ETİK (Tıp Etiği)

Psk.Sadık SUNDiyarbakır Çocuk Hastalıkları Hastanesi

10.15.2014

ETİK

• Yunanca “ Ethos” sözcüğünden gelmektedir.• Etik, temel olarak neyin iyi, neyin kötü, neyin

doğru, neyin yanlış, nelerin erdem, nelerin ahlaksızlık, neyin adil, neyin suç olduğunu belirlemeye çalışır.

• Toplumun bakış açısını da dikkate alarak, bireylerin uygun ve uygun olmayan davranışlarını belirlemektedir.

Tıbbi etiğin genel olarak amacı nedir?

Etik, gündeme geldiği antik çağdan bu yana

“değerler dünyası” ile ilgilenir.

Temel sorunsalı “ İyi” nin ve “ kötü”nün

ne olduğu?,

mutlak “ iyi” nin olup olmayacağıdır ?

3

Etiğin ilgi Alanına Giren Bazı Konular

Bazı sebeplerden ötürü gebeliğin sonlandırılması.

Sperm Bankaları Taşıyıcı Annelik Genetik Bilimi İle ilgili Bazı Konular (Örn:

Canlıyı Kopyalama Ötenazi…..

ETİK DEĞER

Etik değerlerden söz edildiğinde dürüstlük, yardımseverlik, doğruluk, adaletli olmak, sadakat, yalan söylememek, hırsızlık yapmamak, cana kıymamak gibi dünyanın her yerinde geçerli olan değerlerden söz ediliyor demektir.

“ Etik değerler evrenseldir ve her ülkede geçerliliği olan kurallardır. ”

Kişi, bir etik kuralı kendisine rehber alarak, olaylar karşısında gerekliliğine inandığı tutum ve davranışları gösterebilir.

Sağlık alanında çalışan sağlık personelinin tıbbi

etik kurallarına sahip olması vazgeçilmez bir gerekliliktir.

Bu kurallar meslek gurubu içinde belli bir disiplin ortamı yaratır.

AHLAK:

Kişiler arası ilişkilerde uyulması gereken ilke

ve kurallardır.

Her toplumda değişebilecek gelenekler

alışkanlıklar ,örf ve adetler ,töreler ,yaşam biçimleri gibi tutum ve davranışlar için kullanılır.

Etik İle Ahlak Ahlak Arasındaki Fark

****En önemli fark***Etik evrensel ahlak bölgesel kısmi bir olgudur yani etiğin içeriği evrensel normlardır, ahlakın içeriği ise gelenek ve göreneklerdir.

Etik İle Ahlak Ahlak Arasındaki Fark

Bir doktorun din, dil, ırk, mezhep gözetmeksizin bir hastanın hayatını kurtarması mesleki ve insani etiktir.

Töre Cinayetlerinin olması, Erken yaşta evlendirme o bölgenin yada o yörenin ahlakıdır.

Yalan söylemek etik dışıdır herkes tarafından yanlış olduğu düşünülür oysa kürtajın yasaklanması kimi ahlak çerçevelerinde doğru kimisinde yanlıştır.

TIP ETİĞİ İLKELERİ

Özerkliğe saygı ilkesi Yararlılık ilkesi Kötü davranmama ilkesi Aydınlatılmış onam ilkesi Adalet ilkesi Gizliliğe saygı ilkesi Doğruluk ilkesi Sözünde durma ilkesi Sır saklama ilkesi Gerçeğe uyma ilkesi Eşitlik ilkesi, bu ilkelerden bazılarıdır.

Kansere yakalanmış bir hastadan hastalığın gizlenmesi hatta onun kanser olmadığının söylenmesi hekim hasta ilişkisi içinde sıkça karşılaşılan bir hekim tutumudur. Oysa ki, böyle bir tutum, aynı zamanda gerçeği söyleme, doğruluk, aydınlatılmış onam ilkelerinin; dolayısıyla, tüm bu ilkeleri içinde barındıran özerkliğe saygı ilkesini çiğnemiş olmaktadır. Öte yandan gerçeğin hastaya zarar vereceği düşüncesiyle gösterilen bu tutum, yararlılık ilkesini ön planda tutan görüş sahipleri tarafından ise. doğru bir davranış olarak görülebilir

Tıbbın Temel Etik İlkeleri

İnsanlar arasındaki tüm ilişkilerin temel, doğal

ve vazgeçilmez ilkelerindendir. Bunlar; 1) Özerklik İlkesi: Bireyin özerkliğine saygı gösterme 2) Yararlılık İlkesi: Yararlı olma, yarar-zararı dengeleme 3) Zarar Vermeme İlkesi: Zararı önleme, zarar vermekten kaçınma, 4) Adalet ilkesi: Hakkaniyetli olma, tıbbi kaynakları adil paylaştırma.

