin politik, monizmin pronesor,, mungesa e tregut te lire dhe iniciatives pronesor,, mungesa e tregut te lire dhe iniciatives private, etjprivate, etjEshte kushtetute e grupit liberale-demokratike te sh.XIXEshte kushtetute e grupit liberale-demokratike te sh.XIXNeni 1,al.1, “Republika e Maqedonise eshte shtet Neni 1,al.1, “Republika e Maqedonise eshte shtet sovran, i pavarur demokratik dhe social”. Pra eshte sovran, i pavarur demokratik dhe social”. Pra eshte shtet sovran i pavarur dhe jo njesi federaleshtet sovran i pavarur dhe jo njesi federale

Sovraniteti buron nga shtetasitSovraniteti buron nga shtetasitShtetasit e Maqedonise pushtetin e realizojne Shtetasit e Maqedonise pushtetin e realizojne nepermjet perfaqesuesve te zgjedhur, nepermjet nepermjet perfaqesuesve te zgjedhur, nepermjet referendumit (kombimin)referendumit (kombimin)Koncepti i shtetit demokratik bazohet: Koncepti i shtetit demokratik bazohet: pluralizmin politik, zgjedhjet e lira, ndarjen e pluralizmin politik, zgjedhjet e lira, ndarjen e pushtetit, pushtetit, Te gjitha organet e pushtetit vehen nen Te gjitha organet e pushtetit vehen nen kushtetutekushtetuteNdarja e pushtetit: legjislativ-Kuvendi i RM, Ndarja e pushtetit: legjislativ-Kuvendi i RM, ekzekutiv- Qeveria e RM, gjyqesor-gjykatat ekzekutiv- Qeveria e RM, gjyqesor-gjykatat

Midis qeverise dhe kuvendit vendosen raporte Midis qeverise dhe kuvendit vendosen raporte karakteristike per regjimet parlamentarekarakteristike per regjimet parlamentare

RM Republike parlamentareRM Republike parlamentare

Mbrojtjen e kushtetutshmerise e ushtron Gjykata Mbrojtjen e kushtetutshmerise e ushtron Gjykata Kushtetuese e RMKushtetuese e RM

Zbatohet pluralizmi pronesor, dhe mbrojtja e Zbatohet pluralizmi pronesor, dhe mbrojtja e barabarte juridike e pronesbarabarte juridike e prones

Garanton dhe mbron lirite dhe te drejtat e njeriutGaranton dhe mbron lirite dhe te drejtat e njeriut

Riafirmohet veteqeverisja lokaleRiafirmohet veteqeverisja lokale

Preambula e Kushtetutes se RMPreambula e Kushtetutes se RM

Nuk eshte e shenuar me emrin “preambule”Nuk eshte e shenuar me emrin “preambule”Perban dy aline: Perban dy aline: Ne alinen e pare theksohen momentet me te Ne alinen e pare theksohen momentet me te rendesishme per zhvillimin shtetrore-juridik te shtetit te rendesishme per zhvillimin shtetrore-juridik te shtetit te Maqedonise.Si rezultat i kesaj theksohet se Maqedonia Maqedonise.Si rezultat i kesaj theksohet se Maqedonia eshte e konstituar si shtet nacional i popullit maqedonas, eshte e konstituar si shtet nacional i popullit maqedonas, ku sigurohet barazia e plote civile dhe bashkejetesa e ku sigurohet barazia e plote civile dhe bashkejetesa e perhershme e popullit maq. me shqiptaret, turqit, vllehet, perhershme e popullit maq. me shqiptaret, turqit, vllehet, romet, etjromet, etjNe alinen e dyte percaktohen qellimet qe synoheshin me Ne alinen e dyte percaktohen qellimet qe synoheshin me kete Kushtetute, qe “Republika e Maqedonise te kete Kushtetute, qe “Republika e Maqedonise te konstituohet si shtet sovran dhe i pavarur dhe si shtet konstituohet si shtet sovran dhe i pavarur dhe si shtet civil dhe demokratik, qeverisja e drejtesise, lirite dhe te civil dhe demokratik, qeverisja e drejtesise, lirite dhe te drejtat e njeriut, te sigurohet paqja dhe bashkejetesa …drejtat e njeriut, te sigurohet paqja dhe bashkejetesa …

Preambula kishte zbatuar konceptin e shtetit nacional, Preambula kishte zbatuar konceptin e shtetit nacional, ndersa synonte te zhvillohej si “shtet sovran i pavarur ndersa synonte te zhvillohej si “shtet sovran i pavarur dhe si shtet civil e demokratik” (al.2)dhe si shtet civil e demokratik” (al.2)Preambula nuk ka fuqi juridike por ka rendesi Preambula nuk ka fuqi juridike por ka rendesi politike.Paraqet burim te se drejtes kushtetuesepolitike.Paraqet burim te se drejtes kushtetueseGjykatat kushtetuese e perdorin si baze per interpretimin Gjykatat kushtetuese e perdorin si baze per interpretimin e tekstit normative tekstit normativMarreveshja kornzise e Ohrit (aneksi “A”) bartes te Marreveshja kornzise e Ohrit (aneksi “A”) bartes te sovranitetit perkufizon shtetasit. Mirepo ky koncept u sovranitetit perkufizon shtetasit. Mirepo ky koncept u ndryshua.Si kompromise u arrit me amendamentin IV ndryshua.Si kompromise u arrit me amendamentin IV kombinimi i konceptit te individit dhe i shtetit kombetar kombinimi i konceptit te individit dhe i shtetit kombetar me tekstin e prembules me kete perbajtje: me tekstin e prembules me kete perbajtje:

““Qytetaret e Republikes se Maqedonise, populli Qytetaret e Republikes se Maqedonise, populli maqedonas si dhe qytetaret qe jetojne brenda kufijve te maqedonas si dhe qytetaret qe jetojne brenda kufijve te Maqedonise, qe jane pjese e popullit shqiptar, popullit Maqedonise, qe jane pjese e popullit shqiptar, popullit turk, popullit serb, popullit vlleh, popullit rom, popullit turk, popullit serb, popullit vlleh, popullit rom, popullit boshnjak dhe te tjeret,…”boshnjak dhe te tjeret,…”Kjo eshte nje qasje e re por jo deri ne fund konsekuente, Kjo eshte nje qasje e re por jo deri ne fund konsekuente, ndaj konstituenteve te shtetit te Maqedonisendaj konstituenteve te shtetit te MaqedonisePavarsisht se shqiptaret dhe te tjeret definohen si Pavarsisht se shqiptaret dhe te tjeret definohen si pjesetare te pakicave kombetare, atyre u njihet atributi i pjesetare te pakicave kombetare, atyre u njihet atributi i konstituenteve te RM si atdhe i tyre, u njihen meritat e konstituenteve te RM si atdhe i tyre, u njihen meritat e tyre per konstituimin e Maqedonise si shtet sovran e i tyre per konstituimin e Maqedonise si shtet sovran e i pavarur dhe jane barazuar ne pergjegjesite dhe te drejtat pavarur dhe jane barazuar ne pergjegjesite dhe te drejtat e tyre ne shtetin e perbashkete tyre ne shtetin e perbashket

