IIER

.CH

1

Resilience.IO

Эдийн Засаг-Нөөцийн загварчлал, хэрэглээ

Рембранд Koплаар, Эдийн Засгийн Нэгдсэн Судалгааны Институт - (IIER)

Монгол Улс, Улаанбаатар хот

2015-6-10

IIER

.CH

2

Төлөвлөсөнөө биелүүлэхэд яг ямар хөрөнгө оруулалт, бодлогын шийдвэр амьдралд хэрэгжихийг ойлгож мэдэхийн тулд бодитой мэдээлэл өгөгдөл хэрэгтэй.

Шийдвэрийн үр дүнг үнэлэх

Хүлээлт, Зорилго, Төлөвлөгөө

Хөрөнгө оруулалт, бодлогын шийдвэр

2015

2020

2025

A хувилбар

Б хувилбар

Г хувилбар

Яаж шийдэх сонголт

?

Өнөөгийн нөхцөл

Ойрын 10-аад жилийн зорилго

Ирээдүйд болох өөрчлөлтБайгаль орчин, нийгэм эдийн засгийн хэрэгцээ

IIER

.CH

3

Хотын шалгуур үзүүлэлтэд суурилсан үр дүн

Бодлого, хөрөнгө оруулалтын шийдвэр

Үйл ажил.-ны үзүүлэлт (KPI)

- Технологийн сонголт

- Санал болгож буй байршил

- Зах зээлийн дүрэм, журам

Шийдвэр – Дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт

• Эрчим хүч, ус, тээвэр, барилга, …

• Орон нутгийн, гадаадын, ЗГ-ын, хувийн,

• Шийдвэр – Зах зээлийн бодлого, төлөвлөлт

• Tатвар, үнэ тариф, квот, татаас, …

• Газар ашиглалтын төлөвлөгөө, журам, …

Шалгуур үзүүлэлтийн үр дүн (5-20 жилд)

• Салбарын нөөц, эрчим хүчний урсгал• Импорт, экспортын нөлөө• Хог хаягдал, ялгарал (CO2, CH4, ...)• Ажил эрхлэлт, орлого, эрх тэгш (бус) байдал• Хүний сайн сайхны шалгуур үзүүлэлт• Салбарын эдийн засгийн үйл ажиллагаа /

ДНБ• Үйлчилгээний хүртээмж / %• …

IIER

.CH

4

Хувьцаа- Эх үүсвэр- Материал

- Бараа

Яаж – компьютерын хялбаршуулсан ертөнч"Хүний экосистем" орон зайн загвар’

Нарны аймгийн хөдөлгөөн, “Байгаль”

- -

Цаг хугацаа, орон зай

Урт хугацааны хүчин зүйл - Хүн ам зүй

- Хөдөлмөр эрхлэлт- Боловсрол

Дэд бүтэц

- Барилга- Үйлчилгээний сүлжээ- Аж үйлдвэр

Хэрэглэгчийн оролцооТехнологийн хөрөнгө оруулалт

Зах зээлийн бодлого Төлөвлөлтийн журам

Гадаадын

- импортын- экспортын- шилжих хөдөлгөөн- хөрөнгө оруулалт

Оролцогч - Хэрэглэгчид- Ажилчид- Эзэмшигчид- Худалдаачид

Явцын урсгал- Технологийн мэдээлэл- Эрчим хүч, олон нийтийн тэнцэл- Хөдөлмөрийн хувь нэмэр

IIER

.CH

5

Экосистем (Хуурай газрын, усны)

Загварчлалын үйл явцыг салбарынтөрлөөр нь ангилсан нь

Эрчим хүчний эх үүсвэр

Тээвэр

Үйлчилгээ(хүн, малын)

