Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego’’

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Maria Żukowska

Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej 513 [01].O1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


1

Recenzenci: mgr Elżbieta Leszczyńska mgr Ludmiła Panasewicz Opracowanie redakcyjne: mgr Maria Żukowska Konsultacja: mgr Zenon W. Pietkiewicz Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].O1.06 Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka dziecięca

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania i zestawy ćwiczeń 7

4.1. Źródła prawa. Prawa człowieka 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 14 4.1.3. Ćwiczenia 15 4.1.4. Sprawdzian postępów 16

4.2. Prawa dziecka i rodziny 17 4.2.1. Materiał nauczania 17 4.2.2. Pytania sprawdzające 18 4.2.3. Ćwiczenia 19 4.2.4. Sprawdzian postępów 21

4.3. System ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w Polsce 22 4.3.1. Materiał nauczania 22 4.3.2. Pytania sprawdzające 30 4.3.3. Ćwiczenia 30 4.3.4. Sprawdzian postępów 32

4.4. Przepisy prawne dotyczące działalności zawodowej 33 4.4.1. Materiał nauczania 33 4.4.2. Pytania sprawdzające 36 4.4.3. Ćwiczenia 36 4.4.4. Sprawdzian postępów 38

5. Sprawdzian osiągnięć − Instrukcja dla ucznia − Zestaw zadań − Karta odpowiedzi

39

6. Literatura 43


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o źródłach prawa, prawach człowieka, dziecka i rodziny, systemie ubezpieczeń społecznych oraz przepisach dotyczących działalności zawodowej.

Poradnik zawiera: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnika. 2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają: − opis działań, jakie masz wykonać, − wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania. 4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości

i ukształtowanych umiejętności. 5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest korzystanie z innych dostępnych źródeł informacji.

Mam nadzieję, że poradnik okaże się pomocny. Życzę powodzenia.


4

Schemat układu jednostek modułowych

513 [01].O1 Podstawy funkcjonowania człowieka w środowisku

513[01].O1.01 Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju człowieka

513[01].O1.01 Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów społecznych

513[01].O1.03 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem

513 [01].O1.O4 Promowanie zdrowia

513[01].O1.05 Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy

513[01].O1.06 Stosowanie przepisów prawa w działalności

opiekuńczej

513[01].Z1 Rozwój psychomotoryczny

małego dziecka

513[01].Z3 Prace artystyczne

i techniczne


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji tematyki prawnej uczeń powinien umieć: – logicznie myśleć, – uczestniczyć w dyskusji, prezentacji, – korzystać z różnych źródeł informacji, – rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie, – określać procesy emocjonalne, motywacyjne kierujące zachowaniem człowieka, – charakteryzować strukturę osobowości człowieka, – określać mocne i słabe strony oraz hierarchię potrzeb człowieka, – dostrzegać wpływ warunków środowiskowych grup społecznych (rodziny, rówieśników,

instytucji opiekuńczych) na rozwój osobowości człowieka, – współpracować w grupie.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: – wyjaśnić podstawowe pojęcia prawne, – rozróżnić podstawowe gałęzie prawa, – przedstawić rodzaje aktów prawnych i źródła informacji o nich, – przedstawić zakres obowiązywania prawa, – posłużyć się przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy,

prawa o ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych, – wskazać instytucje, wpływające na politykę zdrowotną państwa, – wyjaśnić istotę i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce, – wyjaśnić specyfikę rynku świadczeń zdrowotnych, – zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Źródła prawa. Prawa człowieka 4.1.1. Materiał nauczania

Człowiek funkcjonujący w zbiorowości ludzkiej musi zachowywać się i postępować zgodnie z określonymi i panującymi w nim regułami, normami. Zbiorowości te są większe bądź mniejsze np.: rodzina, grono przyjaciół, wspólnota religijna, partia polityczna czy całe społeczeństwo. W każdej z takich grup jednostka występuje w określonej roli społecznej czy politycznej, roli z określonymi normami. Normy społeczne

Wśród norm społecznych można wyodrębnić kilka ich rodzajów: – normy moralne, – normy obyczajowe, – normy religijne, – normy estetyczne, – normy prawne.

Normy moralne wyznaczają zachowanie człowieka i kwalifikują jego czyny do dobrych lub złych.

Normy obyczajowe występują najsilniej w społeczeństwach zamkniętych i stylu życia opartym na tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie.

Normy religijne funkcjonują we wspólnotach religijnych i wynikają z określonych zasad wiary. Ich wpływ na władzę państwową jest mały lub znaczny, w zależności od tego, jak bliskie są granice między normami prawnymi państwa a normami religijnymi. Normy estetyczne wyznaczają wzorce danej epoki, kręgu kulturowego. Dotyczą np. ubioru, wystroju domu. Wobec osób nie przestrzegających norm społecznych są stosowane sankcje. Jednostka może być narażona na śmieszność, izolację, odrzucenie, a nawet wykluczenie z danej społeczności .

Normy polityczne należą do norm związanych z działalnością państwa i partii politycznych i dotyczą zachowań ich obywateli bądź członków. Przepis prawny

Przepis prawny ,,jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normodawcę w postaci artykułu, ustępu czy punktu” [3, s.47]. Normy prawne

Normy prawne należą do grupy wypowiedzi konstruowanych z przepisów prawa, są ustanowione przez upoważnione organy państwowe lub przez państwo sankcjonowane. Mają precyzyjny charakter. Norma składa się z trzech elementów: - hipoteza, - dyspozycja, - sankcja. Hipoteza określa adresata normy. W normach generalnych adresat jest określony bardzo ogólnie (np. obywatel, każdy), przez sprawowaną funkcję (np. minister). Dyspozycja podaje wzór zachowania się, formułuje zakazy, nakazy czy przyzwolenia. Sformułowania tych dyspozycji są abstrakcyjne, gdyż dotyczą one nie konkretnego miejsca czy sytuacji, ale określają ogólne cechy.


8

Sankcja określa konsekwencje, jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat normy zachował się niezgodnie z normą lub ją naruszył. Norma prawna, to pewna reguła postępowania posiadająca następujące elementy: 1) jest skierowana do generalnie określonego adresata, 2) w sposób abstrakcyjny określa jego zachowanie, 3) egzekwowanie normy jest poparte przymusem stosowanym przez państwo. Norma prawna może być wyrażona kilkoma przepisami prawnymi, rzadko jest częścią przepisu.

W prawie polskim ,,norma prawna’’ i „przepis prawny” często traktuje się jak synonimy. Norma staje się powszechnie obowiązującą częścią prawa wtedy, gdy:

– została ustanowiona przez organ do tego upoważniony, – została ogłoszona w odpowiednim dokumencie. Nie można stosować norm nie ogłoszonych i norm uchylonych. Czym jest prawo?

Na przestrzeni wieków różne kierunki filozoficzno-prawne roztrząsały ten problem. Podawały szersze i węższe definicje tego pojęcia lub zjawiska. Powszechnie akceptowana koncepcja pozytywistyczna określa że: ,,Prawo, jest to zbiór norm ogólnych, pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy”. Za tą definicją opowiada się nasza Konstytucja z 1997 roku i Trybunał Konstytucyjny. Wiele też jest stanowisk, kto lub co jest źródłem prawa. Dla wielu prawem jest to, co ustanowił sprawujący władzę, np.: w monarchiach prawo tworzył król, w państwach demokratycznych - parlament. Zwolennicy prawa naturalnego uważają, że źródłem prawa jest: – Bóg (doktryna katolicka opierająca się na pismach św. Augustyna i św. Tomasza

z Akwinu), – właściwości natury człowieka (Hobbes, Locke), – zasady współżycia w społeczeństwie (L. Fuller) oraz inne koncepcje. Prawo naturalne wypracowane i akceptowane przez pokolenia, przekazywane przez tradycję powinno być uwzględniane przez ustawodawcę w czasie stanowienia prawa. Zwolennicy tego kierunku dają pierwszeństwo prawu naturalnemu przed prawem stanowionym. Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej odwołuje się do prawa naturalnego: ,,my – Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga, będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł”. Funkcje prawa

W społeczeństwie prawo pełni następujące funkcje: – ochronną (chroni powszechnie akceptowane wartości), – organizacyjną (tworzy system instytucji kształtujących warunki życia społecznego), – represyjną (obawa przez sankcją za łamanie przepisów prawa), – wychowawczą (kształtuje trwałe skłonności i nawyki do postępowania w zgodzie

z prawem). Hierarchia aktów prawnych

Artykuł 87 Konstytucji podaje, iż ,,źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia”. Na obszarze organów, które je stanowiły są akty prawa miejscowego. Akt prawny wchodzi w życie z dniem opublikowania lub w terminie wskazanym przez ustawodawcę (ostatni artykuł aktu).


9

K O N S T Y T U C J A

zgodność zgodność

Umowy, konwencje międzynarodowe

Ratyfikuje Prezydent, w najważniejszych sprawach za zgodą Sejmu

Ustawy Uchwalają Sejm i Senat

Rozporządzenia z mocą ustawy

Wydaje Prezydent w stanach nadzwyczajnych

Rozporządzenia wydane na podstawie

umów

Rozporządzenia Rady Ministrów

Premier, Ministrowie

Uchwały i Zarządzenia Rady Ministrów

Zarządzenia wewnętrzne

dla urzędów

Uchwały, zarządzenia wydane przez samorządy, organy administracji

Rys.1. Hierarchia aktów prawnych ( schemat uproszczony ) [ 11, s.193]

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Jest najwyższym aktem prawnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jest nadrzędna w stosunku do innych ustaw. Jest fundamentem państwa i systemu prawnego. Konstytucja określa: – podstawy ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego państwa, – język urzędowy, barwy narodowe, hymn, wybór stolicy, – podstawowe prawa i wolności człowieka i obywatela. – źródła prawa, – zasady ratyfikowania umów międzynarodowych, – wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, – strukturę i kompetencje naczelnych organów w państwie takich jak: Sejm, Senat,

Prezydent, Rada Ministrów, Trybunał Konstytucyjny, NIK i relacje między nimi, – organizację sądownictwa, administracji rządowej, finansów publicznych, – zasady działania w sytuacjach nadzwyczajnych.

W Konstytucji RP prawa i wolności obywatela ujęto w kilka grup: – zasady ogólne (art. 30 – 37) określające: sposób nabycia obywatelstwa polskiego, zasadę

poszanowania godności, zasadę ochrony wolności zasadę równości obywateli wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji, równouprawnienie mężczyzn i kobiet, wolność mniejszości narodowych i etnicznych prawo obywateli RP za granicą,

– wolności i prawa osobiste, – wolności i prawa polityczne, wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturowe,

S P O Ł E C Z E Ń S T W O


10

– środki ochrony wolności i praw oraz – obowiązki obywateli.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona została przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r, przyjęta przez naród w referendum konstytucyjnym 25 maja 1997 r podpisana przez Prezydenta RP 16 lipca 1997 r, weszła w życie 17 października 1997 r. Zasady dokonywania zmian w Konstytucji określa art. 235.

