Master thesis presentation (Qafqaz University)

Magistr tədqiqat işi

Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

Magistr: Həmidov Təmraz Elmi Rəhbər: Dos. Murad İsgəndərov

Qafqaz UniversitetiBeynəlxalq İqtisadi

Münasibətlər

T.N: 131006003

AKTUALLIQ


1. Azərbaycanın Avropa-Qafqaz-Asiya (TRACECA) və Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin üzərində yerləşməsi və bu potensialdan istifadə məsələləri

2. Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Azad Ticarət Zonasının yaradılması layihəsi

3. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf Konsepsiyasında nəqliyyat, tranzit və logistika infrastrukturunun təkmilləşdirilməsinə dair tədbirlər paketi

4. Logistik xərclərin sənayedən asılı olaraq şirkətlərdə ortalama məhsula çəkilən xərclərin 5%-dən 50%-ə qədərini təşkil etməsi

5. Logistikanın qeyri-neft ixracının şaxələndirilməsi üçün həm istehsal, həm ticarətin mühüm tərkib hissəsi olması

Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləriSəciyyəvi bir logistika şəbəkəsi

• 1. Azərbaycanda az araşdırılmış bir sahə olan logistikanın biznes və dövlət yönümdən praktiki əhəmiyyəti araşdırılmışdır.

• 2. Dünyada və Azərbaycanda logistik bazarın ölçüsü, mövcud inkişaf səviyyəsi və infrastrukturun vəziyyəti haqqında məlumat bir sıra iqtisadi indekslərin tədqiqi ilə əldə edilmişdir.

• 3. Göstəricilər arasında təsir ekonometrik modelləşdirmə vasitəsilə qiymətləndirilmişdir.

• 4. Azərbaycan iqtisadiyyatında logistika ilə iqtisadi inkişaf arasında asılılığın xüsusi artım funksiyasına uyğun olduğu müəyyən edilmiş, nisbi effektin elastiklik təhlili həyata keçirilmiş və durğunluq nöqtəsi müəyyən edilmişdir.

Dissertasiya işinin elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir:


‾ Tədqiqatın əsas məqsədi logistikanın Azərbaycanın iqtisadi inkişafına təsirinin iqtisadi-riyazi modelləşdirilməsi və təhlilidir.

Tədqiqatın əsas məqsədi və vəzifələri

Qarşıya qoyulan bu məqsədə uyğun olaraq, tədqiqat qarşısında bir sıra məsələlər qoyulmuşdur:

1• Logistikanın sahəsinin nəzəri metodoloji əsaslarını araşdırmaq,

2• Azərbaycanda logistikanın mövcud inkişaf səviyyəsinin təhlili və qarşıda

duran problemlərin həll yollarının müəyyən edilməsi,

3• logistik inkişafın ölkənin iqtisadi artım göstəricisinə təsir miqdarını

ekonometrik modellər vasitəsilə aşkara çıxarmaq,

4• logistika və iqtisadi inkişaf arasında əlaqənin daha yaxşı təsvir edən

logistik artım funksiyasının təyin olunması,

5• göstəricilərin bir-birinə təsirinin miqdarını və durğunluq nöqtəsinin

öyrənilməsi.


Asılı dəyişən:

ÜDM iqtisadi artım göstəricisi

kimi(GDP)

2005-ci ilə sabitlənmiş milyon ABŞ

dolları

Məlumat mənbəyi: Dünya Bankı: World

Development Indicators (1995-

2014

Sərbəst dəyişən:

nəqliyyat sektorunda ümumi yük dövriyyəsi

logistik göstərici kimi

(CARGO)

milyon ton-km

Məlumat mənbəyi: Azərbaycan

Respublikasının Dövlət Statistika

Komitəsi (1995-2014

Verilənlər və onların mənbələri: Azərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

DƏYİŞƏNLƏRİN STASİONARLIQ TESTİ

Null Hypothesis: Variable is stationary GDP CARGOExogenous: Constant, Linear Trend Bandwidth (Newey-West automatic) using Bartlett kernel

3 2

LM-Stat. LM-Stat. Kwiatkowski-Phillips-Schmidt-Shin test statistic 0.1176810.105510Asymptotic critical values*: 1% level 0.2160000.216000 5% level 0.1460000.146000 10% level 0.1190000.119000 *Kwiatkowski-Phillips-Schmidt-Shin (1992, Table 1) Hər iki dəyişən üçün KPSS test dəyəri asimptotik kritik dəyərlərdən kiçikdir.


