ЭХИЙН ХЭВ МАЯГ

Àëèâàà ç¿éëèéí ãàäààä, äîòîîä øèíæèéã áè÷èõ õýëáýð.

Хурдан морины хамар бүрээний амсар мэт дэрэвгэр, Чих тас шувууны сөд мэт сөдгөр. Цээж нь арсланы цээж мэт ханхар. Зоо нь бөх хүний зоо мэт ханхар. Ууц нь өмхий хүрний нуруу мэт бөгтөр. Харц нь ан үзсэн бүргэдийн нүд мэт хурц. Гэдэс нь хумх /бумба/ мэт бөөрөнхий. Дөрвөн хөл нь байшингийн багана мэт эгц.Туурай нь хөмөрсөн тогоо мэт цомбогор.

“Түрүүлсэн морины цол”-оос...Заан дөрвөн соёог яралзуулан Заамал зургаан хүзүүг суналзуулан Төө сайхан чихийг солбилзуулан Төгрөг хар нүдийг тормолзуулан Туулай сайхан зоог хотолзуулан Тураг сайхан биеийг гулзалзуулан Шашир сайхан дэлийг сагсалзуулан Шанам сайхан сүүлийг салбалзуулан Эрчимт дөрвөн туурайг жирэлзүүлэн Эрдэмт дөрвөн хөлийг гялалзуулан...

Тоочимж

Үйл ба õýрýг явдлыг туõайн öагèйн õүрýýнд öувуулан бèчдýг. Íýãýí àðñëàíû çóëçàãà øîðãîîëæíû ¿үрэн äýýð

óíòñàíä îëîí øîðãîîëæíóóä ò¿¿íèé áèåä çàéã¿é øèãýýä èäñýíä àðñëàíû çóëçàãà àðãàà áàðæ ã¿éõ áà ºíõðºõ òýðã¿¿òíèéã ¿éëäýâч øîðãîîëæíóóä óëàì óëàì øèãäýí èäñýíýýð òýð àðñëàíû çóëçàãûã àëàâ ãýíý. / Ñóáàøèä/

Эв эеэ нэгтгэн олноор хамжвал эгэл дорд улс ч их үйлсийг бүтээюү.

Арвай нь аваад, дарвайдаа өгнө.Дарвай нь аваад, дарханд өгнө.Дархан давтаад, нүцгэнд өгнө.Нүцгэн аваад, нүхэнд хийнэ.

Хоол идэх Хүүрнэмж

Ýõëýýä, õýëýõ ãýñýí ãîë ç¿éëýý áè÷ýýä, äàðàà íü ò¿¿íèéõýý ¿íäýñëýë, àãóóëãûã çàäàëæ, òàéëáàðëàæ áè÷èõ õýëáýð . Òàéëáàðëàìæ Òàòàðóóäыí àÿòàé сàéí ààø àвиðыí òóхàéä

Òàòàðóóäыí òàлààð мэäüå ãэвэл, òэä хоðвооãиéí á¿х х¿í хàð ÷ áàé, øàð ÷ áàé хэíээс ÷ ил¿¿ эçэíäээ ¿ã äóóã¿é çàхиðàãäàж, þó þóíààс ил¿¿ òэäíиéãээ х¿íäэòãэж, хэçээ ÷ эçíээсээ óðвàäàãã¿é ãэäãиéã сàíàх хэðэãòэé.

Òэä хооðоíäоо мàðãàж хэðэлäэíэ ãэж áàðàã ¿ã¿é, мºí òэíä ¿íэò ç¿éл äээðэмäэх, хóлãàé хиéх ãэж áàéхã¿é òóл ãэð оðоí, òэðэã áàðààãàà ò¿ãжиж öоожлохыã ¿л мэäíэ.ßмàð íэã мàл àлäàж ãэмээ íü òэð àлäóóл мàлòàé äàéðàлäсàí хэí áолов÷ íэã áол иéм мàл хàðж àäóóлàх àлáàòàé òóсãàé х¿м¿¿сò òóóж àвàà÷их áóþó ¿ã¿é áол ç¿ãээð оðхиí ÿвíà.

Áиå áиåäээ àòààðхàх жºòººðхºх, áиå áиåíээ ¿çэí ÿäàж ºсºðхºí мóóäàлöàх ÿвäàл òэäэíä áàðàã ¿ã¿é áºãººä хàðиí ÷ ÷àäàл ÷иíээíиéхээ хэðээð ç¿éл á¿ðээð íэã íэãíээ дэмжиíэ.

Òàéëáàðëàгдаж буй хэсэг

Òàéëáàðëàж буй хэсэг

Ãîл үйл ба õýрýг явдлыг õарьöуулан, ерөнõèйлөн дүгнýдýг.