1) Özerkliğe Saygı İlkesi:1) Özerkliğe Saygı İlkesi:

Bireyin kendi hakkında karar vermesine olanak tanıma

Bireyin seçimini özerk biçimde yapabilmesi, sergilediği eylemini de bilinçli ve istekli olarak gerçekleştirmesidir.

2) Zarar Vermeme İlkesi:2) Zarar Vermeme İlkesi:

Zarardan kaçınma Zararı önleme Olası zararları öngörme

ve risk faktörlerini bilmek ve ortadan kaldırabilmek.

3) Yararlılık İlkesi:3) Yararlılık İlkesi:

Yararlı olma Yararlı olanı gözetme Elde edilecek yarar ile verilecek zarar

tarafsızca tartma, dengeleme

4) Adalet İlkesi:4) Adalet İlkesi:

Adil olma, Doğru olanı yapma, bütün insanları ırk, dil, din, cinsiyet, sosyal sınıf... gibi

farklı açılardan eşit görmek. Tıbbi kaynakları adil paylaştırma, Tıbbi kaynakları etkin kullanma (nafile kullanılmasını

önleme) Bu anlamda' böbrek aktarımı yapılacak gençlerin

yaşlılara tercih edilmesi, tıbbi araçların kullanımında toplumsal statülere göre karar verilmesi gibi durumlar, ilkenin ihlal edildiğini gösterir örneklerdendir.

Etik Haklar

1) Sağlık kaynaklarından yararlanma hakkı

2) Tedavi hakkında karar verme hakkı

3) Aydınlanma hakkı

4) Sırlarının korunmasını bekleme hakkı,

5) Mahremiyetinin korunmasını dileme hakkı,

6) Sağlık hizmetlerinden eşit yararlanma hakkı,

7) Kaynaklardan adil pay alma hakkı

8) Hakkaniyetli /Tarafsız - Önyargısız davranılmayı bekleme hakkı, gibi.

20

Hasta Hakları

Hasta hakları: Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, milletlerarası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını, ifade eder.

1) Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı

Hasta, adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde, sağlık hizmetlerinden ihtiyaçlarına uygun olarak faydalanma hakkına sahiptir.

2) Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı

Her bir kişi: Hastalığı, Uygulanacak tanı yöntemleri, Önerilen tıbbi müdahale/ tedavi, Bunun yararı, riskleri ve olası tehlikeleri, Eğer varsa başka bir tıbbi müdahale yöntemi, Bunun da yararları, tehlikeleri, Tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya çıkabilecek

olası sonuçları ile Hastalığın seyri ve sonucu hakkında sözlü veya yazılı

olarak bilgi istemek hakkına sahiptir. Etik Ödev: Hastayı aydınlatma ödevi

3) Rıza Olmaksızın Tıbbi Ameliyeye Tabi Tutulmama Hakkı

Kanunda gösterilen istisnalar dışında, kimse, onamı /rızası olmaksızın ve verdiği onama uygun olmayan bir şekilde tıbbi uygulamaya tabi tutulamaz.

4) Tedaviyi Reddetme veya Durdurma Hakkı

Kanunen zorunlu olan haller dışında ve doğabilecek olumsuz sonuçların sorumluluğu hastaya ait olmak üzere; hasta kendisine uygulanması planlanan ya da uygulanmakta olan tedaviyi reddetmek durdurulmasını istemek hakkına sahiptir.

5) Hastanın Tedavisiyle ilgili Bilimsel Çalışmalara Katılma/ Katılmama Hakkı

Klinik veya laboratuar muayeneleri sonucunda bilinen klasik tedavi yöntemlerinin hastaya faydalı olamayacağı kesin olduğu durumda;

Yeni yöntemin faydalı etkilerinin anlaşılması için hasta bilimsel çalışmalara katılabilir.