Dependent Variable: GDPMethod: Dynamic Least Squares (DOLS)

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

CARGOC

0.2819132825.694

0.006590396.3985

42.780497.128417

0.00000.0000

R-squaredAdjusted R-squaredS.E. of regressionLong-run variance

0.9942310.992308852.4667758816.0

Mean dependent var S.D. dependent var Sum squared resid

16596.029719.5058720393.


DOLS üsulu ilə əldə edilən reqressiya tənliyi

Long Run CoefficientsVariable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. CARGO 0.303016 0.006659 45.506376 0.0000

C1997.5866

70 336.327496 5.939409 0.0003

R-squared 0.998703 Mean dependent var 18882.47Adjusted R-squared 0.997568 S.D. dependent var 9666.637S.E. of regression 476.7265 Akaike info criterion 15.47862Sum squared resid 1818145. Schwarz criterion 15.86491

Log likelihood -115.8289 Hannan-Quinn criter. 15.49840

F-statistic 879.9172 Durbin-Watson stat 2.744893Prob(F-statistic) 0.000000

GDP = 0.3030*CARGO + 1997.5867

ARDL yanaşması ilə reqressiya tənliyinin göstəriciləri

İqtisadi artım və logistik inkişaf arasında olan münasibət standart ekonometrik modellər vasitəsilə qiymətləndirilib.

Təhlil zamanı aşkar olunmuşdur ki, logistikanı təmsil edən nəqliyyat sektorunda ümumi yük dövriyyəsi ÜDM-ə aşağıdakı miqdarlarda artırıcı təsir göstərir.

DOLS metodu ilə CARGO 1 vahid artdıqda, GDP

ARDL metodu ilə

VECM metodu ilə vahid artır.

CARGO – Ümumi yük dövriyyəsi (milyon ton-km), GDP – ÜDM (milyard dollar)

Logistikanın iqtisadi artım göstəricisinə təsiriAzərbaycanda logistika sektorunun struktur analizi və inkişaf perspektivləri

Logistikanın iqtisadi artım göstəricisinə təsiriLogistik artım modeli

4,000

8,000

12,000

16,000

20,000

24,000

28,000

32,000

0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000

Total Freight Turnover (million ton-km)

GD

P (m

ilyon

USD

)

GDP=3287+0.2706*CARGO

4,000

8,000

12,000

16,000

20,000

24,000

28,000

32,000

1,992 1,996 2,000 2,004 2,008 2,012 2,016

YEAR

GD

P (m

illio

n U

SD)

GDP=-3.322e+06+1665*YEAR


𝑦=1

142000

+0.000182225×0.999969797𝑥

Logistik funksiya

• =• ümumi yük dövriyyəsinin 1 milyon ton-km artımının ÜDM-ni 0,272401 milyon ABŞ dolları artıracağı məlum olmuşdur.

Marjinal effekt təhlili

• =0• Logistikanın iqtisadi artıma təsirinin maksimum dəyəri ümumi yük dövriyyəsinin milyon ton-kilometrə bərabər olduğu zaman baş vermişdir.

Stasionarlıq qiyməti

• • bu zaman Azərbaycanda logistika sahəsində 1 faizlik artım ÜDM-nin 0.881 faiz artımına səbəb olur.

