BỆNH TIÊU CHẢY

TS. BS. Nguyễn Anh Tuấn

Bộ môn Nhi – ĐHYD TP.HCM

Định nghĩa

� Tiêu phân lỏng bất thường hoặc toàn nước

và

� ≥ 3 lần/ 24 giờ

(trẻ nhỏ bú mẹ hoàn toàn có thể tiêu phân lợn cợn, phân

tước 5-7 lần/ ngày là bình thường)

Gánh nặng bệnh tật

� 4-5 triệu trẻ tử vong hàng năm

� 80% dưới 2 tuổi

� CDD, IMCI: giảm tử vong chứ không giảm tỷ suất bệnh mắc

Bênh ly sơ sinh37%

NT hô hâp17%

Tiêu chay16%

Sôt ret

7%

Sởi

4%

HIV/AIDS

2%

Kha c17%

Dịch tê học

� Đường lây: phân – miệng

� Yếu tố nguy cơ:

. Tuổi

. SDD

. Suy giảm miễn dịch

. Mùa

. Tập quán

� Có thể gây dịch

Nguyên nhân gây tiêu chảy

Nguyên nhân Ví dụ

Nhiễm virus rotavirus, norovirus, …

Nhiễm vi trùng E. coli, tả, lỵ trực trùng, …

Nhiễm ký sinh trùng Giardia, Entamoeba (lỵ amip)

Nhiễm giun sán Giun kim

Dị ứng Sữa bò

Kém hấp thu Bất dung nạp đường lactose, suy tuỵ …

Bệnh tự miễn Viêm loét đại tràng mạn tính

Khác Sau dùng kháng sinh, sau hoá trị, …

đa

số

Cấu trúc ruột non

Cơ chê tiêu chảy

Tiêu chảy xâm nhập:

� Shigella, EIEC, EHEC, Campylobacter jejuni, Salmonella, Yersinia, …

� Xâm nhập → phá hủy tế bào → sản phẩm phá hủy, độc tố, … gây tiêu chảy

� Từ ruột vi khuẩn có thể vào máu

Cơ chê tiêu chảy (tt)

Tiêu chảy do bám dính:

� Rotavirus, EPEC, EAEC, Giardia lamblia, …

� Bám chặt niêm mạc ruột → tổn thương vi nhung mao → cản trở hấp thu nước điện giải, sự tiết men disacharidase (gây bất dung nạp lactose tạm thời)

Cơ chê tiêu chảy (tt)

Tiêu chảy tăng xuất tiết:

� Vibrio cholerae, ETEC, …

� Tiết độc tố → tăng xuất tiết → tiêu chảy

Cơ chê tiêu chảy (tt)

� Thực tế, cơ chế gây tiêu chảy khá phức tạp và có thể phối hợp nhiều cơ chế cùng một lúc

Phân loại tiêu chảy trên lâm sàng

� Tiêu chảy cấp: ≤ 14 ngày (70-80%)

� Tiêu chảy kéo dài: >14 ngày

� HC lỵ (tiêu đàm máu): phân lỏng có máu

Tiêu chảy cấp

� Nguyên nhân: virus, vi trùng

� Hậu quả: mất nước, mất natri (đẳng trương, nhược trương, ưu trương), toan chuyển hóa, giảm kali, suy dinh dưỡng

� Điều trị: bù nước – điện giải, dinh dưỡng, kẽm

Hội chứng ly

� Nguyên nhân:

. Tổn thương cao (ruột non): EIEC, C. jejuni, Salmonella (nhiều nước)

. Tổn thương thấp: Shigella, Entamoeba histolytica (ít nước, mót rặn)

� Hậu quả: nhiễm trùng, nhiễm độc, có thể co giật

� Điều trị: kháng sinh (theo tính nhạy cảm tại địa phương), bù nước – điện giải, dinh dưỡng.

Tiêu chảy kéo dài

� Nguyên nhân: như tiêu chảy cấp nhưng khả năng cấy dương tính thấp.

� Yếu tố góp phần: SDD, nuôi dưỡng không phù hợp, kháng sinh kéo dài, …

� Hậu quả: SDD, bội nhiễm → tử vong

� Điều trị: dinh dưỡng phù hợp, bù nước – điện giải, điều trị bội nhiễm

PHÂN ĐỘ MẤT NƯỚC

Triệu chứng Phân độ % dịch mất Xử trí

Có hai trong các dấu hiệu sau:

. Li bì hoặc kho đánh thức

. Mắt trũng

. Không uống được hoặc uống kém

. Dấu véo da mất rất chậm

MẤT NƯỚC NẶNG

> 10% Phác đồ C

(truyền TM)

Có hai trong các dấu hiệu sau:

. Vật va, kích thích

. Mắt trũng

. Khát, uống háo hức

. Dấu véo da mất chậm

CÓ MẤT NƯỚC 5-10% Phác đồ B

(bù nước tại góc ORT)

Không đủ dấu hiệu để phân loại có mất nước hoặc mất nước nặng

KHÔNG MẤT NƯỚC

< 5% Phác đô A

(tại nha)

TỔNG TRẠNG

TÌM DẤU HIỆU MẮT TRŨNG

TÌM DẤU HIỆU KHÁT, UỐNG HÁO HỨC

� Phòng ốc

� Gói ORS

� Nước uống an toàn

� Đồng hồ

� Giấy và viết chì

� Cân

� Ly, cốc; muỗng

� Ống sonde dạ dày

� Nhân viên được huấn luyện

GÓC ORT (Oral Rehydration Treatment)NGUYÊN LiỆU

Cách dùng ORS

� Pha 1 gói trong 1 lit nước (ORS), hay 1 gói trong 200ml nước (Hydrit).