Drugie miejsce w naszym porządku prawnym zajmują ratyfikowane ustawy, konwencje, sojusze i umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe to porozumienia między dwoma lub wieloma państwami. Niektóre z nich stanowią normy regulujące stosunki międzypaństwowe. Zgodnie z Konstytucją RP, po ich ratyfikacji przez Prezydenta RP stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego i mogą być bezpośrednio stosowane. Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Prezydenta RP za zgodą Sejmu (art.89), w razie niezgodności z naszą ustawą mają przed nią pierwszeństwo. Spośród wielu obowiązujących umów międzypaństwowych wymienić należy te, które dotyczą praw człowieka. W Rzeczypospolita Polskiej obowiązują ratyfikowane konwencje dotyczące praw człowieka: – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. – Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. – Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - ONZ 1966 r. – Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych - ONZ 1996 r. – Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975. – Konwencja Praw Dziecka – obowiązuje od 1991 r. Ustawy są podstawową formą legislacyjną we wszystkich państwach demokratycznych. Ustawy dotyczą kwestii podstawowych dla społeczeństwa, np. prawo podatkowe, prawo karne, gospodarka finansowa państwa, ustanowienie monopolów, ustanowienie budżetu, wprowadzenie stanów nadzwyczajnych, ubezpieczenia społeczne, organizacja opieki zdrowotnej, oświata.

Kodeks – ustawa, która całościowo lub w większości reguluje określoną dziedzinę stosunków społecznych. Powstaje z kodyfikacji kilku ustaw dotyczących tych samych dziedzin życia społecznego. W Polsce jest ich kilkanaście, np.: Kodeks karny, Kodeks pracy, Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Z inicjatywą ustawodawczą może wystąpić Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Senat, posłowie, Rada Ministrów i obywatele. Procedurę uchwalenia ustawy przez Parlament podaje Konstytucja RP (art. 118-124).

Następną kategorią aktów są akty wykonawcze. Rozporządzenia – źródła prawa powszechnie obowiązującego. Rozporządzenia wydawane są tylko na podstawie upoważnienia ustawowego (delegacji ustawowej) i w jego granicach (art.92 Konstytucji RP). Najwyższe rangą są rozporządzenia wydane przez Radę Ministrów. Rozporządzenia wydawane są też przez poszczególnych ministrów. W stanach nadzwyczajnych, zgodnie z Konstytucją RP, rozporządzenia z mocą ustawy (dekrety) wydaje Prezydent. Akty prawa lokalnego obejmują akty tworzone przez organy samorządu terytorialnego (np. uchwała rady gminy) oraz terenowych organów administracji rządowej. Można je wydawać tylko na podstawie upoważnienia ustawowego (art. 94 Konstytucji RP).

Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów mogą podejmować uchwały. Zgodnie z art. 93 Konstytucji RP, mają one charakter wewnętrzny i obejmują tylko jednostki podległe wydającemu organowi.

Konstytucja RP przewiduje możliwość wydawania innych aktów normatywnych prawa wewnętrznego, np.: regulamin Sejmu (art.112).


11

Publikacja aktów prawnych W Polsce akty prawne publikowane są w Dziennikach Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

Dzienniku Urzędowym Monitor Polski, dziennikach urzędowych poszczególnych ministrów, wojewódzkich dziennikach urzędowych. W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza się Konstytucję, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenie ministra, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. W Dzienniku Urzędowym Monitor Polski zamieszcza się uchwały Sejmu oraz zarządzenia, decyzje, okólniki, obwieszczenia państwowe wydawane przez radę Ministrów i urzędy centralne. Dziennik Urzędowy Ministerstwa zawiera komunikaty, obwieszczenia. Wojewódzkie dzienniki urzędowe zawierają akty prawa lokalnego. Zakres obowiązywania prawa

Akt prawny staje się częścią powszechnie obowiązującego prawa po jego ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP. Jeżeli ustawodawca nie postanowił inaczej, wchodzi w życie 14 dni po ogłoszeniu. Przerwa między ogłoszeniem a obowiązywaniem aktu prawnego wynika z zasady ,,spoczynku prawa’’ (vacatio legis). Niektóre artykuły ustaw czy rozporządzeń mogą wchodzić w życie w terminie późniejszym. Zapis dotyczący terminu wejścia w życie całego aktu, poszczególnych artykułów znajduje się w ostatnim artykule danego aktu prawnego.

Akt prawny obowiązuje od momentu wejścia w życie do momentu uchylenia. Gałęzie prawa

System prawny – to układ spójnych, nie zawierających sprzeczności, regulujących wszystkie kwestie życia społecznego, aktów prawnych.

Prawo możemy podzielić na: − publiczne (regulujące stosunki między podmiotami, z których przynajmniej jeden jest

organem władzy państwowej), − prywatne (regulujące stosunki i zabezpieczające interesy jednostki).

Rozróżniamy prawo: − międzynarodowe, − wewnętrzne.

Prawo międzynarodowe wynika z zawartych porozumień między państwami np.: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. Po ratyfikacji i opublikowaniu włączone do systemu prawa wewnętrznego. Prawo wewnętrzne jest stanowione przez dane państwo. Wyróżniamy: − prawo konstytucyjne, − prawo karne, − prawo cywilne, − prawo rodzinne, − prawo pracy, − prawo finansowe, − prawo administracyjne.

Prawo konstytucyjne zajmuje naczelne miejsce wśród gałęzi prawa. Podstawowym źródłem prawa konstytucyjnego w Polsce jest Konstytucja RP z 1997 r.

Prawo karne określa czyny przestępcze, tryb orzekania o ich winie oraz wyznacza zakres kar dla osób, które weszły w konflikt z prawem. Podstawowym źródłem prawa karnego jest: − Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, − Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, − Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, − Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń,


12

− Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach wykroczeń. Prawo cywilne zajmuje się prawem rzeczowym (np. własnością, zastawem, hipoteką),

prawem spadkowym, zobowiązaniami (różne umowy między stronami), prawem handlowym, prawem autorskim, prawem międzynarodowym prywatnym a także postępowaniem cywilnym w sprawach procesowych, egzekucjach. Prawo cywilne określa ramy współdziałania osób prawnych i fizycznych. Podstawowym źródłem prawa cywilnego są: − Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r – Kodeks cywilny, − Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, − Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych.

Najnowszą gałęzią prawa jest prawo rodzinne. Często traktowane jako dział prawa cywilnego. Prawo rodzinne reguluje osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, dziećmi, dziećmi adoptowanymi. Źródłem prawa rodzinnego jest: − Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Prawo pracy reguluje stosunek pracy i zależności między pracodawcą a pracownikiem oraz wszelkie kwestie z tym związane. Podstawowym źródłem prawa pracy jest: − Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy

Prawo administracyjne zajmuje się stosunkami osób prawnych i fizycznych z publiczną administracją. Rozstrzygnięciem w postępowaniu administracyjnym jest decyzja, postanowienie. Podstawowymi źródłem prawa administracyjnego jest: − Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego.

Prawo finansowe wiąże się ściśle z prawem konstytucyjnym i administracyjnym. Głównym problemem, którym zajmuje się prawo finansowe jest gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy oraz struktura organów finansowych. Prawo finansowe obejmuje takie działy jak: prawo budżetowe, prawo podatkowe, prawo celne. Źródłem prawa finansowego jest: − Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy − Ustawa z dnia 19 marca 2004 r. - Prawo celne – Rozporządzenie Rady EWG Nr 2913/92 z 12 października 1992 r. ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny

Trudną do zakwalifikowania jest Ustawa z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski. Przepisy tej ustawy łączą w sobie elementy prawa cywilnego, administracyjnego, prawa pracy.

W związku z nowymi technologiami i problemami o szerokim zasięgu, powstają (prawo atomowe) i powstawać będą nowe gałęzie prawa np. prawo informatyczne, prawo ochrony środowiska.

Na straży praworządności w Rzeczypospolitej Polskiej stoi wymiar sprawiedliwości: Sąd Najwyższy, sądy okręgowe, sądy rejonowe, sądy apelacyjne, sądy wojskowe, Naczelny Sąd Administracyjny, prokuratura, Najwyższa Izba Kontroli, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Konstytucja RP w rozdziale VIII i IX określa podstawy ich działania, uprawnień oraz miejsce w hierarchii. Prawa człowieka

Zanim przystąpimy do omawiania praw człowieka wyjaśnijmy pojęcia: Obywatelstwo – więź prawna łącząca jednostkę z państwem i związane z tym uprawnienia i obowiązki określone przez prawo i konstytucję. Pełnię praw obywatelskich uzyskuje się po osiągnięciu pełnoletności. Pozbawienie praw obywatelskich na mocy wyroku skazującego. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak [13, s.33] Prawa człowieka – zespół fundamentalnych, powszechnych praw przysługujących człowiekowi bez względu na czas, miejsce, kolor skóry, rasę, pochodzenie, narodowość, religię. Prawa człowieka powinny być przestrzegane na terytorium każdego kraju.


13

Równość wobec prawa oznacza, że wszyscy obywatele cieszą się tymi samymi prawami niezależnie od płci, koloru skóry, wyznawanej religii, posiadanych dóbr materialnych. Wszyscy mają równe prawa do bezpieczeństwa, wolności osobistej, swobody wyznawania religii, do piastowania wysokich urzędów itp.

Najwyższym prawem w Rzeczypospolitej Polskiej akt prawny – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - w rozdziale II, bezpośrednio po założeniach, na jakich opiera się państwo polskie, określa wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.

Oddzielnie wymienione są: − prawa podstawowe, − wolności i prawa osobiste, − wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, − środki ochrony tych praw, − obowiązki człowieka i obywatela. Szczególny charakter mają prawa obywatela gdyż wiążą się z dodatkowymi przywilejami. Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma: − czynne i bierne prawo wyborcze, − prawo piastowania urzędów państwowych, − prawo do pracy, − prawo do zabezpieczenia socjalnego w razie niezdolności do pracy, − prawo do działalności gospodarczej, − prawo do ochrony konsularnej poza granicami kraju. Prawa obywateli Unii Europejskiej

Prawa obywateli Unii Europejskiej gwarantowane są Europejską Konwencją Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Art.6 Traktatu o Unii Europejskiej w rozdziale ,,Postanowienia wspólne” podaje: 1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowiek

i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla państw członkowskich.

2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności podpisanych w Rzymie 4 listopada 1950 roku oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego.

