Milliy tarst dewridiki_eslime

http://www.orkhun.com ئورخۇن ئۇيغۇر تارىخى تور بېتى

————————————————————————————————————————————————— ھهۋەسكار----- ئۇيغۇر ئوغلى : ۈچى ئېلكىتاپ قىلىپ تۈزگ

QQ：492255230 Email:[email protected]

1

مىللىتارست شىڭ شىسهي دەۋرىدە ھهر مىللهت زىيالىيلىرىنىڭ توغرىسىدا ئهسلىمه ئهھۋالى سۈرگۈن قىلىنىش

خالق ساقى

ئهپهندىiltebirئورخۇن ئۇيغۇر تارىخى توربېتىدى : تورغا يوللىغۇچى

رايىدا ئۇشتۇمتۇت ھاۋا. يىلالردا شىنجاڭ ئاسمىنىنى قارا بۇلۇتالر قاپالپ تۇمانالر بېسىشقا باشلىدى- 40

جاھاننى قاپالپ، -ئۆزگىرىش بولغىنىدەك كۈتۈلمىگهن بىر ۋاقىتتا پهيدا بولغان قارا تۇمان پۈتۈن يهر

ھهممىال يهرنى . شىنجاڭدىكى ھهر مىللهت خهلقىنىڭ تىنچ ھاياتىنى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتتى

ساھه زاتلىرى ۋە زىيالىيلىرى ۋەھىمه قاپلىدى، ئاق تېررورلۇق ئهۋج ئېلىپ ھهر مىللهت، ھهر

ھهر خىل يالغان ئهنزىلهر ئويدۇرۇلۇپ . ئوخشاش بولمىغان دەرىجىدە زىيانكهشلىكلهرگه ئۇچرىدى

چاقىلىرى چهت -چىقىپ مىڭلىغان زىيالىيالر تۇتقۇن قىلىنىپ تۈرمىلهرگه تاشالندى، ئۇالرنىڭ باال

زىنىڭ ئهتىكى تهقدىرىنىڭ قانداق شۇ تۈپهيلى ھهر بىر كىشى ئۆ. جايالرغا سۈرگۈن قىلىندى

بىر قىسىم كىشىلهر . بولىشىدىن گۇمانلىنىدىغان بۇلۇپ قالدى، جهمئىيهتنىڭ نورمال ئهخالقى بۇزۇلدى

. ئارىسىدا خىيانهتكارلىق، تۆھمهتخورلۇق، ھهسهتخورلۇق، ئىشهنمهسلىك، سۇخهنچىلىك بازار تاپتى

كىشىلهر ئارىسىدا . لىش جىنايهت ھېسابالندىئادالهت، ھهققانىيهت، راستچىللىقنى تهشهببۇس قى

بىرىگه ئىشهنمهيدىغان، قېرىنداشلىق - بۇرادەرلهر بىر- سىڭىل، يار- ئۇكا، ئاچا- باال، ئاكا-ئاتا

كېلىش قىلمايدىغان - بىرىنىڭ ئۆيلىرىگه بېرىش-مۇناسىۋەتلىرىنى ئۈزىدىغان، يىل بويى بىر

سهنئهت ئىشلىرى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا -ىپ، ئهدەبىي مائار- مهدەنىي. كهيپىيات بارلىققا كهلدى

ئۇچراپ، بۇ ساھهدە ئىشلهپ خىزمهت كۆرسهتكهن ھهر مىللهت زىيالىيلىرى تۈرلۈك كهمسىتىشلهرگه

شىنجاڭنىڭ پۈتۈن . ئۇچرىغاندىن تاشقىرى، چهتكه قېقىلىپ ھهرخىل تهھدىت ئاستىغا ئېلىندى

ئۇالرنىڭ كۆپلىكىدىن ھهر مىللهت، ھهر . ر بىلهن تولدى جاسۇسال- قىشالقلىرى ئىشپيون- شهھهر، يېزا

بۇ ۋاقىت دەل مىلىتارىست شېڭ . سىدىر قىاللمايدىغان ھالهتكه كېلىپ قالدى- ساھه خهلقى مىدىر

شىسهي ئۆزىنىڭ ساختا نىقابىنى يىرتىپ تاشالپ، جىياڭ جيېشى قوينىغا ئۆزىنى ئېتىشقا زېمىن

. ھازىرالۋاتقان ۋاقىت ئىدى

. بهشىرىسىنى ئاشكارىلىدى-ن ئۇزۇن ئۆتمهيال ئىنقىالبقا ئاسىيلىق قىلىپ بىردىنال ئۆز ئهپتئارىدى

يىلىدىن باشالپ شىنجاڭغا ياردەم بېرىش ئۈچۈن كهلگهن جۇڭگو -1938تۇنجى قهدەمدە ئۇ

كوممۇنىستىك پارتىيىسىنىڭ مۇنهۋۋەر ئهزالىرىدىن ئۆلگۈدەك قورقۇپ، ئۇالرنى تارقاقالشتۇرۇش




2

مائارىپ -ىنى قوللىنىپ، ئۇالرنىڭ ئۈرۈمچىدىكى خىزمهت ئورۇنلىرىدىن، بۇلۇپمۇ مهدەنىيئۇسۇل

مهسىلهن، سابىق . سېپىدىن ئاجرىتىپ چهت ۋىاليهت، ناھىيىلهرگه يۆتكهش ئىشىنى ئېلىپ باردى

- 1شىنجاڭ دارىلفۇنۇننىڭ ئىلمىي مۇدىرى لىن جىلۇنى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇپ كۇچاغا؛ ئۆلكىلىك

