Objektivat

1. Te dime si ka ndryshuar klima ne Ameriken Veriore.

2. Te listojme faktoret qe kane ndkuar ne ndryshimin e

klimes.

3. Te permend peridhat kryesore ku ndryshimi I klimes

eshte ndjere me shume.

4. Te di me cfare problemesh klimatike po haset sot

Amerika Veriut.

Nga kohët e lashta , njerëzit mendonin se klima e një

rajoni do të ndryshonte me kalimin e shekujve. Për

shembull , Theophrastus , një nxënës i Aristotelit ,bëri një

ekperiment ku vërtetoi se toka pa pemë ishte me e

ngrohtë se ajo me pemë. Rilindasit dhe dijetarët e

mëvonshëm vunë re se shpyllëzimi, kullotja e tokave

rreth Mesdheut kishte ndryshuar motin lokal.

Ndryshimi më i spikatur erdhi në shekujt e 18 dhe 19 :

konvertimin i pjesës lindore të Amerikës së Veriut nga

pyll në fushë. Deri në fillim të shekullit të 19 , shumë

besuan se transformimi është duke ndryshuar në rajon

per shkak të klimës - ndoshta për më mirë . Por shirat në

fushën e madhe shkaktuan permbytje të shumta duke

vertetuar të kundërtën.

Ndërkohë , agjencitë kombëtare të motit kishin filluar të

përpilojnë masat e vëzhgimeve të besueshme të

temperaturës , reshjeve etj. Nga fundi i shekullit të 19-të,

opinioni shkencor tregoi me vendosmëri ndikimin e

njeriut mbi klimën .

Ndryshimet klimatike rajonale

ne shek. 19

• Ndryshimi me I madh erdhi ne shek. 18-19 kur brenda

nje brezi, amerika verilindore nga pyje u kthye ne toke

bujqesore. Ne fillim shek. 19 mendohej se ky

transformim po e ndryshonte klimen e vendit per me

mire. Kur thatesira zuri vendin u tha se shiu do vinte me

pas. Disa eksperte raportuan se shpyllezimi jo vetem

bente qe uji I shiut te shkaktonte permbytje te kota, por

pakesonte edhe vete reshjet. Profesoret europiane

pretendonin se vendet orientale te lindjes se afert ne

lashtesi I kthyen tokat e tyre ne shkretetira.

• Nderkohe, agjensite nderkombetare te motit po

analizonin te dhenat per temperaturen, reshjet etj. Kur u

analizuan grafiket ata treguan ulje dhe ngritje por jo

ndryshime afatgjata. Ne fund shek. 19 shkencetaret nuk

besonin se njerezit po shkaktonin ndryshime ne klime

dhe pavaresisht ndryshimeve regjionale ne klime,

shume pak persona besonin se njerezit mund te

ndikonin ne klimen e te gjithe botes.

Ndryshimet paieoklimatike dhe

teorite per shkaqet e tyre ne

shek. 19

• Para shek.18 shkencetaret nuk dyshonin se ndryshimet klimatike

parahistorike ishin ndryshe nga ato te sotme. Ne fund shek.18 gjeologet

gjeten prova te ndryshimeve klimatike ne epoka te ndryshme gjeologjike.

Ne 1815 Jean-Pierre Perraudin pershkroi se si akullnajat mund te ishin

pergjegjes per shkembinjte e medhenj te granitit qe ndodheshin ne

luginat alpine. Ai e dinte se duhej nje force e madhe per te levizur keto

shkembinj dhe vuri re te cara ne to te shkatuara nga levizja e

akullnajave.

• Agassiz zhvilloi teorine e “epokes se akullnajave” me 1837 dhe ishte I

pari qe pretendonte se nje pjese e madhe e botes ka qene me pare e

mbuluar nga akulli. Kjo teori u pa me skepticizem ne fillim por deri me

1870 u pranua gjeresisht.

• Ne 1824 Joseph Fourierzbuloi se atmosfera e tokes e mbante planetin,

me ngrohte se ne vakum. Ai zbuloi se atmosfera transmetonte vale te

drites se dukshme ne siperfaqen e tokes. Toka e thithte driten e

dukshme dhe rrezatonte drite infra te kuqe. Ai zbuloi edhe se njerezit

mund te ndikoni ne ndryshime te ketij rrezatimi qe do shkaktonin

ndryshime ne klime.

• John Tyndall ne 1864 zbuloi se avujt e ujit, metani, dioksidi I karbonit etj

e zvogelonin rrezatimin e rrezeve infra te kuqe ne hapesire.

• Te tjera teori ishin ndryshimet diellore, ndryshimet e rrymave detare dhe

permbysja gjeomagnetike e cila kishte te bente me ndryshimin e poleve

nga veri ne jug dhe nga jug ne veri.

Matjet e para qe cuan ne

percaktimin e sasise se gazeve

sere, 1896

• Ne vitet 1890, shkencetari amerikanSamuel Pierpoint Langley tentoi tepercaktonte temperaturen e siperfaqes se Henes duke maturrrezatimin qe vinte ne toke nga hena. Duke njohur kendin e henes ne horizont mund te percaktohej sasia e avujve te ujit dhe dioksidit te karbonitqe duhej te kalonte rrezatimi para se te arrinte ne toke. Shkencetare tetjere I permiresuan keto vrojtime dhearriten te benin matjet e para tegazeve sere ne atmosfere.