3. Unia szanuje tożsamość narodową Państw Członkowskich”. Potwierdzenie tej zasady znalazło również odzwierciedlenie w preambule Traktatu o Unii

Europejskiej. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r,

na którą powołuje się Traktat o Unii Europejskiej, została podpisana przez Polskę dopiero w 1991 r. Treść Konwencji znajdziesz: [11, s.136-138]

Prawa człowieka zawarte w Konwencji uwzględnia nasza Konstytucja RP z 1997 r. Unia uznaje także normy zawarte w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Karcie Praw Socjalnych Pracowników, Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka .

Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z 1989 r. podpisana przez państwa Członkowskie Unii, wymienia następujące prawa: − Prawo swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze wszystkich państw

członkowskich UE. − Prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej każdego państwa UE. − Prawo wyborcze w wyborach samorządowych tego kraju członkowskiego, w którym

zamieszkasz, choćbyś nie posiadał jego obywatelstwa (tzw. cenzus zamieszkania). − Prawo zrzeszania się w europejskie partie polityczne.


14

− Prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego. − Prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego. − Prawo do składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich UE.

Na straży wolności i praw człowieka i obywatela w Polsce stoi Rzecznik Praw Obywatelskich i Trybunał Konstytucyjny.

Zasady działalności Rzecznika Praw Obywatelskich określa Konstytucja RP w art. 208 - 212 oraz ustawa o zakresie i sposobie działania Rzecznika Praw Obywatelskich.

Trybunał Konstytucyjny rozpatruje, zgodnie z art. 79 ust.1, skargi wniesione przez obywateli a dotyczące zastrzeżeń do aktu normatywnego (jego zgodności z Konstytucją RP), na podstawie którego naruszone zostały prawa lub wolności obywatela.

Obywatele państw Unii mają prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, gdy ich zdaniem występuje łamanie praw i podstawowych wolności człowieka. Skargi mogą składać państwa, osoby prawne, fizyczne, a także dzieci. Skargę można wnieść, po wyczerpaniu drogi prawnej w swoim kraju. Skargi składane do Trybunału przez Polaków dotyczyły organów państwowych, nieprzestrzegania procedur, zwłoki w załatwianiu spraw przez sądy, niesprawiedliwego wyroku politycznego, niedbalstwa urzędników itp.

Obywatele państw Unii oraz osoby prawne zamieszkujące lub działające na terenie Unii mogą składać petycje do Parlamentu Europejskiego. Przedmiotem petycji mogą być sprawy szczególnie ważne dla interesu publicznego np. ochrona środowiska, zwalczanie dyskryminacji itp.

Zainteresowanych szczegółami omawianej tematyki zachęcam do lektury wymienionych aktów prawnych, książek o tematyce prawnej lub stron internetowych: www.euro-ombudsman.eu.int - Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej. www.echr.coe.int. - Europejski Trybunał Praw Człowieka. www.europarl.eu.int/help_en.htm - Parlament Europejski- procedura składania petycji.

W rozdziale pominięto zakres działania władzy wykonawczej i sądowniczej, gdyż nie jest ona przedmiotem niniejszych rozważań. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie cechy posiada norma prawna? 2. Jakie muszą być spełnione warunki, by norma prawna zaczęła obowiązywać? 3. Jaka jest różnica między normą prawną a przepisem prawnym? 4. Jakie organy państwowe sprawują w Polsce władzę ustawodawczą? 5. Jakie źródła prawa wymienia Konstytucja? 6. Kto może być inicjatorem ustawy? 7. Jakie ważne problemy reguluje Konstytucja RP? 8. Na czym polega równość wobec prawa? 9. Na czym polega wolność i nietykalność osobista? 10. Jakie znasz podstawowe obowiązki obywatelskie? 11. Jakie są kolejne etapy procedury tworzenia ustawy? 12. Jakie możliwości wniesienia skargi na łamanie praw człowieka ma obywatel ? 13. Jakie dokumenty prawne dotyczą praw człowieka? 14. Jakie dokumenty prawne dotyczące praw człowieka obowiązują w Unii Europejskiej?

http://www.euro-ombudsman.eu.int

http://www.echr.coe.int

http://www.europarl.eu.int/help_en.htm


15

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Analiza budowy aktów prawnych: a) preambuła lub wstęp, b) część normatywna aktu (treść, przepisy uchylone, delegacja na opracowanie przepisu

niższego rangą), c) przepisy końcowe i uchylające, d) treść ostatniego artykułu, e) ilość wprowadzonych poprawek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z budową znajdujących się w wyposażeniu stanowiska pracy aktów

prawnych zwracając uwagę na problemy zawarte w treści ćwiczenia, 2) wpisać w krótkiej formie uwagi do poszczególnych poleceń, 3) wpisać w krótkiej formie odpowiedzi na pytanie: Czego dotyczą wymienione części aktu

prawnego? 4) uogólnić treść zapisów i podać wnioski, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) zaznaczyć i poprawić błędy. Wyposażenie stanowiska pracy: − tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r, − tekst Konwencji Prawa Dziecka, − tekst dowolnej ustawy, np.: o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych, o systemie oświaty, Kodeks cywilny, − tekst dowolnego rozporządzenia ministra, − kartki papieru, zeszyt, − ołówek, długopis. Ćwiczenie 2

Na podstawie Konstytucji RP z 1997 r. wypisz wolności i prawa człowieka i obywatela.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać artykuły (30- 86) Konstytucji RP z 1997 r. 2) wypisać numery artykułów dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela, 3) wpisać w krótkiej formie prawo do tabeli według załączonego wzoru. Prawa człowieka Numer

art. Prawa obywatela Numer

art. Np. ochrona własności

64

Np. Prawo wyborcze

99, 127 ust.3

4) dokonać oceny poprawności zapisu i estetyki wykonania ćwiczenia, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) wykonać korektę i poprawić błędy.


16

Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., – folia, flamastry, grafoskop, ekran lub wyposażenie do prezentacji komputerowej, – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. Ćwiczenie 3

Na podstawie Konstytucji RP z 1997 r. dokonaj klasyfikacji praw człowieka i obywatela.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać artykuły (30- 86) Konstytucji RP, 2) wypisać numery artykułów wskazanych w ćwiczeniu, 3) wpisać w krótkiej formie prawa do tabeli według załączonego wzoru prawa ogólne prawa osobiste prawa polityczne prawa ekonomiczne,

socjalne, kulturalne Np. równość wobec prawa

Np. wolność sumienia i wyznania

Np. wolność zrzeszania się

Np. prawo do ochrony zdrowia.

4) dokonać oceny poprawności zapisu i estetyki wykonania ćwiczenia, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) wykonać korektę błędów. Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, – folia, flamastry, grafoskop, ekran lub wyposażenie do prezentacji komputerowej, – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) wymienić prawa cywilne dzieci określone w Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej ? 2) określić, na podstawie aktu prawnego, termin jego wejścia w życie? 3) wymienić warunki otrzymania obywatelstwa polskiego? 4) opisać budowę aktu prawnego? 5) wymienić główne rozdziały Konstytucji RP? 6) wymienić rodzaje aktów prawnych wydawanych przez Prezydenta RP? 7) wymienić prawa osobiste obywatela określone w Konstytucji RP? 8) wymienić prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP?

Tak

Nie


17

4.2. Prawa dziecka i rodziny 4.2.1. Materiał nauczania

Historia tworzenia praw dziecka nie jest długa. Pomijając zapisy o obronie praw dziecka na kartach starohinduskiego poematu ,,Rigweda”, czy zakaz zabijania i porzucania dziecka wprowadzony w 365 r w Rzymie przez cesarza Walentyniana I, prawa dzieci przez wieki regulowane były głównie normami religijnymi oraz zwyczajowymi. Dominowało ojcowskie prawo karania dzieci i decydowania w istotnych dla niego sprawach.

Warte odnotowania zmiany w tym zakresie wprowadził I Międzynarodowy Kongres Opieki nad Dzieckiem, który odbył się w 1913 r w Belgii. Jego staraniem powstał Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom, który w 1923 r. przyjął uchwałę zwaną Deklaracją Praw Dziecka. Deklaracja została przyjęta przez Ligę Narodów. Preambuła Deklaracji zawierała bardzo ważne stwierdzenia: ,,mężczyźni i kobiety wszystkich narodów uznają, że ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego i stwierdzają, że ciążą na nich, bez względu na rasę, narodowość i wyznanie – wyspecyfikowane następnie – obowiązki”. W myśl Deklaracji najwyższym dobrem jest dziecko.

Kolejnym krokiem w kierunku poszerzania praw dziecka była Deklaracja Praw Dziecka ONZ z 1959 r. W 10 punktach Deklaracji zawarto istotne prawa dzieci: 1. równość wszystkich dzieci, 2. ochrona prawna, 3. prawo do nazwiska i obywatelstwa, 4. możliwość korzystania z opieki socjalnej, 5. miłość i zrozumienie jako podstawa rozwoju, 6. bezpłatna nauka na poziomie minimum podstawowym, 7. wychowanie w duchu pokoju, braterstwa i tolerancji, 8. ochrona przed zaniedbaniem, wyzyskiem, okrucieństwem, 9. szczególna opieka nad dziećmi specjalnej troski, 10. pierwszeństwo w zakresie otrzymywania wszelkiej ochrony i pomocy.

W listopadzie 1989 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliła Konwencję Praw Dziecka. Dokument dotyczy dzieci i młodzieży od chwili poczęcia aż do lat 18. Reguluje status prawny i społeczny dziecka. Traktuje dziecko jako podmiot praw i wolności, a nie jako przedmiot ochrony. Szczególną uwagę poświęca dzieciom niepełnosprawnym. Nie zapomniano o dużej grupie dzieci uchodźców. Główne założenia dokumentu zawarte są w Preambule: – dziecko jako istota ludzka posiada swoją godność i wartość, – dziecko, zgodnie z zapisem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, ma prawo do

szczególnej troski oraz korzystania z zawartych w niej praw i wolności., – dziecko, ze względu na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową wymaga szczególnej

opieki i troski, w tym ochrony prawnej, – dziecko powinno wychowywać się w rodzinie, – dziecko powinno być przez państwo otoczone niezbędną ochroną i wsparciem, – dziecko powinno być przygotowane do życia w społeczeństwie w duchu ideałów

zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych, – w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie konfliktów zbrojnych dzieci powinny być objęte

szczególną ochroną. Wymienione w artykułach Konwencji Prawa Dziecka prawa można ująć w następujące

grupy: – prawa i wolności osobiste, – prawa socjalne,


18

– prawa kulturalne, – prawa polityczne.

Polska, jako jedno z pierwszych państw, podpisała Konwencję 30 kwietnia 1991 r. Zgodnie z art. 51 Konwencji złożyła zastrzeżenia i dwie deklaracje. Dotyczą one rozbieżności treści kilku artykułów Konwencji z Konstytucją RP i Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym. Treści Konwencji Prawa Dziecka są przedmiotem ćwiczeń.