Ашигт малтмал олборлолт

Физик үйлдвэрлэл

Химийн үйлдвэрлэл

Дахин ашиглах,

устгах, дахин боловсруулах

Ус хангамж, цэвэрлэх байгууламж

Хөдөө аж ахуй,

далайн гаралтай

хүнс

Биологийн боловсруул

алт

Хүний хэрэглээ

Ойн Аж Ахуй

ХАА-н хүнс боловсруул

алт

Барилга байгуула

мж

IIER

.CH

6

Эдийн засгийн нөөцийн данс бий болгохын тулд салбарын технологи, үйл явцыг судлах нь

ХөдөлмөрЦаг/ӨдөртХүний тооАжлын төрөлЯлгарал Ялгарсан дулаан

Шаардагдах материалТоо/цагт ’’ /өдөрт ’’ /7 хоногт ’’ /сард ’’ /жилд

БүтээгдэхүүнТоо/цагт ’’ /өдөрт ’’ /7 хоногт ’’ /сард ’’ /жилд

Эрчим хүчЦахилгаанДулаанШатахуун

Шингэн хаягдалХэмжээ/цаг хугацаа

Өтгөн хаягдалЖин/цаг хугацаа

IIER

.CH

7

#1 Платформд УБ хотын өгөгдлийн зураглал бий болгох нь

Иргэн, өрхийн мэдээлэл• Тоо (дүүрэг дүүргээр)• Ажиллах хүч, хөдөлмөр эрхлэлт, боловсрол• Үйл ажиллагаанд зарцуулсан цаг (өдөр

өдрөөр)• ….

Физик дэд бүтэц• Барилга, зам• Цахилгаан, дулаан, ус, үйлчилгээний сүлжээ• Ой, хөдөө аж ахуй, цэцэрлэгт хүрээлэн, тал

хээр• Үйлдвэр, агуулах, амралт чөлөөт цагийн

газар

Нөөцийн урсгалын мэдээлэл• Усны хэрэглээ, бараа бүтээгдэхүүн, эрчим

хүч, хоол хүнс• Ашигт малтмалын үйлдвэрлэл, бараа,

материал, хог хаягдал• Бараа материалын импорт, экспорт….

IIER

.CH

8

Салхитын Салхин Тээрэм

#2 Зураглалд үйл явц/хувиргах өгөгдөл нэмэх

Хүн, байгалийн үйл ажиллагааг орон зай цаг хугацаан дахь хөдөлмөрийн дүнд бий болсон эрчим хүч, эд юмсын нөөцийн хувьсал гэж тодорхойлж болно.

Барилга Угсралт Үйл ажиллагаа

Шилжилт

Технологийн өгөгдөл- Салхин цахилгаан

үүсгүүр - Өргөрөгийн зэрэг- Уртрагийн зэрэг- Цахилгаан гаргах- 2014 баригдсан- Хүчин чадал (31 x

1.6MW)- Салхины хурд 8.2

m/s- Боломжит хүчин

зүйл 98%- Үр ашиг

Орох материал - Ган (224 тн)- Цутгамал төмөр

(66 тн)- Хувацар (26 тн)- Зэс (11 тн)- Хөнгөн цагаан

(1.2 тн)Э. хүч зарцуулалт - Цахилгаан (6030

GJ)- Шатахуун (2584

GJ)

Үр дүн - Дулаан (8615 GJ)

Гарах материал- 1 салхин тээрэм

(298 тн)- Хаягдал ган (20 тн)- Хаяшдал төмөр (6

тн)- Хуванцар хаягдал

(0.8 тн)

АЖИЛЛАХ ХҮЧ- Цагт (10560) / - Ажлын байрны тоо (6)

IIER

.CH

9

#2 Зураглалд үйл явц/хувиргах өгөгдөл нэмэх

Хүн, байгалийн үйл ажиллагааг орон зай цаг хугацаан дахь хөдөлмөрийн дүнд бий болсон эрчим хүч, эд юмсын нөөцийн хувьсал гэж тодорхойлж болно.