Teksti normativ i Kushtetutes se Teksti normativ i Kushtetutes se RMRM

Dispozitat themeloreDispozitat themeloreLirite dhe te drejtat themelore te njeriutLirite dhe te drejtat themelore te njeriutOrganizimi i pushtetit shteterorOrganizimi i pushtetit shteterorGjykata Kushtetuese e RMGjykata Kushtetuese e RMPushteti lokalPushteti lokalMarredheniet nderkombetareMarredheniet nderkombetareMbrojtja e Republikes, gjendja e luftes dhe Mbrojtja e Republikes, gjendja e luftes dhe gjendja e jashtezakonshmegjendja e jashtezakonshmeNdryshimi i KusheutesNdryshimi i KusheutesDispozitat kalimtare dhe perfundimtareDispozitat kalimtare dhe perfundimtare

Amendamentet kushtetuese per Amendamentet kushtetuese per Kushtetuten e RMKushtetuten e RM

Per here te pare eshte plotesuar me dy amendamente Per here te pare eshte plotesuar me dy amendamente 1992, me heqjen e dyshimit se Maqedonia nuk ka 1992, me heqjen e dyshimit se Maqedonia nuk ka pretendime territoriale ndaj shteteve fqinje pretendime territoriale ndaj shteteve fqinje (amendamenti I) dhe se me rastin e perkujdesjes per (amendamenti I) dhe se me rastin e perkujdesjes per poziten e pjesetareve te popullit maqedonas ne vendet poziten e pjesetareve te popullit maqedonas ne vendet fqinje, RM nuk do te perzihet ne te drejtat sovrane te fqinje, RM nuk do te perzihet ne te drejtat sovrane te atyre shteteve dhe ne punet e brendshme (amendamenti atyre shteteve dhe ne punet e brendshme (amendamenti II)II)Amendamentet ne baze te Marreveshjes kornize te Ohrit Amendamentet ne baze te Marreveshjes kornize te Ohrit 20012001Amendamentet ne sferen e pushtetit gjyqesor 2005 Amendamentet ne sferen e pushtetit gjyqesor 2005

ORGANIZIMI DHE ORGANIZIMI DHE ORGANET E REPUBLIKES ORGANET E REPUBLIKES

SE MAQEDONISESE MAQEDONISE

Pergatiti:Pergatiti:

Doc.dr. Mersim MaksutiDoc.dr. Mersim Maksuti

(ligjerata e …)(ligjerata e …)

Organizimi dhe organet e Organizimi dhe organet e Republikes se MaqedoniseRepublikes se Maqedonise

Sistem i demokracise parlamentareSistem i demokracise parlamentare

Zbaton parimin e ndarjes se pushtetitZbaton parimin e ndarjes se pushtetit

Organet e pushtetit shteteror jane:Organet e pushtetit shteteror jane:

- Kuvendi, si organ me i larte ligjvenes- Kuvendi, si organ me i larte ligjvenes

- Qeveria, si organ ekzekutiv-administrativ- Qeveria, si organ ekzekutiv-administrativ

- organet e drejtesise, si organe te - organet e drejtesise, si organe te pushtetit gjyqesorpushtetit gjyqesor

1. Kuvendi i Republikes se Maqedonise 1. Kuvendi i Republikes se Maqedonise

1.1. Pozita dhe menyra e zgjedhjes se Kuvendit te 1.1. Pozita dhe menyra e zgjedhjes se Kuvendit te RMRM

Eshte organ perfaqesues dhe bartes i pushtetit Eshte organ perfaqesues dhe bartes i pushtetit legjislativlegjislativPerbehet prej nje dhome (monokameral), 120-Perbehet prej nje dhome (monokameral), 120-140 deputete (zgjidhen ne zgjedhje te 140 deputete (zgjidhen ne zgjedhje te drejteperdrejta, te lira dhe me votim te fshehte – drejteperdrejta, te lira dhe me votim te fshehte – rregullohet me ligj)rregullohet me ligj)Mandati i Kuvendit zgjat 4 vjet, por mund te Mandati i Kuvendit zgjat 4 vjet, por mund te zgjatet ne rast te luftes apo gjendjes se zgjatet ne rast te luftes apo gjendjes se jashtezakonshmejashtezakonshmeMund te shperdahet para kohe vetem nese Mund te shperdahet para kohe vetem nese deklarohet shumica e deputeteve te Kuvendit deklarohet shumica e deputeteve te Kuvendit (neni 63, al. 6) (neni 63, al. 6)

Kuvendi eshte ne sesion te perhershemKuvendi eshte ne sesion te perhershemKa kryetarin dhe nje apo me shume nenkryetare. Ka kryetarin dhe nje apo me shume nenkryetare. Zgjidhen per 4 vjet nga radhet e deputeteve me Zgjidhen per 4 vjet nga radhet e deputeteve me shumicen e votave shumicen e votave Kryetari perfaqeson Kuvendin, kujdeset per Kryetari perfaqeson Kuvendin, kujdeset per zbatimin e Rregullores se punes te Kuvendit, etj.zbatimin e Rregullores se punes te Kuvendit, etj.Si funksion politik Kryetari i Kuvendit shpall Si funksion politik Kryetari i Kuvendit shpall zgjedhjet per deputete dhe Kryetarin e zgjedhjet per deputete dhe Kryetarin e RepublikesRepublikesFunksioni i Kryetarit te Kuvendit eshte i Funksioni i Kryetarit te Kuvendit eshte i papajtueshem me ushtrimin e funksionit ose papajtueshem me ushtrimin e funksionit ose profesionit tjeter, ose funksioni ne parti politikeprofesionit tjeter, ose funksioni ne parti politike

1.2. Kompetencat e Kuvendit te 1.2. Kompetencat e Kuvendit te Republikes se MaqedoniseRepublikes se Maqedonise

Nxjerr dhe ndryshon Kushtetuten;Nxjerr dhe ndryshon Kushtetuten;Nxjerr ligje dhe ben interpretime autentike te ligjeve;Nxjerr ligje dhe ben interpretime autentike te ligjeve;Nxjerr buxhetin e Republikes dhe llogarine Nxjerr buxhetin e Republikes dhe llogarine perfundimtare;perfundimtare;Nxjerr planin hapesinor te Republikes;Nxjerr planin hapesinor te Republikes;Ratifikon marreveshjet nderkombetare;Ratifikon marreveshjet nderkombetare;Vendos per luften dhe paqen;Vendos per luften dhe paqen;Merr vendim per ndryshimin e kufijve te Republikes;Merr vendim per ndryshimin e kufijve te Republikes;Merr vendim per hyrjen daljen nga bashkesia ose Merr vendim per hyrjen daljen nga bashkesia ose bashkimi me shtete tjera;bashkimi me shtete tjera;Shpall referendum;Shpall referendum;Vendos per rezervat e RepublikesVendos per rezervat e Republikes