ۇرا مهكتهپ مۇدىرى لىزىلياڭنى مهكتهپ مۇدىرلىقىدىن قالدۇرۇپ قهشقهرگه؛ ساۋجىيهنپىنى قارا ئوتت

شهھهرگه يۆتكىدى ۋە باشقىالر؛ ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمهيال بۇ كىشىلهرنى بارغان يېرىدە نهزەربهند

غان ئۇنىڭدىن باشقا يۇقىرىدا ئېيتىپ ئۆتكىنىمىزدەك تۈرلۈك يال. قىلىپ ئاخىرى قولغا ئالدى

تۈركۈملهپ قولغا ئېلىپ -ئهنزىلهرنى ئويدۇرۇپ چىقىپ، ھهر مىللهتنىڭ ئىلغار زىيالىيلىرىنى تۈركۈم

ئهينى ۋاقىتتا بىرەر مىللهتنىڭ ئىچىدىن چىققان . مۈلۈكلىرىنى مۇسادىرە قىلدى-ئۇالرنىڭ مال

ىنىڭ مهلۇم ئهنزىگه زىيالىي بىرەر خىزمهتكه كۆتۈرۈپ تهيىنلهنسه بىر قانچه كۈندىن كېيىنال ئۇ كىش

شىڭ . بۇ شۇ دەۋىردىكى ئۇمۇمىي ئهھۋال ئىدى. چېتىلىپ تۈرمىگه چۈشۈشىدىن دېرەك بېرەتتى

تهدبىرلهرنى قولالنغاندىن تاشقىرى يهنه يالغان ئهنزە پهيدا قىلىپ قولغا -شىسهي يۇقىرىقى چارە

يۇرت ماكانلىرىدا، بۇلۇپمۇ چاقىلىرىنى ئۆز- ئالغان ياكى گۇمانلىق دەپ تۇنۇلغان كىشىلهرنىڭ باال

ئۈرۈمچىدە تۇرۇشىنى ئۆزى ئۈچۈن خهۋپ دەپ بىلىپ، شىمالى شىنجاڭنىڭ ئىلى، ئالتاي، چۆچهك

قاتارلىق ۋىاليهتلهرگه تهۋە شهھهر، ناھىيىلهرگه سۈرگۈن قىلىش، نازارەت ئاستىدا ئۇالردىن

. ىلى قىش پهسلىدە باشالندى ي-1939بۇ تېررورلۇق . پايدىلنىشتهك ۋەھىمىلىك سىياسهت يۈرگۈزدى

ئامانلىق ساقالش (بىر كۈنى ئاياز قىشتا گۇڭئهن گۈەنلىچۇ : بۇنىڭ ئۆتمۈشى تۆۋەندىكىچه

تهرىپىدىن مۇناسىۋەتلىك ئۆيلهرگه سۈرگۈن قىلىنىدىغانلىق توغرىسىدا ئۇشتۇمتۇت ) باشقارمىسى

ينىڭ ئالدىغا ئۈستىگه كىگىز بىر كۈن ئۆتكهندىن كېيىن ئۇقتۇرۇش قىلىنغان ئۆ. ئۇقتۇرۇش قىلىنىدۇ

تۆتتىن ماشىنىالر بىلله بۇلۇپ، ئۇالر سۈرگۈن -ھهر بىر ماشىنىدا ئۈچ. قاپالنغان قارا ماشىنا كېلىدۇ

- پۈتمىگهنلىكىگه قارىماستىن مهجبۇرىي رەۋىشته يۈك-قىلىنىدىغان كىشىلهرنىڭ تهييارلىقى پۈتكهن

بۇ تۈركۈمدە . رقىسىدا ئۈرۈمچىدىن ئېلىپ ماڭىدۇتاقلىرىنى ماشىنىغا باستۇرۇپ نازارەت قىلىش ئا

) خۇييۈەن(ئىككى كۈن يول يۈرۈپ سۈيدۈڭ » تاۋابىئاتلىرى-خائىنالرنىڭ ئائىله«ماڭغان ئاتالمىش

ئۇ يهردە جاڭ فامىلىلىك بىر ئهمهلدارنىڭ ئىلگىرى گازارما قىلغان، ئهتراپى . ناھىيىسىگه كېلىدۇ

تاۋابىئاتالر ھهر - بۇ قېتىم سۈرگۈن قىلىنغان ئائىله. رۇنالشتۇرىلىدۇسېپىل بىلهن ئورالغان يامۇلىغا ئۇ

- بۇرھان شهھىدىنىڭ باال: بۇالر. گه يېقىن كىشى ئىدى700 كىچىك - مىللهتتىن بۇلۇپ چوڭ

چاقىلىرى، مهرھۇم ئهسئهت -چاقىلىرى، خوجىنىياز ھاجىمنىڭ ئايالى، مهھمۇت سىجاڭنىڭ باال

تاۋابىئاتلىرى، رومانه خانىمنىڭ ئانىسى، ئۇيغۇر سايرانىنىڭ -ۋە ئائىلهئىسهاقۇپنىڭ ئىنىسى مهرغۇپ

تاۋابىئاتلىرى، ئۇنىڭدىن باشقا - ئائىلسى ۋە بىر تۇغقانلىرى، مۇڭغۇلالردىن شىمۇچىڭ ۋە ئائىله




3

ئۈرۈمچىدىكى ھۇشۇر ئاخۇن، رۇزى ئاخۇن، پالتا بايۇۋالرنىڭ پۈتۈن ئائىلىسى قاتارلىق ئۇيغۇر،

