TüRkiyede Akarsu şEkilleri

TÜRKİYE’DE

AKARSU

ŞEKİLLERİ

TÜRKİYE’DE AKARSU

ŞEKİLLERİ

Yağışlarla yeryüzüne inen, kar ve buzulların erimesiyle açığa çıkan ve kaynaklar yoluyla yeryüzüne ulaşan suların bir oluk içerisinde akışa geçmesiyle akarsular oluşur.


ŞEKİLLERİTürkiye Akarsularının Genel Özellikleri;Eğimleri fazla

-akış hızı çok

-aşındırıcı etkisi çok

-enerji potansiyelleri yüksek

-ulaşıma elverişli değiller

Rejimleri düzensiz

Boyları kısa

Denge profiline ulaşmamışlar

Enerji üretiminde, sulama ve içme suyu amaçlı kullanılır


ŞEKİLLERİ(2001 KMS)

Akarsularımız en az hangi amaca hizmet etmektedir?

a)Enerji elde etme

b)Su depolama

c)Tarım alanlarını sulama

d)Kültür balıkçılığı yapma

e)Kullanma suyu elde etme


ŞEKİLLERİ(2003 KPSS)

Türkiye’deki akarsulardan en çok

I. Sulama

II. Elektrik enerjisi elde etme

III.Ulaşım

IV.Su sporları yapma

Amaçlarından hangileri için yararlanılmaktadır?

a)I ve II b)I ve III c)II ve III

d)II ve IV e)III ve IV



Geçtikleri yerlerin endüstri ve kentleşme durumları göz önüne alındığında, aşağıdaki akarsulardan hangisinin diğerlerine göre daha az kirlenmesi beklenir?

a)Meriç b)Sakarya c)Gediz

d)Aras e)Büyük Menderes



Aşağıdaki akarsuların hangisinin geçtiği yerleri endüstrileşme ve kentleşme durumları göz önüne alındığında, daha az kirlenmesi beklenir?

a)Gediz b)Zap c) Büyük Menderes

d)Ergene e)Porsuk


ŞEKİLLERİAkarsu drenaj ağı

Ağız

Çığır

Açık havza

Kapalı havza

TÜRKİYE AÇIK HAVZA AKARSULARIMIZ

TÜRKİYE KAPALI HAVZALARI


ŞEKİLLERİ(1999 DMS Önlisans)

Denize ulaşan akarsuların havzalarına açık havza, denize ulaşmayanlarınkine ise kapalı havza denir. Aşağıdakilerden hangisinde, açık havzalı ve kapalı havzalı iki akarsu doğru olarak verilmiştir?

Açık havza Kapalı havza

a)Aras Susurluk

b)Sakarya Aras

c)Çoruh Sakarya

d)Sakarya Susurluk

e)Aras Çoruh


ŞEKİLLERİAkarsuyun akış hızı;

Akarsuyun, herhangi bir kesitinde birim zamanda aldığı yola denir. Hızı etkileyen faktörler;

Eğim

Su miktarı

Yatağın genişliği

Akarsuyun taşıdığı yük miktarı

Bitki örtüsü


ŞEKİLLERİAkarsuyun debisi;

Akarsuyun, herhangi bir kesiminden 1 saniyede geçen su miktarıdır. Debiyi etkileyen faktörler;

Yağış miktarı

Akarsuyun beslenme havzasının genişliği

Akarsu yatağının geçirimliliği

Sıcaklık

Akış hızı


ŞEKİLLERİ(1999 DMS Lisans Düzeyi)

Türkiye’nin büyük hidroelektrik santrallerinin üzerinde bulunduğu akarsular kaynaklarını aşağıdaki coğrafi bölgelerin hangisinden almaktadır?

a)Güneydoğu Anadolu

b)Doğu Anadolu

c)Karadeniz

d)Akdeniz

e)Ege



Yamaçların dik olduğu dağlık alanlarda akarsuların aşındırma gücü arttığı için bu alanlardaki akarsu vadileri derindir. Buna göre, aşağıdaki bölümlerin hangisinde akarsu vadilerinin daha derin olması beklenir?

a)Güney Marmara b)Konya c)Ege

d)Doğu Karadenize)Ergene


ŞEKİLLERİ(2000 DMS Öğretmenlik)

Taşıdığı su miktarları ve vadisindeki yer şekilleri göz önüne alındığında, aşağıdaki akarsuların hangisinden sağlanan hidroelektrik enerjinin en fazla olması beklenir?

a)Susurluk b)Yeşilırmak c)Fırat

d)Dalaman e)Gediz


ŞEKİLLERİAkarsu rejimi

Yağış rejimi(en fazla etkiye sahip)

Yağış biçimi

Sıcaklık şartları


ŞEKİLLERİ1.Düzenli rejimli akarsular

2.Düzensiz rejimli akarsular

3.Karma rejimli akarsular(genelde büyük akarsular)