Podstawowy dokument, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, kilkakrotnie wymienia rodzinę w kontekście przysługujących jej szczególnych praw i należnej ochrony.

Art.18 Konstytucji podaje ,,Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”. Rodziny dotyczą też art.: 48, 71, 72 Konstytucji RP.

Drugim ważnym dokumentem dotyczącym praw dziecka i rodziny, powstałym z delegacji Konstytucji, jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r., wielokrotnie nowelizowana. Ustawa szczegółowo zajmuje się problemami: – małżeństwa (zawarcie, prawa i obowiązki małżonków, wspólność ustawowa, ustanie

małżeństwa, ustanie wspólnoty ustawowej, separacja), – pokrewieństwem (stosunkami między rodzicami i dziećmi, władza rodzicielska,

przysposobienie, obowiązki alimentacyjne), – opieką i kuratelą (ustanowienie opieki lub z niej zwolnienie, sprawowanie opieki,

sprawowanie opieki nad ubezwłasnowolnionym , kuratela). Kodeks jest szczególnie ważny i ma zastosowanie wtedy, gdy wystąpią problemy rodzinne, rodzice się rozwodzą, dziecko traci jednego lub dwoje rodziców i o jego losie decyduje sąd rodzinny i opiekuńczy.

Pisząc o prawach dziecka trudno nie wspomnieć o sytuacji, gdy w rodzinie łamane są prawa dziecka, a dziecko narażone jest na przemoc. Wynika ona z nadużywania władzy rodzicielskiej, zaniedbywania obowiązków wobec dzieci i coraz częściej - przemocy seksualnej. W każdym przypadku, gdy widzimy, że dziecku staje się krzywda, staramy się, by tę sytuację jak najszybciej przerwać. W sytuacjach drastycznych zawiadamiamy wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego oraz prokuraturę. Pomocne rodzinie będą instytucje: Komitet Ochrony Praw Dziecka, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie ,,Niebieska Linia”, Ośrodek Interwencji Kryzysowej itp. Więcej adresów i telefonów na terenie całej Polski znajdziesz pod adresem: www.dzieckoswiadek.fdn.pl 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie dokumenty prawne są źródłem praw dziecka i rodziny? 2. Jakiego charakteru są prawa dzieci zapisane w Konwencji Prawa Dziecka? 3. W jaki sposób zabezpiecza prawa dzieci Kodeks rodzinny i opiekuńczy?

4. Jakie dodatkowe prawa przypisano w Konwencji dziecku niepełnosprawnemu fizycznie i psychicznie?

5. Jakie instytucje państwowe i społeczne stoją na straży przestrzegania praw dziecka? 6. Jakie instytucje stoją na straży praw człowieka? 7. Jakie instytucje służą pomocą krzywdzonym w sytuacji wystąpienia przemocy

w rodzinie? 8. Jakie prawa dzieci zapisane są w Konstytucji RP?

http://www.dzieckoswiadek.fdn.pl


19

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1.

Wyszukaj w Konwencji o Prawach Dziecka te artykuły, które dotyczą praw cywilnych dzieci.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać artykuły Konwencji Prawa Dziecka, 2) wypisać numery artykułów dotyczących praw cywilnych dzieci, 3) wpisać prawo, używając krótkiej formy zapisu, 4) dokonać poprawnych i estetycznych zapisów, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) zaznaczyć i poprawić błędy. Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst Konwencji o Prawach Dziecka, – folia, mazaki, grafoskop, ekran lub sprzęt do prezentacji komputerowej, – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. Ćwiczenie 2.

Wyszukaj w Konwencji Prawa Dziecka oraz Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym artykuły dotyczące odpowiedzialności za wychowanie dzieci. Przeanalizuj ich treść i zapisz wnioski.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać Konwencję o Prawach Dziecka, 2) wypisać artykuły określające odpowiedzialnych za wychowanie dziecka, 3) wypisać z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego artykuły dotyczące tego samego

problemu, 4) porównać wypisane artykuły i zapisać wnioski, 5) odpowiedzieć na pytanie: Czy Rzeczypospolita Polska stosuje w tym zakresie Konwencję

o Prawach Dziecka? 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) przeprowadzić dyskusję na temat praw dziecka w rodzinie, 8) zaznaczyć i poprawić błędy, Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, – tekst Konwencji o Prawach Dziecka, – folia, flamastry, grafoskop, ekran lub wyposażenie do prezentacji komputerowej, – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis.


20

Ćwiczenie 3. Na podstawie wywiadu z pracownikiem urzędu gminy odpowiedzialnym za oświatę ustal

stopień realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci niepełnosprawne z tej gminy. Sformułuj wnioski.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać i wypisać z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej artykuły dotyczące

problemów dzieci niepełnosprawnych, 2) przygotować zestaw pytań na spotkanie z pracownikiem urzędu gminy odpowiedzialnym

za sprawy oświaty, 3) przeprowadzić wywiad w oparciu o przygotowane pytania, 4) porównać wypisane artykuły Konstytucji RP z 1997 r. z wypowiedzią pracownika,

zapisać wnioski, 5) odpowiedzieć na pytanie: Czy, Twoim zdaniem, gmina A realizuje swoje zadania

w zakresie pomocy dzieciom niepełnosprawnym w realizacji obowiązku szkolnego? 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) wykonać korektę błędów. Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, – zestaw pytań skierowanych do pracownika urzędu gminy, – mikrofon, magnetowid ( kamera wideo), – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. Ćwiczenie 4

Napisz podanie zawiadamiające o przestępstwie wykorzystywania seksualnego dziecka. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odnaleźć adresata pisma lub uzyskać takie informacje np. w Ośrodku Interwencji Kryzysowej, Komitecie Ochrony Praw Dziecka itp.

2) napisać doniesienie o przestępstwie do Prokuratury Rejonowej w (na podstawie art. 304 kodeksu postępowania karnego),

3) napisać zawiadomienie o przestępstwie i prośbę o wgląd w sytuację dziecka do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich Sądu Rejonowego w miejscowości N,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) wykonać korektę błędów.

Pytania wspomagające planowanie czynności 1) Czy w pismach do sądu i prokuratury: – wpisałeś imię i nazwisko dziecka, – wskazałeś z imienia i nazwiska (lub osoby nieznanej z nazwiska i imienia) winnego, – krótko uzasadniłeś swoje przekonania o popełnieniu przestępstwa? 2) Czy podałeś swój adres i podpisałeś pisma?


21

Wyposażenie stanowiska pracy. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania karnego, – wzory dokumentów formalno-prawnych, – kartki papieru formatu A4, zeszyt, – długopis. 4.2.4 Sprawdzian postępów. Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić prawa cywilne dzieci określone w Konwencji o Prawach

Dziecka? 2) określić źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego? 3) scharakteryzować treści kodeksu rodzinnego i opiekuńczego? 4) napisać do prokuratury i sądu rejonowego doniesienie o przestępstwie? 5) porównać zapisy w dwóch aktach prawnych o różnej randze? 6) odnaleźć przepisy wykonawcze do Konstytucji RP określające zakres

działania Rzecznika Praw Obywatelskich? 7) odczytać w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym warunki adopcji? 8) odnaleźć uregulowania prawne dotyczące pomocy dzieciom

niepełnosprawnym?


22

4.3. System ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w Polsce 4.3.1. Materiał nauczania Ubezpieczenia zdrowotne

Artykuł 67 i 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje każdemu obywatelowi

prawo do opieki socjalnej i do ochrony zdrowia. Istniejący w Polsce system opieki zdrowotnej ma na celu zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie chorób oraz prowadzenie profilaktyki z zakresu oświaty zdrowotnej.

Od 1999 r. system ubezpieczeń zdrowotnych uległ radykalnej zmianie. Dotychczasowe utrzymywanie opieki zdrowotnej z budżetu państwa zastąpiono finansowaniem ze składek ubezpieczonych.

Najważniejszymi dokumentami regulującymi kwestie ubezpieczenia zdrowotnego i ubezpieczenia społecznego są: – Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, – Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze

środków publicznych, – Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych, – Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, – Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Uczestników systemu można podzielić na następujące kategorie: 1. świadczeniobiorców - czyli pacjentów, 2. instytucję ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika - czyli Narodowy

Fundusz Zdrowia. 3. świadczeniodawców: – zakłady opieki zdrowotnej, – praktyki lekarskie, lekarsko-dentystyczne, pielęgniarskie oraz położnych, – apteki, – innych świadczeniodawców. 4. organy kontroli i nadzoru: – Państwowa Inspekcja Sanitarna – SANEPID – Państwowa Inspekcja Farmaceutyczna, – Inspekcja Farmaceutyczna, – inspektorzy z wojewódzkiego centrum zdrowia publicznego, Ministerstwa Zdrowia. 5. Ministerstwo Zdrowia, które wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju, kontroluje oraz zatrudnia konsultantów krajowych w poszczególnych specjalnościach medycznych. Niektóre ministerstwa i organizacje rządowe posiadają swoje branżowe placówki opieki zdrowotnej. Są to: − Ministerstwo Obrony Narodowej, − Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, − Ministerstwo Sprawiedliwości, − Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. 6. Jednostki samorządu terytorialnego ( gmina, powiat, województwo), które tworzą, jako organ założycielski, przekształcają, nadają statut i likwidują SPZOZ.


23

Podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w artykule 1 podaje

definicję zakładu opieki zdrowotnej:,,Zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych utworzonych i utrzymywanych w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia”.

Zakładem opieki zdrowotnej jest więc szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia, pogotowie ratunkowe, laboratorium diagnostyczne, pracownia protetyki stomatologicznej i ortodoncji, zakład rehabilitacji leczniczej, żłobek oraz inny zakład spełniający warunki podane w definicji.