Hastanın Tedavisiyle ilgili Bilimsel Çalışmalara Katılma/ Katılmama Hakkı

Ancak hastanın gerçek aydınlatılmış onamının bulunması şartı yerine getirilmiş olmalıdır.

6) Hastanın Tıbbi Kayıtlarını İnceleme Hakkı

Hasta, sağlık durumu ile ilgili bilgiler bulunan dosyayı ve kayıtları, doğrudan veya vekili /kanuni temsilcisi vasıtası ile inceleyebilir ve bir suretini alabilir.

Bu kayıtlar, sadece hastanın tedavisi ile doğrudan ilgili olanlar tarafından görülebilir.

7) Mahremiyete Saygı Gösterilmesini Bekleme Hakkı

Hastanın, mahremiyetine saygı gösterilmesi esastır. Hasta mahremiyetinin korunmasını açıkça talep de edebilir.

Her türlü tıbbi müdahale; hastanın mahremiyetine saygı gösterilmek suretiyle yapılır.

8) Bilgilerin Gizli Tutulması

Sağlık hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen bilgiler, kanun ile müsaade edilen haller dışında, hiçbir şekilde açıklanamaz.

9) Tıbbi Araştırmalar: Tıbbi Araştırmalarda Onam/Rıza

Hiç kimse, bakanlığın izni ve bireyin onamı bulunmaksızın, deney, araştırma veya eğitim amaçlı tıbbi müdahaleye sokulamaz.

Üzerinde araştırma yapılmasına rıza gösteren gönüllünün hayatından ve vücut bütünlüğünden üstün tutulamaz.

Gerçek bir aydınlatılmış onamdan söz edebilmemiz için hastaya verilmesi gereken bilgilerin açıkça verilmiş olması, bilginin anlaşılır olması, hastanın gönüllü, yeterli olması ve bunların sonunda denek/hastanın onam vermiş olması gerekmektedir.

10) Hastanın Güvenliğin Sağlanmasını Bekleme Hakkı

Herkesin, sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenlik içinde olmayı bekleme ve bunu isteme hakkı vardır.

Etik Ödev: Kötü davranmama ödevi, Olası zararları önleme ödevi

11) Değerlerine Saygı Gösterilmeyi Bekleme Hakkı

Hasta, kişilik değerlerine uygun bir şekilde ve ortamda sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkına sahiptir.

Sağlık hizmetlerinde görev alan bütün personel; hastalara, yakınlarına ve ziyaretçilere güler yüzlü, nazik, şefkatli ve sağlık hizmetleri ile ilgili mevzuat ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde davranmak zorundadır.

12) Ziyaret Edilmeyi Bekleme ve Refakatçi Bulundurma

Hasta ziyaretçilerinin kabul edilmesi, kurum veya kuruluşça belirlenen usul ve esaslara uygun olarak gerçekleştirilir ve bu konuda gereken tedbirler alınır.

13) Dini Gerekleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma Hakkı

Kurum hizmetlerinde aksamalara neden olmamak, başkalarını rahatsız etmemek ve yürütülen tıbbi tedaviye hiç bir şekilde müdahalede bulunulmamak şartı ile onları manevi yönden desteklemek üzere istekleri halinde, dini inançlarına uygun din görevlisi davet edilir.

14) Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı

Hastanın ve hasta yakınlarının, hasta haklarının ihlali halinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava hakları vardır.

Etik İkilemler

Zorunlu sağlık taramaları, aşı uygulamaları gibi halk sağlığı hizmetlerinin halka ulaştırılmasında da, kimi zaman bireyin kendi hakkında karar verme hakkı göz ardı edilmekte,dolayısıyla özerkliğe saygı ilkesi ihlal edilebilmektedir.