. ، روس، مۇڭغۇلالرنى ئۆز ئىچىگه ئالىدۇخهنزۇ، تاتار

كۈندۈز - مهزكۇر يامۇلنىڭ دەرۋازىسىدا كېچه. بۇالر پهقهتال شهكلى ئۆزگهرگهن تۈرمه رېجىمدە تۇرىدۇ

ئهگهر . بۇالرنىڭ ئىختىيارى ھهركهت قىلىشىغا رۇخسهت قىلىنمايدۇ. قوراللىق ساقچى پوست قىلىدۇ

خسىتى بىلهن بىر ئائىلىدىن بىر كىشى چىقىپ، چهكلهنگهن سىرتقا چىقىش توغرا كهلسه ساقچىنىڭ رۇ

بۇالرغا . ئىچمهك سېتىپ ئېلىپ كېلىدۇ-ۋاقىت ئىچىدە كۈندىلىك تۇرمۇشقا ئېهتىياجلىق يېمهك

ياش قاتارلىق - ياغ، ئوت-قالغان قۇشۇمچه گۆش. ھۆكۈمهت تهرىپىدىن پهقهتال ئۇن، گۈرۈچ بىرىدۇ

ى ئۆزلىرى سېتىۋېلىپ تهمىنلىنىدۇ، شۇ سهۋەبلىك بۇالرنىڭ باشقا كۈندىلىك تۇرمۇش الزىمهتلىكلىرىن

بۇالرنىڭ . كېچهكلىرىنى سېتىپ كۈن كهچۈرۈشكه مهجبۇر بولىدۇ- كىرىمى بولمىغاچقا ئۆيۋاق، كىيىم

- يۈزلىگهن ھهر مىللهت ياش. ئۆسمۈر بالىلىرى ئۈچۈن ئېچىپ بېرىلگهن مهكتهپ يوق-ياش

ئۇالر ئهنه شۇنداق شهكلى ئۆزگهرگهن تۈرمه ھاياتىنى بىر يېرىم يىل . ئۆسمۈرلىرى ئوقۇشسىز قالىدۇ

. ئۆتكۈزىدۇ

يىلىغا كهلگهندە بىر كۈنى ئائىلىنىڭ سىلىڭى ياۋ سىلىڭ كېلىپ، ئۇالرنىڭ مهزكۇر قورغان - 42

ئىچىدىن ئازات قىلىنىپ، ئىلى رايونىنىڭ ئالته ناھىيىسىگه تارقىلىپ ھايات كهچۈرىشىگه رۇخسهت

شۇنىڭ . لېكىن ئالته ناھىيىدىن تاشقىرى ئورۇنالرغا يۆتكىلىپ كېتىشنى قهتئىي مهنئى قىلىدۇ.قىلىدۇ

بىلهن ئۇرۇنالشتۇرۇش بويىچه بۇالر تارقىلىپ ھهر قايسى ناھىيىلهرگه ئورۇنلىشىپ، ھايات كهچۈرۈشكه

. باشاليدۇ

هن گۈەنلىچۇ تهرىپىدىن بۇنىڭدىمۇ گۇڭئ. ئايدا بولىدۇ- 1 يىلى -1939ئىككىنچى قېتىملىق سۈرگۈن

كىشىگه ئۇشتۇمتۇت ئۇقتۇرۇش قىلىنىپ، بىر نهچچه 80 -70مۇناسىۋەتلىك سۈرگۈن ئۇبىكتىلىرىدىن

كۈن ئىچىدىال ساقچىالرنىڭ نازارىتى ئاستىدا يهنه ئىلى، ئالتاي، چۆچهك، ساۋەنلهرگه سۈرگۈن

ئۈچ ۋىاليهت رەھبهرلىرى (وجژ بۇالردىن ئالتايغا بارغانالر خه پىڭۋۇ، سهي جىڭسىڭ، ل. قىلىنىدۇ

، دىڭ خايهن، ليۇ چىڭلىڭ، نۇسرەت شهھىدى، )بىلهن ئايروپىالن ۋەقهسىدە بىلله قۇربان بولغان

نېكۇالي بىچكۇپ، شىۋە زىيالىسىدىن چۇڭچهن قاتارلىقالر بۇلۇپ، چۆچهككه قهدەر قارا ماشىنىدا

ئالته كۈن -زابالرنى كۆرۈپ، بهشبېرىپ، چۆچهكتىن ھارۋا بىلهن قاتتىق سوغۇقتا تارتمىغان ئا

. دېگهندە ئالتايغا يېتىپ بارىدۇ، ساۋەنگه ئۇيغۇر سايرانىالر سۈرگۈن قىلىنىدۇ

بۇ نۆۋەتتىكى سۈرگۈن ئاساسهن . يىلى مايدا باشالندى-1940ئۈچىنچى قېتىملىق سۈرگۈن

شۇ . لىرىدىن تهركىب تاپتىزىيالىيالرغا قارىتىلغان بۇلۇپ، ھهر بىر مىللهتنىڭ كۆزگه كۆرۈنگهن زىيالىي

ئۈچىنچى ئايالرنىڭ بىر كۈنى مهن شىنجاڭ شۆيۈەنىدە ئوقۇۋاتاتتىم، ئۇشتۇمتۇت -يىلى ئىككىنچى




4

مهكتهپ ئىلمىي باشقارمىسىدىن بىر ئانكىت تارقىتىپ، دەرھال راستچىللىق بىلهن تولدۇرۇپ بېرىشنى

. تاپشۇردى

پ ئۇنىڭدا سورالغان سۇئال ئاساسهن سىنىڭ بىۋاسته ۋە بۇ ئانكىتنىڭ ئاساسى قىسمىدا بىر گىرافا بۇلۇ