Zakłady opieki zdrowotnej mogą być: a) publiczne, utworzone przez: – ministra lub centralny organ administracji rządowej, – wojewodę, – jednostkę samorządu terytorialnego, – publiczną uczelnię medyczną lub badawczą w dziedzinie nauk medycznych. b) niepubliczne, utworzone przez: – fundację, związek zawodowy, stowarzyszenie, – spółkę nie mającą osobowości prawnej, – kościół lub związek wyznaniowy, – zagraniczną osobę prawną lub fizyczną. – Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. szczegółowo objaśnia zasady korzystania ze świadczeń: – osób ubezpieczonych, – ,,świadczeniobiorców” (osoby posiadające obywatelstwo polskie i posiadające miejsce

zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które są wymienione w ustawie o pomocy społecznej),

– osób nie posiadającym obywatelstwa polskiego, którym świadczenia zdrowotne udzielane są na zasadach określonych w przepisach odrębnych i umowach międzynarodowych. Artykuł 5 Ustawy jest słowniczkiem definiującym 45 terminów występujących

w ustawie. Ustawa określa obowiązki organów administracji rządowej i samorządowych w zakresie opieki zdrowotnej, poczynając od gminy, a na ministrze do spraw zdrowia kończąc. Ustawa wymienia następujące rodzaje świadczeń medycznych: 1) świadczenie opieki zdrowotnej - świadczenie zdrowotne, świadczenie zdrowotne

rzeczowe i świadczenie towarzyszące, 2) świadczenie gwarantowane - świadczenie opieki zdrowotnej finansowane w całości ze

środków publicznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie, 3) świadczenie specjalistyczne - świadczenie opieki zdrowotnej we wszystkich dziedzinach

medycyny z wyłączeniem świadczeń udzielanych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej,

4) świadczenie zdrowotne rzeczowe - związane z procesem leczenia leki, wyroby medyczne, w tym wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi, i środki pomocnicze,

5) świadczenie towarzyszące - zakwaterowanie i wyżywienie w zakładzie opieki zdrowotnej całodobowej lub całodziennej oraz usługi transportu sanitarnego,

6) świadczenie wysokospecjalistyczne - świadczenie opieki zdrowotnej lub procedurę medyczną spełniające łącznie następujące kryteria: a) udzielenie świadczenia wymaga wysokiego poziomu zaawansowania technicznego

świadczeniodawcy i zaawansowanych umiejętności osób udzielających świadczenia, b) koszt jednostkowy świadczenia jest wysoki,


24

Rodzaje usług medycznych finansowanych ze środków publicznych Zgodnie z art. 15 Ustawy świadczeniobiorcy mają, na zasadach określonych w ustawie,

prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnacja oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie.

Ustawa wymienia długą listę usług medycznych, które są finansowane ze środków publicznych na zasadach i w zakresie określonym w ustawie, np.: 1) badanie diagnostyczne, w tym medyczna diagnostyka laboratoryjna, 2) świadczenia na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego

wykrywania chorób, w tym obowiązkowe szczepienia ochronne, 3) podstawowa opieka zdrowotna, 4) świadczenia w środowisku nauczania i wychowania, 5) ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne, 6) rehabilitacja lecznicza, 7) świadczenia stomatologiczne, 8) leczenie szpitalne, 9) świadczenia wysokospecjalistyczne, 10) leczenie w domu chorego, 11) badanie i terapia psychologiczna, 12) badanie i terapia logopedyczna, 13) świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze, w tym opieka paliatywno - hospicyjna, 14) pielęgnacja niepełnosprawnych i opieka nad nimi, 15) opieka nad kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu, 16) opieka nad kobietą w okresie karmienia piersią, 17) opieka prenatalna nad płodem i opieka nad noworodkiem oraz wstępna ocena stanu

zdrowia i rozwoju niemowlęcia, 18) opieka nad zdrowym dzieckiem, w tym ocena stanu zdrowia i rozwoju dziecka do lat 18, 19) leczenie uzdrowiskowe, 20) zaopatrzenie w produkty lecznicze, wyroby medyczne i środki pomocnicze, 21) transport sanitarny, 22) ratownictwo medyczne i szereg innych.

Na badania specjalistyczne należy mieć skierowanie od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. W ustawie opisano całą procedurę rejestracji i oczekiwania na wizytę u lekarza specjalisty.

Skierowanie na badanie specjalistyczne nie jest potrzebne do: 1) ginekologa i położnika; 2) dentysty; 3) dermatologa; 4) wenerologa; 5) onkologa; 6) okulisty; 7) psychiatry; 8) dla osób chorych na gruźlicę; 9) dla osób zakażonych wirusem HIV; 10) dla inwalidów wojennych i osób represjonowanych; 11) dla osób uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i substancji

psychotropowych - w zakresie lecznictwa odwykowego. Ustawa określa świadczenia, które należy opłacić w części oraz świadczenia, które nie są

opłacane ze środków publicznych.


25

Rodzaje usług medycznych, które nie są opłacane ze środków publicznych 1) szczepienia ochronne nie wchodzące w zakres obowiązkowych szczepień ochronnych, 2) zabiegi chirurgii plastycznej i zabiegi kosmetyczne w przypadkach nie będących

następstwem wady wrodzonej, urazu, choroby lub następstw jej leczenia, 3) operacje zmiany płci, 4) świadczenia w zakresie akupunktury, z wyjątkiem świadczeń udzielanych w leczeniu

bólu przewlekłego, 5) zabiegi przyrodolecznicze i rehabilitacyjne w szpitalach uzdrowiskowych, sanatoriach

uzdrowiskowych i ambulatoryjnym lecznictwie uzdrowiskowym nie związane z chorobą podstawową będącą bezpośrednią przyczyną skierowania na leczenie uzdrowiskowe,

6) poradnictwo seksuologiczne w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, z wyłączeniem osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności,

7) poradnictwo psychoanalityczne, 8) ozonoterapia, 9) autoszczepionki, 10) magnetoterapia z zastosowaniem stałego pola magnetycznego, 11) laseropunktura, 12) akupresura, 13) zooterapia, 14) diagnostyka i terapia z zakresu medycyny niekonwencjonalnej, ludowej, orientalnej, 15) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu nerwowego, 16) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu wydzielania wewnętrznego, 17) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie gałki ocznej: chirurgia refrakcyjna w korekcie

wad wzroku, stymulacja laserowa plamki żółtej, alloplastyka tętnic skroniowych, 18) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu sercowo-naczyniowego - wszczepienie

defibrylatora dwujamowego z funkcją defibrylacji przedsionkowej i komorowej, 19) świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie układu krwiotwórczego i limfatycznego -

bankowanie własnej krwi pępowinowej noworodka i wiele innych świadczeń wymienionych w załączonym do ustawy wykazie. Wymienione świadczenia medyczne dotyczą wszystkich ubezpieczonych, w tym

rolników. Ustawa wymienia również świadczenia zdrowotne oraz zasady ustalania częściowej za nie odpłatności. W podobny sposób potraktowano odpłatność za leki. Do organizacji świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych został powołany: Narodowy Fundusz Zdrowia.

Narodowy Fundusz Zdrowia Organizacja Narodowego Funduszu Zdrowia 1. Narodowy Fundusz Zdrowia jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą

osobowość prawną. 2. W skład Funduszu wchodzą: 1) centrala Funduszu; 2) oddziały wojewódzkie Funduszu. 3. Siedzibą Funduszu jest miasto stołeczne Warszawa. 4. W centrali Funduszu oraz w oddziałach wojewódzkich Funduszu tworzy się komórki

organizacyjne do spraw służb mundurowych. 5. Oddziały wojewódzkie Funduszu tworzone są zgodnie z podziałem terytorialnym

państwa. W oddziałach wojewódzkich mogą być tworzone placówki terenowe na zasadach określonych w statucie Funduszu.


26

6. Fundusz działa na podstawie ustawy i statutu nadanego przez Prezesa Rady Ministrów. 7. Fundusz zarządza środkami finansowymi, głównie pochodzącymi ze składek. 8. W zakresie środków pochodzących ze składek na ubezpieczenie zdrowotne Fundusz

działa w imieniu własnym na rzecz ubezpieczonych oraz osób uprawnionych do tych świadczeń.

Środki finansowe Funduszu pochodzą z następujących źródeł (art.116): 1) należnych składek na ubezpieczenie zdrowotne; 2) odsetek od nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenie zdrowotne; 3) darowizn i zapisów; 4) zadań zleconych w zakresie określonym w ustawie; 5) kredytów i pożyczek; 6) dotacji, w tym z dotacji celowej przeznaczonej na finansowanie zadań 7) z tytułu roszczeń regresowych; 8) dochodów z lokat; 9) innych źródeł. Środki finansowe Prezes Funduszu przeznacza na (art.117): 1) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych; 2) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej dla osób uprawnionych do tych świadczeń na

podstawie przepisów o koordynacji; 3) finansowanie wydatków na refundację leków, wyrobów medycznych, przedmiotów

ortopedycznych i środków pomocniczych; 4) finansowanie działalności Funduszu, w szczególności finansowanie wydatków

inwestycyjnych, wydatków związanych z utrzymaniem nieruchomości, wynagrodzeń wraz z pochodnymi, diet i kosztów podróży;

5) finansowanie poboru i ewidencji składek na ubezpieczenie zdrowotne; 6) spłatę kredytów i pożyczek wraz z odsetkami; 7) wypłatę odszkodowań; 8) inne wydatki. Zakres działania Funduszu

Do zakresu działania Funduszu należy: 1) określanie jakości i dostępności oraz analiza kosztów świadczeń opieki zdrowotnej

w zakresie niezbędnym dla prawidłowego zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej;

2) przeprowadzanie konkursów ofert, rokowań i zawieranie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, a także monitorowanie ich realizacji i rozliczanie;

3) finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych świadczeniobiorcom innym niż ubezpieczeni;

4) opracowywanie, wdrażanie, realizowanie i finansowanie programów zdrowotnych; 5) wykonywanie zadań zleconych, w tym finansowanych przez ministra właściwego do

spraw zdrowia, w szczególności realizacja programów zdrowotnych; 6) monitorowanie ordynacji lekarskich; 7) prowadzenie Centralnego Wykazu Ubezpieczonych; 9) prowadzenie wydawniczej działalności promocyjnej i informacyjnej w zakresie promocji

i ochrony zdrowia. Zadania dyrektora oddziału wojewódzkiego Funduszu: 1) efektywne i bezpieczne gospodarowanie środkami finansowymi oddziału wojewódzkiego

Funduszu; 2) przygotowanie i przedstawianie radzie oddziału wojewódzkiego Funduszu corocznych

prognoz wpływów i wydatków; 3) przygotowywanie projektu planu finansowego oddziału wojewódzkiego Funduszu;


27

4) sporządzanie projektu planu pracy oddziału wojewódzkiego Funduszu; 5) realizacja planu finansowego oddziału wojewódzkiego Funduszu i planu pracy oddziału

wojewódzkiego Funduszu; 6) sporządzanie sprawozdania z wykonania planu finansowego oddziału wojewódzkiego

Funduszu za dany rok; 7) sporządzanie okresowych i rocznych sprawozdań z działalności oddziału wojewódzkiego

Funduszu; 8) przeprowadzanie postępowań o zawarcie umów o udzielanie świadczeń opieki

zdrowotnej, w tym świadczeń wysokospecjalistycznych; 9) dokonywanie wyboru realizatorów programów zdrowotnych, w tym w imieniu danego

ministra; 10) zawieranie i rozliczanie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, w tym

świadczeń wysokospecjalistycznych, oraz zawieranie i rozliczanie umów o realizację programów zdrowotnych.

Zawieranie umów ze świadczeniodawcami Zawieranie przez Fundusz umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej odbywa się

po przeprowadzeniu postępowania w trybie konkursu ofert albo rokowań. Prezes Funduszu określa: 1) przedmiot postępowania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki

zdrowotnej; 2) kryteria oceny ofert; 3) warunki wymagane od świadczeniodawców.

Kryteria oceny ofert i warunki wymagane od świadczeniodawców są jawne i nie podlegają zmianie w toku postępowania.

Do zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie stosuje się przepisów o zamówieniach publicznych, stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.

Zasady prowadzenia rokowań, wyboru ofert szczegółowo określa Ustawa. Świadczeniodawcy muszą spełniać określone warunki, np.

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, który jest zatrudniony lub wykonuje zawód u świadczeniodawcy, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej powinien: a) posiadać specjalizację, co najmniej pierwszego stopnia w dziedzinie medycyny ogólnej,

chorób wewnętrznych lub pediatrii lub b) posiadać tytuł specjalisty w dziedzinie medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych lub

pediatrii. Świadczeniodawcą może być: a) zakład opieki zdrowotnej wykonujący zadania określone w jego statucie, grupową

praktykę lekarską, grupową praktykę pielęgniarek lub położnych, osobę wykonującą zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki,

b) osoba fizyczna inna niż wymieniona w lit. a, która uzyskała fachowe uprawnienia do udzielania świadczeń zdrowotnych i udziela ich w ramach wykonywanej działalności gospodarczej,

c) jednostka budżetowa tworzona i nadzorowaną przez Ministra Obrony Narodowej, ministra właściwego do spraw wewnętrznych lub Ministra Sprawiedliwości, posiadająca w strukturze organizacyjnej ambulatorium, ambulatorium z izbą chorych lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej,

d) podmiot realizujący czynności z zakresu zaopatrzenia w środki pomocnicze i wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedy.


28

Świadczeniodawcami mogą być zakłady publiczne i niepubliczne, lekarze i personel medyczny prowadzący prywatną praktykę medyczną.

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przewiduje również sankcje karne (do 5000 zł) za brak zgłoszenia osoby do powszechnego ubezpieczenia, zwłokę w płaceniu składek lub udaremnianie kontroli.

Powyżej zacytowano najistotniejsze postanowienia ustawy, natomiast zainteresowanych szczegółami odsyłam do źródła. Usługi świadczone za częściową lub całkowitą odpłatnością

Publiczne zakłady opieki zdrowotnej udzielają świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych osobom ubezpieczonym lub nie ubezpieczonym nieodpłatnie, za częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością (zgodnie z zasadami ustalonymi w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). Przy ustalaniu wysokości opłaty za świadczenia zdrowotne płatne w całości lub częściowo osobom ubezpieczonym stosuje się ceny urzędowe, natomiast osobom nie ubezpieczonym ceny ustala kierownik zakładu opieki zdrowotnej, w którym świadczenie jest udzielane. Dla osób przebywających z zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych ustala się miesięczną wysokość odpowiadającą 250% najniższej emerytury (dzieci 200%), przy czym kwota ta nie może być wyższa niż kwota 70% miesięcznego dochodu pacjenta (dzieci – 70% dochodu na jedną osobę w rodzinie). Opłaty za pobyt dziecka w żłobku ustala, według cen umownych, podmiot, który go utworzył.

Niezależnie od placówek NFZ funkcjonują niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety, poradnie, spółdzielnie lekarskie, które świadczą usługi medyczne odpłatnie. Większość usług medycznych przez nie świadczonych to usługi wysokospecjalistyczne, na które jest bardzo długi czas oczekiwania w placówkach NFZ lub usługi nie podlegające pod NFZ. Prawa pacjenta

Pacjent korzystający ze świadczeń NFZ ma prawo do: – świadczeń medycznych o wysokim stopniu wiedzy medycznej oraz dostępu do

takich świadczeń, – informacji o stanie swego zdrowia, – intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych,

wyboru świadczenie lub rezygnacji z niego, po uzyskaniu odpowiedniej informacji, – umierania w spokoju i godności.

Pacjent przebywający na całodziennym lub całodobowym leczeniu ma prawo do: – dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub przez siebie

wybraną, – kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz, – opieki duszpasterskiej. Zainteresowanych szczegółami wymienionych ustaw odsyłam do źródła.

Ubezpieczenia społeczne Ubezpieczenia społeczne obejmują:

– ubezpieczenie emerytalne, – ubezpieczenie rentowe, – ubezpieczenie chorobowe, – ubezpieczenie wypadkowe.

Ubezpieczenia społeczne reguluje Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.


29

Druga z wymienionych ustaw nie zawiera warunków nabywania prawa do świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy lub choroby zawodowej oraz wysokości tych świadczeń. Określają je odrębne przepisy. Ustawa 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. szczegółowo określa: – usługi świadczone przez ZUS, – okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń, – ocenę i świadczenia w czasie niezdolności do pracy, – podstawę wymiaru emerytur i rent, – zasady obliczania rent i emerytur dla osób urodzonych przed i po 31 grudnia 1948 r. – zasady obliczania stażu pracy do emerytur i rent dla górników, kolejarzy, pracowników

niektórych urzędów i organów bezpieczeństwa publicznego, – zasady obliczania emerytur i rent, – terminy wypłaty świadczeń, – zasady wypłaty świadczeń oraz sankcje w stosunku do osób pobierających nienależnie

świadczenia. Ustawa podaje, dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r, zasady obliczania kapitału

początkowego i sposoby jego waloryzacji oraz sposób obliczania emerytury według nowych zasad. Raz do roku ZUS przekazuje ubezpieczonym informacje o stanie indywidualnego konta. Ustawa obejmuje następujące świadczenia: 1) emeryturę, 2) rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową, 3) rentę rodzinną, 4) dodatek pielęgnacyjny, 5) dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, 6) zasiłek pogrzebowy.

Zasady przyznawania świadczeń emerytalno-rentowych rolnikom określa ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (D.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) Ustawa wielokrotnie nowelizowana. Zmiany obowiązujące od 2 maja 2004 r. dają prawo do ubezpieczenia w KRUS obywatelom państw członkowskich UE, podejmującym osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie położonym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Osoby zainteresowane szczególnymi przyznawania i obliczenia świadczeń emerytalnych i rentowych odsyłam do Ustaw. Fundusze emerytalne

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. (z pewnymi wyjątkami określonymi w ustawie), mogą korzystać z następujących form zabezpieczenia sobie emerytury: Filar I – fundusz emerytalny zarządzany tylko przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Każdy z ubezpieczonych posiada w tym funduszu swój indywidualny rachunek. Filar II to kilkanaście funduszy emerytalnych, z których każdy zarządzany jest przez komercyjne powszechne towarzystwo emerytalne. Składka w tym filarze wynosi 7,3% płacy. Przynależność do I lub II filaru jest obowiązkowa. Wybór Otwartego Funduszu Emerytalnego następuje w ciągu 7 dni po rozpoczęciu pracy, w przeciwnym wypadku fundusz wybiera ZUS. Wysokość pobieranej emerytury jest zależna od wysokości wpłaconych składek. Dla osób, które zarabiają mało ustawodawca ustalił minimalną kwotę emerytury, która może być wyższa od kwoty obliczonej na podstawie składek. Filar III – dobrowolne dodatkowe oszczędności gromadzone w ramach pracowniczych programów emerytalnych lub Indywidualnych Kont Emerytalnych. Stanowią one dodatkowe


30

zabezpieczenie finansowe na emeryturze lub zabezpieczenie finansowe rodziny w przypadku śmierci uczestnika programu IKE. Może on mieć 4 formy: 1) fundusz inwestycyjny, 2) papiery wartościowe, 3) ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, 4) rachunek bankowy. Zaletą wpłat indywidualnych na IKE jest to, że: – objęte są ulgą podatkową (w 2005 r. maksymalna kwota wpłat na IKE zwolniona

z podatku od dochodów kapitałowych wynosiła 3635 zł.), – zyski zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych, – brak podatku od darowizn i spadków. Aby założyć IKE należy zawrzeć umowę z jedną z następujących instytucji: 1) fundusz inwestycyjny, 2) biuro maklerskie, 3) zakład ubezpieczeń, 4) bank.

W zależności od wyników inwestycyjnych funduszu wpłacane składki mogą mieć różną stopę waloryzacji. Przed podjęciem decyzji o wyborze Otwartego Funduszu Emerytalnego czy Indywidualnego Konta Emerytalnego należy sprawdzić wyniki inwestycyjne, strategie inwestycyjne, akcjonariat, kapitały własne, pobierane opłaty za zarządzanie obowiązujące w danym funduszu. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie podstawowe akty prawne regulują sprawy opieki medycznej? 2. Jakie rodzaje usług medycznych są finansowane z NFZ ? 3. Jakie są zasady zawierania umów o usługi medyczne ? 4. Jakie szczególne uprawnienia mają Honorowi Dawcy Krwi? 5. W jakich przypadkach osoba ubezpieczona ponosi koszta badań lekarskich? 6. Czy znasz prawa pacjenta? 7. Kto może założyć zakład opieki zdrowotnej? 8. Czy potrafisz wymienić 10 zakładów opieki zdrowotnej świadczących różnego typu

usługi zdrowotne? 9. Jakie świadczenia gwarantuje ustawa emerytalna? 10. Który filar ubezpieczenia emerytalnego obsługiwany jest przez otwarte fundusze

emerytalne? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1.

W oparciu o ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych ustal procedurę załatwienia prośby o skierowanie na leczenie poza granicami kraju.



31

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wybrać i przeczytać odpowiedni rozdział ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych, 2) wypisać te artykuły ustawy, które dotyczą skierowania na leczenie za granicą, 3) ustalić sposób postępowania, by skierowanie otrzymać, 4) dokonać poprawnych i estetycznych zapisów, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) wykonać korektę błędów. Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków

publicznych, – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. Ćwiczenie 2.

Ustal usługi medyczne, za które częściowy koszt ponoszą ubezpieczone osoby. Sposób wykonania ćwiczenia


1) przeczytać ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ustawę o zakładach opieki zdrowotnej,

2) wypisać te usługi medyczne, których koszt w części ponosi ubezpieczony dorosły, 3) wypisać częściowo odpłatne usługi medyczne udzielane dzieciom, 4) porównać zapisy obu ustaw na powyższy temat, 5) dokonać poprawnych i estetycznych zapisów, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) wykonać korektę błędów. Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków

publicznych, – arkusze papieru, flamastry, miękka tablica do przypinania lub folia i grafoskop, – kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. Ćwiczenie 3.

Na podstawie ustawy z dnia 27 września 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wyjaśnij sposób klasyfikacji leków na podstawowe, uzupełniające i recepturowe oraz zasady odpłatności obowiązujące w każdej grupie leków. Wskaż zasady wydawania leków bezpłatnych.


Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać fragmenty podanej ustawy z dnia 27 września 2004 r. o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia,

2) scharakteryzować leki z wymienionych grup oraz zasady odpłatności,


32

3) sięgnąć do wskazanego przez ustawę rozporządzenie Ministra Zdrowia i uzupełnić informacje o cenach leków

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) wykonać korektę błędów. Wyposażenie stanowiska pracy: – tekst ustawy o z dnia 27 września 2004 r. o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia

– kartki papieru, zeszyt, – ołówek, długopis. 4.3.4 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie – wymienić źródła prawa dotyczącego ubezpieczeń społecznych

i zdrowotnych? – wymienić rodzaj składek ubezpieczeniowych (opłacanych

indywidualnie lub przez zakład pracy)? – podać rodzaje usług świadczonych bezpłatnie w ramach wpłacanych

składek? – wymienić zasady kierowania pacjenta na leczenie za granicą? – wymienić usługi medyczne częściowo lub w całości finansowane

przez ubezpieczonego? – scharakteryzować leki recepturowe, podstawowe? – wskazać zasady odpłatności za leki? – odszukać właściwe rozporządzenie Ministra Zdrowia zawierające wykaz

i cennik leków? – wymienić osoby, które ustawodawca wskazał jako uprzywilejowane?


33

4.4. Przepisy prawne dotyczące działalności zawodowej 4.4.1. Materiał nauczania

Po wielu staraniach otrzymałeś pierwszą pracę. Pierwszą czynnością powinno być podpisanie umowy z pracodawcą. Umowa powinna określać: – rodzaj pracy, jaką masz wykonywać, – miejsce, w którym będziesz ją wykonywać, – termin rozpoczęcia zatrudnienia, – wynagrodzenie.

Umowa o pracę może być zawarta na: – na okres próbny (nie dłuższy niż trzy miesiące), – na czas określony, – na czas wykonywania określonej pracy, – na czas nie określony, – w celu przygotowania zawodowego (młodociani, którzy nie ukończyli 18 lat).

Umowa o pracę gwarantuje zaliczenie stażu pracy, świadczenia z tytułu wypadku przy pracy, wynagrodzenie za czas choroby, urlop, możliwość dokształcania się na koszt pracodawcy, dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, nagrody.

Prawa i obowiązki pracowników (osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę) i pracodawców określa ustawa z dnia 25 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Każdy pracownik powinien szczegółowo zapoznać się z tą ustawą, a szczególnie, gdy praca, którą podejmuje jest uciążliwa dla zdrowia, jest pracą wykonywaną w trudnych warunkach, zakład pracuje w soboty i niedziele, pracuje w porze nocnej, ma filie w odległym terenie.

Zatrudnienie może też nastąpić na podstawie umów cywilnoprawnych: – umowa zlecenie, – umowa o dzieło, – umowa agencyjna, – umowa o pracę nakładczą. Do nietypowych form zatrudnienia w Polsce należy: – wypożyczanie pracownika (na podstawie art.174 K.p. pracodawca może udzielić

pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami),

– praca tymczasowa (o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym lub krótkim terminie wykonania),

– telepraca ( zatrudnienie pracownika poza siedzibą pracodawcy i porozumiewaniu się za pomocą poczty elektronicznej, faksu i telefonu).

Do nietypowych form zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej należy: – Job-sharing – polega na dzieleniu między kilku pracowników zatrudnionych na

częśćetatuzadań należących do stanowiska pracy pełnowymiarowej, np. w ten sposób, że każdy z pracowników pracuje tylko w określone dni tygodnia.

– Work-sharing - polega na obniżeniu czasu pracy i wynagrodzenia pracowników, za ich zgodą, pozwalając na uniknięcie dokonywania zwolnień z pracy.

– Praca na wezwanie – świadczenie pracy tylko na potrzeby pracodawcy na jego wezwanie w dowolnym czasie.

– Praca przerywana – sposób świadczenia pracy, gdzie okresy jej wykonywania przeplatają się z okresami oczekiwania na pracę. Stosowana np. w weekendy, w sezonie letnim.


34

Szczególnym sposobem świadczenia pracy jest tzw. ,,samozatrudnienie”. Forma ta polega na świadczeniu usług na rzecz zatrudniającego, który jest samodzielnym podmiotem gospodarczym. Może to być osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą lub wykonująca wolny zawód.

Zanim rozpoczniesz działalność gospodarczą zastanów się czy lepiej rozpocząć ją na własny rachunek, ze wspólnikiem czy wspólnikami.

Przedsiębiorstwo jednoosobowe nie mają odrębnej osobowości prawnej. Za wszystkie swoje zobowiązania właściciel odpowiada całym majątkiem osobistym.

Spółka – jest to zespół wspólników działających dla realizacji wspólnego celu gospodarczego, wykładających potrzebne do tego celu środki.

Kodeks spółek handlowych dzieli spółki na dwie kategorie: – spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna), – spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna). Każda z tych spółek została szeroko w tym kodeksie omówiona.

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością zawierania umów z różnymi kontrahentami. Zasady postępowania w tej sprawie reguluje Kodeks cywilny. Najbezpieczniejsze są umowy, które zostały w Kodeksie dokładnie opisane i zostały zawarte w formie pisemnej. Przy podpisaniu umowy powinieneś wiedzieć, czy kontrahent posiada koncesję, czy jest upoważniony do jej podpisania. Jaki charakter ma spółka.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – spółka kapitałowa. Wspólnicy odpowiadają wobec wierzycieli tylko do wysokości imiennych udziałów wniesionych do spółki. Umowa spółki w formie aktu notarialnego.

Spółka akcyjna – podstawą działalności jest duży kapitał wniesiony przez akcjonariuszy. Spółka działa na podstawie statutu spisanego w formie aktu notarialnego. Akcjonariusze nie muszą uczestniczyć w zarządzaniu spółką i nie ponoszą odpowiedzialności za jej zobowiązania; pobierają dywidendę z zysku.

Spółka komandytowa – przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada całym swoim majątkiem, a inni do wysokości wniesionych wkładów. Umowa spółki w formie aktu notarialnego.

Spółka komandytowo-akcyjna - jej celem jest prowadzenie przedsiębiorstwa. Za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada co najmniej jeden wspólnik i co najmniej jeden jest akcjonariuszem. Umowa spółki w formie notarialnej.

Spółka jawna – podstawą działania jest praca wspólników, a nie kapitał. Umowa spółki jawnej jest zawierana na piśmie. Wspólnicy uczestniczą w zyskach i stratach na równych zasadach. Każdy wspólnik ma prawo reprezentowania spółki.

Spółka partnerska – podstawą funkcjonowania jest umowa notarialna. Wspólnicy wnoszą majątek, pracują na rzecz spółki, reprezentują ją na zewnątrz. Zakładać ją mogą tylko osoby uprawnione do wykonywania określonych zawodów, np.: lekarza, adwokata, rzeczoznawcy majątkowego.

Jak się rozliczać? Rozpoczynając własną działalność gospodarczą, niezależnie od wyboru formy

prowadzenia, trzeba wybrać formę opodatkowania. Podatek dochodowy może być płacony na trzy sposoby:

- w ramach karty podatkowej, - na zasadzie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, - na zasadach ogólnych.

Karta podatkowa jest najprostszą formą opodatkowania, dla wybranej drobnej działalności gospodarczej np. handlowej, usługowej. Płacimy stałą kwotę co miesiąc, bez konieczności prowadzenia ewidencji.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jest też uproszczoną formą opodatkowania .


35

Podatek płacimy od uzyskanego przychodu według określonej stawki 3%, 5%, 8,5%, 17%, 20% w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Niektóre rodzaje działalności są z ryczałtu wyłączone. Np. ryczałtowcem nie może być osoba, która prowadzi aptekę, lombard, wytwarza wyroby objęte akcyzą. Ta forma opodatkowania wymaga prowadzenia ewidencji przychodów.

Zasady ogólne – podatek płacimy od faktycznie uzyskanych przychodów. Konieczność prowadzenia księgowości i składania deklaracji podatkowej.

W Polsce obowiązuje podatek konsumpcyjny od towarów i usług (VAT). Kwota opodatkowania wynika z faktur wystawionych przez podatnika.

Prawidłowe rozliczenie się z podatku bez dokładnego zapoznania się z przepisami nie jest możliwe. Błędne obliczenia podatkowe, nieterminowe składanie sprawozdań do Urzędu Skarbowego może skończyć się karą pieniężną. Należy też wiedzieć, że osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą korzystać, przy pewnych warunkach, z ulg podatkowych. Założenie firmy prywatnej przez osobę fizyczną Przed podjęciem decyzji o założeniu własnej firmy rozważ następujące problemy: – forma organizacyjno-prawna, – rodzaj działalności gospodarczej, – konkurencja i możliwości wejścia na rynek, – obszar działania, – lokalizacja, – środki finansowe na organizację, uruchomienie i początkową działalność, – konieczne zatrudnienie, – wielkość i strukturę produkcji czy usług, – rodzaj promocji i reklamy itp. Osoba fizyczna, która zamierza samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą składa: 1) wniosek do urzędu gminy (miasta) o wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej. 2) wniosek do urzędu statystycznego o uzyskanie numeru identyfikacyjnego REGON, 3) zgłoszenie identyfikacyjne lub aktualizacyjne w sprawie NIP (do urzędu skarbowego), 4) zgłoszenie do ZUS o ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe

i zdrowotne. Jeżeli działalność gospodarcza wymaga koncesji (np. ochrona osób i mienia), licencji (w

oparciu o przepisy o transporcie drogowym i kolejowym), zezwolenia (na podstawie ustawy – Prawo atomowe) albo wpisu do rejestru działalności regulowanej występujemy z wnioskiem do właściwego urzędu. Osoba zamierzająca prowadzić działalność gospodarczą powinna, dla własnej wygody, otworzyć konto w banku. Jeżeli przedmiot działalności jest objęty podatkiem VAT lub akcyzą, należy dokonać zgłoszenia rejestracyjnego. Aktualne przepisy dotyczące prowadzenia działalności znajdziesz na stronie internetowej Ministerstwa Finansów ( www.mf.gov.pl). Przepisy prawne, regulujące omawiane zagadnienia: § Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy § Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. § Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, § Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o ułatwieniu zatrudniania absolwentów szkół, § Ustawa z dnia 10 października o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, § Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu, § Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych , § Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa.

http://www.mf.gov.pl)


36

Polecam lekturę wpisaną pod pozycją 20 – poradnik dla przedsiębiorców rozpoczynających lub kontynuujących działalność gospodarczą, zawierający tekst ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie dokumenty prawne regulują sprawy związane z zawieraniem umów o pracę? 2. Jakie ważne cechy powinna mieć umowa o pracę? 3. Jakie ważne zagadnienia pracownicze reguluje Kodeks pracy? 4. Jakie umowy cywilnoprawne poznałeś? 5. Jakie rodzaje podatku dochodowego dotyczą osób prowadzących działalność

gospodarczą? 6. Jakie czynności należy obowiązkowo wykonać przed rozpoczęciem samodzielnej

działalności gospodarczej? 7. Jakie czynniki powinny decydować o wyborze formy organizacyjno-prawnej własnej

firmy? 8. Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę przy zakładaniu własnej firmy? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zostałeś zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Pogotowiu Opiekuńczym, które zapewnia całodobową opiekę dzieciom. Pracujesz w godzinach nocnych, w wolne soboty, niedziele i święta. Przeanalizuj formy dodatkowego wynagrodzenia i dni wolnych od pracy.



