KITALARIN KAYMASI PALEOMANYETİZMA

BERAN GÜRLEME

JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ - 2011

Paleomanyetizma Nedir ?

● Yer Manyetik Alanı’nın (YMA) jeolojik geçmişteki davranış ve

özelliklerini saptayan bilim dalıdır.

● Dünya üzerinde hemen her dönemde meydana gelen yanardağ

faaliyetleri sonucunda demir mineralleri içeren ve mıknatıslanma

özelliğine sahip olan kayaçlar oluşur.

● Yanardağ püskürtüleri ile açığa çıkan lavlar çok yüksek

sıcaklıklarda olduğundan yeryüzüne ulaştıkları anda herhangi bir

manyetik alan özelliği taşımazlar.

● Ancak çok dar bir sıcaklık aralığından geçen demir molekülleri

belirli katmanlar arasında sıkışarak katılaşırlar. Katılaşmaları

esnasında da dünyanın o anki manyetik alan yönelimine göre bir

dizilim gösterirler (kuzey-güney yönünde).

● Bilindiği gibi dünyanın normal kuzey ve güney kutuplarının dışında

bir de manyetik kuzey ve güney kutupları vardır.

● İşte bu kayaçların çerisindeki mineral dizilimi de katılaşma anındaki

manyetik kuzey ve güney kutuplarının yönünü gösterir.

● Bir yanardağdan dikine kesit aldığımızda lav katmanlarında bulunan

demir kristallerinin manyetik kutup dizilimi tespit edilebilir.

● Bunun sonucunda da yanardağın faaliyete başladığı ilk andan

itibaren dünyanın manyetik kutuplarında meydana gelen değişmeler

saptanabilir.

● Bu kuramın ortaya çıkmasından

sonra dünyanın çeşitli yerlerinde

farklı katmanlar ile çalışmalar

yapılmış ve dünyanın farklı

dönemlerdeki manyetik kutup

yönelimleri çıkarılmıştır.

● İncelenen katmanlardaki manyetik

alan çizgilerinin bugünkünden

oldukça güçlü sapmalar gösteriyor

olması (hatta 200 milyon yıl

öncesinin manyetik kutuplarının

bugünkülerin tam ters yönünü

göstermesi) başta bilim adamlarını

oldukça şaşırtmıştır.

● Ancak çalışmalar devam ettikçe

kayan şeyin manyetik alanlar değil

kıtaların kendileri olduğu

anlaşılmıştır. İşte bu nedenle

paleomanyetizma kıtaların kayması

kuramının en güçlü desteklerinden

birisi haline gelmiştir.

EĞİM (INCLINATION) ve SAPMA

(DECLINATION) açıları,

MANYETİZASYON SIRASINDA,

kayaç (veya kıtanın) KUTUP konumunu

belirlemek için kullanılır.

SAPMA(DECLINATION) = D

Manyetik N ile coğrafik N arasındaki

yatay açı

EĞİM (INCLINATION) = I

yatay düzlemle yapılan açı

YMA’nın bütün jeolojik devirler boyunca yerin merkezinde bulunan ve

ekseni, yerin dönme ekseni ile çakışık bir dipolün oluşturduğu manyetik

alana denk olduğu kabul edilir

● Paleomanyetik verilerin kaynağı olan kayaçların oluşumları sırasında,

içinde bulundukları dış alan (yani YMA) ile aynı yönde bir

mıknatıslık kazandıkları ve bu mıknatıslanmayı günümüze kadar

korudukları kabul edilir.

● Manyetik mineral tanecikleri, mıknatıs iğnesi gibi, manyetik alan

doğrultusunda dizilirler.

● Bu tanecikler, daha sonra laboratuvarlarda ölçülebilecek bir manyetik

alan üretirler.

● Kalıcı mıknatıslanması ölçülen kayaçların, oluşumlarından

günümüze gelinceye kadar orijinal konumlarını korudukları

varsayılır.

KAYAÇLARIN KALINTI

MIKNATISLANMA KAZANMA YOLLARI

● Doğal Kalıntı Mıknatıslanma

● Isıl Kalıntı Mıknatıslanma

● Kısmi Isıl Kalıcı Mıknatıslanma

● Eş Isıl Kalıcı Mıknatıslanma

● Viskoz Kalıcı Mıknatıslanma

● Kimyasal Kalıntı Mıknatıslanma

● Yer Manyetik Alanındaki Sedimanter Kayaçlarda Mıknatıslanma

● Çökelme İle Kalıcı Mıknatıslanma

● Anhisteretik Kalıcı Mıknatıslanma

● Basınçla Kalıcı Mıknatıslanma

PALEOMANYETİK ZAMAN ÖLÇEĞİ

MAGNETOSTRATIGRAPHY: Dünyanın Manyetik Alanındaki

Değişiklikleri İnceleme Çalışması

TARİHÇE:1950’ den bu yana geliştirilen teknolojiye dayandırılmıştır.

Polarite Zaman Ölçeği Komisyonu (IUGS) ilk kez 1972 yılında bir araya

geldi.

GENEL İLKELER:

Dünyanın manyetik alanı , dünyanın dış çekirdeğinin, elektrik alanının

rotasyonu tarafından oluşmuştur.

Manyetik alan mıknatıs çubuk odaklı gibi davranarak 11 derece dönme

ekseniyle hareket eder.

BİLEŞENLERİN (Sapma,Eğim,Kuvvet)

ZAMANA GÖRE DEĞİŞİMİ

Jeomanyetik kutbun görünür konumundaki, küçük sürekli

değişimlerin, bir yerden bir yere değişimlerinin kaydı.

Paleomanyetik zaman ölçeğinin tam ters , uzun süreli (dipol ) değişimi

Sonuçlar

Eski kayaçlardan elde edilen I ölçümlerinin,

günümüzdeki manyetik kutup ile uyuşmuyor

olması;

Ya yerin dönme ekseni, geçen 300 milyon yıl

içinde çok belirgin bir şekilde değişti.

Ya da kıtalar, şekillendikleri yerden göç etti.