Технологийн өгөгдөл- Хаягдал усыг

цэвэрлэх- Цэвэрлэгээний

механик,биологи арга

- Өргөрөгийн зэрэг 47.9

- Уртрагийн зэрэг 106.7

- Ундны ус боловсруулах

- 1963 бий болсон- Хүчин чадал

(200,000 m3/өдөрт)- Цэвэрлэгээний

бодит чадал (160,000 m3/өдөрт)

Орох материал - Бохир ус (160,000 m3)- Grit (4.8 m3/d)- Хлор (1792 kg/d)

Э. хүч зарцуулалт - Цахилгаан (605

GJ/d)- Шатахуун (85

GJ/d)

Гарах үр дүн- Цэвэрш. ус

( 144,000 m3)- Лаг (16,000 m3)- Н.Тдавхар исэл (3.9

тн / г)- Метан (0.4 тонн / г)- Том ог хаягдал (4.8

м3 / г)

Сонгино хайрхан дүүрэг дэхь Цэвэрлэх байгууламж

Үйл ажиллагаа

УгсралтБарилга Шилжилт

Үр дүн- Дулаан (690 GJ/d)

АЖИЛЛАХ ХҮЧ- Цагт (35360) / - Ажлын байрны тоо (20)

IIER

.CH

10 Физик дэд бүтэц

Нөөцийн хувьслыг загварчлах физик үйл явц

Хүний эко системийг өөрчлөгч оролцогч (хүмүүс)

Сүлжээ хоорондын нөөцийн урсгал

Хөрөнгө оруулалт, бодлогын шийдвэр

#3 Загварчлалын нэгдмэл өгөгдөл

IIER

.CH

11

Загварчлалын хөгжлийн үе шат

Хэрэгжүүлэлтэд хамааралтай хүчин зүйл:

• Өгөгдлийн олдоц / бэрхшээл

• Загварчлалын өргөтгөл/дэлгэрэнгүй

• Туршилтын журам

• Орон нутагт ашигтай интерфайс бий б/х

УБ 2020-2030 Мастер Төлөвлөгөөтэй уялдуулах:

• Эдийн засгийн хөгжлийн стратеги• Tээвэр• Нийгмийн дэд бүтэц• Байшин сууц • Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт• Инженерийн дэд бүтэц• Орчин: цэцэрлэгт хүрээлэн, задгай

талбай

Бүрэн ажиллагаатай,

интерфэйстэй УБ-ын загвар бий б/х

2018

2017

Суралцах, УБ-д секторүүдээ өргөжүүлэх

2016

УБ-д өгөгдлийн загвар байршуулах + эхний секторийн

тест

2019+

Улам сайжирна,

үргэлжлэнэ

IIER

.CH

12

Экосистем (Хуурай газрын, усны)

Тодорхой секторын загварчлал

Барилга байгуула

мж

Эрчим хүчний эх үүсвэр

Тээвэр

Үйлчилгээ /хүн,

амьтны/

Ашигт малтмал олборлолт

Физик үйлдвэрлэ

л

Химийн үйлдвэрлэл

Дахин ашиглах, хог

хаягдал, дахин

боловсруулах

Ус хангамж, цэвэрлэх байгууламж

ХАА/Далайн

гаралтай хоол хүнс

2016 2017 2018

Ойн аж ахуй

ХАА хоол хүнс

боловсруулах

Биологийн үйл явц

Хүний хэрэглээ

IIER

.CH

13

Ажиглалт хэрэглээний жишээ

IIER

.CH

14

Инженерийн дэд бүтэц: Цахилгаан, дулаан

Жишээ: Шийдвэр гаргахад

- 2030 онд м.кв тутамд 20% бага халаалт зарцуулах загварчлал бий болгох

- БЗ дүүрэгт Газрын гүний ДЦС №5 барих

- 2,3 ,4 бүс дэхь 142,900 өрх төвийн халаалтад холбогдох

Асуулт:

2010 онтой харицуулахад халаалтыг м.кв тутамд 20% хэмнэнэ гэсэн нь 2030 гэхэд хэрэгжих үү?