Themelon keshilla;Themelon keshilla;Zgjedh Qeverine e Republikes se Maqedonise;Zgjedh Qeverine e Republikes se Maqedonise;Vendos per imunitetin e Kryetarit te Qeverise se RM;Vendos per imunitetin e Kryetarit te Qeverise se RM;Zgjedh gjyqtaret e Gjykates Kushtetuese ne Republikene Zgjedh gjyqtaret e Gjykates Kushtetuese ne Republikene Maqedonise;Maqedonise;Zgjedh tre anetare ne keshillin Gjyqesor ne RM, me Zgjedh tre anetare ne keshillin Gjyqesor ne RM, me shumicen e votave te te gjithe deputeteve, gjate se ciles shumicen e votave te te gjithe deputeteve, gjate se ciles medoemos te kete shumice votash nga numri i medoemos te kete shumice votash nga numri i pergjithshem i deputeteve qe u takojne bashkesive qe pergjithshem i deputeteve qe u takojne bashkesive qe nuk jane shumice ne RMnuk jane shumice ne RMZgjedh dy anetare te Keshillit gjyqesor ne RM qe i Zgjedh dy anetare te Keshillit gjyqesor ne RM qe i propozon Kryetari i RM, ku njeri eshte pjesetar nga propozon Kryetari i RM, ku njeri eshte pjesetar nga radhet e bashkesive qe nuk jane shumice ne RM;radhet e bashkesive qe nuk jane shumice ne RM;

Zgjedh dhe shkarkon Prokurorin publik ne RM;Zgjedh dhe shkarkon Prokurorin publik ne RM;Ben zgjedhjen, emerimin dhe shkarkimin te Ben zgjedhjen, emerimin dhe shkarkimin te bartesve tjere te funksioneve publike;bartesve tjere te funksioneve publike;Ushtron kontrollin politik mbi Qeverine dhe Ushtron kontrollin politik mbi Qeverine dhe bartesit e tjere te funksioneve publike, te cilet bartesit e tjere te funksioneve publike, te cilet pergjigjen para Kuvendit;pergjigjen para Kuvendit;Jep amnisti;Jep amnisti;Nxjerr: vendime, deklarata, rezoluta, Nxjerr: vendime, deklarata, rezoluta, rekomandime dhe konkluzione;rekomandime dhe konkluzione;Kryen edhe pune te tjera te caktuara me Kryen edhe pune te tjera te caktuara me kushtetute (neni 68 i Kushtetutes) kushtetute (neni 68 i Kushtetutes)

1.3. Te drejtat dhe detyrat e 1.3. Te drejtat dhe detyrat e deputetevedeputeteve

Kane te drejte dhe obligim te marrin pjese ne seancat e Kane te drejte dhe obligim te marrin pjese ne seancat e parlamentit (mungesa me shume se 6 muaj, deputetit parlamentit (mungesa me shume se 6 muaj, deputetit mund t’i merret mandati)mund t’i merret mandati)Deputeti ka keto te drejta: te propozoj nxjerrjen e ligjit Deputeti ka keto te drejta: te propozoj nxjerrjen e ligjit dhe akteve tjera te pergjithshme, te shtroje pyetje, te dhe akteve tjera te pergjithshme, te shtroje pyetje, te paraqese interpelance, te shtroje ceshtjen (mocionin) e paraqese interpelance, te shtroje ceshtjen (mocionin) e votebesimit ndaj Qeverise ne menyren e rregulluar me votebesimit ndaj Qeverise ne menyren e rregulluar me Kushtetute dhe Rregulloren e punes se KuvenditKushtetute dhe Rregulloren e punes se KuvenditDeputetet gezojne imunitet. ai mund te jete:Deputetet gezojne imunitet. ai mund te jete:- Imuniteti lidhur me punen ne Kuvend, dhe- Imuniteti lidhur me punen ne Kuvend, dhe- imuniteti penalo-juridik- imuniteti penalo-juridik

Deputeti perfaqeson shtetasit dhe vendos sipas vullnetit Deputeti perfaqeson shtetasit dhe vendos sipas vullnetit te vet. Nuk mund te revokohet. Sanksioni i vetem eshte te vet. Nuk mund te revokohet. Sanksioni i vetem eshte mos votimi ne zgjedhjet e ardhshmemos votimi ne zgjedhjet e ardhshmeGjate ushtrimit te funksionit deputeti ka te drejten e Gjate ushtrimit te funksionit deputeti ka te drejten e kompensimit me ligjkompensimit me ligjMandati zgjat 4 vite.Mandati zgjat 4 vite.Pushimi i mandatit te deputetit vjen ne keto raste: nese Pushimi i mandatit te deputetit vjen ne keto raste: nese ai jep doreheqje personale ne seancen e Kuvendit; nese ai jep doreheqje personale ne seancen e Kuvendit; nese eshte denuar per veper penale prej me se paku 5 vjet eshte denuar per veper penale prej me se paku 5 vjet burg; mund ti merret mandati edhe per veper te burg; mund ti merret mandati edhe per veper te denueshme te cilin e bene te padenje ate per ushtrimin e denueshme te cilin e bene te padenje ate per ushtrimin e funksionit te deputetit ose per shkak te mungeses se funksionit te deputetit ose per shkak te mungeses se paarsyeshme nga Kuvendi me teper se 6 muaj. paarsyeshme nga Kuvendi me teper se 6 muaj. Deputetit mund t’i merret mandati me shumicen e 2/3 Deputetit mund t’i merret mandati me shumicen e 2/3

1.4. Trupat punuese te Kuvendit te 1.4. Trupat punuese te Kuvendit te Republikes se MaqedoniseRepublikes se Maqedonise

Shqyrtojne projektligjet, propozimligjet dhe propozimaktet e tjera te Shqyrtojne projektligjet, propozimligjet dhe propozimaktet e tjera te pergjithshme, percjellin zbatimin e akteve te nxjerra nga Kuvendi pergjithshme, percjellin zbatimin e akteve te nxjerra nga Kuvendi dhe shqyrtojne ceshtje te tjera.dhe shqyrtojne ceshtje te tjera.Paraqesin ndermjetsuesin midis Kuvendit dhe QeveriseParaqesin ndermjetsuesin midis Kuvendit dhe QeveriseKuvendi i RM ka formuar: trupa punues te Kuvendi i RM ka formuar: trupa punues te perhershemperhershem (Komisioni (Komisioni per ceshtje te mandatit dhe te imunitetit, Komisioni legjislativ-juridik, per ceshtje te mandatit dhe te imunitetit, Komisioni legjislativ-juridik, Komisioni i perhershem anketues per mbrojtjen e lirive dhe te Komisioni i perhershem anketues per mbrojtjen e lirive dhe te drejtave, etj. ose te drejtave, etj. ose te perkohshem perkohshem (komisione anketuese per te (komisione anketuese per te gjithe lemenjte dhe per cdo ceshtje me interes publik)gjithe lemenjte dhe per cdo ceshtje me interes publik)Kuvendi formon Komitetin per Marredhenie midis Bashkesive. E Kuvendi formon Komitetin per Marredhenie midis Bashkesive. E perbejne 19 anetare: 7 deputete maqedonas, 7 shqiptare dhe nga 1 perbejne 19 anetare: 7 deputete maqedonas, 7 shqiptare dhe nga 1 turk, vlleh, rom, serb dhe boshnjakturk, vlleh, rom, serb dhe boshnjakNese ndonje bashkesi nuk ka deputet ne Kuvend, pas konsultimeve Nese ndonje bashkesi nuk ka deputet ne Kuvend, pas konsultimeve qe i bene Avokati i popullit me perfaqesuesit relevante te asaj qe i bene Avokati i popullit me perfaqesuesit relevante te asaj bashkesie, ai propozon anetarin e Komitetit i cili nuk eshte deputetbashkesie, ai propozon anetarin e Komitetit i cili nuk eshte deputet

