Ponema- ito ay binubuo ng Ponema- ito ay binubuo ng

makabuluhang tunogmakabuluhang tunog..

Ponolohiya- ang tawag sa Ponolohiya- ang tawag sa pag-aaral ng mga pag-aaral ng mga pattern pattern ng mga tunog ng wika.ng mga tunog ng wika.

Articulatory phonetics- isang paraan upang Articulatory phonetics- isang paraan upang ilarawan kung paano binibigkas ang mga fonema ilarawan kung paano binibigkas ang mga fonema ng isang wika.ng isang wika.

Tatlong salik ang kailangan upang Tatlong salik ang kailangan upang makapagsalita ang tao:makapagsalita ang tao:

1. ang pinanggagalingan ng lakas o 1. ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiyaenerhiya

2. ang kumakatal na bagay o artikulador2. ang kumakatal na bagay o artikulador 3. ang patunugan o resonador3. ang patunugan o resonador

Ang hangin ang nagiging midyum o Ang hangin ang nagiging midyum o pahatiran ng mga alon ng tunog na siya pahatiran ng mga alon ng tunog na siya naman nating naririnig.naman nating naririnig.

Mailalarawan ang mga katinig ng Filipino sa Mailalarawan ang mga katinig ng Filipino sa pamamagitan ng limang punto ng artikulasyon:pamamagitan ng limang punto ng artikulasyon:

1. Panlabi- ang ibabang labi ay dumidiit sa labing 1. Panlabi- ang ibabang labi ay dumidiit sa labing itaas. /p,b,m/itaas. /p,b,m/

2. Pangngipin – ang dulo ng dila ay dumidiit sa 2. Pangngipin – ang dulo ng dila ay dumidiit sa loob ng mga ngiping itaas. /t,d,n/loob ng mga ngiping itaas. /t,d,n/

3. Panggilagid – ang ibabaw ng dulo ng dila ay 3. Panggilagid – ang ibabaw ng dulo ng dila ay lumalapit o dumidiit sa punong gilagid. /s,l,r/lumalapit o dumidiit sa punong gilagid. /s,l,r/

4. (Pangngalangala) Velar – ang ibabaw ng puno 4. (Pangngalangala) Velar – ang ibabaw ng puno ng dila ay dumidiit sa velum o malambot na ng dila ay dumidiit sa velum o malambot na bahagi ng ngalangala. /k,g,n/bahagi ng ngalangala. /k,g,n/

5. Glottal – ang mga babagtingang ay nagdidiit o 5. Glottal – ang mga babagtingang ay nagdidiit o naglalapit at hinaharang o inaabala ang presyon naglalapit at hinaharang o inaabala ang presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng ng papalabas na hininga upang lumikha ng paimpit o pasutsot na tunog.paimpit o pasutsot na tunog.

Diptonggo – Ito ay magkasamang patinig at malapatinig sa Diptonggo – Ito ay magkasamang patinig at malapatinig sa isang pantig. Ang diptonggo ng Filipino ay ay, ey, iy, oy, uy, isang pantig. Ang diptonggo ng Filipino ay ay, ey, iy, oy, uy, aw at iw.aw at iw.

Klaster o kambal katinig- ang magkasunod na Klaster o kambal katinig- ang magkasunod na dalawang magkaibang katinig sa isang pantig. /pl/, dalawang magkaibang katinig sa isang pantig. /pl/, /tr/,/dr/, /kl/, at /bl/./tr/,/dr/, /kl/, at /bl/.

Pares Minimal- ito ay pares ng salita na magkaiba Pares Minimal- ito ay pares ng salita na magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad ang bigkas ang kahulugan ngunit magkatulad ang bigkas maliban sa isang ponema na nasa parehong pusisyon maliban sa isang ponema na nasa parehong pusisyon sa salita.sa salita.

Hal: gulay-kulayHal: gulay-kulay sabaw-sabaysabaw-sabay

Ponemang malayang nagpapalitan- ang isa sa mga Ponemang malayang nagpapalitan- ang isa sa mga ponema nito ay naipagpapalit ng ibang ponema ponema nito ay naipagpapalit ng ibang ponema ngunit hindi naman nagbabago ang kahulugan ng ngunit hindi naman nagbabago ang kahulugan ng nasabing salita.nasabing salita.

Hal: kurut- kurotHal: kurut- kurot binte-bintibinte-binti

Ang Kaurian ng Palatunugan sa Wikang Filipino:Ang Kaurian ng Palatunugan sa Wikang Filipino:

A.A. MalumayMalumay

1.1. Ito ay binibigkas ng marahan o banayad Ito ay binibigkas ng marahan o banayad at walang impit sa lalamunan.at walang impit sa lalamunan.

2.2. Ito ay hindi ginagamitan ng bantas o Ito ay hindi ginagamitan ng bantas o tuldik.tuldik.

3.3. Maaaring magtapos sa patinig o katinig.Maaaring magtapos sa patinig o katinig.

Mga halimbawa:Mga halimbawa:

buhaybuhay kawayankawayan kamakama

halamanhalaman gulaygulay pagkainpagkain

B. Mabilis B. Mabilis 1.1. Ito ay binibigkas ng tuluy-tuloy at walang Ito ay binibigkas ng tuluy-tuloy at walang

impit sa lalamunan.impit sa lalamunan.2.2. Ito ay ginagamitan ng bantas na pahilis.Ito ay ginagamitan ng bantas na pahilis.3.3. Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig

o katinig.o katinig.Mga halimbawa:Mga halimbawa:buhaybuhay katawankatawan dalawadalawamapulamapula marumimarumi makulitmakulit

C. MalumiC. Malumi

1.1. Ito ay binibigkas ng marahan o banayad Ito ay binibigkas ng marahan o banayad ngunit may impit sa lalamunan.ngunit may impit sa lalamunan.

2.2. Ito ay ginagamitan ng bantas na paiwa Ito ay ginagamitan ng bantas na paiwa (‘).(‘).

3.3. Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig.Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig.

Mga halimbawa:Mga halimbawa:

makatamakata mutamuta sukasuka

sakalisakali punopuno batabata

D. MaragsaD. Maragsa1.1. Ang diing maragsa ay binibigkas ng Ang diing maragsa ay binibigkas ng

tuluy-tuloy ngunit may impit sa tuluy-tuloy ngunit may impit sa lalamunan.lalamunan.

2.2. Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig.Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig.3.3. Ang bantas na ginagamit ay pakupya Ang bantas na ginagamit ay pakupya

(^).(^).Mga halimbawa:Mga halimbawa:dugodugo dukhadukha gintogintosampusampu kaliwakaliwa walawala