ۋاسىتىلىك تۇغقانلىرىڭدىن جىنايهت ئۆتكۈزۈپ قولغا ئېلىنغانالر بارمۇ، ئۇالر كىم؟ ئۇنىڭ بىلهن

بىر . شۇ بويىچه تولدۇرۇپ بهردۇق. سېنىڭ قانداق مۇناسىۋىتىڭ بار؟ دېگهنلهردىن ئىبارەت ئىدى

ماينىڭ ئون نهچچىنچى كۈنى ئىلمىي باشقارما تهرىپىدىن مېنى، نهچچه ئاي ئۆتمهستىنال شۇ يىلى

مهرھۇم ئابدىكىرىم ئابباسۇپنى، ئىمىن نىياز لهيسۇفنى، خهنزۇ ساۋاقداشالردىن ۋۇ شىڭۋۇ، گوجو

قاتارلىقالرنى چاقىرىپ، شۇ كۈنى چۈشتىن كېيىن شىنجاڭ ۋاقتى سائهت ئۈچته گۇڭئهن گۈەنلىچۇغا

بىرىمىزگه يهر -ھهممىمىز ھهيران بۇلۇپ، تهشۋىشته قېلىپ، بىر. لدىبېرىشىمىزنى ئۇقتۇرۇش قى

ئاستىدىن قارىشىۋالغان بولساقمۇ نېمه ئۈچۈن؟ دېگهن سۇئالنى سوراشقا ھېچ قايسىمىز جۈرئهت

قاپقا ئالدىدا تۇرغان . ۋاقىت توشتى، دەل سائهت ئۈچته گۇڭئهن گۈەنلىچۇغا باردۇق. قىاللمىدۇق

ھازىرقى پارتىيه مهكتىپىنىڭ سول تهرەپتىكى ئۈچ قهۋەت . ( باشالپ قويدىساقچىالر بىزنى زالغا

هن مهكتىپى، فيالغۇز بىرال ئهمهس، ئۆلكىلىك سى، زالغا كىرسهك ) قهۋىتىدىكى زال-2ئىمارەتنىڭ

ئوتتۇرا مهكتىپى، ئۆلكىلىك قىزالر ئوتتۇرا مهكتىپى، شىنجاڭ شۆيۈەن بۇلۇپ بىر قانچه - 1ئۆلكىلىك

جهمئىيهتلهردىن ھهر مىللهت ياش ئوقۇغۇچى، ئوقۇتقۇچى، كادىرلىرىدىن جهمئى -ىدارەمهكتهپ، ئ

چه كىشى توپالنغانىكهن، ئارىدىن يېرىم سائهت ئۆتكهندىن كېيىن مىلىتارىست شىڭ 200

) ئازاتلىقتىن كېيىن ئۆلۈم جازاسى بېرىلگهن(شىسهينىڭ ساقچى ژاندارمىسىنىڭ باشلىقى لى يىڭچى

يهنه بىر ساقچى ژاندارمىنىڭ . ىز چاپاننى يېپىنچاقلىغان قىياپهتته پهيدا بولدىھهربىيچه يهڭس

سىلهرگه شۇنى «: ئۇ ئۆز سۈزىدە.رىياسهتچىلىكىدە يېغىن باشلىنىپ، لى يىڭچى سۆز قىلدى

ئۇقتۇرىمىزكى، سىلهر قولغا ئېلىنغان خائىنالرنىڭ بىۋاسته پهرزەنتلىرى، گهرچه سىلهرنىڭ ئاتاڭالر،

ۋە باشقا تۇغقانلىرىڭالر ھۆكۈمىتىمىزگه قارشى جىنايهت ئۆتكۈزۈپ، قولغا ئېلىنىپ جازاالنغان ئاكاڭالر

شۇنىڭ ئۈچۈن بۇنىڭدىن كېيىنكى . بولسىمۇ، سىلهرگه ھۆكۈمىتىمىز يهنىال غهمخورلۇق قىلىدۇ

ئىستىقبالىڭالرنى كۆزدە تۇتۇپ، سىلهرنى ئۇ خائىنالرنىڭ تهسىرىگه ئۇچراتماسلىق يۈزىسىدىن،

چېگرالىرىڭالرنى ئاجرىتىپ، ھۆكۈمىتىمىزگه ساداقهت بىلدۈرۈپ، خىزمهت -سىلهرنىڭ ئۇالردىن چهك

كۆرسىتىشىڭالرنى، ھۆكۈمىتىمىزنىڭ ئىشهنچىسىنى قولغا كهلتۈرۈپ، بۇنىڭدىن كېيىن خاتىرجهم

ن سىلهر بۇنىڭدىن كېيى. تۇرمۇش كهچۈرۈشىڭالرنى كۆزدە تۇتۇپ، سىلهرگه چىقىش يولى بهرمهكچى

بارغان خىزمهت ئورنۇڭالردا ھۆكۈمىتىمىزگه سادىق بۇلۇپ ياخشى خىزمهت قىلساڭالر ئۆزلىرىڭالرنىڭ

ئىستىقبالى ياخشى بولغاندىن تاشقىرى، قاماقتىكى تۇققانلىرىڭالرنىڭ گۇناھىنىڭ يهڭگىللهپ




5

ىساڭالر ئهگهر ھۆكۈمىتىمىزگه سادىق بۇلۇپ خىزمهت قىلم. بۇشىتىلىشىغا ھهسسه قوشقان بولىسىلهر