� Không pha ½ gói

� Uống sau khi tiêu lỏng hoặc ói

� Uống bằng muỗng (trẻ nhỏ) hoặc uống từng ngụm bằng ly (trẻ lớn)

� 24 giờ còn dư → đổ bỏ

� Ói sau khi uống → nghỉ 15 phút → uống lại từng ngụm chậm hơn

Dung dịch muối đường tư làm

PHÁC ĐỒ A (TẠI NHÀ)

1. UỐNG NHIỀU NƯỚC HƠN BÌNH THƯỜNG

ORS uống sau mỗi lần tiêu lỏng hay ói

< 2 tuổi: 50 – 100 mL/ lần

> 2 tuổi: 100 – 200 mL/ lần

2. Bô sung kẽm (14 ngày)

. <6 tháng: 10mg kẽm nguyên tố/ ngày

. >6 tháng: 20mg kẽm nguyên tố/ ngày

3. Tiếp tục cho ăn/ bú mẹ

4. Khi nào khám lại

Uống nhiều

� Bú nhiều hơn, lâu hơn.

� Uống nhiều hơn, bất cứ khi nào trẻ muốn.

� Uống gì?

. Các dung dịch chứa muối: Oresol (ORS), nước cháo muối, nước súp rau quả hay súp thịt, ..

. Các dung dịch không chứa muối: nước chín, nước cơm, nước dừa, trà loãng, …

� Không nên uống gì? Nước ngọt có đường, nước uống công nghiệp chứa CO

2, nước trà

đường, ..

(Hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em, 2010, Bộ Y tế)

Ăn đủ

� Nếu còn bú mẹ → bú thường xuyên.

� Ăn khẩu phần hàng ngày, tăng nhiều cữ.

� Đủ chất dinh dưỡng.

� Không pha loãng thức ăn.

� Nên tránh:

. Rau sợi, hạt ngũ cốc.

. Nước cháo loãng.

. Thức ăn chứa quá nhiều đường.

(Hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em, 2010, Bộ Y tế)

Sử dụng thuốc đúng

� Theo kê đơn của bác sĩ, nhất là kháng sinh.

� Các thuốc có thể dùng thêm:

. Probiotics (men vi sinh, men lợi khuẩn, …): giúp hồi phục sự đề kháng đường ruột.

. Diosmectite: giúp giảm khối lượng phân, giảm thời gian tiêu chảy.

. Racecadotril: kháng �ết

� Thuốc không nên dùng: thuốc “cầm tiêu chảy”, thuốc chiết xuất từ á phiện.

KHI NÀO KHÁM LẠI

� Khám lại sau 5 ngày nếu vẫn còn tiêu chảy

� Khám lại ngay nếu:

- không uống được hoặc bỏ bú

- bệnh nặng hơn

- có sốt hoặc sốt cao hơn

- phân có máu

- khát nước

� Theo cân nặng: 50 - 100 mL/kg trong 4 giờ

� Theo tuổi (trong 4 giờ):

< 4 tháng: 200-400 mL 4 - 12 tháng: 400-700 mL

1- 2 tuổi: 700-900 mL 2- 5 tuổi: 900-1400 mL

� Tiếp tục bú mẹ bất cứ khi nào trẻ muốn

� Đánh giá lại sau 4 giờ

Không mất nước: phác đồ A

Có mất nước: phác đồ B còn mất nước → bù dịch đường TM

Mất nước nặng: phác đồ C

UỐNG ORS

PHÁC ĐỒ B

2 giờ

� Dấu hiệu lâm sàng nặng hơn

� Mất dịch nhiều hơn lượng uống vào

� Ói liên tục

� Chướng bụng nhiều

� Vẫn còn dấu hiệu mất nước sau 6 giờ

BÙ DỊCH ĐƯỜNG UỐNGTHẤT BẠI

Tình hình rotavirus vaccine

Vaccine Nơi sản xuất Tình hình

RotaShield

LLR

Rotarix

RotaTeq

Rotavin-M1

RV3

UK reassortant vaccine

Indian neonatal vaccine

…

Biovir (Mỹ)

Lanzhou (TQ)

GSK (Bỉ)

Merck (Mỹ)

POLYVAC (Việt Nam)

NIH (Mỹ)

Anh

Ấn Độ

…

Ngưng

Cấp phép 2000

Cấp phép 2006

Cấp phép 2006

Phase 3

Phase 2

Phase 2

Phase 1

Rotavirus vaccine

� Uống 2 liều (Rotarix®) hoặc 3 liều (RotaTeq®)

� Liều 1: 6 tuần tuổi

� Khoảng cách tối thiểu giữa liều 1 và 2: 4 tuần (không có khoảng cách tối đa)

� Thời điểm tối đa của liều cuối: 6 tháng cho Rotarix, 8 tháng cho RotaTeq

� Có thể dùng chung với DPT

� Mục đích: giảm tử vong, giảm tiêu chảy nặng, giảm nhập viện, giảm gánh nặng xã hội