Эргэцүүлэмж

Óóëûí

æèíõýíý àìüäðàë îðãèëäîî áèø áýëäýý áàéäàã àæýý. /Í. ªëçèéáàò/

Óóë

Óóë áýëýýñ ýõýëäýã ãýæ ìàíàéõàí ÿðèíà.

Òýãýýä ч ìàíàéõàí óóëàà áàðààäàæ áýëä íü çóñíà. Óóëàà íºìºðëºæ ýíãýðò íü ºâºëæèíº.

. Óóëûí îðãèë íü öàñàíä ìºíãºðºâч áýë íü íîãîîíä óíèàðòàíà.

Õîðìîéä íü áîðîî îðæ, íîãîî óðãàæ, áîëæìîð æèðãýæ, çóðàì øîâøèðíî.

Ñàëõèéã íü äàãàí àãü àíõèëíà, õàâöëûã íü äàãàæ ãîðõè õººìèéëíý

Дэвшүүлсэн санаа

Баримт, нэмэлт мэдээлэл

Дүгнэлт

Эхийн найруулгын хэв маягуудын өөр хоорондоо ялгарах гол шинжийг зөв харгалзуул.

• Тоочимж • Эргэцүүлэмж• Тайлбарламж• Хүүрнэмж

А. Дүрэм зааврын шинжтэй, зөв оновчтойБ. Дүр дүрслэлийн шинжтэй, энгийн ойлгомжтойВ. Харьцаа эсрэгцлийн шинжтэй, учир зүйтэйГ. Бодит хэрэглээний шинжтэй, уран яруу

Ачтан Их гал, их ус, их салхи гурав энэ дэлхийн хамгийн агуу хүчтэн бөгөөд зүй бусын үйлээр нүүрэлсэн их сүйтгэгч юм. Энэ хорвоод ургаж боссон мод ургамал, унаж өссөн хүн амьтан, орчиж тогтсон уул хад, ухаарч бүтээсэн ур дарх тэргүүтний алийг ч энэ гурвын их аюул бүрэлгэж дөнгөнө. Гал ус салхины аюулаас хүн төрөлхтөн ухааны хүчээр гэтэлсээр ирсэн боловч үе үе өртсөөр. Аврах ачтан, энэрэх ээлтэн хаана вэ.

ТООЧИМЖ.

Нөхөрлөдөггүй, дайсагнадаггүй юм энэ хорвоод үгүй ажээ. ЭРГЭЦҮҮЛЭМ

Ж

Ачтан Хүн хүндээ нөхөр ч болох, дайсан ч болох.

Түүнчлэн хүнд байгаль нөхөр ч болох, дайсан ч болох ажээ. Тэгвэл байгаль ч байгальдаа нөхөр, дайсан болно хэмээн үзэж болно. Үер бууж газрын хөрсийг онги татан хүн амьтныг сүйтгэх нь цөөн биш юм. Гэтэл хүн хүндээ туслах ёстой атал өчүүхэн бут үерийн их уснаас хүнийг аварч болох юм. Үерт өртсөн тэр хүн их уснаас айн биширч, өчүүхэн бутыг хайрлаж шүтэх биз ээ.

Ãîл үйл ба õýрýг явдлыг харьöуулан, ерөнõèйлөн дүгнýдýг.

Ачтан Саваагүй салхинаа нуугдсан заяагүй үр эрэг ирмэгт тээглэж тэндээ ургажээ. Үеийн нөхдөөс тасарч онцгой газар сондгой ургаж, үхэр мал ч тоож үнэрлэхгүйд үнэнхүү санаанаасаа гутарч байдаг ажээ. Хурын ус дээр дээрээс дэлхэн бууж, голын ус эрэмшин догширч, хавьтсан бүхнийг хаман урсаж гэнэ. Гэтэл догшин үерийн ширүүн хоморгод нэгэн эр өртөж, үхлийн амнаас гарах гэж самардан хөвөхдөө өнөөх золгүй бутнаас зуурч амь гарав. Ертөнцийн эзэн болсон хүний алтан амийг аварсандаа сахлаг бут ихэд баясан, үндэс юүгээ эх газартаа гүн шигтгэвэй.

ХҮҮРНЭМЖ

Үрургажээ.

тоож үнэрлэхгүйд

гутарч

ус дэлхэн бууж

эрэмшин догширч,

хаман урсаж

Эр өртөж

самардан хөвөхдөө

Зуурч амь гарав

амийг аварсандаа

ихэд баясан

гүн шигтгэвэй.