• Perktheu: Kejdi Dishnica

Ndryshimet Klimatike

1896-1950 (Am. Veriut)

Fundi I viteve 1890

• Arrhenius perdori vezhgimet e Langey te cilat thone “

Kur rrezet e Henes bien me nje kend me te vogel ,

kemi rritje te rrezeve infra te kuqe. Kjo dukuri

shkaktohet nga rritja e CO2”. Ne baze te ketij parimi ,

ai kryeu nje eksperiment per te parashikuar

temperaturat ne atmosfere , ne rast rritje te sasis se

CO2.

1896

• Svante Arrhenius llogariti per here te pare ndikimin e

njeriut ne ndryshimin e klimes ne USA

Perfundimet e Svante Arrhenius

• Svante vezhgoi se kur niveli i CO2 ulej , ulej edhe

temeratura. Ai doli ne perfundimin se nese

zvogelohet sasia e CO2 , zvogelohet edhe sasia e

avujve te ujit (gaze serre) ne atmosfere. Kjo gje

shkakton rritjen e bores dhe siperfaqes se akullte.

Siperfaqa e akullte ben pasqyrimin e rrezeve te Diellit

, si rrjedhoj humbet ngrohtesia dhe energjia ne Toke.

• Ai llogariti se pergjysmimi CO2 , do te shkaktonte

dyfishimin e sasis se akullit ne vend.

• Pergjysmimi I CO2 , do te shkaktonte ne USA , nje

rritje te eprgjithshme te temperaturave 5˚C -6˚C

Perfundimet e Svante Arrhenius

1896

• Arvid Högbom studioj burimet natyrore te CO2 ,

per te kuptuar ciklin e tij ne natyre.

• Gjate studimeve , ai vuri re qe sasia e CO2 qe

prodhohej natyralishte , ishte e barabarte me

masen e CO2 qe prodhohej nga industria.

1896

• Arrhenius pa se ky prodhim i CO2 nga njerezit ,

përfundimisht do të çojë në ngrohjen. Megjithatë, për

shkak të normës relativisht të ulët të prodhimit te CO2

në 1896, Arrhenius mendoj se ngrohja do të marrë

mijëra vjet, dhe ajo pritej të ishte e dobishme për

njerëzimit.

1900

• Perfundimet e arritura ne vitet 1890 , I ben

shkencetaret te vihen ne levizje per studimin e

ndikimit te CO2 ne atmosfere.

• Po te njejtin eksperiment si Arrhenius perdoren dhe

shume studiues te tjere. Por mjetet e avancuara

teknologjike , dolen ne perfundimin se eksperimentet

e Arrhenius ishin jo plotesishte te sakta.

• Ata hodhen poshte shume hipoteza mbi CO2 ,

duke pohuar se ndryshimi I sasis se tij ne

atmosfere nuk shkakton ndonje ndryshim

drastik ne klime.

1900

• Arrhenius kishte te drejte per teorin e tij te CO2 , por

llogaritjet nuk ishin plotesishte te sakta.

• Nga eksperimentet e 1900 , u vu re se nje mase e

CO2 perthithej nga oqeanet

• Kjo gje I lehtesoj shkencetaret e kohes , ndaj

industria vazhdoj me te njejtin ritem.

1910

• Vitet rreth 1910 I befasuan shkencetaret.

Shenja te ndryshimit te klimes po shfaqeshin

kudo!!• Paleoklimatologji: Nga vezhgimet e kryera vihej re qe

klima sishte me e njejte me vitet me perpara.

1920:

• Hidhet hipoteza se ndryshimet

klimatike vijne per shkak te cikleve qe

po peson DIELLI

1920

• ëilmot H. Bradley gjeti se variteti vjetor i

baltes në shtretërit e liqeneve tregoi cikle

klimatike.

• Një astronom, Andreë Ellicott Douglass, pa

shenja të forta të ndryshimeve klimatike në

unazat e pemëve. Duke vënë në dukje se

unazat ishin të holla në vitet e thata, ai

raportoi efektet klimatike nga variacionet

diellore, veçanërisht në lidhje me mungesën

e njollave diellore ne shekullin e 17-të vënë

re më parë nga ëilliam Herschel dhe të

tjerët.

1920

• Shkencëtarë të tjere gjeten arsye të mira për të

dyshuar se unazat e pemeve nuk mund te zbulojne

shkaktarin ne pergjithesi , por vetem ne shkall rajoni.

• Vlera e unazave të pemëve për studimin e klimës nuk

është themeluar plotesishte e sakte, deri në vitet

1960

1930

• Charles Greeley Abbot.,nga fillim të viteve 1920,

konkludoi se “konstantja” diellore ne vëzhgimet e tij

tregoi variacione të mëdha, të cilat ai i lidhur me

njollat diellore duke kaluar në të gjithë sipërfaqen e

Diellit.