-Yağmur sularıyla beslenen akarsular(Akdeniz ve Ege bölgesi akarsuları)

-Kar ve buz sularıyla beslenen akarsular (D. Karadeniz ve D.Anadolu bölgesi akarsuları)

-Kaynak sularıyla beslenen akarsular(Manavgat, Düden suyu ve Köprü çayı)

-Sel rejimli akarsular (İç Anadolu bölgesi akarsuları)

-Gölden çıkan akarsular


ŞEKİLLERİ-Gölden çıkan akarsular

Çarşamba suyu-Beyşehir gölü

Kovada çayı-Eğridir gölü

Kocaçay-Manyas gölü

Kemalpaşa-Orhaneli-Ulubat gölü

Karasu-Erzurum ovası yakınlarındaki göl ve bataklık

Arpaçay-Çıldır gölü



Doğu Anadolu Bölgesinden doğan ve buradan beslenen akarsuların taşıdığı su miktarı kış mevsiminde en azdır. Böyle bir durumu ortaya çıkaran başlıca etken aşağıdakilerden hangisidir?

a)Yer altı su seviyesinin yüzeye yakınlığı

b)Yağış rejimi

c)Yağış çeşidi

d)Akarsu havzalarının genişliği

e)Akarsuya karışan kol sayısı



Türkiye’de akarsuların genellikle en fazla suyu ilkbaharda taşımalarının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

a)Barajlardaki fazla suların boşaltılması

b)Tabansuyu seviyesinin yükselmesi

c)Buharlaşmanın azalması

d)Akarsuların taşıdığı madde miktarının artması

e)Kar erimeleri ile yağışların birleşmesi



Doğu Karadeniz bölümündeki akarsuların rejimleri dikkatle incelendiğinde;

-Yağışın en çok düştüğü mevsim sonbahar ayları iken

-akarsu akımının arttığı dönem ilkbahar aylarıdır.

Buna göre, akım miktarının yağış miktarına paralellik göstermemesi aşağıdaki özelliklerden hangisiyle açıklanabilir?

a)Yüksek dağların bulunması

b)Nem oranının yüksek olması

c)Bitki örtüsünün gür olması

d)Toprak yapısının çeşitli olması

e)Baraj sayısının az olması


ŞEKİLLERİTürkiye’yi en çok

şekillendiren dış kuvvet akarsulardır.

Akarsular araziyi iki biçimde şekillendirebilirler;

Aşındırma (Erozyon)

Biriktirme (Akümülasyon)


ŞEKİLLERİAkarsuların Aşındırma Faaliyetleri Aşındırmayı ;

Akış hızı,

Su miktarı,

Yatak eğimi,

Taşınan materyalin miktarı,

Akarsu yatağını oluşturan kayaçların direnci,

Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü, gibi etmenler etkiler.


ŞEKİLLERİÜç tür aşındırma*;Hidrolik (suyun yatak kenarlarına çarpması)

Mekanik* (suyun içindeki çakıl, kum gibi materyalin kenarlara çarpması)

Kimyasal (suyun taş ve tabakaları eritmesi)

Genç akarsu aşındırır; yaşlı akarsu biriktirir.

Akarsular yukarı çığırlarında daha çok aşındırırlar;

orta çığırlarında taşırlar; aşağı çığırlarında da biriktirirler.


ŞEKİLLERİ


ŞEKİLLERİAkarsu Aşınım ŞekilleriI. Vadiler

Sürekli iniş gösteren, akarsuyun yatağı ile birlikte içine yerleştiği, uzun oluklara vadi denir. Vadiler;

Akarsuyun çığrına,

Yer şekillerine,

Kayaların direncine,

Akarsuyun aşındırma gücüne, bağlı olarak farklı şekiller alırlar.


ŞEKİLLERİ Başlıca Vadi Şekilleri

1.Boğaz (Yarma) vadi

Bu vadiler, genellikle sıradağları enine kesen dik yamaçlı derin vadilerdir.

Canik dağlarını yaran Yeşilırmak vadisi,

Küre dağlarını geçen Kızılırmak vadisi,

Samanlı dağlarından geçen Sakarya nehrinin oluşturduğu Geyve boğazı,


ŞEKİLLERİ 2. Kanyon vadi

Bu vadiler, tortul tabakaların yatay olarak uzandıkları arazilerde ya da karstik bölgelerde oluşan vadilerdir.

Taşeli platosunu yararak geçen Göksu nehrinin içinde aktığı vadi, Türkiye’de kanyon vadiye en güzel örnektir.

Amerika’daki Colorado ırmağının oluşturduğu “Big Grand” kanyonu


ŞEKİLLERİ 3. Çentik vadi

Aşınmaya karşı direnci fazla olan arazilerde, derine aşındırma ile meydana gelen ve profili “V” şeklinde olan vadilerdir.

Çentik vadiler, daha çok akarsuyun yukarı çığırında bulunur. Bu tür vadilerde derine aşındırmanın devam etmesiyle boğaz vadiler oluşur.