بۇ سىلهرگه . سىلهرنىڭمۇ تهقدىرىڭالر قاماقتىكى تۇققانلىرىڭالرنىڭ تهقدىرى بىلهن ئوخشاش بولىدۇ

شۇنىڭ ئۈچۈن ھۆكۈمهتنىڭ ئۇرۇنالشتۇرۇشىغا شهرتسىز بويسۇنۇپ، . قىلىنغان چوڭ غهمخورلۇق

كۆپچىلىك . ۇردىدەپ سۆزىنى ئاياغالشت» تېگىشلىك ئورۇنالرغا بېرىپ، ئۇرۇنلىشىشالرنى ئۇقتۇرىمهن

تاڭ قالدۇق، يهنه بىر ساقچى ئهمهلدار سهھنىگه ھازىر -بۇ ئۇشتۇمتۇت شۇم خهۋەرنى ئاڭالپ، ھاڭ

بۇلۇپ بىر تهقسىمات تىزىملىكىنى ئوقۇپ كىمنىڭ قهيهرگه بارىدىغانلىقىنى ۋە قايسى كۈنى مېڭىش

نالر ئاساسهن ئالتاي، چۆچهك، سۈرگۈن قىلىنىدىغان ئۇرۇ. رەسمىيىتىنى ئۆتهيدىغانلىقىنى ئۇقتۇردى

غولجا، گۇچۇڭ، ماناس، ساۋەن قاتارلىق ئورۇنالر بۇلۇپ، شىنجاڭ شۆيۈەنىدىن مهن، ئىمىننىياز

ئوتتۇرا مهكتهپتىن ياسىن خۇدا -1لهيسوف، خهنزۇ ساۋاقداشالردىن ۋۇشىڭ ۋۇ، گوجۇالر، ئۆلكىلىك

مهكتهپتىن ئهسمۇتۇلال مهسۇمى، هنف مهھهممهت نهزەرلهر، ئۆلكىلىك سىبهردى، غهنى ھهسىنى،

ئابدۇكېرەم مهخمۇدى، خهنزۇ ساۋاقداش جاڭ ۋىيالر ئالتاي ۋىاليىتىگه، ئابدىكىرىم ئابباسوپ ۋە

. باشقىالر ساۋەنگه، باھاۋىدىن نۇرى قاتارلىق بىر قانچه ساۋاقداشالر چۆچهككه تهقسىم قىلىندۇق

رىلگهن ئىككى كۈنلۈك ۋاقىت ئىچىدە شۇنىڭ بىلهن شهرتسىز بويسۇنۇپ، تهييارلىق ئۈچۈن بى

تهييارلىق قىلىپ، ئۇرۇنالشتۇرۇش بويىچه شىڭلىيلىرىمىزنى ئېلىپ گۇڭئهن گۈەنلىچۇنىڭ قوروسىغا

ئاندىن ئورۇنالشتۇرۇپ قويغىنى بويىچه بىر ساقچى ئهمهلدارىنىڭ نازارىتى ئاستىدا قارا . جهم بولدۇق

- ئۈرۈمچىدىكى ئۇرۇق. بىر ۋاقىتتا يۈرۈپ كهتتۇقماشىنىغا ئولتۇرۇپ ئالتاي قاتارلىق جايالرغا

بۇرادەرلىرىمىز كېلىپ، ئۇزىتىپ قويۇشقىمۇ جۈرئهت قىاللمىدى، - قېرىنداش، يار-تۇغقان، قوۋم

. ئۈرۈمچىدىن ئايرىلىش جىددى ھهم سۈرلۈك بولغانىدى

ساۋەنگه بارغاندا مهرھۇم ساۋاقدىشىمىز ئابدۇكىرىم ئابباسوپمۇ بىز ئولتۇرغان ماشىنىغا ئولتۇرۇپ،

. بۇ ئېچىنىشلىق جۇدالىق تا ھازىرغىچه كۆز ئالدىمدىن كهتمهيدۇ. ساقچى ئورنىغا تاپشۇرۇپ بېرىلدى

بىز ئالتايغا تهقسىم قىلىنغانالر ئۈرۈمچىدىن چىقىپ بىر قۇنۇپ، چۆچهك شهھىرىگه يىتىپ باردۇق،

قوندۇردى، ئهتىسى بىرقانچه بىزنى چۆچهك ۋىاليهتلىك ساقچى ئىدارىسىگه چۈشۈرۈپ، بىر كىچه

تاقلىرىمىزنى تهكشۈرۈپ كۆرىدىغانلىقىنى ئۇقتۇرۇپ، -ساقچى ياتقان يىرىمىزگه كىرىپ يۈك

نېمه ئۈچۈن . بىرلهپ ئاختۇرۇپ چىقتى- كۆرپىلىرىمىزنى بىر- ھهممىمىزنىڭ چامادان، سومكا، يوتقان

ئاياغالشقاندىن كىيىن يهنه بۇ ئىش . مۇنداق ئىنچىكىلهپ ئاختۇرۇشنىڭ سهۋەبىنى بىلهلمىدۇق

ئۈرۈمچىدىن بىزنى نازارەت قىلىپ كهلگهن ساقچى ئهمهلدارىنىڭ نازارىتى ئاستىدا ئالتايغا قاراپ

ۋىاليهتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئالدىن . يولغا چىقىپ، بىر قونۇپ ئالتاي شهھىرىگه يىتىپ باردۇق

ئىككى كۈن دەم -شۈرۈپ قۇيۇپ، بىرئورۇنالشتۇرۇشى بۇيىچه بىزنى ئالتۇن كان ئىدارىسىگه چۈ




6

. ئالغاندىن كىيىن تهقسىم قىلىنىدىغانلىقىنى ئۇقتۇردى

بۇ كىشىنى شېڭ شىسهي (راست دىگهندەك ئىككى كۈندىن كىيىن ئالتاينىڭ سىلىڭيۈەنى ياڭ داشاڭ

ۇشتىن ئالتايغا مۇئاۋىن ۋالىي بول(مۇئاۋىن ۋالىي چو فىڭمىڭ ). قولغا ئېلىپ تۈرمىدە ئۆلتۈرۈۋەتكهن

ئالتاي ۋىاليهتلىك مائارىپ ئىدارىسىنىڭ ) ئىلگىرى ئۆلكىلىك سىفهن مهكتىپىنىڭ سابىق مۇدىرى

جۈيجاڭى فۇ جۈيجاڭ دېگهنلهر بىز تۇرغان ئالتۇن كان ئىدارىسىگه كېلىپ بىزدىن ھال سورىغاندىن

ئۇرۇنلىرىمىزدا بىزگه ئالتاينىڭ ۋەزىيىتى ئۈستىدە سۆزلهپ، ئۆز . كېيىن، تهقسىماتنى ئېالن قىلدى

بۇ ۋاقىت ئالتايدىكى قازاق . ساداقهتلىك بىلهن خىزمهت قىلىشىمىزنى تهۋسىيه قىلىپ قايتىپ كېتىشتى

قېرىنداشالر شىڭ شىسهي ھاكىمىيىتىنىڭ چېكىدىن ئاشقان زۇلۇمىغا قارشى قۇراللىق قوزغىالڭ قىلىپ،

ىياز لهيسۇفنى ئالتاي ۋىاليهتلىك مهن بىلهن ئىمىن ن. پارتىزانلىق ئۇرۇشى قىلىۋاتقان چاغ ئىكهن

ئۇيغۇر باشالنغۇچ مهكتهپكه مۇئهللىم، جاڭ ۋىنى مائارىپ ئىدارىسىگه، ئابدۇكېرىم مهھمۇدىنى قابا

يولداش ياسىن خۇدابهردى، غهنى ھهسنى، مهھهممهت نهزەر، ئهسمهتۇلال . ناھىيىسىگه تهقسىم قىلدى

بۇالردىن ياسىن . ان ئىدارىسىگه تهقسىم قىلدىمهسۇمى، ۋۇشىڭ ۋۇ، گوجۇ قاتارلىقالرنى ئالتۇن ك

خۇدابهردى، ئهسمهتۇلال مهسۇمنى ئالتاينىڭ تويتۇغۇچ رايۇنىدىكى ئالتۇن كانغا، مهدەنىيهت

تهشۋىقات خىزمهتچىسى قىلىپ تهيىنلىگهندىن تاشقىرى، قالغانالرنىڭ ھهممىسى بازاردىن ئالتۇن

ايغا كهلگهندىن كىيىن، ئاستىرتتىن ئۇققان ئالت. كان ئىدارىسىنىڭ ئۆزىگه ئۇرۇنالشتۇرىدۇ

ئهھۋالىمىزغا قارىغاندا، ئالتاي شهھىرىدىكى مهدەنىي مائارىپ ۋە باشقا ئىدارىلهردە ئىشلهۋاتقان

ھهرمىللهت كادىرلىرىنىڭ خېلى كۆپ قىسمى بىرقانچه قېتىملىق سۈرگۈن جهريانىدا سۈرگۈن قىلىنىپ

-اقىتتا بىزگه قۇيۇلغان شهرت، ئۆزىمىزنىڭ خائىنالر ئائىلهبۇ ۋ. كهلگهنلهر ئىكهنلىكى مهلۇم بولدى

تاۋابىئاتى سهۋەبلىك سۈرگۈن قىلىنىپ كهلگهنلىكىمىزنى ھهر قانداق كىشىگه ئېيتماسلىق، قهتئىي

شۇنداقال ئۆز ئارا مۇناسىۋەت باغالپ، بۇ مهخپىيهت ئۈستىدە پىكىر . مهخپى تۇتۇش ئىدى

ىن، ساقچى ژاندارمىلىرىنىڭ قاتتىق نازارىتى ئاستىدا ھهقىقهتهن ئالماشتۇرۇش قهتئىي چهكلهنگهنلىكت

ئۇنىڭدىن باشقا ھهر ھهپتىدە دېگۈدەك ساقچى ئورۇنلىرىغا ئۆزىمىزنىڭ . مهخپى تۇتۇپ كهلدۇق

ئىدىيه ئهھۋالىمىزدىن دوكالت قىلىپ تۇرۇش، ساقچىنىڭ رۇخسىتى بولمىغان ئهھۋال ئاستىدا ئالتاي

ھهقىقهتهن كۈرۈنۈشته بىزلهرنى مۇۋاپىق لدە. هك رېجىم ئورنىتىلغانىدىشهھىرىدىن ئايرىلماسلىقت

خىزمهتلهرگه قۇيۇپ، باشقىالر قاتارىدا كۈن ئېلىش پۇرسىتى بىرىلگهن بولىسمۇ، لېكىن بىزنىڭ ھهر

پهقهتال تهشكىلنىڭ خىزمهت ئېهتىياجى بىلهن . تهرەپلىمه ئهركىنلىكىمىز مهخپى ھالدا چهكلهنگهنىدى

قىشالقالرغا بېرىپ، تۈرلۈك تهشۋىقات -زمهت گۇرۇپپىلىرىغا قاتنىشىپ، باشقا ناھىيه، يېزاتۈرلۈك خى