Kansere yakalanmış bir hastadan hastalığın gizlenmesi hatta onun kanser olmadığının söylenmesi hekim hasta ilişkisi içinde sıkça karşılaşılan bir hekim tutumudur.Oysa ki, böyle bir tutum, aynı zamanda gerçeği söyleme, doğruluk, aydınlatılmış onam ilkelerinin; dolayısıyla,tüm bu ilkeleri içinde barındıran özerkliğe saygı ilkesini çiğnemiş olmaktadır. Öte yandan gerçeğin hastaya zarar vereceği düşüncesiyle gösterilen bu tutum,yararlılık ilkesini ön planda tutan görüş sahipleri tarafından ise. doğru bir davranış olarak görülebilir

Hekimlerin uymakla yükümlü olduğu kural ve ilkeleri belirleyen (M.Ö. 460-370) “ Hipokrat Andı” da bir tür etik kurallar metnidir.

Hipokrat Andı

Hekim Apollo, Aesculapius, Hygia, Panacea adına and içerim ve tüm tanrı ile tanrıçaları tanık tutarım ki, bu yemini kendi yetenek ve hükmümle yerine

getireceğim.Bana bu sanatı öğreteni babam gibi tutacağım. Onun dostu olacağım ve

maddiyatımı onunla paylaşacağım. Onun çocuklarını kardeşim bileceğim. İstedikleri takdirde bu sanatı onlara karşılıksız öğreteceğim,

Tıbbi bilgilerimi yalnızca çocuklarım, hocamın çocukları ve bu mesleğe girip kurallarını kabul etmiş olanlarla paylaşacağım,

Yetenek ve hükmüm doğrultusunda hastalarımın iyiliği ve yararı için diyet uygulayacağım ve kimseye zarar vermeyeceğim,

Ne ölümcül ilaç isteyene böyle bir amaçlı ilaç vereceğim ne de ölümüne neden olacak bir tavsiyede bulunacağım.

Bir kadının çocuk düşürmesine yardım etmeyeceğim,Sanat ve hayatımın temizliğini ve kutsiyetini koruyacağım,

Mesaneden taş alma müdahalesi yapmayacağım bunu uzmanına bırakacağım,Girdiğim her ev, hastamın iyiliği içindir. Özgür ya da köle olsun hiçbir hastama

tacizde bulunmayacağım,Hastama ait bilgileri kimseye açıklamayacağım ve onları sır olarak saklayacağım,Eğer bu yeminimi tutarsam insanlar arasında her zaman hürmet göreyim,

Eğer tutmazsam aksine uğrayayım.

Hipokrat Andı;

Hekimlerin birbirlerine ve meslektaşlarına karşı etik sorumluluklarını tanımlar.

Hekimlerin birbirine saygılı, yardımlaşma ve işbirliği yapan kişiler olması istenir.

Hekimlerin hastalarına karşı yükümlülükleri de bu and içeriğinde belirtilmiştir.

Hipokrat Andı;

Bir bütün olarak değerlendirildiğinde karşımıza çıkan ana ilke, kişisel özelliklerine bakmaksızın hekimin her koşulda hastasına yararlı olması ve onun iyiliği için çalışmasıdır.

Bugün, “Yararlılık İlkesi” olarak adlandırdığımız bu etik sorumluluk yüzyıllar öncesinden süzülüp gelen hekim-hasta ilişkisinin temel öğesidir.

Hipokrat Andı, günümüzde bile, hekimlerin uymakla yükümlü olduğu ilke ve kuralları belirleyen metinlere kaynak oluşturmaktadır.

Hekim Andı

Hekimlik mesleği üyeleri arasına katıldığım şu anda, hayatımı insanlık yoluna adayacağımı açıkça bildiriyor ve söz veriyorum. Hocalarıma saygı ve gönül borcumu her zaman koruyacağıma,

san’atımı vicdanımın buyrukları doğrultusunda dikkat ve özenle yerine getireceğime, hasta ve toplumun sağlığını baş görev

sayacağıma, benden hizmet bekleyen kimselerin sırlarına saygılı olacağıma ve onları saklayacağıma,

hekimlik mesleğinin onurunu ve temiz töresini sürdüreceğime, meslekdaşlarımı kardeş bileceğime, din, milliyet, ırk, siyasî eğilim

veya toplumsal sınıf ayrımlarının görevimle hastam arasına girmesine izin vermeyeceğime, insan hayatına kesinlikle saygı göstereceğime, baskı altında kalsam bile tıp bilgilerimi insanlık

değer ve yasalarına karşı kullanmayacağıma, açıkça, özgürce ve namusum üzerine ant içerim.

41

KATILDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER