Sự phát triển của từ vựng

Gợi mở

Ngôn ngữ cũng giống như bất kỳ sự vật, hiện tượng, sinh thể nào khác, đều có quá trình sinh ra – phát triển – mất đi.

Trong số 6.900 ngôn ngữ đang được sử dụng trên thế giới có khoảng 2.500 ngôn ngữ đang bị đe dọa.

Để chống lại nguy cơ bị nghèo nàn và diệt vong, ngôn ngữ phải tự đề kháng, tự phát triển, nhân lên.

Có những cách nào để phát triển từ vựng?

NGỮ ÂM

NGỮ PHÁP

TỪ VỰNG

CÁCH 1?

Ví dụ 1

- Từ kinh tế

Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế

Kinh bang tế thế: trị nước cứu đời (kinh thế tế dân: trị đời cứu dân)

Hoài bão trông coi việc nước, cứu giúp người đời

Kinh tế (xưa): Hoài bão trông coi việc nước, cứu giúp người đời

Kinh tế (nay): toàn bộ hoạt động của con người trong lao động sản

xuất, trao đổi, phân phối và sử dụng của cải, vật chất làm ra.

Ví dụ 1

Þ Có sự thay đổi nghĩa

Khốn nạn (nay): người không đứng đắn, tử tế, nhân cách xấu

Khốn nạn (xưa): khó khăn, thiếu thốn

Tháng giêng, tháng hai, tháng ba, tháng bốn, tháng khốn, tháng nạn

Ví dụ 1

NHẬN XÉT 1Nghĩa của từ không phải bất biến. Nó

có thể thay đổi theo thời gian. Có những nghĩa cũ bị mất đi và có những

nghĩa mới được hình thành.

Ví dụ 1

CÁCH 1: thay đổi nghĩa để phù hợp với

những thời đại khác nhau

CÁCH 2?

Ví dụ 2a)

Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân

Ngày xuân em hãy còn dài- Mùa chuyển tiếp từ đông sang

hạ, thời tiết ấm dần lên, thường được coi là mở đầu của năm

- Tuổi trẻ, tuổi thanh niên

NGHĨA GỐC

NGHĨA CHUYỂN

Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê

Đã thấy xuân về với gió đông Gái xuân giũ lụa trên sông Vân Mùa xuân là Tết trồng cây

NGHĨA GỐC

NGHĨA GỐC

NGHĨA CHUYỂN

NGHĨA CHUYỂN

Nghĩa gốc Nghĩa chuyển

Hình thức ngữ âm

Từ Từ

CÁCH 2: chuyển nghĩa để tạo thành

từ mới

CÁCH 1: thay đổi nghĩa để phù hợp với

những thời đại khác nhau

NHẬN XÉT 2Một trong những cách phát triển tiếng Việt là dựa trên cơ sở nghĩa gốc để tạo

nên nghĩa chuyển

Bài tập

Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh

Hôm nay em nghỉ học vì bị đau chân

Sau chân theo một vài thằng con con

NGHĨA GỐC

NGHĨA CHUYỂN

Sự chuyển nghĩa của từ “chân”

Bộ phận dưới cùng của cơ thể

Dùng để trụ, đi lại

Tiếp giáp với mặt đất

Bộ phận dưới cùng của vật, dùng để trụ (kiềng ba chân)

Nơi cuối cùng của bầu trời, chuyển tiếp với mặt đất (chân mây, chân trời)

Sự giống nhau về một nét nghĩa nào

đó

Sự chuyển nghĩa của từ “xuân”

Mùa đầu tiên của năm

Tươi đẹp, hứa hẹn, đầy sức sống

Quãng đầu của đời người

Tươi đẹp, hứa hẹn, đầy sức trẻ

NGHĨA GỐCNGHĨA

CHUYỂNSự tương đồng

Dựa trên sự giống nhau về một nét nghĩa nào đó

Dựa trên sự gần gũi về một nét nghĩa nào đó

CÁCH 2: chuyển nghĩa để tạo thành

từ mới

Chuyển nghĩa ẩn dụ

Chuyển nghĩa hoán dụ

Nhắc lại về ẩn dụ và hoán dụ

Dựa vào mối quan hệ tương đồng

Dựa vào mối quan hệ tương cận (gần gũi, đi đôi)

Bộ phận – toàn thể

Bộ phận – chức năng

Lấy tên gọi của sự vật A để gọi sự vật B

Ví dụ 2b)

Giở kim thoa với khăn hồng trao tay

Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người

- Bộ phận phía trên của cơ thể, từ vai đến các ngón, dùng để cầm nắm

- Người chuyên hoạt động hay giỏi về một môn, một nghề nào đó

NGHĨA CHUYỂN

NGHĨA GỐC

Bộ phận cơ thể Chức năng của bộ phận đó

NGHĨA GỐCNGHĨA

CHUYỂN

Sự tương cận (gần gũi)

Sự chuyển nghĩa của các từ miệng, mặt, óc, chân, tay, tim

Miệng

Tim

Chân

Mặt

Tay

Óc

Nhà ông Hùng có năm … ăn.

Freud là một trong những bộ … trác tuyệt nhất của nhân loại thế kỉ XX.Nó là một … sút xuất sắc của

đội bóng.Mẹ Teresa là một trái … nhân hậu

nổi tiếng.Đây là những gương … tiêu biểu

của trường.… vợt người Mỹ đã vươn lên dẫn

trước về tỉ số.

Nhà ông Hùng có năm miệng ăn.

Freud là một trong những bộ óc trác tuyệt nhất của nhân loại thế kỉ XX.Nó là một chân sút xuất sắc của

đội bóng.Mẹ Teresa là một trái tim nhân hậu

nổi tiếng.Đây là những gương mặt tiêu

biểu của trường.Tay vợt người Mỹ đã vươn lên dẫn

trước về tỉ số.

Nhắc lại

Sự tương đồng

Sự tương cận

Chuyển nghĩa ẩn dụ

Chuyển nghĩa hoán dụ

NHẬN XÉT 3Có hai phương thức chủ yếu để chuyển

nghĩa từ: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ

Công Phượng là một chân sút xuất sắc

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh

Hôm nay em nghỉ học vì bị đau chân

Sau chân theo một vài thằng con con

NGHĨA GỐC

NGHĨA CHUYỂN

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

Þ Ẩn dụ tu từ: tăng sức gợi hình, gợi cảm

Þ Phân biệt với ẩn dụ ngôn ngữ

CHÚ ÝPhân biệt ẩn dụ/hoán dụ tu từ với ẩn dụ/hoán dụ ngôn

ngữ