Menyra e punes se Kuvendit dhe Menyra e punes se Kuvendit dhe procedura per nxjerrjen e ligjeveprocedura per nxjerrjen e ligjeveKuvendi punon ne séance (mbledhje). Seancen e therret Kuvendi punon ne séance (mbledhje). Seancen e therret Kryetari i Kuvendit me iniciativen e vet, kur ate e kerkon Kryetari i Kuvendit me iniciativen e vet, kur ate e kerkon se paku 1/3 e numrit te pergjithshem te deputeteve, se paku 1/3 e numrit te pergjithshem te deputeteve, Kryetari i Republikes dhe QeveriaKryetari i Republikes dhe QeveriaSeancat jane publike. Pa prezencen e opinionit mund te Seancat jane publike. Pa prezencen e opinionit mund te punoj nese Kuvendi vendos me 2/3punoj nese Kuvendi vendos me 2/3Kuvendi vendos nese ne séance jane te pranishem Kuvendi vendos nese ne séance jane te pranishem shumica e numrit te pergjithshem te deputeteve shumica e numrit te pergjithshem te deputeteve (kuorumi). Kuvendi vendos me shumice votash te (kuorumi). Kuvendi vendos me shumice votash te deputeteve te pranishem, se paku 1/3 e votave nga deputeteve te pranishem, se paku 1/3 e votave nga numri i pergjithshem i deputeteve, nese me Kushtetute numri i pergjithshem i deputeteve, nese me Kushtetute nuk eshte parashikuar nje shumice tjeter e vecantenuk eshte parashikuar nje shumice tjeter e vecantePer nje sere ceshtjesh vendoset me 2/3Per nje sere ceshtjesh vendoset me 2/3

Votimi eshte publik, po qe se ai nuk vendos qe votimi te Votimi eshte publik, po qe se ai nuk vendos qe votimi te behet ne menyre te fshehte (“per”, “kunder” ose “i behet ne menyre te fshehte (“per”, “kunder” ose “i papercaktuar”)papercaktuar”)Votimi mund te behet edhe me thirrjen e emrit te cdo Votimi mund te behet edhe me thirrjen e emrit te cdo deputeti per t’u deklaruar deputeti per t’u deklaruar Rregullorja e punes se Kuvendit nxirret me shumicen e Rregullorja e punes se Kuvendit nxirret me shumicen e votave te deputeteve qe rregullon proceduren e nxjerrjes votave te deputeteve qe rregullon proceduren e nxjerrjes se ligjeve.Ajo zhvillohet ne 4 faza:se ligjeve.Ajo zhvillohet ne 4 faza:E paraE para, propozimi i ligjeve (cdo deputet, Qeveria e RM , propozimi i ligjeve (cdo deputet, Qeveria e RM dhe se paku 10.000 zgjedhes-si propozues te dhe se paku 10.000 zgjedhes-si propozues te autorizuar). Te drejte nisme kane edhe cdo shtetas, autorizuar). Te drejte nisme kane edhe cdo shtetas, grupi I shtetasve, cdo institucion dhe shoqate. Propozimi grupi I shtetasve, cdo institucion dhe shoqate. Propozimi qe nuk eshte bere nga Qeveria, kryetari i Kuvendit ia qe nuk eshte bere nga Qeveria, kryetari i Kuvendit ia dergon Qeverise per te dhene mendimin dergon Qeverise per te dhene mendimin

E dytaE dyta, shqyrtohet projektligji ne trupat e Kuvendit. Mund , shqyrtohet projektligji ne trupat e Kuvendit. Mund te vendos Kuvendi edhe shqyrtim publik per disa te vendos Kuvendi edhe shqyrtim publik per disa ligje.Pas shqyrtimit se bashku me sugjerimet Kuvendi ligje.Pas shqyrtimit se bashku me sugjerimet Kuvendi projektligjin ia dergon propozuesitprojektligjin ia dergon propozuesitFaza e treteFaza e trete, shqyrtohet propozimligji se pari ne trupat , shqyrtohet propozimligji se pari ne trupat punues pastaj ne Kuvend. Me kete raste, Trupat punues pastaj ne Kuvend. Me kete raste, Trupat punuese dhe deputetet mund te propozojne ndryshime punuese dhe deputetet mund te propozojne ndryshime dhe plotesime te dispozitave te caktuara ne forme dhe plotesime te dispozitave te caktuara ne forme amendamentesh. Krahas cdo dispozite, shqyrtohet dhe amendamentesh. Krahas cdo dispozite, shqyrtohet dhe vendoset edhe per amendamentet eventuale ne ate vendoset edhe per amendamentet eventuale ne ate dispozite.dispozite.Amendamente ndaj propozim ligjit mund te paraqesin Amendamente ndaj propozim ligjit mund te paraqesin edhe Qeveria dhe se paku 10.000 zgjedhes. Ne kete edhe Qeveria dhe se paku 10.000 zgjedhes. Ne kete faze votohet cdo dispozite vec e vec dhe pastaj ligji ne faze votohet cdo dispozite vec e vec dhe pastaj ligji ne teresi. Me kete perfundon miratimi i ligjit ne Kuvend teresi. Me kete perfundon miratimi i ligjit ne Kuvend

Faza e katerteFaza e katerte, Ligjet shpallen me dekret. Dekretin per , Ligjet shpallen me dekret. Dekretin per shpalljen e ligjit e nenshkruajne Kryetari i Kuvendit dhe shpalljen e ligjit e nenshkruajne Kryetari i Kuvendit dhe Kryetari i RepublikesKryetari i RepublikesMe shumicen e votave te deputetve te pergjithshem Me shumicen e votave te deputetve te pergjithshem Kuvendi hedh posht mos nenshkrimin e ligjit nga Kryetari Kuvendi hedh posht mos nenshkrimin e ligjit nga Kryetari I REPUBLIKESI REPUBLIKESLigjin e miratuar me 2/3 Kryetari i Republikes nuk mund Ligjin e miratuar me 2/3 Kryetari i Republikes nuk mund ta refuzoj nenshkrimin per shpalljen e tijta refuzoj nenshkrimin per shpalljen e tijMe rregullore eshte parapa edhe mundesia e shkurtimit Me rregullore eshte parapa edhe mundesia e shkurtimit te afateve te procedures se nxjerrjes se ligjit, si dhe te afateve te procedures se nxjerrjes se ligjit, si dhe nxjerrja e ligjit me procedure urgjentenxjerrja e ligjit me procedure urgjente

KRYETARI I REPUBLIKES SE KRYETARI I REPUBLIKES SE

MAQEDONISEMAQEDONISE

Pergatiti:Pergatiti:

Doc.dr. Mersim MaksutiDoc.dr. Mersim Maksuti

(ligjerata e …)(ligjerata e …)

Kompetencat e Kryetarit te RMKompetencat e Kryetarit te RM

Perfaqeson Republiken brenda dhe jashtePerfaqeson Republiken brenda dhe jashteEshte komandant i forcave te armatosuraEshte komandant i forcave te armatosuraCakton mandatarin per formimin e Qeverise se Cakton mandatarin per formimin e Qeverise se RMRMEmeron dhe revokon me dekret ambasadoret Emeron dhe revokon me dekret ambasadoret dhe perfaqesuesit e RM ne boten e jashtmedhe perfaqesuesit e RM ne boten e jashtmePranon letrat kredenciale dhe revokuese te Pranon letrat kredenciale dhe revokuese te perfaqesuesve te huaj diplomatikeperfaqesuesve te huaj diplomatikePropozon dy gjyqtare ne Gjykaten kushtetuese Propozon dy gjyqtare ne Gjykaten kushtetuese te RMte RM

propozon dy gjyqtare ne Keshillin Gjyqesor te propozon dy gjyqtare ne Keshillin Gjyqesor te RM (njeri duhet te jet nga radhet e bashkesive)RM (njeri duhet te jet nga radhet e bashkesive)Emeron tre anetare te Keshillit te Sigurimit ne Emeron tre anetare te Keshillit te Sigurimit ne RMRMEmeron dhe shkarkon edhe bartes tjere te Emeron dhe shkarkon edhe bartes tjere te funksioneve shteterore dhe publike te caktuara funksioneve shteterore dhe publike te caktuara me Kushtetute dhe ligjme Kushtetute dhe ligjJep dekorata dhe mirenjohje ne pajtim me ligjinJep dekorata dhe mirenjohje ne pajtim me ligjinBen faljen ne pajtim me ligjin dhe Ben faljen ne pajtim me ligjin dhe Ushtron detyra te tjera te caktuara me Ushtron detyra te tjera te caktuara me Kushtetute Kushtetute

Struktura e Keshillit te Sigurimit ne RMStruktura e Keshillit te Sigurimit ne RM

Funksioni i Kryetarit te Republikes eshte i Funksioni i Kryetarit te Republikes eshte i papajtueshem me ushtrimin e nje detyre papajtueshem me ushtrimin e nje detyre tjeter publike ose funksioni ne parti politiketjeter publike ose funksioni ne parti politike

Menyra e zgjedhjes dhe mandati i Menyra e zgjedhjes dhe mandati i Kryetarit te RMKryetarit te RM

Zgjedhet nga qytetaret me mandat 5 vite dhe me se Zgjedhet nga qytetaret me mandat 5 vite dhe me se shumti 2 here gjate jetes se tijshumti 2 here gjate jetes se tijMund te propozojne per Kryetar te RM 10.000 zgjedhes Mund te propozojne per Kryetar te RM 10.000 zgjedhes apo 30 deputeteapo 30 deputeteKushtet per tu zgjedh Kryetar: 40 vjec dhe te kete qene Kushtet per tu zgjedh Kryetar: 40 vjec dhe te kete qene banor i RM se paku 10 vjet brenda 15 vjeteve te funditbanor i RM se paku 10 vjet brenda 15 vjeteve te funditFiton ai kandidat qe ka shumicen e votave te numrit te Fiton ai kandidat qe ka shumicen e votave te numrit te pergjithshem. Mund te kemi dy runde ku shkojne vetem pergjithshem. Mund te kemi dy runde ku shkojne vetem dy kandidate. Poqese ne rundit e dyte asnje nuk fiton dy kandidate. Poqese ne rundit e dyte asnje nuk fiton shumcen atehere perseritet e tere procedura zgjedhoreshumcen atehere perseritet e tere procedura zgjedhoreNese del nje kandidat dhe nuk fiton shumicen atehere Nese del nje kandidat dhe nuk fiton shumicen atehere perseritet e tere procedura perseritet e tere procedura

Zgjedhja e Kryetarit te RM behet gjate 60 diteve te fundit te Zgjedhja e Kryetarit te RM behet gjate 60 diteve te fundit te mandatit te Kryetarit te meparshemmandatit te Kryetarit te meparshemE merr mandatin 10 dite pas shpalljes se rezultateve E merr mandatin 10 dite pas shpalljes se rezultateve perfundimtare, por jo para se i skadon mandati atij te perfundimtare, por jo para se i skadon mandati atij te meparshmitmeparshmitPara marrjes se detyres jep deklarate solemne para Para marrjes se detyres jep deklarate solemne para Kuvendit se do ta respektoje Kushtetuten dhe ligjinKuvendit se do ta respektoje Kushtetuten dhe ligjinNe rast te vdekjes, doreheqjes, pengesave te perhershme ne Ne rast te vdekjes, doreheqjes, pengesave te perhershme ne ushtrimin e funksionit, funksionin e tij e ushtron perkohesisht ushtrimin e funksionit, funksionin e tij e ushtron perkohesisht Kryetari i Kuvendit. Kushtet per nderprerjen e funksionit te Kryetari i Kuvendit. Kushtet per nderprerjen e funksionit te Kryetarit te Republikes i verteton Gjykata Kushtetuese e RMKryetarit te Republikes i verteton Gjykata Kushtetuese e RMMandati i Kryetarit vazhdohet gjate gjendjes se luftes dhe Mandati i Kryetarit vazhdohet gjate gjendjes se luftes dhe gjendjes se jashtezakonshme (neni 128)gjendjes se jashtezakonshme (neni 128)Kryetari i RM gezon imunitet.per imunitetin e tij vendos Kryetari i RM gezon imunitet.per imunitetin e tij vendos Gjykata Kushtetuese e RM me 2/3 Gjykata Kushtetuese e RM me 2/3

Raporti i Kryetarit te RM me Raporti i Kryetarit te RM me Kuvendin dhe Qeverine e RMKuvendin dhe Qeverine e RM

Nuk i pergjigjet Kuvendit per punen e tijNuk i pergjigjet Kuvendit per punen e tijNuk ka iniciative legjislative as mund te shperdaj Nuk ka iniciative legjislative as mund te shperdaj KuvendinKuvendinNjohton kuvendin se paku nje here ne vite per ceshtje Njohton kuvendin se paku nje here ne vite per ceshtje nga kompetenca e tij, ndersa Kuvendi mund te kerkoj nga kompetenca e tij, ndersa Kuvendi mund te kerkoj mendin nga ai per ceshtjet nga kompetenca e tijmendin nga ai per ceshtjet nga kompetenca e tijKryetari i RM shpall me dekret ligjetKryetari i RM shpall me dekret ligjetNe raport me Qeverine edhe Kryetari i RM ushtron disa Ne raport me Qeverine edhe Kryetari i RM ushtron disa kompetenca ekzekutive: si ne lemin e politikes se kompetenca ekzekutive: si ne lemin e politikes se jashtme, te mbrojtjes dhe sigurise se vendit. jashtme, te mbrojtjes dhe sigurise se vendit. Mundesia e ndikimit te Kryetarit te RM mbi Qeverine Mundesia e ndikimit te Kryetarit te RM mbi Qeverine eshte e vogel, madje edhe ne percaktimin e mandatarit eshte e vogel, madje edhe ne percaktimin e mandatarit te qeverise te qeverise

Pergjegjesia e Kryetarit te RMPergjegjesia e Kryetarit te RM

Mban pergjegjesi para zgjedhesve qe e Mban pergjegjesi para zgjedhesve qe e kane zgjedhur (pergjegjesi politike)kane zgjedhur (pergjegjesi politike)

Nese e shkel Kushtetuten dhe ligjin Nese e shkel Kushtetuten dhe ligjin proceduren per pergjegjesin e fillon proceduren per pergjegjesin e fillon Kuvendi me 2/3 dhe vendos Gjykata Kuvendi me 2/3 dhe vendos Gjykata Kushtetuese me 2/3 shkarkimin eventual Kushtetuese me 2/3 shkarkimin eventual te tijte tij

Qeveria e RMQeveria e RMkompetencat e Qeverise se RMkompetencat e Qeverise se RM

Cakton politiken e zbatimit te ligjeveCakton politiken e zbatimit te ligjevePropozon ligje, buxhetin republikanPropozon ligje, buxhetin republikanPropozon planin hapesinor te RepublikesPropozon planin hapesinor te RepublikesPropozon vendime per rezervat e Republikes dhe Propozon vendime per rezervat e Republikes dhe kujdeset per zbatimin e tyrekujdeset per zbatimin e tyreNxjerr urdheresa dhe dispozita te tjera per zbatimin e Nxjerr urdheresa dhe dispozita te tjera per zbatimin e ligjeveligjevePercakton parimet e organizimit te brendshem dhe te Percakton parimet e organizimit te brendshem dhe te punes se ministrive dhe te organeve te tjera te punes se ministrive dhe te organeve te tjera te administrates administrates Jep mendime lidhur me propozimligjet dhe dispozitat Jep mendime lidhur me propozimligjet dhe dispozitat tjera te cilat ia paraqesin Kuvendit propozues te tjere te tjera te cilat ia paraqesin Kuvendit propozues te tjere te autorizuarautorizuar

Vendos per njohjen e shteteve dhe te qeverive Vendos per njohjen e shteteve dhe te qeverive Vendos marredhenie diplomatike dhe konsulare me Vendos marredhenie diplomatike dhe konsulare me shtete te tjerashtete te tjeraMerr vendime per hapjen e perfaqesive diplomatike-Merr vendime per hapjen e perfaqesive diplomatike-konsulare ne boten e jashtmekonsulare ne boten e jashtmePropozon emerimin e ambasadoreve dhe perfaqesuesve Propozon emerimin e ambasadoreve dhe perfaqesuesve te RM ne boten e jashtme dhe emeron shefat e te RM ne boten e jashtme dhe emeron shefat e perfaqesive diplomatike-konsulareperfaqesive diplomatike-konsularePropozon Prokurorin publikPropozon Prokurorin publikBen emerimin dhe shkarkimin e bartesve te funksioneve Ben emerimin dhe shkarkimin e bartesve te funksioneve te tjera publike te caktuara me Kushtetute e me ligj dhete tjera publike te caktuara me Kushtetute e me ligj dheKryen edhe pune te tjera te caktuara me Kushtetute dhe Kryen edhe pune te tjera te caktuara me Kushtetute dhe me ligjme ligj

Perberja dhe menyra e zgjedhjes Perberja dhe menyra e zgjedhjes se Qeverise se RMse Qeverise se RM

E perbejne Kryetari dhe ministrat, qe s’jane deputet ne E perbejne Kryetari dhe ministrat, qe s’jane deputet ne Kuvend. Kjo nuk perkon me sistemin parlamentar-Kuvend. Kjo nuk perkon me sistemin parlamentar-dobeson lidhjen e saj me parlamentindobeson lidhjen e saj me parlamentinI ngjan me shume Qeverise se nepunesveI ngjan me shume Qeverise se nepunesveOrganizimi dhe menyra e punes se Qeverise eshte e Organizimi dhe menyra e punes se Qeverise eshte e rregulluar me ligjrregulluar me ligjMandatarin per formimin e Qeverise e cakton Kryetari i Mandatarin per formimin e Qeverise e cakton Kryetari i RM 10 dite pas konstituimit te KuvenditRM 10 dite pas konstituimit te KuvenditMandati i besohet partise apo koalicionit qe ka fituar Mandati i besohet partise apo koalicionit qe ka fituar shumicen ne Kuvendshumicen ne KuvendMandatari ne afat prej 20 ditesh, prej caktimit si Mandatari ne afat prej 20 ditesh, prej caktimit si mandatar ia paraqet Kuvendit programin dhe propozimin mandatar ia paraqet Kuvendit programin dhe propozimin e perberjes se Qeverise e perberjes se Qeverise

Me shumicen e votave zgjedhet Qeveria Me shumicen e votave zgjedhet Qeveria Ministrat udheheqin dikastere te caktuar, ndersa ndonjeri mund te jete Ministrat udheheqin dikastere te caktuar, ndersa ndonjeri mund te jete pa resorpa resorQeveria ka te drejte te jap doreheqje. Doreheqja e Kryetarit con ne Qeveria ka te drejte te jap doreheqje. Doreheqja e Kryetarit con ne doreheqjen e Qeverise ne teresidoreheqjen e Qeverise ne teresiQeverise i pushom mandati nese shperdahet Kuvendi. Mbetet ne detyre Qeverise i pushom mandati nese shperdahet Kuvendi. Mbetet ne detyre deri ne zgjedhjen e Qeverise se rederi ne zgjedhjen e Qeverise se reDoreheqje mund te japin cdo anetare i QeveriseDoreheqje mund te japin cdo anetare i QeveriseKryetari i Qeverise mund te propozoje shkarkimin e anetareve te Kryetari i Qeverise mund te propozoje shkarkimin e anetareve te Qeverise. Ne rast se propozon me shume se 1/3 atehere Kuvendi Qeverise. Ne rast se propozon me shume se 1/3 atehere Kuvendi vendos njesoj si per Qeverine e revendos njesoj si per Qeverine e re Kryetari i Qeverise dhe ministrat gezojne imunitet. Per imunitetin e Kryetari i Qeverise dhe ministrat gezojne imunitet. Per imunitetin e Kryetarit te Qeverise vendos Kuvendi ndersa per ministrat QeveriaKryetarit te Qeverise vendos Kuvendi ndersa per ministrat QeveriaKryetari dhe ministrat gjate ustrimit te funksionit te tyre nuk i neshtrohen Kryetari dhe ministrat gjate ustrimit te funksionit te tyre nuk i neshtrohen sherbimit ne Forcat e Armatosurasherbimit ne Forcat e ArmatosuraFunksioni i Kryetarit dhe ministrave eshte i papajtueshem me funksione Funksioni i Kryetarit dhe ministrave eshte i papajtueshem me funksione tjera publiketjera publike

Raporti i Qeverise me Kuvendin e Raporti i Qeverise me Kuvendin e RMRM

Qeveria si bartese e pushtetit ekzekutiv i nenshtrohet Qeveria si bartese e pushtetit ekzekutiv i nenshtrohet kontrollit parlamentar nga Kuvendikontrollit parlamentar nga KuvendiQeveria dhe secili anetare per punen e vet pergjigjen Qeveria dhe secili anetare per punen e vet pergjigjen para Kuvenditpara KuvenditNje nga instrumentet e kontrollit eshte votimi i Nje nga instrumentet e kontrollit eshte votimi i mosbesimit ndaj Qeverise. Mocionin ndaj votbesimit mosbesimit ndaj Qeverise. Mocionin ndaj votbesimit mund ta ngrejne se paku 20 deputete.mund ta ngrejne se paku 20 deputete.Vendimin per votimin e besimit e merr Kuvendi me Vendimin per votimin e besimit e merr Kuvendi me shumicen e votave te numrit te pergjithshem (ashtu si e shumicen e votave te numrit te pergjithshem (ashtu si e ka zgjedhur)ka zgjedhur)Ne rast se eshte votuar mosbesimi, Qeveria eshte e Ne rast se eshte votuar mosbesimi, Qeveria eshte e obliguar te jap doreheqje dhe vazhdon punen deri ne obliguar te jap doreheqje dhe vazhdon punen deri ne zgjedhjen e qeverise se re zgjedhjen e qeverise se re

Mocioni i serishem nuk mund te ngritet para 90 Mocioni i serishem nuk mund te ngritet para 90 diteve, me perjashtim te rasteve kur kete e diteve, me perjashtim te rasteve kur kete e kerkon shumica nga numri i pergjithshem i kerkon shumica nga numri i pergjithshem i deputetevedeputeteveQeveria ka te drejte edhe vete te kerkoje nga Qeveria ka te drejte edhe vete te kerkoje nga Kuvendi qe t’ia votoje besimin, me qellim te Kuvendi qe t’ia votoje besimin, me qellim te ngritjes se autoritetit te sajngritjes se autoritetit te sajMbikqyrja e punes se Qeverise dhe anetareve te Mbikqyrja e punes se Qeverise dhe anetareve te saj ushtrohet edhe nepermjet pyetjeve te saj ushtrohet edhe nepermjet pyetjeve te deputeteve, interpelances etjdeputeteve, interpelances etj

MARREVESHJA KORNIZE E MARREVESHJA KORNIZE E

OHRIT OHRIT

Pergatiti:Pergatiti:

doc.dr. Mersim Maksutidoc.dr. Mersim Maksuti

(ligjerata e …)(ligjerata e …)

Shkaqet e konfliktit?Shkaqet e konfliktit?

Marreveshja perbehet Marreveshja perbehet prej tre anekseve:prej tre anekseve:

Aneksi AAneksi A - ndryshimet - ndryshimet kushtetuesekushtetuese

Aneksi BAneksi B - ndryshimet ne - ndryshimet ne legjislacionlegjislacion

Ankesi CAnkesi C - implementimi - implementimi i marreveshjes i marreveshjes

Ndryshimet kushtetueseNdryshimet kushtetuese

Perfshijne:Perfshijne:Preambulen e Kushtetutes se vitit 1991Preambulen e Kushtetutes se vitit 1991Perdorimin zyrtar te gjuheve ne RMPerdorimin zyrtar te gjuheve ne RMCeshtjen e arsimit te larte Ceshtjen e arsimit te larte Perdorimin e simboleve kombetarePerdorimin e simboleve kombetarePerfaqesimin adekuat te bashkesive ne RMPerfaqesimin adekuat te bashkesive ne RMProceduren e nxjerrjes se ligjeve qe cenojne drejteperdrejte te Proceduren e nxjerrjes se ligjeve qe cenojne drejteperdrejte te drejtat e bashkesivedrejtat e bashkesiveZgjedhjen dhe kompetencat e avokatit te popullitZgjedhjen dhe kompetencat e avokatit te popullitTransformimin e Keshillit per marredhenie ndernacionale ne Transformimin e Keshillit per marredhenie ndernacionale ne Komitet per marredhenie midis bashkesiveKomitet per marredhenie midis bashkesiveEmerimin e anetareve te Keshillit te SigurimitEmerimin e anetareve te Keshillit te SigurimitEmerimin e disa anetareve ne Keshillin Gjyqesor dhe Gjykaten Emerimin e disa anetareve ne Keshillin Gjyqesor dhe Gjykaten KushtetueseKushtetueseNderrimin e emrit dhe kompetencat e pushtetit lokal, etjNderrimin e emrit dhe kompetencat e pushtetit lokal, etj

Preambula e Kushtetutes se Preambula e Kushtetutes se RMRM

Marreveshja kornzise e Ohrit (aneksi “A”) bartes te Marreveshja kornzise e Ohrit (aneksi “A”) bartes te sovranitetit perkufizon shtetasit. Mirepo ky koncept u sovranitetit perkufizon shtetasit. Mirepo ky koncept u ndryshua.Si kompromise u arrit me amendamentin IV ndryshua.Si kompromise u arrit me amendamentin IV kombinimi i konceptit te individit dhe i shtetit kombetar kombinimi i konceptit te individit dhe i shtetit kombetar me tekstin e prembules me kete perbajtje: me tekstin e prembules me kete perbajtje: ““Qytetaret e Republikes se Maqedonise, populli Qytetaret e Republikes se Maqedonise, populli maqedonas si dhe qytetaret qe jetojne brenda kufijve te maqedonas si dhe qytetaret qe jetojne brenda kufijve te Maqedonise, qe jane pjese e popullit shqiptar, popullit Maqedonise, qe jane pjese e popullit shqiptar, popullit turk, popullit serb, popullit vlleh, popullit rom, popullit turk, popullit serb, popullit vlleh, popullit rom, popullit boshnjak dhe te tjeret,…”boshnjak dhe te tjeret,…”Kjo eshte nje qasje e re por jo deri ne fund konsekuente, Kjo eshte nje qasje e re por jo deri ne fund konsekuente, ndaj konstituenteve te shtetit te Maqedonisendaj konstituenteve te shtetit te Maqedonise

Perdorimi zyrtar i gjuhes Perdorimi zyrtar i gjuhes shqipeshqipe

Ne baze te amendamentit Ne baze te amendamentit te V, ndryshohet Neni 7, te V, ndryshohet Neni 7, paragrafi 2, i Kushtetutes paragrafi 2, i Kushtetutes i cili citon: “Cilado gjuhe i cili citon: “Cilado gjuhe tjeter ne te cilen flasin se tjeter ne te cilen flasin se paku 20% e popullates, paku 20% e popullates, eshte gjithashtu gjuhe eshte gjithashtu gjuhe zyrtare, si dhe shkrimi i zyrtare, si dhe shkrimi i saj, ashtu siq eshte e saj, ashtu siq eshte e percaktuar me ane te ketij percaktuar me ane te ketij neni”neni”

E drejta e arsimit ne gjuhen E drejta e arsimit ne gjuhen shqipeshqipe

Eshte e rregulluar ne kete menyre: “Financimi Eshte e rregulluar ne kete menyre: “Financimi nga shteti do te sigurohet per arsimin siperor ne nga shteti do te sigurohet per arsimin siperor ne gjuhen ne te cilen flasin te pakten 20% e gjuhen ne te cilen flasin te pakten 20% e popullates ne Maqedoni, e ne baze te popullates ne Maqedoni, e ne baze te marreveshjeve te posacme”marreveshjeve te posacme”Ne fund te Aneksit “B” eshte nje formulim shume Ne fund te Aneksit “B” eshte nje formulim shume i drejte i cili citon “Kuvendi do te ligjesoje te i drejte i cili citon “Kuvendi do te ligjesoje te gjitha dispozitat ligjore qe mund te jene te gjitha dispozitat ligjore qe mund te jene te domosdoshme per t’i dhene efekt te plote domosdoshme per t’i dhene efekt te plote Marreveshjes Kornize dhe do te ndryshoje ose Marreveshjes Kornize dhe do te ndryshoje ose suprimoje te gjitha dispozitat qe nuk jane ne suprimoje te gjitha dispozitat qe nuk jane ne pajtim me Marreveshjen Kornize” pajtim me Marreveshjen Kornize”

Perfaqesimi i drejte dhe Perfaqesimi i drejte dhe proporcional i shqiptareve ne proporcional i shqiptareve ne

organet shtetroreorganet shtetrore

Amendamenti VI, Amendamenti VI, ndryshon alinen 2 te ndryshon alinen 2 te nenit 8 te Kushtetutes, nenit 8 te Kushtetutes, forcon dhe garanton forcon dhe garanton perfaqesimin e drejte perfaqesimin e drejte dhe proporcional te dhe proporcional te shqiptareve ne shqiptareve ne organet dhe organet dhe institucionet e institucionet e pushtetit shtetrore ne pushtetit shtetrore ne RMRM

Menyra e re e vendosjes ne Kuvendin e Menyra e re e vendosjes ne Kuvendin e RMRM

Amendamenti X, ploteson me nje Amendamenti X, ploteson me nje eline te re nenin 69 te Kushtetutes, eline te re nenin 69 te Kushtetutes, citon: “Per ligjet te cilat citon: “Per ligjet te cilat drejteperdrejti kane te bejne me drejteperdrejti kane te bejne me kulturen, perdorimin e gjuheve, kulturen, perdorimin e gjuheve, arsimin, dokumentet personale dhe arsimin, dokumentet personale dhe perdorimin e simboleve, Kuvendi perdorimin e simboleve, Kuvendi vendos me shumicen e votave te vendos me shumicen e votave te deputeteve te pranishem, ne deputeteve te pranishem, ne kuader te se ciles duhet te jene kuader te se ciles duhet te jene edhe votat e shumices se edhe votat e shumices se deputeteve qe deklarohen se u deputeteve qe deklarohen se u perkasin bashkesive qe nuk jane perkasin bashkesive qe nuk jane shumice e popullates se shumice e popullates se Maqedonise”Maqedonise”Konfliktin lidhur me zbatimin e Konfliktin lidhur me zbatimin e kesaj dispozite e zgjidh Komiteti kesaj dispozite e zgjidh Komiteti per marredhenie midis bashkesiveper marredhenie midis bashkesive

Menyra e zgjedhjes se avokatit Menyra e zgjedhjes se avokatit te popullitte popullit

Amendamenti XI, ndryshon nenin 77, i cili Amendamenti XI, ndryshon nenin 77, i cili citon: “Kuvendi zgjedh citon: “Kuvendi zgjedh Avokatin e Avokatin e popullitpopullit me shumicen e votave te numrit me shumicen e votave te numrit te pergjithshem te deputeteve, ne kuader te pergjithshem te deputeteve, ne kuader te se ciles duhet te jene edhe shumica e te se ciles duhet te jene edhe shumica e votave te numrit te pergjithshem te votave te numrit te pergjithshem te deputeteve qe deklarohen se u takojne deputeteve qe deklarohen se u takojne bashkesive qe nuk jane shumice e bashkesive qe nuk jane shumice e popullates ne Maqedoni”popullates ne Maqedoni”

Menyra e re e zgjedhjes se:Menyra e re e zgjedhjes se:

Keshillit te Sigurimit te RM (tre anetare i emron Kryetari i Keshillit te Sigurimit te RM (tre anetare i emron Kryetari i RM me kusht qe te shprehi strukturen e popullsise ne RM me kusht qe te shprehi strukturen e popullsise ne RM)RM)Komitetit per marredhenie midis bashkesive (7 Komitetit per marredhenie midis bashkesive (7 maqedonas, 7 shqiptare dhe nga nje turk, serb, maqedonas, 7 shqiptare dhe nga nje turk, serb, boshnjak, vleh, rom-te gjithe i propozon Kryetari i RM)boshnjak, vleh, rom-te gjithe i propozon Kryetari i RM)Keshillit gjyqesor ne RM (15 anetare gjithesej: 3 anetare Keshillit gjyqesor ne RM (15 anetare gjithesej: 3 anetare i zgjedh parlamenti qe duhet te votojne edhe shumica e i zgjedh parlamenti qe duhet te votojne edhe shumica e bashkesive dhe 2 anetare i propozon Kryetari i RM ku bashkesive dhe 2 anetare i propozon Kryetari i RM ku njeri duhet te jete nga radhet e bashkesive) njeri duhet te jete nga radhet e bashkesive) Tre gjyqtare (nga 9 gjithesej) ne Gjykaten Kushtetuese Tre gjyqtare (nga 9 gjithesej) ne Gjykaten Kushtetuese te RM i zgjedh Kuvendi ku duhet te deklarohen edhe te RM i zgjedh Kuvendi ku duhet te deklarohen edhe shumica e deputeteve nga radhet e bashkesive shumica e deputeteve nga radhet e bashkesive Kryeshefave te policiseKryeshefave te policise

Pushteti lokalPushteti lokal

Ligji mbi pushtetin lokal nxirret me 2/3 e votave Ligji mbi pushtetin lokal nxirret me 2/3 e votave te pergjithshme, por kerkohet edhe shumica e te pergjithshme, por kerkohet edhe shumica e votave nga radhet e bashkesivevotave nga radhet e bashkesive

Kjo forme e nxjerrjes se ligjeve vlen edhe per Kjo forme e nxjerrjes se ligjeve vlen edhe per ligjet: financimin lokal, zgjedhjet lokale, kufijte ligjet: financimin lokal, zgjedhjet lokale, kufijte lokal dhe qytetin e Shkupitlokal dhe qytetin e Shkupit

Rriten kompetencat e pushtetit lokal ne sferen: e Rriten kompetencat e pushtetit lokal ne sferen: e arsimit, mbrojtjes shendetsore, financimit lokal, arsimit, mbrojtjes shendetsore, financimit lokal, zhvillimit ekonomik lokal, etj.zhvillimit ekonomik lokal, etj.

Implementimi i Marreveshjes Implementimi i Marreveshjes kornize?kornize?