. خىزمهتلىرىدە بۇلۇش ئىمكانىيىتى بار ئىدى




7

سۈرگۈن قىلىنغان ياشالر گهرچه ئۆزلىرىنى رېجىم ئاستىدا خىزمهت قىلىۋاتقان ئهركىسىز كىشىلهر دەپ

ىلىق ۋاقتىدا ئۇلۇغ جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيىسىنىڭ ھېس قىلسىمۇ، لېكىن ئۇالر ئهينى ئوقۇغۇچ

شىنجاڭ خىزمىتىگه ياردەم قىلىش ئۈچۈن كهلگهن كوممۇنىستالرنىڭ بىۋاسته تهربىيىسىدە

تهربىيلهنگهنلىكى، ئۇلۇغ ئۆكتهبىر سوتسىيالىستىك ئىنقىالبنىڭ تهسىرىنى بىر قهدەر چوڭقۇر قۇبۇل

ن دەرىجىدە ۋەتهنپهرۋەرلىك، ئىنقىالبىي روھ ۋەتىنىمىزنىڭ قىلغانلىقى تۈپهيلى بۇالردا ئوخشىمىغا

كېلهچىكىگه بولغان يۈكسهك ئۈمۈدۋارلىق بولغاچقا، شىڭ شىسهي مۇستهبىت ھاكىمىيىتىنىڭ

تۈزۈمىنىڭ قانداق بولىشىدىن قهتئىي نهزەر، ئۇلۇغۋار ۋەتهنپهرۋەرلىك روھىنى جارى قىلدۇرۇپ،

بهرداشلىق بېرىپ، پۇرسهتنى قولدىن بهرمهي، ئۆز مۇشهققهت، سىياسى تهھدىدلهرگه-جاپا

مائارىپ، ھهر ساھه -ئورۇنلىرىدا ئاڭلىق خىزمهت ئىشلهپ، ئالتاي ۋىاليىتىنىڭ مهدەنىي

قۇرلۇشلىرى ئۈچۈن مهلۇم خىزمهتلهرنى قىلغاندىن تاشقىرى، ياپۇن جاھانگىرلىكىگه قارشى ئۇلۇغ

ى ئىچىدە ھهرخىل شهكىللهر ئارقىلىق تهشۋىقات ۋەتهن ئازادلىق ئۇرۇشى ئۈچۈن كهڭ خهلق ئاممىس

ئېلىپ بېرىپ، ئالدىنقى سهپكه ياردەم يىغىشتا ئۈنۈملۈك خىزمهتلهرنى قىلغانىدى، بۇ يولدا باتۇرانه

كۆرەشلهرنى قىلىپ، ئهكسىيهتچىلهرنىڭ سۈيقهستىگه ئۇچراپ ئىنقىالب يولىدا قۇربان بولغانالرمۇ

، ياپۇن جاھانگىرلىكىگه قارشى ياردەم يېغىش ئۈچۈن ڭچىڭلىمهسىلهن، ساۋاقدىشىمىز ليۇ. بولدى

تهشۋىقات گۇرۇپپىنىڭ بىر ئهزاسى سۈپىتى بىلهن ئالتاينىڭ كۆكتۇقاي ناھىيىسىنىڭ بايالۋسىدا

تهشۋىقات خىزمىتى بىلهن شۇغۇللىنىۋاتقان بىر كۈنى ئۇشتۇمتۇت خهلق ئىچىگه يۇشۇرۇنغان بىر بۆلۈم

تۇرۇپ كېلىپ، مهزكۇر تهشۋىقات گۇرۇپپىسىدىكى بارلىق يولداشالرنى ئهكسىيهتچى قاراقچىالر باس

بۇ ۋەتهنپهرۋەر ساۋاقدىشىمىزنىڭ ئۆچمهس ئىنقىالبى روھى بىزنىڭ . ۋەھشىيانه نابۇت قىلىدۇ

ئۇنىڭدىن باشقا ياسىن خۇدابهردى، ئهسمهتۇلال مهسۇمى، . قهلبىمىزدە مهڭگۈ ساقلىنىپ كهلمهكته

مائارىپ ئىشلىرىنى ئىلگىرى - دا ھهر مىللهت ئىشچىلىرىنىڭ مهدەنىيتويتۇغۇشتىكى كان رايونى

سۈرۈشته، ئۇالرنىڭ ۋەتهنپهرۋەرلىك روھىنى ئۇرغۇتۇپ، ئىشلهپچىقىرىشتا يۈكسهك نهتىجىلهرنى قولغا

تهدبىرلهرنى -كهلتۈرۈپ، كهڭ ئىشچىالرنىڭ تۇرمۇش سهۋىيىسىنى ئۆستۈرۈش يولىدا تۈرلۈك چارە

نىدا بىر يېڭى ۋەزىيهت يارىتىپ، ھهر مىللهت ئىشچىلىرىنىڭ ھىمايىسىگه ئىگه قوللىنىپ، كان رايو

دەل مۇشۇ ۋاقىتتا قازاق قېرىنداشالر شىڭ شىسهينىڭ زۇلۇمىغا قارشى قوزغىلىپ چىققانلىقى . بولغانىدى

ئۈچۈن، مۇستهبىت شىڭ شىسهي ھاكىمىيىتى مهزكۇر زىيالىيالرنى ئۆزلىرى ئۈچۈن خهۋپ دەپ بىلىپ،

رنىڭ ئۈستىدە يالغان ئهنزە ئويدۇرۇپ، قولغا ئېلىپ ئالتاي تۈرمىسىدە بىگۇناھ ئىككى يىلدەك بۇال