Çàì Çàì õàðàãäàõàä õ¿í áîäîãäîíî. Öýõ

øóëóóí ÿâúÿ õýìýýñýí ýðìýëçýë íü òàíèãäàíà. Ñýðýìжëýõäýý òîéðñîí õýâãèé, àéõäàà ãýëäýðñýí æàëãà, çîðèãëîõäîî äàâõèñàí òàë, ç¿äýðч äàâñàí äàâàà á¿õýí íü àëãàí äýýð ìýò òîä. Áóñäûí àðààñ áóðàíòàã õàâчóóëñàí ìýò ÿâýõã¿é ãýõäýý ñàëààëæ, ìóíõàãëàõäàà òîéðч, äºòëºõ ãýæ òàìàà öàéñàí íü ñýòãýë ºâòãºíº.

Ìорüä Ìоðüä ÿíç á¿ð. Õ¿íòэé àäил ººð ººð. Õóðäàí моðü их ¿сэðãээíä ºíãºòэé. Æоðоо моðü олíы í¿äэíä ÷имэãòэé. ßсíы хóðäàí, ¿íэí жоðоо моðü áàс ховоð. Òиéмäээ мàíàéхàí хóðäàí моðио òэðãэíä хºллºäºãã¿é. Æоðоо моðиоðоо хоíü хàðиóлäàãã¿é. Í¿äíиé áàÿсàл, сэòãэлиéí хиéмоðü, хóðäàí жоðоо моðüä òэíãэðиéí оä øиã ºíãºòэé. Òэðãэíä хºллºлºº ÷ ºí㺠àлäàхã¿é òэíхээòэé моðü, óÿà àðãàмжààíä иäээøсэí хоíиíы моðü хààíà ÷ олоí. Òиéмäээ ÷ мàíàéхàí òэðэãíиé моðио л ÿàðàí эмээллэäэã. Õ¿íиé хàíü, àжлыí òэíхээ, íомхоí моðüä ãàçàð эх øиã ээлòэé. Ìоðüä ÿíç á¿ð. Õ¿íòэé àäил ººð ººð. (Ä.Ñàìäàí)

Õîðâîî äýýðõ õàìãèéí àãóó þì áîë

ººðèé㺺 ìýäýæ çàõèðàõ ÿâäàë... ªºðòºº ñàíàà òàâü. Ãýõäýý õàìãèéí ãîë íü ººðººñºº èчèõã¿éí òóëä, îþóí óõààí, õ¿í ÷àíàðòàà õ¿íäýòãýíã¿é, ýìýýíã¿é õàíäàæ, áèåý çºâ æîëîîëäîæ áàé...

ªºð ð¿¿ãýý á¿ð öààøàà ÿâ. Ãýõäýý áèåý çàõèðàí æîëîîäîæ ñóðàõã¿é áîë ººðòºº èòãýíý ãýäýã óõààíã¿é ÿâäàë áîëíî ø¿¿. /Ì. Ìîíòåíü/

Àìüäðàë ãýäýã í¿¿æ áàéãàà ¿¿ëýí ñ¿¿äýðòýé àäèë, ãýõäýý íèñýæ ÿâàà øóâóóíû ñ¿¿äýðòýé á¿ð àäèë þì. Øóâóó íèñýýä ºíãºðºõºä ñ¿¿äýð àëãà áîëäîã ø¿¿ äýý. /ýðòíèé ìýðãýí ¿ã/

Õ¿íä äºðâºí íºõºð áóé. • Ýðèõ ìýò íºõºð áóé, ò¿¿íèéã

á¿¿ ø¿ò. • Óóë ìýò íºõºð áóé, ò¿¿íèéã

á¿¿ ø¿ò.• Ìîäíû óíãèðàë ìýò íºõºð áóé,

ò¿¿íèéã á¿¿ ø¿ò. • Ãàçàð ìýò íºõºð áóé, ò¿¿íèéã

ø¿òò¿ãýé.

• Би - "аймхай" баатар

• Дайснаа өрөвдөнө... өрөвдлөө ч заавал харвана... нумаа чилтэл эвхрээж, сумаа халтал эвшээлгэж... хараа хурц, зориг чанга, гар чийрэг цэц мэргэнээр нисгэнэ... нисгээд (эр хүнээ хат даа!), нүдээ анина... харахаасаа айна... бүүр, үнхэлцгээ хагартал айна... үхтэлээ өрөвдөнө... үхтэлээ гэмшинэ

• *… Õ¿í чèíü íýýðýý óñ øèã ø¿¿ äýý. Óñ ãîë øóëóóí óðñàõäàà óðñàæ, ýðýã òîõîé ¿¿ñãýí òàõèðëàõäàà ч òàõèðëàæ, óðàãøàà ç¿òãýí ç¿òãýñýýð ãàçðûí õîëûã òóóëäàã. Óñíû óðñàõ íü õ¿íèé ë ÿâàõ øèã…

• *…. Ìýäýõ¿éí çàì ãýãч ÿìàð íýã ãýãýýí õàðàíõóé øèã áîäîãäîíî. Óðàãø ÿâàõûí õýðýýð ãýãýý ãèéâч õàðàíõóéí õàÿà ºòãºðíº…