Төвийн халаалт хэрэглээ ККал

IIER

.CH

15

Инженерийн дэд бүтэц: Дулаан

Загварчлал юу тооцоолох вэ:

- 2030 он хүртэлх халаалтын хэрэгцээ

- Орон сууц, шугам сүлжээ, ДЦС-ын дулаан хэмнэх технологи

- Дулаан дамжуулах шугам сүлжээний хамгийн зөв шийдэл

Жишээ: Загварчлалын үр дүн

- 2030 он хүртэлх халаалтын систем, орон зайн зураг/график, хангамж, эрэлт хэрэгцээ

- Дулааны зардал, ажлын байр, дулаан хангамж, ялгарах хорт хий, хог хаягдалын нөлөөллийн технологийн

сонголт

- Өрхийн халаалтын зардал

Дулааны хэмнэлт, хангамж ККал

Ялгаруулалт

Үнэ/ тэрбум ₮

IIER

.CH

16

Эдийн засгийн хөгжил, орон сууц

Жишээ: Шийдвэр гаргахад- Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтөд

санал болгож буй барилгын төрөл, хөрөнгө оруулалт

- Барилгын материалын НӨАТ, гаалийн татвараас чөлөөлөх

- Орон сууцны зээлийн журам

- Үйлчилгээний үнэ тариф (ус, цахилгаан, дулаан)

Асуулт:

Санал болгож буй орон сууц ямар бодлого журмаар гэр хорооллын оршин суугчдад боломжийн өртөгтэй байх вэ?

IIER

.CH

17

Эдийн засгийн хөгжил, орон сууц

Загварчлал юу тооцоолох вэ :- Барилгын материалын урсгал, ажлын

байр

- Материалын эх үүсвэр, барилгын зардал- Гэр хорооллын о. суугчидын э. засаг, орлого

- Орон сууцны хангамж, эрэлт хэрэгцээ,

борлуулалт - Амьдралын өртөг, төлбөрийн чадвар

Жишээ: Үр дүн

- Барилгын салбарын хөгжлийн үр өгөөж

- Амьдралын нийт өртөг (байр, худалдан авалт, үйлчилгээний зардал)

- Оршин суугчдын орлогын хөгжил

- Зээлээр худалдсан орон сууцны тоо

Монгол улсын барилгын материалын

импорт 2014

Сая т

онн

Цем

ент

Армат

урХай

рга

Дүү

ргэ

гч

Шуг

ам х

оолой

Төмөр

хийц

Плита

Зас

лы

н

Тоос

гоГи

псэ

н

хавт

ан

IIER

.CH

18

Инженерийн дэд бүтэц: Ус

Жишээ: Шийдвэрт - Яармаг зэрэг газарт бохир ус цэвэрлэх

байгууламж байгуулах санал

- Бохир ус цэвэрлэх Төв байгууламжыг шинэчлэх

- Бохир ус цуглуулах сүлжээг өргөтгөхөд газар ашиглалтын өгөгдөл хэрэглэх

- Усны чанарын хэрэгцээ, үнэ өртөг

Асуулт:

Технологийн ямар хослолоор 2030 он гэхэд ундны усны 45% -ийг цэвэршүүлсэн усаар хангах вэ?

Улаанбаатарын усны хэрэглээ

Сая m

3 /

жи

лд

IIER

.CH

19

Инженерийн дэд бүтэц: Ус

2030 он хүртэл загварчлал юу тооцоолох:

- Бохир ус зайлуулах, бохир ус цэвэрлэх, хотын хэмжээнд ундны ус түгээх

- Шат дамжлага бүрийн усны чанар

- 2030 онд 45% хувьд хүргэх технологийн арга хэмжээ шаардлагатай

Загварчлалын жишээ дүн:

- 45% -ийн зорилгод хүрэхийн тулд Төв цэвэрлэх байгууламж, Яармаг, бусад газарт технологийн шинэчлэл хийх

- Цэвэрлэгээний чанарын үр дүн

- Шаардагдах зүйл: ажлын байр, цахилгаан дулааны хангамж, материал

- Үр дүн: ундны ус, хог хаягдал, ялгарал

- Ус түгээх үйлчилгээ, системийн зардал

IIER

.CH

20

Хавсралт