ŞEKİLLERİ 4. Geniş tabanlı vadi

Akarsu yatağında eğimin azaldığı yerlerde derine aşındırmadan çok yana doğru aşındırmanın fazla olduğu yerlerde oluşur.

Vadi tabanında eğim azaldığı için aynı zamanda biriktirme alanları oluşur.


ŞEKİLLERİ II.Dev Kazanı*

Akarsu yatağında suların basamaklardan

düşerek aktıkları yerde oluşturdukları

çukurluktur.

http://cografya.dostweb.com/cgi-bin/i/Ja06.jpg


ŞEKİLLERİ III.Menderes (Büklüm)

Akarsu yatağındaki eğimin azalması, akarsuyun salınımlar yaparak akmasına neden olur.

Vadi yamacına çarpan sular vadi yamacını aşındırarak vadinin tabanını genişletir ve büklümler yaparak akmaya başlar.


ŞEKİLLERİ IV. Plato

Çeşitli yükseklikteki düzlüklerin akarsu vadileriyle parçalanması sonucu oluşur.

V. Peneplen (Yontukdüz)

Akarsu aşınımındaki son safhadır. Akarsu aşındırmasıyla vadiler genişler,

yamaçlar yatıklaşır ve arazinin yükseltisi alçalır. Sonuç olarak deniz seviyesine yakın, geriye doğru hafifçe yükselen, dalgalı, geniş düzlükler oluşur. Bu düzlüklere peneplen denir. Peneplenler, diğer aşınım şekillerine göre daha uzun sürede, milyonlarca yıl içerisinde oluşurlar.

VI.Peribacası

Bitki örtüsünden yoksun arazilerdeki kil, kum ve tüflerin iri blok halindeki kayalarla karışık olarak bulunduğu arazilerde oluşur. Özellikle seyelanlar, gevşek maddeleri kolaylıkla aşındırır, ancak direçli iri bloklar altlarındaki kısımları aşınmaya karşı korurlar. Zamanla bu alanlar külaha benzer.


ŞEKİLLERİ VII.Kırgıbayır (Badlands

Kurak iklim bölgelerinde, şiddetli erozyona bağlı olarak oluşur. Eğimli ve bitki örtüsünden yoksun araziler, yüzeysel akışlarla sürekli aşınarak, yüzlerce hatta binlerce vadi ve sırtlarla parçalanmıştır.

Bu arazilere kötü görünüşleri nedeniyle “badlands” adı da verilmiştir.


ŞEKİLLERİAkarsu Birikim ŞekilleriI. Birikinti Konisi

Dağ yamaçlarından inen suların, eğimin azaldığı dağ eteklerinde taşıdıkları materyalleri biriktirmesiyle oluşur.

Birikinti konileri genişleyerek “birikinti yelpazesi” haline gelirler.

Bursa, Erzincan, Kayseri (Yeşilhisar), Isparta (Senirkent), Konya (Akşehir), Afyon (Çay) gibi şehirler birikinti konisi ve yelpazesi üzerinde kurulmuştur….


ŞEKİLLERİ

II. Dağ eteği ovası

Birikinti yelpazelerinin genişleyerek birleşmesiyle ortaya çıkan, dalgalı düzlüklerdir.(Bursa ovası, Dörtyol- İskenderun arasındaki kıyı ovası…)

III. Dağ içi ovası

Eğimin azaldığı alanlarda, dağ eteği ovalarının genişleyerek birbirlerine bağlanmasıyla oluşurlar.(Erzurum ve Erzincan ovaları…


ŞEKİLLERİ

Dağ eteği ovaları, tarım alanlarının sınırlı olduğu yerlerde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğunlaştığı yerlerdir.


ŞEKİLLERİIV. Taban seviyesi ovası

Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların eğimleri, hızları ve taşıma güçleri azalır. Akarsu, bu bölümde yana aşındırma ile genişleyen vadi tabanına, taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle taban seviyesi ovaları oluşur. (Adapazarı ovası, Çukurova, Batı Anadolu’daki çöküntü alanlarında yer alan ovalar…..


ŞEKİLLERİ

Taban seviyesi ovaları, deltaların gerisinde kara üzerindeki biriktirmelerle oluşmuşlardır.

Ovalar…….

Delta ovaları….

Büyük Menderes deltası, antik Efes ve Milet şehirlerinin kara içinde kalmasına neden olmuştur.

Uydu görüntüsüyle delta örneği

Gediz deltası, Gediz nehrinin ağız kısmında oluşmuştur. Gediz nehrinin taşıdığı alüvyonların Gediz deltasını genişletmesi bir dönem İzmir körfezini kapama tehlikesi göstermiştir. Ancak 1876 yılında Gediz nehrinin ağız kısmı Foça kıyılarına doğru kaydırılarak İzmir körfezi kurtarılmıştır.

Entertainment & Humor

TüRkiyede Akarsu şEkilleri