Nisbi effektin elastiklik təhlili


Qeyd: Cəmi 3,678 milyard AZN

2014-cü ildə məhsulların daşınmasından gələn gəlir və daşınma xərcləri, milyon manatla

Dəmir yolu

Dəniz

Hava

Boru kəməri

Avtomobil

Metro

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600

gəlirlər xərclər

Logistik modeldən nə praktiki nəticələr əldə etmək mümkündür?

Ümumi yük dövriyyəsinin 1 milyon ton-km artımının ÜDM-ni 0,272401 milyon ABŞ dolları artırmaqla əvvəlki ekonometrik modellərdən alınan nəticələr təsdiq olunur.

Azərbaycanda logistika sahəsində 1 % artımın ÜDM-nin 0.881 % artımına səbəb olur.

Bu artımın sürətinin artdığı yox, əksinə 2007-ci ildən etibarən azaldığı ortaya çıxdı.

Bu dolayısıyla logistik sektorun inkişafı üçün yük dövriyyəsinin artmasını deyil, əlavə dəyərli xidmətlərin yaradılmasını zəruri edir. (Kəmiyyət artımına yox, keyfiyyət artımına üstünlük verilməlidir.)

Yük dövriyyəsinin sürətli artımı logistik sektorun bütün sahələrinin artımı ilə müşayiət olunmamışdır.


LPİ və onun komponentləri üzrə Azərbaycanın qonşu dövlətlərlə müqayisəsi

LPİ Ü

mumi

Gömrü

k

İnfra

struk

tur

Beynə

lxalq

nəqli

yyat

Logis

tik ke

yfiyy

ət

Yük i

zləmə

Zaman

lama

00.5

11.5

22.5

33.5

4

Azərbaycan Türkmənistan Gürcüstan ErmənistanRusiya Qazaxıstan Türkiyə

Tədqiqat nəticəsində təklif olunanlar:

İdxal sənədləşməsinə sərf edilən zaman qısaldılmalı

Gömrük-sərhəd nəzarəti zamanı tələb olunan sənədlərin sayı azaldılmalı

Universitetlərində “Logistika”” ixtisasları yaradılmalı

Bölgələrdə multimodal yük habları, logistik mərkəzlər və soyuducu anbar kompleksləri qurulmalı

“dar dəhlizlər” aradan qaldırılmalı

Məhsul ixracı üçün tələb olunan sertifikatların sayı azaldılmalı

Gömrük tarifləri və rüsumları aşağı salınmalı

Daşınma qiymətləri aşağı salınmalı



Tədqiqat nəticəsində digər təklif olunanlar:

Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Azad Ticarət Zonasının xarici investisiya üçün cəlbediciliyinin artırılması

MÜƏLLİFİN MÖVZU İLƏ ƏLAQƏDAR DİGƏR FƏALİYYƏT VƏ NƏŞRLƏRİ

1. Azərbaycanda biznes üçün logistika və təchizat zənciriGənc Tədqiqatçıların III Beynəlxalq Konfransının Materialları, 1-ci Kitab. Qafqaz Universiteti, 17-18 Aprel 2015-ci il. Əhməd Bədəlov və Təmraz Həmidov. Səh.688-689

2. Logistika inkişafın hərəkətverici qüvvəsi kimiGənc Tədqiqatçıların IV Beynəlxalq Konfransının Materialları, 1-ci Kitab. Qafqaz Universiteti, 29-30 Aprel 2016-cı il. səh.663-665

3. Azərbaycanda logistika sahəsinin iqtisadi inkişafa təsirinin ekonometrik qiymətləndirilməsiJournal of Qafqaz University-ə təqdim ediləcək

4. “Azərbaycanda logistikanın mövcud vəziyyəti vəinkişaf perspektivləri" mövzusuna dair sorğu«LinkedIn» sosial şəbəkəsində logistik menecerlər arasında aparılmışdır.

5. Business Management School. «Təchizat Zəncirinin İdarə Edilməsi» təlimi. 18,5 saat. 1-ci yer qalibi


Diqqətiniz üçün təşəkkür edirəm

Təqdimatın sonu

Education

Master thesis presentation (Qafqaz University)