. ئازاباليدۇ

سۈرگۈن قىلىنغان بۇ ھهر مىللهت زىيالىي ياشلىرى، گهرچه ئهنه شۇنداق ھهرخىل تهھدىت ئاستىدا




8

ئۈچۈن پايدىلىق كۈن كهچۈرۈشكه مهجبۇر بولغان بولسىمۇ، ئۇالر ئۆز خىزمهت ئورۇنلىرىدا خهلق

. ئىشالرنى قىلغانلىقى ئۈچۈن كهڭ خهلق ئاممىسىنىڭ ھىمايىسىگه، ھۆرمىتىگه سازاۋەر بولغانىدى

بهختكه يارىشا شىڭ شىسهي ھاكىمىيىتى ئاغدۇرۇلۇپ، شۇنىڭ بىلهن سۈرگۈن ھاياتىغا خاتىمه

. گه ئىگه بولدۇق ماكانلىرىمىزغا قايتىپ كېتىش پۇرسىتى- بېرىلىپ، ھهرقايسىلىرىمىز ئۆز يۇرت

ئهپسۇسكى ئوغرىدىن قۇتۇلۇپ، قاراقچىغا تۇتۇلغاندەك، شىنجاڭ خهلقىنىڭ بهختىگه قارشى گومىنداڭ

گومىنداڭ ھاكىمىيىتى شېڭ شىسهي ھاكىمىيىتىنىڭ تېررورلۇق سىياسىتىگه . ھاكىمىيىتى تىكلهندى

ۇبى شىنجاڭدىكى يۇرتىغا ۋارىسلىق قىلىپ، شىمالى شىنجاڭ رايونىدىن سۈرگۈنلۈكتىن قۇتۇلۇپ، جهن

قايتقان ھهر مىللهت زىيالىيلىرىنى سىلهر ئۈچ ۋىاليهتتىن كهلگهن قىزىل پاچاقالر دەپ ئۇالرنىڭ

يىلى شىنجاڭ تىنچلىق -1949پهقهتال . ئهركىنلىكىنى چهكلهپ، تۈرمىلهرگه تاشلىدى ۋە ئازابلىدى

بهرلىكىدىكى يېڭى دېموكراتىك بىلهن ئازات بۇلۇپ، ئۇلۇغ جۇڭگو كوممۇنىستىك پارتىيىسى رەھ

ھاكىمىيهت تىكلهنگهندىن كېيىنال بۇالر ھهقىقى ئازادلىققا ئېرىشىپ، ئۇزۇن يىلالردىن بېرى بېشىمىزغا

شۇنىڭ . دېگهن قالپاق كهتسه كهلمهسكه چۆرۈپ تاشالندى» ئاسىيالر تاۋابىئاتلىرى«كىيدۈرۈلگهن

البىي قۇشۇنىمىزنىڭ شىنجاڭ رايونىدىكى بىرىنچى ئهۋالد بىلهن بۇ زىيالىيالر ئىنقىالبقا ئاتلىنىپ، ئىنقى

ئىنقىالبىي خادىملىرىنىڭ بىر قىسمى بۇلۇپ، سوتسىيالىستىك يېڭى شىنجاڭ قۇرۇشنىڭ ھهرقايسى

. سهپلىرىدە زور تۆھپىلهرنى قوشتى ۋە قوشماقتا

تۈگىدى

ېلكىتاپنىڭ ئهسلى ماتىرىيالىنىڭ ھهۋەسكار تۈزگهن ھهرقانداق ئ--- ئۇيغۇر ئوغلى : بايانات

بۇ ئېلكىتاپالر پهقهت ئىشتىن سىرتقى ! ئاپتۇرلۇق ھۇقۇقى توردىكى ئهسلى ئاپتۇرغا مهنسۇپ ئارا پىكىر ئالماشتۇرۇش ئۇچۇنال ئىشلىتىشكه بۇلىدۇ ، -قىزىققۇچىالرنىڭ ئوقۇپ پايدىلىنىشى ، ئۆز

ئهگهر باشقا ساھهلهردە . لىتىشكه بولمايدۇ ئۇنىڭدىن سىرت سودا ئىشلىرى ياكى باشقا ساھهدە ئىش !!!ئاقىۋەتكه ئىشلهتكۈچى ئۆزى مهسئول قانۇنسىز ئىشلىتىپ بىرەر مهسىله كۆرۈلسه بارلىق

!!!! ھهۋەسكار بۇ جهھهتته ھېچقانداق مهسئولىيهتنى ئۆز ئۈستىگه ئالمايدۇ --- ئۇيغۇر ئوغلى

ھهۋەسكار --- مغا دەخلى يهتتى دېگۈچىلهر بولسا بىۋاسته ئۇيغۇر ئوغلى ئهگهر ئاپتۇرلۇق ھۇقۇقۇ!!!!!ئېلكىتاپالر توردا تهمىنلهشتىن توختىتىلىدۇ . بىلهن ئاالقىالشسا بۇلىدۇ

ھهۋەسكار تۈزگهن ئېلىكىتاپالرغا نىسبهتهن ھهرقانداق --- ئۇنىڭدىن باشقا ئهگهر ئۇيغۇر ئوغلى . ھهۋەسكار بىلهن بىۋاسته ئاالقىالشسىڭىز بۇلىدۇ ---- لسا ، ئۇيغۇر ئوغلى تهكلىپلىرىڭىز بو-پىكىر




9

كۈنى - 1ئاينىڭ - 2يىلى - 2008

جىنهن--- شهندۇڭ

Education

Milliy tarst dewridiki_eslime