Ndryshimet Klimatike

ndermjet viteve 50-70Ne vitin 1950 u tregua se CO2 dhe avujt e

ujit nuk perthitheshin plotesisht prej ujit te

oqeaneve.

Klimatologet gjithashtu kuptuan se avujt e

ujit ishin prezent ne atmosferen e

siperme. Ne vitet 57 u arrit ne perfundimin

se shtresa e siperme e ujerave te oeqeanit

e kishte te limituar aftesine per te thithur

CO2. Shkencetaret filluan te

shqetesoheshin per emetimin e madh te

CO2 , duke menduar se sasia e gazit

karbonik do te rritej me 25 % ne vitin 2000

duke shkaktuar ndryshime te medha

klimatike.

Nje shenje tjeter e ndryshimeve klimatike doli ne vitet 1960 kur analistet

pane se ne vend te 4 akullnajave te medha , ndodheshin nje numer I

madhe copash akujsh Kjo tregonte rritjen e larte te temperaturave .

Ne vitet 60 shkencetaret

hasen nje problem tjeter , qe

ishte ai i efektit ngrohes te

grimacave ndotese. Ata nuk

ishin te sigurte nese ky efekt

I ftohes, apo efekti sere qe

sillte ngrohjen e temp. do te

mbizoteronte .Filluan

dyshimet se gazet emetuara

prej njeriut mund të ishin

shkatërruese për klimën në

shekullin e 21-të , apo edhe

me heret

Në vitin 1967 , duke përfituar nga aftësia e

kompjuterëve dixhital disa kerkues bëne llogaritjen

e parë të detajuar të efektit serë . Ata gjetën se , në

mungesë të feedbacks të panjohura të tilla si

ndryshimet në retë , një dyfishim të dioksidit të

karbonit nga niveli aktual do të rezultojë në rreth 2

° C në rritjen e temperaturës globale . Kjo gje do te

kishte nje ndikim të theksuar edhe në uljen e nivelit

të ujit , përkatësisht në uljen e sipërfaqes së shumë

liqeneve. Liqeni i Madh i Kripur në Amerikë (ShBA) , I

cili në 100 vitet e fundit është zvogëluar për gati dy

herë.

Veriperëndimi

Pyjet, agrikultura dhe jeta

e kafshëve të egra

kërcënohen nga rritja e

temperaturave, ndryshimi

i rrjedheve lumore dhe

sëmundjet. Rritja e nivelit

të detit do të shkaktojë

erozionin bregdetar dhe

shkatërrimin e plazheve

Jugperëndimi

Ndryshimi i klimës paraqet

kërcënime ndaj popujve

autoktonë të rajonit,

infrastrukturës, bujqësisë. Rritja

e temperaturave dhe thatësirat

më të shpeshta do të

përkeqësojnë ekzistencën e

burimet ujore. Thatësira, zjarri

kanë të ngjarë të kërcënojnë

pyjet dhe ekosistemet

jugperëndimore.

Fusha e madhe

Rritjet e parashikuara të

temperaturës dhe thatësirat

më të shpeshta do të

theksojnë më tej nevojën

primare për ujë të rajonit

Ndryshimet në

disponueshmërinë e ujit mund

të paraqesin sfida për

bujqësinë dhe habitatet

kryesore, të tilla si gropat

preri.

Perëndimi qendror

Midëest ka të ngjarë të

përjetojë periudha më të gjata

vere të nxehtë e të thatë dhe

dimër të butë, me lagështirë.

Në zonat urbane Midëest,

ndryshimi i klimës ka të ngjarë

të ndeshet me vështirësitë për

të ruajtur cilësinë e ajrit veror.

Ndryshimi i klimës ka të ngjarë

të shkaktojë stres në

infrastrukturë dhe ekonomi.

Juglindja

Komunitetet bregdetare në

juglindje do të përballen me

rritje të nivelit të detit, rritje të

intensitetit të stuhisë krahas

të tjera ndikimeve të

ndryshimeve klimatike.

Incidente të motit ekstrem,

rritja e temperaturës, dhe

përmbytjeve ka të ngjarë të

ndikojë në shëndetin e

njeriut.

Alaska

Ngrohja është duke kontribuar në

humbjen e akullit mbrojtës

përgjatë bregdetit veriperëndimor

të Alaskës, duke çuar në rritjen e

normave të erozionit bregdetar.

Ngrohjes ka ndryshuar

ekosistemet tokësore dhe detare,

duke shkaktuar ndryshime në

masën dhe vendndodhjen e

habitateve për peshk dhe kafshë

të egra.

.

Ishujt tropikalë

Rritja e nivelit të detit mund të

kërcënojë furnizimin me ujë,

ekosistemet, dhe infrastrukturën

e ishujve tropikale amerikane.

Oqeanet e ngrohta dhe me

shumë acid do të ndikojnë mbi

shkëmbinjtë nënujorë koral, të

cilat tashmë janë dëmtuar nga

ndotja. Ndryshimi i klimës mund

të ketë ndikime të rëndësishme

ekonomike në turizëm dhe

peshkim.