1) przeczytać rozdział VI i VII Kodeksu pracy, 2) wynotować uprawnienia przysługujące pracownikom pracującym w porze nocnej, 3) wynotować uprawnienia przysługujące pracownikom pracującym w niedziele i święta, 4) przeczytać rozdział V Kodeksu pracy o pracy w godzinach nadliczbowych, 5) sprawdzić w swojej umowie o pracę dopuszczalną roczną liczbę godzin nadliczbowych

i sposób ich rozliczania, 6) odpowiedzieć na pytania: Jak powinien pracodawca ustalać grafik dyżurów, by prawa

pracownicze były respektowane? Jakie dodatkowe wynagrodzenie wypłaci pracodawca? 7) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 8) wykonać korektę błędów.

Wyposażenie stanowiska pracy: - Kodeks pracy, - umowa o pracę, - kartka papieru, zeszyt, - długopis, ołówek.


37

Ćwiczenie 2 Jesteś opiekunem społecznym i zarejestrowałeś własną firmę. Wpisz w kwestionariuszu

informacje o swojej firmie: Sposób wykonania ćwiczenia


1) przemyśleć formę organizacyjno-prawną działalności gospodarczej, 2) wypełnić ankietę (pkt 1, 2, 6, 7, 8, 9, 11) w oparciu o posiadaną wiedzę z zakresu

przedsiębiorczości, 3) odszukać informacje prawne o sposobie opodatkowania (pkt 10) , 4) w krótkiej formie zaprezentować ofertę usług polecanych przez firmę (pkt 12). 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 6) w oparciu o Literaturę (polecam pozycję 20) i wskazówki nauczyciela uzupełnij

odpowiedzi w kwestionariuszu. Wyposażenie stanowiska pracy: – ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, – Kodeks handlowy, – ustawa o ordynacji podatkowej, informacje urzędu skarbowego lub poradniki prawne dla

przedsiębiorców [20], – druk kwestionariusza, – długopis, ołówek.

Kwestionariusz

1. Nazwa firmy .................................................................................................................... 2..Forma organizacyjno-prawna ............................................................................................ 3. NIP ................................. 4. REGON ...............................5. Pesel................................... 6.Siedziba firmy i warunki lokalowe..................................................................................... ................................................................................................................................................. 7. Wyposażenie firmy w urządzenie techniczne, publikatory i środki dydaktyczne do pracy z dziećmi .................................................................................................................. ............................................................................................................................................ 8. Rodzaj działalności ............................................................................................................ ................................................................................................................................................ 9. Miejsce prowadzenia działalności...................................................................................... ................................................................................................................................................ 10. Forma opodatkowania...................................................................................................... 11. Możliwości dalszego rozwoju: ........................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 12. Moja oferta ( złożona w żłobkach i przedszkolach ) ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................


38

Ćwiczenie 3 Wypisz uprawnienia kobiety w ciąży, zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Sposób wykonania ćwiczenia


1) wybrać odpowiednie rozdziały Kodeksu pracy i przeczytać prawa kobiety w ciąży. 2) wynotować uprawnienia przysługujące pracownicom w ciąży, 3) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 4) przedyskutować w grupie, kierunki polityki aktualnego rządu w zakresie zwiększenia

uprawnień pracującym kobietom w ciąży, 5) zaznaczyć i poprawić błędy.

Wyposażenie stanowiska pracy: – Kodeks pracy, – folia, grafoskop, ekran, – kartka papieru, zeszyt, – długopis, ołówek. 4.4.4 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie – wymienić źródła prawa dotyczącego prowadzenie działalności

gospodarczej? – wymienić rodzaje umów o pracę? – wskazać zasady ustalania dni wolnych za soboty i niedziele? – wskazać zasady obliczania godzin przepracowanych w porze nocnej? – zaprezentować własną firmę? – określić wizję własnej firmy? – omówić zasady opodatkowania osób świadczących usługi oświatowe

w ramach indywidualnej działalności gospodarczej? – odszukać w Kodeksie pracy konkretny problem pracowniczy? – napisać ofertę pracy swojej firmy? – korzystać z literatury specjalistycznej dla przedsiębiorców?


39

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań dotyczących podstawowej wiedzy z zakresu prawa oraz

stosowania prawa w działalności opiekuńczej i społecznej. 5. Zadania: 2, 3, 5, 6, 7, 13, 14 są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa; zadania: 4, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 18, 19, 20 to zadania otwarte. Zadanie 1 zawiera luki wymagające uzupełnienia.

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: – w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X (w

przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

– w zadaniach z krótką odpowiedzią i z luką wpisz odpowiedź w wyznaczone pole. 7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci zadania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

– Na rozwiązanie testu masz 90 min. Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Uzupełnij zdania:

a) Godło,………………..Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej. b) Polska chroni …………….prywatną i prawo ………………… c) Konstytucja jest ………………………..Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Aktualnie obowiązująca Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie:

a) 25 maja 1997 r., b) 16 lipca 1997 r., c) 17 października 1997., d) 11 listopada 1997 r.

3. Do obowiązków obywatelskich zawartych w Konstytucji RP nie należy: a) przestrzeganie prawa, b) dbałość o środowisko naturalne, c) praca zawodowa, d) płacenie podatków, 4. Wymień okres obowiązywania aktu prawnego. 5. Do aktów rangi ustawowej nie należy:

a) umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Sejm RP, b) rozporządzenie z mocą ustawy, c) ustawa, d) rozporządzenie.


40

6. Kodeks pracy jest: a) rozporządzeniem Rady Ministrów, b) rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, c) ustawą sejmową, d) zbiorem ustaw dotyczącym stosunków pracy,

7. Do umów cywilnoprawnych nie należy:

a) umowa o dzieło, b) umowa o pracę, c) umowa agencyjna, d) umowa o pracę nakładczą.

8. Wymień 4 działy prawa cywilnego. 9. Wymień okresy zawierania umów o pracę. 10. Wymień formy opodatkowania osoby prowadzącej działalność gospodarczą. 11. Opisz tryb wyboru osób lub instytucji na udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej. 12. Wymień 5 rodzajów bezpłatnych usług medycznych. 13. Określ, który filar emerytalny można wybrać w otwartym funduszu emerytalnym:

a) I, b) II i III, c) III, d) I i II.

14. Wskaż świadczenie medyczne, które nie jest finansowane przez NFZ:

a) opieka nad kobietą w ciąży, b) leczenie w domu chorego, c) operacja zmiany płci, d) leczenie psychiatryczne.

15. Wyjaśnij, na czym polega hierarchiczność aktów prawnych. 16. Wyszczególnij prawa i wolności osobiste dziecka zawarte w Konwencji o Prawach

Dziecka. 17. Zinterpretuj prawo dziecka do tożsamości i identyczności, zapisane w Konwencji

o Prawach Dziecka. 18. Ustal różnicę między normą prawną a przepisem prawa. 19. Wybierz pięć czynników, które należy wziąć pod uwagę przed rozpoczęciem działalności

gospodarczej. 20. Wymień grupy zawodowe, których ustalenia stażu pracy do emerytur i rent nie są

obliczane według zasad ogólnych.


41

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź.

Numer zadania Odpowiedź

Punkty

1. a) ...............................................................

b) ...............................................................

c) ...............................................................

2. a b c d

3. a b c d

4.

5. a b c d

6. a b c d

7. a b c d

8.

9.

10.


42

11.

12.

13. a b c d

14. a b c d

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:


43

6. LITERATURA 1. Czyż E.: Dziecko i jego prawa , Warszawa 1992 2. Daszewski A.: Praktyczny poradnik ubezpieczeniowy. Oficyna Wydawnicza Branta

2005 3. Jamroz A. (red.).: Wstęp do nauk prawnych. Białystok Temida 2, 1999 4. Kodeks pracy – tekst jednolity, stan na 31 marca 2006 r ,,Rzeczpospolita” 5. Kodeks rodzinny i opiekuńczy – tekst jednolity, stan na 31 marca 2006 ,,Rzeczpospolita” 6. Kodeks cywilny – tekst jednolity, stan na 31 marca 2006 r ,,Rzeczypospolita” 7. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 8. Konwencja o Prawach Dziecka 9. Morawski L.: Wstęp do prawoznawstwa. Toruń TNOiK, 2000 10. Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro i mikroekonomii. Wydawnictwo Key

Text, Warszawa 1996 11. Pilikowski J.: Wiedza o społeczeństwie, państwie i prawie. ZamKor, 2002 12. Sobiecki R.: Zarys gospodarki rynkowej. EUROMARK. Warszawa 2000 13. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Traktat o Unii Europejskiej – Urząd

Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa, 2005 14. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych, Kancelaria Sejmu, stan prawny na 11 października 2005 15. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Kancelaria Sejmu 16. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Kancelaria

Sejmu 17. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze

środków publicznych. Kancelaria Sejmu 18. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Kancelaria

Sejmu 19. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej. Kancelaria Sejmu 20. Żaro Z., Sasin P.: Jak założyć i poprowadzić własną firmę. Skierniewice, Sigma 2005 Adresy internetowe aktualne na dzień 30 maja 2006 r. – www.euro-ombudsman.eu.int - Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej. – www.echr.coe.int. - Europejski Trybunał Praw Człowieka. – www.europarl.eu.int/help_en.htm - Parlament Europejski – www.dzieckoswiadek.fdn.pl - pomoc dzieciom maltretowanym – www.mf.gov.pl - Ministerstwo Finansów – przepisy prawne

http://www.euro-ombudsman.eu.int

http://www.echr.coe.int

http://www.europarl.eu.int/help_en.htm

http://www.dzieckoswiadek.fdn.pl

http://www.mf.gov.pl

Education

Stosowanie przepisów prawa w działalności opiekuńczej